Научная статья на тему 'Математикадан бошланғич талим воситалари: Дарсликлар ва ўқув қўлланмалар'

Математикадан бошланғич талим воситалари: Дарсликлар ва ўқув қўлланмалар Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
148
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Жаббарова Мунаввар Панжиевна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Математикадан бошланғич талим воситалари: Дарсликлар ва ўқув қўлланмалар»

Математикадан бошлангич талим воситалари: Дарсликлар ва

укув кулланмалар

Жаббарова Мунаввар Панжиевна

Музработ тумани

24-умумий урта таълим мактаби бошлангич синф ук;итувчиси

Барчамизга маълумки математика ук;итиш воситалари — бу таълим жараёнида фойдаланиладиган барча ук;ув кулланмалардир. Математикани ук;итиш воситаларига: 1) дарсликлар ва кулланмалар; 2) курсатма кулланмалар; 3) ук;итишнинг техник воситалари (УТВ) киради. Бошлангич синфлар учун математика дарсликлари асосий ук;итиш воситаси булиб, улар дастур материалининг мазмуни ва уни куриб чик;иш тизимини белгилаб беради, бу материалнинг х,ар бирини урганиш савиясини (даражасини) аник;лаб беради. Дарсликда дастурда кузда тутилган назария элементлари урин олади, асосий ук;ув ва малакаларнинг шаклланишини таъминлаши лозим булган машк;лар ва топширик;лар тизими киритилади.

Дарслик янги нарсани урганишда у ёки бу услубий ёндашишни курсатиб беради. Шу туфайли х,ам дарслик ук;итувчи учун узига хос ук;ув кулланма булиб, янги нарса устида ишлашда укувчининг билиш фаолиятини йуналтирадиган китобдир.

Дарсликдан мак;садга мувофик; фойдаланиш учун унда ук;ув дастури к;андай ёритилганлигини тушуниб олиш, унда урин олган ук;ув материалининг хусусиятларини тах,лил к;илиш, китобнинг тузилишини, ук;итувчига услубий ёрдам бериш мак;садида берилган мисолларни тах,лил к;илиш керак. Х,озирги замон стабил дарсликлари дастурга тулик; мое келади.

Дарсликда дастур талабларидан четга чик;иб, курени ортик;ча мураккаблаштириб юборадиган материаллар йук;. Бошлангич синфлар математика дареликларида матн кам, улар назарий ва амалий материални бир вак;тда уз ичига олади. Дарслик укувчилар билимига куйиладиган талаблар савиясини белгилаб беради ва уларни мураккаблаштириб юбориш керак эмас. Дарсликда алгебра ва геометрия элементларини урганиш учун машк;лар мавжуд.

Дарсликда эслатма — алгоритмлар ёрдамида математик нутк;ни ривожлантиришга алох,ида эътибор берилади. Дарсликка уйин элементлари киритилган, купчилик масалаларнинг ечилиши ижодий ёндашишни талаб к;илади. Масалалар матнларида болаларнинг турли касблар билан танишишлари учун, техника билан богланиш, болаларнинг ижтимоий-фойдали мех,натда иштирок этишлари, табиатни асраш чоралари ва х,оказо имкониятлар бор.

Дарсликлар чиройли к;илиб безатилган, уларда бир хил белгилашлар тизими к;абул к;илинган. Машгулотларнинг биринчи кунидан бошлабок;, дарслик буйича ишлашда болаларда илмий китоб билан ишлашнинг баъзи умумий укувларини шакллантиришни кузда тутиш мак;садга мувофивдир.

Биринчи даредаёк; китобнинг умумий тузилиши куриб чик;илади. Болалар китобни уз вак;тида очишни, китобда урганиладиган сах,ифаларни осон топа олишни урганишлари лозим. Биринчи синфда керакли сах,ифа хатчуп ёрдамида осон топилади, у биринчи дарелардан бошлаб киритилади ва даредан дарега утишда укувчилар томонидан керакли жойга к;уйиб борилади. Кейинчалик эса керакли сах,ифани номери буйича топишни ургатиш лозим.

Дарслик сах,ифаларида сюжетли расмлар бор булиб, мох,ирлик билан ургатилса, болалар дареликдаги бу расмлар томоша к;илиш учун эмас, балки масалалар тузиш учун, санок;ни урганиш учун мулжалланганлигини билиб оладилар. Ук;итувчи раем билан ишлаётганда, болалар уни диктат билан куриб чик;иб, «Расмда нима тасвирланган» деган х,икояни тузишларига вак;т беради ва фак;ат шундан кейин раемдан ук;ув мак;садларида фойдаланишга киришади. Даре вак;тида раемга турли мак;садларда к;айта-к;айта мурожаат к;илиш укувчиларнинг нутк;ини ривожлантиради.

I синф математика дарслигида х,ар бир сах,ифада мантилий машк;лар (так;к;ослаш, тартиблаш, умумлаштириш учун) бор. Болалар уларни к;изик;иб бажарадилар. Булар к;анак;а расмлар, к;андай топширик;ни бажариш лозимлигини болаларнинг узлари сузлаб берсалар фойдали булади. Афсуски, купчилик ук;итувчилар болаларга буни уз вак;тида ургатмасдан х,атто III — IV синфларда х,ам топширик;ларни узлари ук;иб, маъносини узлари тушунтириб берадилар. Уй вазифаларини бажаришда катталар рах,барлик к;иладилар: нимани к;андай бажариш кераклигини тушунтириб берадилар, топширик; тугри бажарилганлигини текширадилар. Болалар топширик;ларни юзаки бажарадилар, топширик;нинг маъноси устида уйланиб утирмайдилар. Бу эса мустак;ил ва текшириш ишларини бажаришда ишончсиз х,аракат к;илишларига сабаб булади.

Х,ар дарсда китоб билан ишлаш бу камчиликнинг олдини олади. Математика дарслигининг дарсма-дарс тузилиши (сах,ифа — даре ёки очилган икки сах,ифа — даре) яна бир мух,им укувнинг шаклланишига — машгулотнинг мак;садини аник;лашга ёрдам беради. Дарслик билан ишлашни бошлашдан олдин болаларга дарслик сах,ифасини диктат билан куриб чик;иш ва дастлаб ук;итувчи билан биргаликда, кейин эса мустак;ил равишда дарсда нима урганилишини сузлаб беришга имкон бериш керак. Бу эса кейинчалик х,ам дарслик билан мустак;ил ишлаш укувининг шаклланишига ёрдам беради. Ук;итувчи болалар эгаллаган укувларни тах,лил к;илиб, уз-узидан текшириб бориши фойдалидир. Масалан, дареликда махсус машк; берилган: «Мисолларни ечинг. Жавобларни ортиб бориш тартибида ёзинг». Болалар топширик;ни мустак;ил ук;ийдилар. Улар топширик;нинг биринчи к;исмини ихлос билан бажарадилар, лекин иккинчи к;исмини бажаришда купчилик укувчилар эсанкираб к;олишади. Хулоса бундай — болалар топширикда оид тушунтиришни билмайдилар. Ишнинг шу томонига махсус эътибор бериш лозим. Матбаа асосидаги дафтарлар утилган материални мустах,камлаш ва такрорлаш боск;ичида мустак;ил ишни ташкил этиш учун мулжалланган. Таълимнинг мазмуни ва укувчиларнинг ёшларига к;араб дафтарнинг тузилиши х,ам, унинг сах,ифаларининг безатилиши х,ам узгаради. «Математика дафтари» дареликнинг мазмуни ва тузилиши билан тулик; мослаштириб тузилган. Булар — жадвалларни тулдириш, мисоллар ечиш, сонларни ва ифодаларни так;к;ослаш ва х,. к. Дафтар билан ишлаётганда болалар топширик;ни кучириб ёзмасдан, балки очик; к;олдирилган жойларни тулдирадилар, бу эса вак;тни тежаш имконини беради.

Топширик;ларнинг бир к;исмини уйда ёки куни узайтирилган гурух,ларда бажариш мумкин. Х,ар бир ук;увчининг дафтари х,ар бир дарсда ук;итувчи томонидан дик;к;ат билан кузатиб борилиши керак, ук;увчининг ишда йул к;уйган х,амма камчиликларини узига курсатиб бориш керак. Дафтарларда аник;, пухта, математик тугри ёзиб боришни талаб к;илиш ук;итувчининг математикадан олиб бориладиган ишининг сифатли булиши учун курашининг мезонидир.

Ук;итувчига ёрдам тарик;асида к;атор кушимча кулланмалар нашр к;илинади. Булар дареларни утказишга оид услубий тавсиялар, кушимча машк;лар тупламлари, муста- к;ил ва якка тартибда ишлашни ташкил к;илиш учун дидактик материалдир. Янги иш бошлаётган ук;итувчи энг яхши ук;итувчиларнинг иш тажрибалари билан «Бошлангич мактаб» журнали орк;али танишиб бориши фойдалидир.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Бикбоева Н.У. Янгибоева Е.Ю. Иккинчи синф математика дарелиги. Т., -Ук;итувчи 2009

2. Жумаев М.Э, Таджиева 3. Г. Бошлангич синфларда математика ук;итиш методикаси. Т., — Фан ва технология 2005 .

3. Ахмедов М. Абдурахмонова Н. Жумаев М.Э. Биринчи синф математика дарелиги (методик к;улланма)Т. —Шарк;: 2005 ., 96 бет

4. Жумаев М.Э. Математика ук;итиш методикаси. Т., — Илм Зиё 2003 .

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.