Научная статья на тему 'Бошланғич мактабда дидактик ўйинларнинг таълимий ва тарбиявий аҳамияти'

Бошланғич мактабда дидактик ўйинларнинг таълимий ва тарбиявий аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
145
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — Махмудова Тулғаной Абдурашидовна, Худойназарова Шаҳноза Менгбоевна, Қурбонова Умида Абдукаримовна, Шукурқулова Сайёра Мусурмоновна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бошланғич мактабда дидактик ўйинларнинг таълимий ва тарбиявий аҳамияти»

Бошланг ич мактабда дидактик уйинларнинг таълимий ва

тарбиявий ах,амияти

Махмудова Тулганой Абдурашидовна

Денов тумани 25-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси,

Худойназарова Шах,ноза Менгбоевна,

Денов тумани 25-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси,

Курбонова Умида Абдукаримовна

Сариосиё тумани 19-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси,

Шукуркулова Сайёра Мусурмоновна

Бойсун тумани 10-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси

Болаларга уйинни ургатишдан муайян таълимий мак;сад назарда тутилади. Уйиннинг энг мух,им ах,амияти х,ам ана шундадир, к;ийин утказилиш шакллари ва усуллари билан таълимнинг бонда турларидан фарк; к;илади. Дидактик уйинлар уйин усулларини чексиз такрорлаш ва узгартириш, уйинга турли нарсалар киритиш имконини беради. Масалан, биз «Жимжитлик» уйинининг5-7 хилини бутун синф билан х,амда айрим болалар билан 10 мартадан купрок; такрорлаб утказдик; «Нима узгарди?» типидаги уйин 5 хил турли курсатмали материал билан утказилди ва х,оказо. Натижада уйин малакаларининг бир хилда ва мустах,кам булишига х,амда уйиннинг х,ар бир к;оидасини тинглай билиш ва унга риоя к;илинишига эришиш имконини берди.

Дидактик уйинлар узининг шакли жих,атидан асосан богчада уйналадиган ижодий уйинлардан х,ам, ук;итувчи узи х,икоя к;илиб бериш йули билан тушунтирадиган ва укувчиларни бирма-бир сураб чик;иш натижасида мустах,камланадиган уйинлардан х,ам х,ар тамонлама фарк; к;илади.

Дидактик уйинлар ук;итиш вазифасига хизмат к;илади ва к;изик;арли, марок;ли, тушунарли даражада олиб борилади. Болалар голиб чик;иш мак;садида жону дили билан машк; к;иладилар, берилган х,ар бир топширик;ни албатта бажаришга одатланиб к;оладилар, натижада уларда дидактик топширик;ларни бажаришга булган к;изик;иш орта боради.

Дидактик уйинлар х,ар бир дарснинг мак;садини, х,ар бир машк;нинг мак;сад ва вазифаларини яхширок; тушуниб олишга ёрдам беради. Дидактик уйинлар таълимнинг кургазмалилигини, ук;итувчининг нутк;ини ва болалар х,аракатини уз ичига олади, бунинг натижасида идрокда (куриш, эшитиш, тери сезгиси белгиларида) бирлик тугилади. Бу эса ук;итувчининг айтганларини болаларнинг уйлаб олишига ва уша айтилганларни ифодалаб беришларига, яъни дидактик уйинлар к;оидаларини укувчиларнинг узлари бажаришларига имкон беради.

Дидактик уйинларнинг бу тарзда тузилиш хусусиятлари укувчилар фаолиятини тах,лил к;илиш имкониятини беради. Шунинг учун х,ам барча болалар уйин вак;тида к;изик;иш билан х,аракат к;иладилар. Дидактик уйинлар боланинг х,ис-туйгусига таъсир этиб, унда к;ишга ижобий муносабат ва к;изик;иш хислатини таркиб топтиради. Болалар уйинни зур мамнуният билан ижро этади. уйин бошланишини эса сабрсизлик билан кутадилар, уларнинг онгида беихтиёр эртанги ук;ув кунининг кувончли манзараси гавдаланади.

Х,ар бир дидактик уйинда купчилик болалар ёки бутун бир синф укувчилари иштирок к;илади. Масалан, «Доиравий мисоллар» уйинида х,амма болалар масала ечади, "Занжирча"да 10, "Дуконча«да 8-12 бола, «Нарвонча» да эса к;арийб х,амма укувчилар масала ечадилар ва х,оказо. Бундан ташк;ари, к;ийин жараёнида х,атто болалардан баъзи бирлари бевосита иштирок этмаса х,ам, улар уйинда имо -ишоралар воситасида бевосита к;атнашадилар. Масалан, кузларини юмиб, ким неча марта так;иллатганини тинглайдилар, «Энг яхши х,исобчи», «Ким аник;рок; ва тезрок;» каби уйинларда уз урток;ларининг мисолни к;анчалик тугри-нотугри ечаётганларини кузатиб борадилар. Бу эса

ук;итувчига укувчилар фаолиятига индивидуал муносабатда булиш имконини беради. Биз биламизки, болалар уз ишнинг узидагина усмайдилар, балки улар уйин жараёнида х,ам х,амжих,ат булишга, х,аётни билишга урганадилар. Бу уйинларда болаларнинг уз-узларини бошк;ара, тута билишга урганишларини таъкидлаб утиш лозим. Бу уйинлар болаларни интизомли к;илади.

Дидактик уйинларнинг тарбиявий ах,амияти нималардан иборат? Тажриба шуни курсатадики, дидактик уйинлар х,амжих,атлик ва интизомлиликни тарбиялашга ёрдам беради, чунки х,ар бир уйин галаба к;озонишга интилиш билан боглик; булиб, уйин шартлари ва к;оидаларига к;атъий ва изчил риоя к;илишни талаб этади. «Ким аник;рок; ва тезрок;», «Буш келма», «Энг яхши х,исобчи», «Курганни эслаб к;олиш диктанти» сингари уйинларни утказиш пайтида укувчилар синф хонасида жимжитлик булишига ук;увчиларнинг узларини тута билишларига, партадан товуш чик;армай туриб, оёк; учида доскага чик;а олишларига, жойларига осойишталик билан к;айтиб келиб утиришларига, товушларни диктат билан тинглашларига, рак;амларга зе^н билан к;арашларига эришадилар.

Дарсда уйинк;арок;лик к;илиб утирадиган ва ук;итувчини битта даре давомида 10-15 мартагача танбех, беришга мажбур этадиган болалар ^ам учраб туради. Бирок; уйин утказилаётган вак;тда бундай болаларнинг хулк;-атвори тамоман узгариб кетади. Улар дарх,ол узларини тутиб оладилар, ук;итувчининг уйин к;оидаларини курсатиб беришини кутиб утирмайдилар х,ам, к;оидаларни узлари бажону дил ва мустак;ил бажарадилар. Дидактик уйинлар жараёнида болаларда уюшк;ок;лик, вак;тни иложи борича тежай билиш хислатлари тарбияланади.

Тажриба шуни курсатадики, дидактик уйинлар болаларда дустлик, биродарлик, ме^наткашлик Х.ИССИНИ тарбиялаш ва тарак;к;ий эттиришга ёрдам беради. «Ким турган саф яхширок;», «Занжирча», «Нарвонча», «Билган киши санашни давом эттираверсин» сингари уйинлар утказилаётганда болалар уз урток;лари, узи турган саф ва уз синфларининг шарафи учун курашадилар. Бир сафга тизилганлар иккинчи сафда турган укувчилар билан мусобак;алашаётганда топширик;ни сафлардан бирининг битта ук;увчиси ёки бир неча укувчилари, ёхуд бутун бир саф бажаради.

Одатда болалар уз шерикларига далда бериб турадилар, агар урток;лари топширигни тугри бажарса, ундан бех,ад хурсанд буладилар ва у билан фахрланадилар. Шуни х,ам айтиш керакки, уйин утказилаётган пайтда болаларда х,асад, к;изишиб кетиш сингари салбий хислатлар учрамайди. Дидактик уйинлар ижодий шахе тарбиялашга ёрдам беради, чунки х,ар бир уйин, унинг х,ар бир такрорланиши топширигни бажаришга янгича муносабатда булишни талаб к;илади. Уни х,ал к;илиш зарурати эса ижодий изланишларни келтириб чик;аради.

Дидактик уйинларда тиришк;ок;лик, матонатлилик, бошланган ишни охиригача етказа билиш сингари энг керакли иродавий сифатлар тарбияланади. Масалан, «Доиравий мисоллар» уйинида олтита мисолнинг х,аммасини ечиш керак, акс х,олда, охирги соннинг биринчисига тугри келиш-келмаслигини билиб булмайди. Ана шунинг узи болаларни фаоллаштириб юборади ва улар мисолни ечмай куймайдилар.

«Дуконча» типидаги уйинда уйинчок;лар «сотиб олиш» нинг узи билан иш битмайди, балки бир неча уйинчок;лар нархини х,исоблаб (к;ушиб) чик;ишга, неча пул «к;айтариб» бериш кераклиги х,акида уйлаб куришга х,ам тугри келади. Болалар «к;изик;арли квадратлар» уйинида мураккаб математик амалларни бажарадилар. Бунда укувчиларга бир йула бир неча амалларни бажаришга, чик;к;ан натижаларни так;к;ослашга, эришилиши мумкин булган натижалар тугрисида уйлаб куришга ва нотугри х,исобдан воз кечишга тугри келади. Буларнинг х,аммаси тез, зур к;изик;иш ва ак;лий фаолият билан утади. Катта, чиройли тупни курган укувчиларда тортинчок;лик йук;ола бориб, улар дастлаб зурга-писа, кейинчалик эса дадиллик билан сонларни уйлаб топишга киришадилар.

Уйин жараёнида болаларда теварак-атроф х,ак;ида тугри тушунча пайдо буларди, бу эса болаларга топширик; мазмунини (мустак;ил уйлаб топиш пайтида) хилма-хил к;илишга ёрдам беради. «Дуконча», «Нимани так;иллатдим?», «Театр», «Болалар богчасида» «Мех,мондорчиликда» сингари уйинларда болалар теварак-атрофдаги х,аётни, нарсаларнинг сифатини, огирлик улчови, нарх-

наволар ва бошк;аларни билиб оладилар, уларда фазовий тасаввурлар мустах,камланади.

Дидактик уйинлар, ук;итувчини болаларга як;инлаштиради, ук;итувчи болалар назарида тарбиячигина эмас, балки чинакам дустга х,ам айланади. Бу эса айник;са дастлабки кунларда юз берадиган ётсираш х,олларига барх,ам беради. Шундай к;илиб, уйинлар болаларда ук;итувчи ва ук;ишга нисбатан ижобий муносабат пайдо к;илади.

Синфдан ташк;ари машгулотларда утказиладиган уйинлар болаларнинг буш вак;тини самарали утказиш воситасидир. «бугинлар», «санайвер», «к;изик;арли квадратлар» каби уйинлардан эса кушимча машгулотларда унумли фойдаланилади. Болалар жон-диллари билан дарсдан кейин к;олишга рози буладилар ва узларига берилган топширик;ни тезда бажарадилар.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Баркамол авлод — Узбекистон тарак;к;иётининг пойдевори- Т.: «Шарк;» нашриёт-матбаа концерни, 1997.

2. Бикбаева Н.У, Р.И.Сидельникова,Г.А.Адамбекова. Бошлангич синфларда математика ук;итиш методикаси. (урта мактаб бошлангич синф ук;итувчилари учун методик кулланма.) Тошкент. «Ук;итувчи» 1996 йил.

3. Бикбоева.Н.У. Ахмаджонов И.Г. Янгибоева Э.Я. Ацамбекова Г.А. Биринчи синф математика дарслиги. )Тошкент. «Ук;итувчи» 1996 йил.

4. Бикбоева.Н.У. Ахмаджонов И.Г. Янгибоева Э.Я. Ацамбекова Г.А. Иккинчи синф математика дарслиги. )Тошкент. «Ук;итувчи» 1997 йил.

5. Бикбоева.Н.У. Ахмаджонов И.Г. Янгибоева Э.Я. Адамбекова Г.А. Учинчи синф математика дарслиги. Тошкент. «Ук;итувчи» 1997 йил.

6. Бикбоева.Н.У. ва бошк;алар. Туртинчи синф математика дарслиги. Тошкент. «Ук;итувчи» 1998 йил.

7. Бикбоева.Н.У. М.А.Зайнитдинова, Ахмаджонов И.Г. Янгибоева Э.Я. Ацамбекова Г.А. Биринчи синф математика дарслиги. (Ук;итувчилар учун кулланма) Тошкент. «Ук;итувчи» 1996 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.