Научная статья на тему 'Тарих ўқитишнинг оғзаки методлари'

Тарих ўқитишнинг оғзаки методлари Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
31
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — Жумаева Шоира Саттаровна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Тарих ўқитишнинг оғзаки методлари»

Тарих укитишнинг огзаки методлари

Жумаева Шоира Саттаровна

Олтинсой тумани 25-умумий урта таълим мактаби тарих фани ук;итувчиси

Тарихий материалларни огзаки баён килиш бир к;анча усул ва туркумларда амалга оширилади. Ук;итиш методларини таърифлашда ук;итувчининг ук;итиши ва укувчиларнинг урганиши ёки билиш фаолияти усулларидан иборат эканлигини назарда тутиш керак.

Тарихий материалларни огзаки баён килиш ук;итувчиларнинг фаол фикрлаш асосида укувчиларни ук;итишга, ук;итувчи рах,барлигида укувчиларнинг илмий билимларини узлаштириши ва амалда куллана билишлари, ёш авлод онги ва калбига миллий истиклол гояларини сингдириш ва уларда миллий истикдол мафкурасини шакллантириш долзарб вазифадир.

Тарихий материални огзаки баён килиш монолог формада, баён этиш, таърифлаш, тавсифнома бериш, тушунтириш, мухркама килиш, сухбат, кискача баён килиш, х,икоя килиш, суратлар воситасида таърифлаш, аналитик (булакларга булиб ) таърифлаш ва бошка туркумлар орк;али амалга оширилади.

Тарих таълимида ук;итувчининг жонли нутки укувчиларнинг куз унгида инсоният хаётининг энг кадимги даврлардан XIX аср бошларига кадар ижтимоий-иктисодий ва маданий ривожланиш тугрисидаги билимлар киради. Жонли нутк; укувчи онгига тез етиб боради, уни маълум хулосаларга олиб келади, тарихий жараённинг крнуниятларини тушунишни осонлаштиради, укувчиларга тарихий материалларни тах,лил килиш ва умумлаштириш намунасини курсатиб беради.

Ук;итувчининг жонли нутки пухта билим ва малака манбаи булиши билан бирга, жуда катта тарбияловчи кучга эга. Ук;итувчи нуткидаги мантик; ургунинг кучи, далилларнинг жонли ва ишонарли булиши укувчиларнинг онгига, х,ис-туйгуларига кучли таъсир курсатади, уларни фикрлашга ургатади, маълум хулосаларга олиб келади, тарихий жараённи, унинг кобилиятларини тугри тушунишга ёрдам беради.

Ук;итувчининг жонли нутк;и укувчиларнинг билим олишидаги бошка манбалар, кургазмали куроллар ва текстларнинг мазмунини тушуниш, улар устида мустакил ишлаш ва фикр юритишга х,ам йул очиб беради.

Ук;итувчи даре жараёнида, ук;ув материалларини огзаки баён к;илиб бериш билан чегараланиб колмасдан, х,ар-хил кургазмали куроллар (расм-суратлар, иллюстрация, карикатуралар, кушимча малумотлар, таркатма материаллар, «аклий хулсум» интернет материаллари, мультимедиялар, ук;ув уйинлари) дан фойдаланилади.

Ук;итувчининг жонли нутк;и укувчиларнинг ук;иш-урганиши ва билим фаолиятини бошк;аришни, унга рах,барлик килишнинг методик усуллари ва воситаларини х,ам узига мужассамлаштиради. Жонли нутк;нинг бу имкониятларидан ок;илона фойдаланиш укувчилар билимининг пухта ва мустахкам булишини укувчини мустакил иш ташкил килишга имкон яратади. Х,икоя методида тарихни баён килиш тарихий вок;еанинг тулик; картинасини очиб беради. Х,икоя методининг асосий дидактик вазифаси ук;увчиларда тарихий вок;еа х,ак;ида конкрет ва курсатмали булади.

Х,икоянинг конкрет булиши укувчиларнинг тарихий хрдисалардаги мохиятни ва тарихий макон, тарихий давр, тарихий ижтимоий харакат, уни х,аракатга келтирувчи кучлари, ижтимоий гурух,, табак;а, к;абила, ypyf, халк; миллат ва уларнинг тарак;к;иёт боск;ичлари хусусияларини тушуниб олишларига ёрдам беради. Хикоя ёрк;ин, энг типик мух,им тарихий фактлар асосида тузилади. Х,икоя тарихий материални баён к;илиш методи сифатида асосан куйидаги холларда:

1. таълим-тарбия жихатидан мухим ва уларни урганиш укувчилар онгида чукур ва эркин из колдирадиган йирик тарихий вок;еаларни баён к;илишда;

2. укувчиларда янги тарихий хрдисалар хак;ида мазмунли ва аник; тасаввур яратиш зарур булган пайтда кулланилади. Х,икоя укувчиларда тарихий вок;еалар х,ак;ида жонли тасаввур яратиш билан бирга уларни маълум умумий хулосаларга х,ам олиб келади. Маъруза методи фак;ат ажратилган вак;тнинг куп ёки озлиги билан эмас, балки узининг мазмуни, ук;итиш ва урганишнинг метод ва усуллари жих,атидан х,ам олий мактаблардаги маърузалардан фарк; килади. Ук;итувчи маъруза мавзуси билан бирга уни баён к;илиш режасини эълон к;илади.

Ук;итувчи укувчиларнинг диккатини маърузада ёш авлод онги ва калбига миллий истиклол гояларини сингдириш ва уларда миллий истиклол мафкурасини шакллантириш х,амда ах,локий жихатдан мух,им булган томонларига каратади, чикарилган хулоса ва умумлашмаларни к;иск;а ва аник; ифодалаб беради ва уларни ук;увчилар ёзиб оладилар.

Мактаб маърузасида сухбат методининг элементлари к;улланилади. Ук;увчиларнинг билиш фаолиятини жадаллаштириш, уларнинг диккатини маърузанинг мухим жараёнларига жалб килиш мак;садида саволлар куйиб борилади. Мактаб маърузаси баён килинган материал юзасидан якуний сух,бат билан тугайди.

Мактаб маърузасининг ак;алли энг мухим жойларини ук;увчилар ёзиб улгуриши учун маъруза нисбатан секин ук;илади. Мактаб маърузаси ёш авлод нутк;ини ривожлантиришда, уларнинг уз фикрларини эркин айта олишларига имкон беради, мактаб маърузасига методист В.Н.Вернадский томонидан к;уйилган асосий талаблар х,озирги кунда хам уз ах,амиятини йук;отган эмас.Бу талаблар к;уйидагилардан иборат эди:

1. Маъруза илмий жихатдан мукаммал булиши керак.

2. Маъруза дарслик мазмунидан кенг, уни куп жих,атдан конкретлаштирилиши лозим. Маъруза мазмуни дарслик мазмунидан киска ёки айнан шу мазмундан иборат булиб куйилса, уни ук;увчилар бутунлай тингламай к;уйишади.

3. Ук;увчиларни утмишни жонли идрок этишлари учун маъруза мазмунан кургазмали булиши керак.

4. Маъруза ук;увчиларни фикрлашга ургатиши, тарихий вок;еаларни тах,лил килиш ва умумлаштириш намунасини курсатиши, ук;увчиларнинг тарихий фикрлашини тарбиялаши лозим.

5. Маърузанинг ук;увчиларга етиб бориши учун, ук;итувчи узининг нутк;и устида куп ишлаши лозим.

Адабиётлар Руйхати

1. Ислом Каримов Тарихий хотирасиз келажак йук; Тошкент. «Шарк;», 1998.

2. Ислом Каримов Узбекистан буюк келажак сари Тошкент. «Узбекистон», 1998.

3. Бабанский Ю.К. «Х,озирги замон умумий таълим мактабларида ук;итиш методлари» Тошкент.

«Узбекистон», 1990.

4. Саъдиев А. Мактабда тарих ук;итиш методикаси Тошкент. «Укитувчи», 1988

5. Саъдиев А. Узбекистан халк;лари тарихини ук;итиш Тошкент. «Ук;итувчи», 1993

6. Махкамов С. Тарих дан ук;ув уйинлари «Узлуксиз таълим» журнали 2006 № 1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.