Научная статья на тему 'Бошланғич синф математика дарсларида дидактик воситалардан фойдаланиш технологияси'

Бошланғич синф математика дарсларида дидактик воситалардан фойдаланиш технологияси Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
140
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Эшқувватов Шухрат, Қурбонова Зайнаб Рахмоновна, Кенжаева Муножот Абдикахоровна, Жўраева Наргиза Нуралиевна, Бекмуродова Феруза Номозовна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бошланғич синф математика дарсларида дидактик воситалардан фойдаланиш технологияси»

Бошлангич синф математика дарсларида дидактик воситалардан

фойдаланиш технологияси

Эшкувватов Шухрат

Термиз давлат университети х,узуридаги халк; таълими ходимларини к;айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий маркази катта ук;итувчиси

Курбонова Зайнаб Рахмоновна

Сариосиё тумани 36-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси,

Кенжаева Муножот Абдикахоровна

Сариосиё тумани 63-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси,

Жураева Наргиза Нуралиевна

Олтинсой тумани 3- сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси,

Бекмуродова Феруза Номозовна

Денов тумани 24-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси

Х,озирги замон бошлангич таълимининг узига хос асосий жих,ати шундаки, унда бериладиган маълумот мазмуни деярли барк;арор дарсликка асосланишидир. Дарслик — бу асосий мазмуни жиддий системада тушунарли к;илиб баён к;илинган китоб. Дарсликнинг асосий вазифаси укувчиларга мустак;ил билим олишларида ёрдам беришдир. Дарслик — укувчилар учун мулжалланган асосий ва зарурий ук;итиш воситасидир. Математика дарслиги дастурга мое тузилиб, унинг талабига жавоб беради ва х,ар к;айси масала к;ай даражада к;аралиши кераклиги курсатилади.

Дарслик тузилиши, асосан, дастур буйича аник;ланади, дареликдаги билимлар дастурда ажратилган булимларга асосан мое келади. Булимлар эса мавзуларга ажратилади. Ишни дарслик буйича режалаштиришда шуни назарда тутиш керакки, дареликда х,амма дарелар сонининг 3/4 к;исми алох,ида даре куринишида ишлаб чик;илган. Долган дареларда «Мустах,камлаш учун машк;лар» ва бошк;а манбалардан фойдаланиш керак. Дарслик билан ишлашни ургатиш асосан 2 йуналишда олиб борилади.

1. Ташкилий характердаги иш.

2. Дарслик билан унинг мазмуни ва мох;ияти буйича ишлаш.

1. Мактабда биринчи дареларданок; укувчилар дарслик билан ишлашга урганишлари лозим. Уни авайлаб сак;лаш унинг тегишли сах,ифасини топа олиш малакаларини эгаллашлари керак. Кейинрок; машк;ларни номерлаш, китоб булимларини ажратиш, сарлавх,алар билан танишадилар. Ук;увчилар энг бошидан бошлабок; дарсликка х,еч нарса ёзмаслик кераклиги тушунтирилади.

2. Математика дарелигида назарий ва амалий материаллар х,ам берилади. Шу сабабли дареликдан дарснинг турли боск;ичларида фойдаланиш мумкин.

Дастлабки вак;тларда дарслик буйича ишлашдан огзаки тушунтиришларни мустах,камлаш учун фойдаланилади. Масалан. 34+20 ва 34+2 куринишдаги х,оллар учун к;ушиш усуллари билан укувчиларни таништиришда иллюстрациялардан ва ук;итувчининг барча амалларни тула ёзгандан фойдаланиш мак;садга мувофивдир. Шундан кейингина мустах,камлаш сифатида расмларга ва шундай мисоллар ечимларининг дареликдаги ёзилишига мурожаат к;илиш мумкин. Ук;иш малакаларининг эгалланиш даражасига к;араб укувчиларни дареликда берилган матнларни мустак;ил ук;итиш керак. Математик адабиётни ук;ишга ургатишдаги биринчи к;адам бу масала матнини ук;ишдир.

Математика дарелигида берилган материал айрим тарбиявий масалаларни х,ам х,ал к;илади. М: расмлар орк;али, эстетик тарбия, масалаларни ечиш орк;али ик;тисодий саводхонлик каби тарбиялар амалга ошади. Дарслик билан мустак;ил ишлаш малакасини тарбиялаш катта ах,амиятга эга, чунки

дарслик мустак;ил ишлаш учун кенг имкониятлар яратади. Математика ук;итиш жараёнининг сифати ва самарадорлигини ошириш мак;садида ук;ув методик комплекси яратилади. Бу комплекс таркибида дарсликдан ташк;ари укувчилар ва ук;итувчиларга мослаб ёзилган методик кулланмалар, карточкалар, босма асосли дафтарлар, машк;лар тупламлари ва бошк;алар чоп этилади. Методик кулланмаларда курснинг х,ар к;айси булими, учун режалаштириш, укувчиларга куйилган талаблар, огзаки ва ёзма машк;лар учун материаллар х,амда айрим дарсларга дойр методик курсатмалар берилади. Карточкалар — дарсликларга кушимча тарик;асида нашр этилади. Унинг асосий мак;сади индивидуал топширик;лар буйича укувчилар мустак;ил ишларини ташкил к;илишда, дастурнинг асосий материалларини пухта узлаштиришда ёрдам беради. Босма асосли математика дафтари асосан ук;увчиларнинг фронтал мустак;ил ишларини ташкил к;илишга мулжалланган. Бу дафтар матнларни механик равишда кучириб ёзишдан озод к;илади ва шу билан ук;ув вак;тидан яхши фойдаланиш имконини беради. «Бошлангич таълим», «Халк; таълими», «Маърифат» каби газета ва журналардан х,ам жуда куп фойдали билим, маслах,ат ва тавсиялар олиш мумкин. Курсатмали кулланмалар деб асосида предметли реал моделлар ётувчи ук;итиш воситаларига айтилади.

Курсатмалиликнинг бошлангич таълимдаги урни укувчиларнинг абстракт ва конкрет тафаккурларини ривожлантиришдан иборатдир. Курсатмалиликдан фойдаланиш укувчиларнинг эътиборини, дикдатини кузгатади, урганилаётган материални пухтарок; узлаштириш имконини беради, ук;ув жараёнини бошк;ариш учун яхши шароит яратади, вак;тни тежаш имконини беради. Шунинг учун, ук;итувчилар олдида кургазмали материал танлашга куйиладиган талаблар мавжуд булиб, булар: а) Етарлича мивдорда курсатма материал билан таъминлаш асосида умумлаштириш амалга оширилади. М: 4 сонини х,осил булиши билан таништиришда ук;итувчи 3 та доирачага 1 та доирачани, 3 та чупга 1 ни кушишни мустак;ил бажартиради ва умумий савол куйилади, 3 га 1 ни кушилса, к;андай сон х,осил булади. б) Х,ар хил кургазмали материал билан етарлича таъминлаш. Бунда укувчиларда тугри умумлаштиришни таркиб топтиришнинг зарурий шартини аник;лаш мух,имдир. Мисол учун: 3 сони мивдорий жих,атдан мух,имдир, предметнинг ранги, улчами, урни мух,им эмас. в) Математика ук;итишда курсатмалиликнинг бир туридан иккинчи турига утиш х,ам катта ах,амиятга эга. Буни аввало масала ечишда курамиз, олдин масала шарти иллюстрацияланади, аста — секин схема, раем ёки чизмадан фойдаланиб, масала шартининг к;иск;а ёзувига келинади.

Математика ук;итишда х,аракатли динамик кулланмаларга, индивидуал курсатма — кулланмалар ва дидактик материалларга кенг урин берилади. Курсатма — кулланмалар: натурал ва тасвирий булади. Натурал курсатмалилик: турмушда учрайдиган атрофимиздаги нарсалар: дарахтлар, к;аламлар, чуплар, кубчалар. Саннок; чуплар энг мух,им ва кенг кулланилади, улардан номерлашни урганишда; саннок; бирликларини х,осил булиши х,ак;ида тасаввур оладилар.

Тасвирий курсатмалилик х,ам бир неча турга булинади.

а) Математик символлар (рак;ам, ишоралар, муносабат белгилари). Бундай белги, рак;амлар катакли тахтача ва сак;лаш кассалари билан бирга ук;ув — техника саноати ёки укувчилар к;ули билан ишлаб чик;арилади, булар ёрдамида сонларни рак;амлар билан тасвирлаш, сонларни так;к;ослаш натурал сонлар к;атори хоссалари урганилади, мисол масалаларнинг ечимлари ёзилади. М: 5 + х = 7 тенгламани киритиш.

б) Курсатма расмлар. Уларни нашриётлардан ёки кулда тайёрланади, х,ар бир раемда битта нарсанинг расми (мевалар, гуллар...) булади. расмлар к;ирк;илиб конвертда сак;ланади, асосан улардан биринчи 10 лик сонларни ургатишда фойдаланилади. Бундан ташк;ари, улардан х,исоблаш усуллари, амал хоссалари билан танишишда х,ам фойдаланиш уринли ва к;улай. (2+3)+4.

в) Геометрик фигуралар модели. Объект шаклини тугри идрок к;илиш, предмет шаклини абстрактлаштириш к;обилиятини ривожлантириш учун укувчилар фигураларнинг моделларини кузатиш билан бирга узлари х,ам шундай моделларни мустак;ил ясашлари жуда мух,имдир. Масалан, укувчилар к;огоздан тугри бурчакнинг моделини ва пластилиндан ва 2 та чупдан х,аракатга айланади. Бурчак моделини тайёрлаши, дойра, 2 so'm 3 so'm ? 60 купбурчаклар дициметр, метр моделларини ясашлари

натижасида уларнинг бу тушунчалар х,ак;идаги тасаввурлари як;к;ол намоён булади.

г) Сонли фигуралар предметларнинг мивдорий гурух,ларини так;к;ослашга, рак;амлар билан сонларни мое келтиришга ёрдам беради. д) 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000. сумлик пул моделлари. е) График моделлар (раем, схема, чизма). Уларни купинча ук;итувчи ук;увчи ясайди. График моделлар укувчиларнинг абстракт ва конкрет тафаккурларининг ривожланишига яхши асос яратади; арифметик, алгебраик, геометрик материаллар орасида чукуррок; математик богланишни таъминлайди; математика к;изик;ишни орттиради. 1. Инструктив (курсатма) жадваллар рак;амларни ёзиш, арифметик амаллар алгоритмларини бажариш, масалалар ечишга курсатма беради. 2. Справочник (маълумотнома) жадваллар М: к;ушиш жадвали, купайтириш жадвали.

З.Ургатувчи жадваллардан асосан янги тушунчани шакллантиришда фойдаланилади. М: вак;т улчовлари, масса (огирлик) улчовлари, тезликлар жадвали кабилар х,исоблашларни ташкил к;илишда ёрдам беради. Бошлангич синфларда техник восита сифатида экран кулланмалар кенг кулланилади. Буларни х,ам шартли равишда куйдагича гурух,лаймиз.

1. Динамик ва 2. Статик кулланмаларга булинади. 1. Динамик кулланмаларга кинолавх,а, кинофилм, видеотасвир каби х,аракатли воситалар киради. Пекин давлат томонидан бошлангич математика учун улар тайёрланмаган. 2. Статик кулланмаларга диафильм, диапозитивлар киради. «Узбеккинохроника» студияси узбек тилида бир к;атор диафильм ишлаб чик;арган. Диафильм —36-40 кадрли узлуксиз лентадан иборат булиб, х,ар бир кадрга туширилган тексти (субтитр) берилган ва кадрлар маълум тартибда жойлаштирилган. Диафильмлар асосан, утилган материални мустах,камлаш, такрорлаш, ургатувчи ва назорат к;илувчи х,ар хил мустак;ил ишларни утказишда фойдаланишни кузда тутиб тузилади. Диапозитивларнинг диафильмдан фарк;и шуки, диапозитивлар бир — бири билан богланмаган алох,ида (топширик;, савол, масала) кадрлардан иборат. Улар мустак;ил ва назорат иши утказиш, сурашни ташкил к;илиш имконини беради. Бундан ташк;ари, ук;итишнинг техник воситалари Эпидиаскоп ва кодоскоплардан кенг фойдаланилади. Эпидиаскоп — дарелик, кулланмалардаги расмларни курсатади. Ундан фойдаланиш учун синф хонасини бутунлай K;opoHFy х,олатга келтириш зарур. Кодоскоп эса ойна, рентген плёнкаси, Целлофон, полиэтилен каби материалларга рангли сиёх,ларда ёзилган тасвирларни курсатади. Кодоскопдан фойдаланиш учун бир оз к;оронгулаштирилган ёки épyf хонадан х,ам фойдаланиш мумкин. Тайёрланган ук;ув материаллари кодопозитивлар деб аталади.Ук;итувчи мисоллар, чизмалар, уй вазифалари намуналарини кодопозитивда тайёрлаб, вак;тни бекор кетишини олдин олади. Шунингдек, бошлангич синф математика дареларида электрон техник воситалар: проектор, электрон доска, компьютерлардан фойдаланиш бугунги кун таълим сифати талабларидан бири эканлиги сир булмаган х,олда ундан фойдаланиш, яъни, бошлангич синфлар математика дарелари машгулотларига олиб киришга х,амма х,ам журъат к;илаётгани ёки имконият топа олаётгани йук;. Таълим воситаларининг к;айси тури, к;айси таълим бугимида кулланмасин ук;итувчи томонидан тугри танланган восита булса, албатта самараси доим юк;ори булган. Чунки тингловчи фак;ат эшитмайди, балки эшитаётган вок;еликни куради( тулик; ёки к;исман), мушох,ада к;илади, фикрлайди, солиштириб тахлил к;илади, хулосалар чик;аради. Шундай экан, х,аётнинг мазмуни бутун борливдаги мавжуд х,олат булса, таълим мазмуни воситанинг турли-туман шакл ва мазмундалиги билан белгиланади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Абдуллаева.К;, Сафарова.Р, Бикбоева.Н. —Бошлангич таълим концепцияси Бошлангич таълим,

6-сон. —Т.: 1998, —Б. 2-9.

2. Абдуллаева K¡, Сафарова Рва бошк;алар. —Бошлангич таълим стан- дартиИ Бошлангич таълим,

6-сон.-Т.: — 1998, —Б. 9-6.

3. Абдурах,монова.Н, Жумаев.М, Уринбоева — Бошлангич синфлар учун математикадан дидактик

материаллар. Ук;итувчилар учун методик кулланма. —Т.: Истик;лол. 2004 йил,152 бет.

4. Абдурах,монова.Н, Уринбоева.Л. — Математика2-синф ук;итувчилар учун методик кулланма.

Тошкент : — Узбекистон/ НМИУ — 2012 йил.208 бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.