CC BY
19
УДК 1МН7 ББК - 87.717.7
МАЪЛУМОТИ ОЛИ - ОМИЛИ Бобоева Сайёра Боборацабовна, дотсенти
АСОСИИ ТАШАККУЛИИЩТИДОРИ кафедраи психологиияи ицтимои ва касбии МДТ
Э ЦОДИИ ДОНИШЦУЁН «ДДХ ба номи академик Б^афуров»
ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ - Бобоева Сайёра Бобораджабовна, доцент КЛЮЧЕВОЙ ФАКТОР РАЗВИТИЯ кафедры социальной и профессиональной ТВОРЧЕСКОГО ПОТЕНЦИАЛА психологии ГОУ «ХГУ имени СТУДЕНТОВ академика Б Гафурова»
(Таджикистан, Худжанд)
HIGHER EDUCATION -THE Boboeva Sayora Boborajabovna, Associate Professor KEY FACTOR AIMED AT of the department of social and vocational psychology
DEVELOPMENT OF STUDENTS' under the SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov
CREATIVE POTENTIAL E-mail: kpntolerans@mail.ru
Вожа^ои калидй: зеун, созандаги, тафаккур, инноватсия, мундарицаи маориф, хусусиятуои психологи, босалоуиятии таусилот, цомеаи индустриалы, ташаккули шахсият, уамгироии низомуои иттилооти
Мацола ба масъалаи омода намудани мутахассисони маълумоти олидор дар замони муосир бахшида шудааст. Цайд мешавад, ки цомеаи муосир ба низоми маълумот ва маориф талаботи навинро мегузорад, ки вобаста ба ин дар як цатор сохтори цамияти дигаргуниуои кулли ба вуцуд омаданд ва боиси тагйироти мазмун ва мундарицаи таълиму тарбия гардиданд. Аз ин ру мувофицати консепсияи таълим ба ташаккули ниуодуои боцимондаи цомеа, яке аз масъалауои мубрами цамъияти имруза ба шумор меравад. Тазаккур меравад, ки мавцеи пешбарандаи маориф дар рушди ицтимоиву ицтисоди, сиёсиву фаруанги, илмиву техникии цомеа бауснопазир аст. Зеро мауз низоми маориф ташаккули шахсияти ояндасоз, мутахассиси соуибмаълумот, баландихтисос, дар бозори цауонии меунат рацобатпазирро роуандози мекунад. Зинаи мууимтарини ташаккули потенсиали эцодии цавонон дар цауони муосир маълумоти оли маусуб меёбад, ки вазифаи инкишофи цобилиятуои эцоди, мауорати фикрронии навин, креативии цавононро ба душ дорад. Хулоса мешавад, ки рушди неруи зеунии донишцуёни имруза -мутахассисони оянда, яке аз муаммоуои доги руз ба уисоб меравад.
Ключевые слова: интеллект, креативность, мышление, инновация, содержание образования, психологическая характеристика, компетентность образования, индустриальное общество, развитие личности, интеграция информационных систем
Статья посвящена подготовке специалистов высшего образования в современную эпоху. Отмечается, что творческое развитие молодежи является одной из злободневных социальных проблем, поскольку именно креативные качества необходимы будущим специалистам. Концепции относительно проблемы творчества и креативных качеств человека развивались и изменялись вместе с развитием и становлением науки. Феномен творчества, творческого мышления и формирования творческих способностей изучались с различных позиций. Указывается на творческое развитие студентов - специалистов будущего как одной из злободневных социальных проблем, поскольку именно креативные качества необходимы для решения самых разноуровневых проблем глобального, быстроменяющегося мира. Именно молодежь представляет собой социальную группу, требующую к себе более пристального внимания педагогов, воспитателей, родителей, общества. Подчеркивается, что важнейшим звеном формирования творческого потенциала студенческой молодежи в современном мире является высшее образование, которое призвано развивать творческие способности, умение мыслить по-новому, креативность студенческой молодёжи.
Key words: intelligence, creativity, thinking, innovation, content of education, psychological characteristics, competence of education, industrial society, personal development, integration of information systems, solution of creative tasks
The article dwells on the higher education specialists training in the modern Epoch. It is underscored that the creative development of young people is considered to one of the most pressing social problems, since it is the creative qualities that are necessary for future specialists. Concepts dealing with the problem of creativity and creative qualities of man have developed and changed along with the development and formation of science. In her article the author canvasses the phenomenon of creativity,
creative thinking and the formation of creative abilities from various perspectives. Creative development of students-specialists of the future is one of the most pressing social problems, since it is the creative qualities that are necessary to solve the most diverse problems concerned with the global, rapidly changing world. Namely, youth are a social group that requires more attention from teachers, educators, parents, and society. The most important link in the formation of the creative potential of students in the modern world is considered to be higher education, which is designed to develop creative abilities, ability to think in a new way, students' creativity, upon the whole.
Тагйироти дар чомеаи муосир ба амал омада, боиси ворид гаштани дигаргунй ба як ;атор сохаи чамъият, аз чумла низоми маориф шуданд. Аз ин ру, мувофи;ати консепсияи таълим ба ташаккули ниходхои чомеа яке аз масъалахои мубрами чамъияти имруза ба шумор меравад, зеро мав;еи пешбарандаи маориф дар рушди ичтимоиву и;тисодй, сиёсиву фархангй, илмиву техникии он бахснопазир аст.
Мазмуни мафхум маориф маърифат, илм, дониш, фахмидан, дониста гирифтанро дорад. Тахти мафхуми мундаричаи маълумот хачму хусусияти дониш, майорату малакахои дар фароянди таълим аз худ мекардагии инсонро фахмидан лозим аст (6,253).
Зери мафхуми маориф - раванди аз чониби инсон ба даст овардани низоми муайяни дониш, махорат, малака, хамчунин усулхои тафаккури барои ворид шудан ба хаёти ичтимоиву мадании чомеа зарур ва ичро намудани вазифахои муайяни касбй - фахмида мешавад (1,342).
Хдмзамон махз маориф дар ташаккул ва нигохдории потенсиали дониш, дастовард, анъана ва дастурхои рафтори шахс на;ши асосиро мебозад. Маориф омили самараноки ташаккули шахсият, баланд бардоштани дарачаи тафаккури вай, шуур ва худогохии у мебошад. Ба туфайли маориф на танхо устувории чомеа нигох дошта мешавад, балки намуди муносибатхои одамон тагйир меёбанд, шаклхои дигарро мегиранд, чахонбинии нав, эчодй, креативй татби; мегардад.
Мундаричаи маориф холати чомеаро дар раванди гузариш аз як низом ба низоми дигар инъикос менамояд. Ба ибораи Зимняя И.А. - ин гузариш аз чомеаи индустриалй дар асри XX ба чомеаи пасоиндустриалй ё ахборй дар асри XXI мебошад (5, 46).
Мав;еи маориф дар ин давра бо сабаби баланд шудани арзиши дониш ва интеллект, ки ба "воситаи истехсол" - и он табдил меёбанд, боз хам мухимтар мегардад. Асосхои ичтимоии низоми нави маорифро бояд чунин талабот ташкил намоянд - ба рох мондани тарбияи инсоне, ки дар шароити доимотагйирёбанадаи ичтимоиву и;тисодй хаёту фаъолият бурда метавонад, ба олами глобалии муосир мутоби;шаванда аст, ха;и;ати объективиро дуруст дарк мекунад, чахонбинии ягона, мустахкам ва илмй дорад.
Тахлили сохаи маориф дар ми;ёси чахонй нишон медихад, ки он хеле серхаракат, ба дигаргунихои дар чомеа бавучудоянда хассос ва ба талаботи зудтагйирёбандаи мухити атроф мувофи;шаванда мебошад. Дар айни замон низоми маориф ба вазъияти чомеа таъсири хеле калон расонида, дар бештари холатхо, ;аблан, талаботи онро муайян менамояд.
Дар шароити имруза ба тарак;иёти низоми маориф дар хамаи зинахои он, махсусан зинаи олии он, баланд бардоштани ма;оми донишгоххои олй, ки дар тайёр намудани мутахассисони оянда, ташаккули аъзои фаъоли чомеа мав;еъ ва манзалати хоса доранд, эътибори махсус дода мешавад. Ба раванди ташаккули макотиби олй пеш аз хама вазъиятхои мухими ичтимой -дигаргуншавии форматсияи и;тисодй ва гузариш ба муносибати бозоргонй, ба даст овардани исти;лолияти давлатхо дар сарзамини соби; шуравй, хамгироии ин давлатхо ба фазои чахонии маълумот таъсир расониданд. Ин далелхо боиси дигаргунихои ;атъй дар сохтор, мундарича ва шаклхои маълумоти олии як ;атор давлат, аз чумла Точикистон гардиданд.
Тагйироти дар низоми олии маълумот бавучудоянда бо якчанд омили беруна ва дохила муайян карда мешаванд:
-омили беруна- бо мав;еи шахс ало;аманд аст, яъне маълумоти дарачаи муайян /мувофи; ба мав;еи у/ метавонад ба фард дар чамъияти муайян обрую эътибор дихад, аз чумла нуфузи моддй;
-омили дохила - биологй - ичтимой буда, ба талаботи маърифатии фард, шав;у рагбати табии вай ба дониш асос ёбад. Ташаккули вачххои дохилй бештар аз фазои педагогию психологие, ки дар мухити маориф мавчуд аст ва ба он хар як фард, хатто касе, ки оламро суст дарк менамояд, ворид мешавад, вобастагй дорад.
Хдмчунин шав;у рагбати табиии хар як инсон ба дарки ами;у хамачонибаи ин олам бояд бо мухити педагогии муассисахои таълимии шаклхои гуногун, дорои технологияхои гуногуни
фаъолияти таълимй дар хамбастагй бошад, якчоя амал кунад, яъне самтхое, ки талаботи дохилии маърифатии фардро инъикос мекунанд бо тарзхои асосноккардашудаи педагогии конеъ гардонидани ин талабот мувофикат намоянд, якдигарро пурзур гардонанд ва дастгирй кунанд.
Б.С. Гершунский менависад...арзиши категорияи "маълумот" иборат аз татбики сиёсати инкишофи маориф, имконияти пурра конеъ гардонидани хукуки табий ва дахлнопазири хар як инсон - хукук ба гирифтани маълумот бо назардошти хусусиятхои инфиродии шахс аст (3, 82).
Муаммои арзиши фардии маълумот мохиятан тамоман дигар буда, бо муоинаи вачхи шахсии муносибати инсон ба сатху сифати маълумоти худ алокаманд аст. Вачххо бештар амалхоро муайян карда метавонанд, максаду мароме, ки донишчу дар наздаш мегузорад, маънидод мекунанд, рафтори вайро пешгуй намуда аксар вакт ба саволи " барои чй?" чавоб медиханд. Вачххои фаъолияти таълимиро чун равияи ба максадрасии инкишофи фардии таълимгиранда, аз чумла - аз худ кардани донишхо, махорат ва малакахое, ки бо шавку хавас, талаботи дохилии у хамчунин мухити беруна гузошта мешаванд, муайян кардан мумкин аст.
Мароми таълимй мачмуи авомиле мебошанд, ки тамоюли вачхи таълимгирандаро муайян намуда, вобаста ба максадхои маърифатй ва сабабхои беруна, фаъолияти таълимии уро пурзур мекунанд, ё боз медоранд(8, 169).
Бинобар ин, вазифаи низоми маориф мавзуну босуръат мутобик шуда тавонистан ба шароити зудтагйирёбандаи ичтимоиву иктисодии чомеа мебошад. Хдмзамон бунёди равониву омузишии маориф бояд устувор бимонад ва аз мунофикй вобаста набошад.Низоми маориф бояд:
1.Ба акоид ва таълимоти маърифатии таърихан ивазшаванда такя кунад.
2.Ояндаро пешгуй карда тавонад, ба он равона бошад, зеро хатмкунандагон, мутахассисони ояндаеанд, ки дар шароити навину дигар хаёту фаъолият мебаранд.
А.Маслоу кайд менамояд: "Азбаски мо дар оламе зиндагй мекунем, ки нисбат ба пеш хеле тезтар тагйир меёбад, баъзе амалхоеро, ки одамон чун пештара мекарданд, карда наметавонем " (2, 403).
Амсилаи маорифи босалохият, ки ба натича нигаронида шудааст, усули наву инноватсионии раванди маълумоти дар тачрибаи чахонй истифодашаванда мебошад. Бо назардошти падидахои глобалии хамгирой дар фазои ягонаи маориф дар шароити муосир дар Точикистон бояд унсурхои сохтори мундаричаи маълумот, махсусан маълумоти олй, куллан дигаргун карда шаванд, зеро махз хамин зинаи маълумот ба сифати тайёр намудани кадрхои оянда масъул аст.
Дар ин асос низоми маорифи Точикистон пеш аз хама бояд ба таъмин намудани сифати баланди таълим ва тарбияи донишчуён, тайёр намудани мутахассисони ракобатпазири оянда, ки ба стандартхои бозори мехнат чавобгуянд, нигаронида шавад. Хдмзамон махз маориф аз ибтидо дар ташаккулу нигахдории потенсиали донишу дастовардхо, арзишу анъанахо накши асосиро мебозид ва омили самараноки инкишофи шахсият, баланд бардоштани сатхи тафаккур ва шуурнокии вай махсуб меёфт.
Раванди омузишу парвариши донишчуён дар муассисахои тахсилоти олй - ин на танхо давраи тайёр намудани мутахассисони баландихтисос бо мачмуи дониш, махорат ва малакахои касбй, балки давраи ташаккули чахонбинии илмй, эътикоди амики идеявй ва мавкеи фаъоли хаётй низ мебошад(4, 42).
Максади маълумоти олии замони мо омодасозии афзалиятноки мутахассисони ояндаи сохибкасби чуянда, креативй, дорои кобилияти хал кардани масъалахои дилхохи дарачаи гуногун - аз дохилидавлатй то глобалй, мебошад. Ташаккули тафаккури навин, нуктаи назари эчодй, халли креативии масъалахои гуногун, муаммохои мубрами муосир ба шумор мераванд, зеро аз чихати илмй асоснок намудан, мутобик кардани хамаи зинахои маълумот, алалхусус маълумоти олй дар вазъи тараккиёти муносибатхои сифатан дигари ичтимой, иктисодй, сиёсй, идеологй дар чомеаи хозиразамон, мазмуни калидй дорад. Маълумоти олии имруза, чй дар сатхи назариявй, чй дар сатхи амалй, сохиби тачрибаи бойи ташаккули потенсиали эчодй мебошад, ки омили мухими раванди ичтимоикунонии шахс, мутобикшавии вай ба хакикати объективии чахони хозира махсуб меёбад. Бо боварии комил гуфтан мумкин аст, ки низоми маълумоти олии Ч,Т низ дорои имкониятхои васеи инкишофи тафаккури эчодй ва креативии донишчуён мебошад, зеро ташаккули креативнокй дар раванди таълим толибилминро сохиби малакаву махорати хал намудани муаммохои инноватсионй ва
гайриоддй мегардонад. Зарурияти дигаргунсозии системаи маориф ба ма;садхои навин ва стратегияи тара;;иёти Точикистони сохибисти;лол мувофи;ат мекунад.
Бо хисси ;аноатмандй ;айд кардан чоиз аст, ки дар Чумхурии мо таи чанд соли охир тамоюли бехтар гардидани сифати маълумот мушохида мешавад. Дар сиёсати ичтимоии давлат тарак;иёти сохаи маориф хадафи бартариятноки стратегй хисобида мешавад ва сол аз сол маблаггузории он меафзояд. Бо ма;сади рушди хамачонибаи чавонон, таълими онхо бо назардошти дастовардхои илми муосир, дар хама зинахои маълумот мучаххаз намудани муассисахои таълимй бо технологияхои замонавй ба рох монда шудааст.Тачхизонидани техникии муассисахои таълимии кишвар, солхои охир яке аз самтхои стратегии фаъолияти Х^укумати Точикистон махсуб меёбад. Аз чониби Х^укумати Чумхурй силсилаи хуччатхо ;абул шудаанд, ки ба ривочу равна;и илму маориф такони чиддй доданд - "Стратегияи миллии рушди маорифи Ч,Т то соли 2020 "; "Барномаи рушди инноватсионии Чум^урии Точикистон барои солх,ои 2011-2020"; "Консепсияи рушди тахсилоти касбй дар Чум^урии Точикистон"; Консепсияи миллии маълумоти Чум^урии Точикистон; "Барномаи рушди илмхои табиатшиносй, риёзию техникй барои солхои 2010 - 2020; "Барномаи давлатии таъмини муассисахои тахсилоти умумии Чумхурй бо кабинетхои фаннй ва озмоишгоххои мучаххази таълимй барои солхои 2018 - 2020"; " Барномаи рушди инноватсионии Ч,Т барои солхои 2011 - 2020".
Амалй гардонидани ин хадафхо омили асосии баланд бардоштани ра;обатпазирии Чумхурй дар фазои и;тисодии чахонй мебошад. Аз ин ру омузиши чу;ури тамоюли назарияхои муосири маълумот, дар асоси тахлили онхо пешниходи а;оиди нав ва барпо намудани низоми миллии маорифи ба талаботи замони муосир чавобгу, хеле зарур аст. Тайёр будани таълимгирандагон ба маърифати фаъоли олами хастй, аз курсии мактаб ташаккул додани компетенсияхои ичтимой, унсури асосии ин хадафхо буда, мазмуну мундаричаи ояндаи онхоро муайян мекунад.
Инкишофи имрузаи чамъият низоми нави маориф - " таълими инноватсионй" - ро талаб мекунад, ки он дар толибилмин хислатхои зериро ташаккул медихад - ;обилияти муайян намудани на;шахои оянда, хисси масъулият барои ин оянда, боварй ба худ ва имкониятхои касбии худ дар таъсир расонида тавонистан ба ин оянда ва монанди ин сифатхо, ки барои ташаккули эчодиёт ва креативнокии шахс замина мегузоранд.
Аз нигохи яке аз мутахассисони номбурдаи тах;и;и психологияи макотиби олй А.А.Вербитский тамоюлхои зерини низоми маълумотро тавсиф додан мумкин аст:
1.Эътироф намудани хар як зинаи маълумот хамчун ;исми таркибии низоми муттасили маорифи хал;, ки халли проблемаи давомати /пайвастагии/ байни тахсилоти умумй, олй ва фаъолияти истехсолии донишчуро бо ма;сади баланд бардоштани савияи тайёрии тахассусии вай, дар назар дорад.
2. Индустриякунонии таълим, яъне тачхизонидани технологии он, ки имконияти пурзур намудани фаъолияти интеллектуалии чомеаи муосирро чандинкарата муафзояд.
3.Гузариш аз шакли бартариятноки ахборотдихй ба усул ва методхои фаъоли таълим бо ворид сохтани унсурхои муаммовй.
4.Пайдо намудани шартхои психологи - дидактикии гузариш аз тарзхои маъмул, махдудкунанда, назораткунандаи ташкил ва идоракунии раванди таълими - тарбиявй ба шаклхои инкишофдиханда, фаъолкунанда, бозй - кадоме ки фаъолияти эчодию муста;или таълимгирандагонро ташкил мекунанд, ташаккул медиханд, пурзур мегардонанд.
5. Таъсиррасонии дучонибаи омузгору донишчу ки зарурати ташкили фаъолияти якчоя, коллективии таълимгирандагонро мустахкам менамояд ва ди;;ати асосй аз "фаъолияти таълимдихии омузгор" ба "фаъолияти маърифатии донишчу'гузаронида мешавад (5, 42).
Аз рузхои аввали хаёти худ инсон бо раванди мунтазам, беохир ва аз хама мехнатталаби педагогй бо номи тарбия ва таълим фаро гирифта мешавад, ки ;исми чудонашавандаи чараёни маълумот ба хисоб рафта, хамзамон дар байни омилхои муайянкунандаи ташаккули шахс омили баранда мебошанд. Алалхусус хусусиятхои зиёди шахс, хам хислатхои мусбй хам хусусиятхои манфй натичаи тарбия хисобида мешаванд. Технологияхои пеш;адамтарини таълимй бе бунёди принсипхои тарбиявй самараи дилхох намедиханд, зеро ин ду чараёни ягонаи педагогй ало;амандии ногусастанй доранд, ин як навъ мусалламаи педагогй аст. Креативнокии фард низ аз руи хамин принсипхо ташаккул дода мешаванд. Fайр аз он, ки ;обилиятхои креативй ба дониши чу;уру ами; такя мекунанд, онхоро боз тарбия намудан зарур аст, креативнокй на танхо дониш, махорат, балки рафтор, муносибат мебошад, илова
бар ин рафтори шуурнок, яъне ба а;лу хирад ва дониш асосгиранда - мачмуи донишу махоратро бошад, фард дар раванди маълумот сохиб мегардад.
Махз маълумот сохаи калидй, тахкурсии ташаккули фарди озоде, ки дар чомеаи озоди демократа зиндагй мекунад, ;обилияти озодона, шуурона ва муста;ил барпо намудани хаёти худро дорад, фарзандони худро дар рухияи арзишхои умумибашарй, бо назардошти анъанахои хал;и худ, маданияти миллати худ, расму оинхо, хуввияти миллй....дарки арзишмандии шахсй ва чамъиятии худ, ихтисосмандии баланди касбй ва бовичдонй дар мехнат тарбия мекунад(3, 365).
Далелхои боло дар навбати худ собит месозанд, ки мундаричаи маълумот аз шароитхои ичтимоии чомеаи муайян, давраи муайяни таърихие, ки чомеа дар он мавчуд аст, вобастагй дорад, яъне маориф хамчун ;исми низоми ани;и ичтимой, меъёр, арзиш ва анъаанхои онро инъикос намуда, бешубха супориши ин низомро /ичтимой, и;тисодй,сиёсй, идеологй.../ ичро мекунад. Гарчанде, ки давлатхо дар фазои ягонаи чахонии маориф муттахид гаштаанд, низоми ягонаи маълумот холо мавчуд нест. Маълум аст, ки дарачаи инкишофи мамлакатхои гуногун, вобаста аз як ;атор омилхо - и;тисодй, идеологй, сиёсй ва f. - хеле фар; мекунад.
Тамоюли дигаргунихои низоми маълумоти охири асри XX ва OFOЗи асри XXI принсипхои умумии таFЙроти онро дар тамоми чахон муайян намуда бо барномахои ма;садноки ЮНЕСКО дар сохаи маориф мувофи;ат мекунанд. Агар ма;сади давлат - барпо намудани чомеаи дорои базаи мустахками информатсионй, технологй, саноатй бошад - танхо мавчудияти стандартхои пеш;адаму воло дар сохаи маориф ин хадафро амалй гардонида метавонанд, ки беназардошти тамоюлхои раванди маорифи чахони муосир дар шароити ра;обати глобалй имконнопазир аст.
Бинобар ин, вазифаи асосии раванди маълумот фа;ат ба аври механикй дастрас намудани дониш, махорат, малака набуда, балки ташаккули фарде, ки ин донишхоро муста;илона пайдо менамояд, онхоро тахлил мекунад, захирахои информатсионй, интеллектуалй, эчодиашро истифода бурда, а;идахои навро ба вучуд меорад, худро хамеша такмил медихад ва имкониятхояшро дар шароити мураккабу зудивазшавандаи муосир бо муваффа;ият татби; карда метавонад, мебошад. Хусусиятхои номбаршуда заминаи асосй, унсури ташкилдихандаи ;обилиятхои креативии фард ва нишондихандаи барандаи кадрхои ояндаи ихтисосманду ра;обатпазири ба талаботи бозори мехнати чахонй чавобгу махсуб меёбанд, яъне, креативнокй, сифати мухими донишчуи имрузаву мутахассиси оянда мебошад ва ташаккул додани он дар шахс муаммои мубрами руз аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абрамова, Г. С. Возрастная психология: учебное пособие / Г. С. Абрамова. - М.: Юрайт, 2010. - 811 с.
2. Батлер-Боудон, Т. 50 великих книг по психологии / Т. Батлер-Боудон; пер. с англ.: В. Д. Соколова. - М.: Эксмо, 2012. - 608 с.
3. Гершунский, Б.С. Философия образования для XXI века (в поисках практико-ориентированных образовательных концепций)/ Б.С.Гершунский. - М.: Изд-во Совершенство, 1998. - 608 с.
4. Давлатов, М.Т. Психологияи мактаби олй.Китоби дарсй/М.Т.Давлатов, С.Х.Расулов. -Душанбе: ЭР-Граф, 2019.- 288с.
5. Зимняя, И.А. Педагогическая психология: учеб.для вузов/ И.А. Зимняя - 3-е изд., пересмотр. - М.: МПСИ; Воронеж: МОДЭК, 2010 - 448 с.
6. Педагогикаи мактаб. Дастури таълимй барои студентони институтхои педагогй .Зери тахрири аъзо-корреспонтенти АФП СССР Г.И.Щукина. -М.: "Просвещение"1977с. Тарчума ба забони точикй нашриёти "Маориф", 1988 - 390 С.
7. Психологический энциклопедический словарь: справочное издание / М. И. Еникеев. - М.: Проспект, 2012. - 560 с.
8. Томашевская, О. А. Формирование познавательной мотивации студентов /О.А.Томашевская // Педагогика: традиции и инновации: материалы IV Междунар. науч. конф. (г. Челябинск, декабрь 2013 г.). — Челябинск: Два комсомольца, 2013. — С. 169-171. — URL https://moluch.ru/conf/ped/archive/98/4618/
REFERENCES:
1. Abramova, G. S. Age Psychology: manual / G.S. Abramova. - M.: Yurayt, 2010. - 811 p.
2. Butler-Bowdon, T. 50 Great Books on Psychology /T. Butler-Bowdon; translated from English: V.D. Sokolova. - Moscow: Eksmo, 2012. - 608 p.
3. Gershunsky, B. S. Philosophy of Education for the XXI-th Century (in search of practice-oriented educational concepts)/ B.S. Gershunsky. - M.: Publishing-House of Perfection, 1998. -608 p.
4. Davlatov, M.T. High School Psychology: manual /M.T. Davlatov, S.H. Rasulov. - Dushanbe, ER-Graph. 2019. - 288 p.
5. Zimnaya, I.A. Pedagogical Psychology: manual for higher educational institutions / I.A. Zimnaya. The 3-rd edition, revised. - M.: MPSI; Voronezh: MODEK, 2010. - 448 p.
6. School Pedagogy: manual for higher educational institutions. Under the editorship of members of correspondent the ASP of the USSR G. I. Schukina. - M.: Enlightenment, translated into Tajik by publishing-house of Enlightenment, 1988. - 390 p.
7. Psychological Encyclopedia: reference edition / M.I. Enikeev. - M.: Prospect, 2012. - 560 p.
8. Tomashevskaya, O.A. Formation of Students" Cognitive Motivation /O.A.Tomashevskaya // Pedagogy: traditions and innovations: materials of the IV-th international conference. Scientific conference (Chelyabinsk, December 2013). - Chelyabinsk: Two Komsomolets, 2013. - P. 169-171. - URL https://moluch.ru/conf/ped/archive/98/4618/
