Научная статья на тему 'Бошланғич синфларда табиатшуносликни ўқитиш педагогик асослари'

Бошланғич синфларда табиатшуносликни ўқитиш педагогик асослари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
166
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Қодиров Раҳмон, Болтаева Соҳиба Ҳамзаевна, Амирова Дилафруз Ўраловна, Маматалиева Қундуз Дўстбоевна, Исматова Жамила Дўсткобилавна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бошланғич синфларда табиатшуносликни ўқитиш педагогик асослари»

Бошлангич синфларда табиатшуносликни укитиш педагогик

асослари

Кодиров Рах,мон

Термиз давлат университети х,узуридаги халк; таълим ходимларини к;айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш хухудий маркази катта ук;итувчиси

Болтаева Сох,иба Х,амзаевна

Шеробод тумани 60-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси

Амирова Дилафруз Ураловна

Ангор тумани 21-сон умумий урта таълим мактаби

Маматалиева Кундуз Дустбоевна

Шеробод тумани 1-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси,

Исматова Жамила Дусткобилавна

К|изирик; тумани 68-сон умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси,

Табиатшуносликни ук;итиш методикаси табиатшуносликни ук;итишда болаларни х,ар томонлама тарбиялашнинг мазмуни ва методларини очиб берувчи педагогик фандир. У педагогикада ишланган тадк;ик;отларга асосланади ва уз предметни ук;итиш мазмуни х,амда хусусиятларини х,исобга олган холда унинг методларидан фойдаланади.

Ук;увчиларга табиатшуносликни ургатиб бориш билан ук;итувчи уларни таълимни давом эттириш ва амалий фаолият учун зарур булган билим, ук;ув ва куникмалар билан куроллантирибгина к;олмай, балки уларнинг дунёк;араши, иродаси, характерини шакллантиради, ак;лий к;обилиятларини ривожлантиради х,ам. Шунга кура табиатшуносликни ук;итишнинг шакл ва методларини ишлаб чик;ади.

Ук;итиш жараёни узаро боглик; булган к;исмларни: предмет мазмуни, ук;итувчи ва укувчилар фаолиятини, яъни предметнинг узини, уни ук;итишни ва ук;ишни, яъни билим, ук;ув ва куникмаларни эгаллаб олишни уз ичига олади. Шунга кура табиатшунослик методикасининг вазифалари к;аторига ук;ув предмети сифатида табиатшунослик мазмунини аник;лаш, ук;итишнинг метод ва услубларини таджик к;илиш, зарур ук;ув жих,озларини ишлаб чик;иш киради. Табиатшуносликни ук;итиш методикаси фак;ат ук;итиш жараёнини таърифлаш ва тушунтириш билан чекланиб к;олмай, балки к;оидаларни хам ишлаб чик;ади, уларга асосланиб, ук;итувчи шу предмет буйича болаларни муваффак;иятли равишда ук;итиши мумкин. Табиатшуносликни ук;итиш методикаси ук;итувчининг тайёрланишидан тортиб, то ук;ув материалини узлаштириш натижаларини, жумладан синфдаги, уйдаги, синфдан ва мактабдан ташцари ишларни хисобга олишгача барча ук;итиш жараёнларини уз ичига олади. Ук;итиш амалиётини хар томонлама урганиш ва натижаларни кейин ижодий равишда умумлаштириш асосида ук;итишнинг муайян конуниятлари белгиланади ва уни яна хам яхшилаш буйича тадбирлар ишлаб чик;илади. Чунончи, урганилаётган нарсаларни (усимлик ва х,айвонларни) бевосита к;абул к;илиш (бу тугри тасаввур х,осил булишини таъминлайди) конунияти асосида предметли ук;итишни кулланиш буйича аник; тадбирлар ишлаб чик;илади.

Табиатшунослик методикаси урганадиган ва ишлаб чикадиган масалалар доирасига куйидагилар киради: ук;ув предмети сифатида табиатшуносликнинг таълим ва тарбиявий ах,амияти, унинг тарбия системасидаги урни; ук;ув материалининг мазмуни ва уни таксимланиш системаси; ук;итиш методлари ва укувчиларни ташкил этиш шакллари; ук;ув материалини, укувчиларнинг узлаштириш жараёни ва укитиш натижаларини х,исобга олиш; жихозлаш ва ук;ув куролларидан фойдаланиш; дарсдан ва синфдан ташцари ишлар, ук;итишнинг моддий базаси.

Табиатшуносликни уитиш методикаси табиат ходисаларини узаро богланишда ва ривожланишда урганишга имкон беради. Табиатшунослик методикаси педагогикада кулланиладиган тадк;ик;от

методларидан фойдаланади. Тадк;ик;отчи-методист мактабда табиатшуносликни ук;итиш жараёнини кузатади, кузатилган фактларни тахлил килади ва так;к;ослайди, ходисалар уртасидаги к;онуний богланишларни аник;лайди, хулоса ва умумлаштиришнинг тугрилигини амалда текширади ва бунинг натижасида табиатшуносликни ук;итиш принципларини белгилайди. Кузатиш ва тажриба табиатшуносликни ук;итиш методикаси согасидаги энг мух,им методлардир. Педагогик фан сифатида табиатшунослик методикаси дидактика билан богланган. Фак;ат таълим ва тарбиянинг педагогик максади ва вазифаларига асослангандагина мактаб табиатшунослик курсини тугри тузиш, бошлангич ва ундан кейинги синфлар ук;ув предметлари системасида унинг урни ва ролини аниклаш мумкин булади. Ук;ув материалини танлаш ва уни синфлар буйича таксимлашга булган талаблар дидактик принциплар билан изох,ланади, улар хусусий методик масалаларни х,ал к;илишда, ук;итиш методларини танлашда, шунингдек укувчиларнинг ук;ув фаолиятларини хар хил куриниш ва шаклларда ташкил килишда х,ам етакчидир. Методик услубларни фак;ат х,ар бир ук;увчи психологиясини, ёши ва ривожланиш хусусиятларини хисобга олган холдагина тугри танлаш мумкин. Ук;увчиларни келгуси амалий фаолиятга тайёрлаш билан боглик; булган масалаларни х,ал этаётганда табиатшунослик методикаси педагогиканинг политехни ка таълими муаммоларини ишлаб чикувчи булимига таянади. Табиатшуносликни ук;итишнинг тарбияловчилик характери тугрисидаги масалани методика табиат ривожланишининг умумий к;онуниятлари ва комплекс тарбия назариясига асосланиб ишлаб чик;ади.

Табиатшунослик методикаси, шунингдек, физиология, анатомия, гигиена, ботаника, зоология, география, агротехника, метеорология, мантик ва психология билан чамбарчас борливдир. Шу фанлар билан буладиган алок;а ук;итувчининг уша фанлар асосларини эгаллаган булишида, уларнинг энг мух,имларини ажрата олиш, материалларни укувчиларнинг ёш хусусиятига мое холда тушунтира олиш ук;увларида намоён булади. Шахснинг камол топиши ва ривожланиши унинг айрим ишларни, муносабатни, характерни уз ичига олган фаолият жараёнида боради. Бунда у ёки бу фаолият турининг — ук;иш, мехнат, уйин, мулок;отларнинг далиллари (мотивлари) алох,ида ах,амиятга эгадир. Мулок;от далиллари х,ар к;андай дарснинг таркибий к;исми булиши керак. Уни ук;итувчи хисобга олмаса, табиат тургисидаги билимлар имкониятини пасайтириб юборади. Табиат билан турри ташкил килинган мулок;от кичик ёшдаги мактаб укувчиларида гузалликни х,ис этишни бойитади ва чукурлаштиради, уларда уз х,аракати ва ишини узи бах,олай олиш цобилияти ривожланади, бу хислатлар хулк;-атворнинг одобий хамда ах,локий нормаларини англаш, атрофдагиларга нисбатан масъулият х,амда бурчни тарбиялаш учун зарурдир. Табиат билан мулок;от жараёнида урток;ларига, катталарга хурмат ва мехр-муносабат вужудга келади. Табиатшуносликни ук;итиш методикаси олдида куйидаги вазифалар туради: — умумий таълим ва комплекс тарбия системасида табиатшуносликнинг ук;ув предмета сифатидаги ах,амияти ва урнини аниклаш. — табиатшунослик материалларини танлаш ва бирлаштириш (синтез к;илиш). — унинг таълим хамда тарбиявий вазифаларини аниклаш. Бошланрич мактабда табиатшуносликни укитиш табиат х,аётидаги айрим фактлар ва усимликлар, хайвонлар хамда одамнинг ташк;и хусусиятлари билан таништиришдангина иборат эмас. Табиатшуносликни ук;итиш жонли ва жонсиз табиатнинг х,ар-хил объектлари уртасидаги, жонли табиат билан одамлар мехнати уртасидаги узаро алокаларни кичик ёшдаги мактаб ук;ув- чилари тушуна оладиган шаклда очиб бериши, жонажон табиатга мухаббатни, унинг бойлигини к;урик;лаш ва эхтиётлик билан фойдаланиш истакларини тарбиялаши керак. Шунга кура педагогика билим юртларининг укувчилари табиатшунослик дареларини табиат мухофазаси масалаларини х,исобга олган холда режалаштиришга урганадилар. Бошлангич мактаб табиатшунослик курси табиат х,одисаларининг кенг доирасини к;амраб олади, шу муносабат билан баъзан урганилаётган ходисалар билан узаро боглик; х,олда кузатишлар олиб бориш к;ийин булади. Шунинг учун хам табиатшуносликни дастлаб урганиш учун объектлар танлашда куйидагиларни: укувчиларнинг ёш хусусиятларини, урганилаётган материалнинг тушунарли булишини, унинг таълимий ва ривожлантирувчи таъсирини, улкашунослик материали булишини, олинган билимларнн мактаб жонли табиат бурчаги ва ук;ув-тажриба участкасидаги ишлар бажарилишида фойдаланиш имкониятини х,исобга олиш зарур.

Табиатшуносликни укитиш методикасининг мухим вазифаси — х,ар бир синф учун якка тартибда

дастур ишлаб чик;ишдир. Умуман ук;ув предметининг мазмуни мактаб дастури билан белгиланади, у табиатшунослик фанининг ривожлана бориши билан узгариб ва такомиллашиб боради.

Табиатшуносликнинг таълим хамда тарбиявий вазифаларининг бажарилиши учун хилма-хил ук;итиш методлари ва ук;ув жараёнини ташкил к;илишнинг хар хил шаклларидан фойдаланиш керак булади. Барча таълим ва тарбиявий вазифаларнинг бажарилиши методларнинг турри танланишига боглик. Табиатдаги мустак;ил кузатишларсиз кичик ёшдаги укувчиларда кузатувчанликни ривожлантириб булмайди, тирик организмларни бевосита урганмасдан туриб усимлик ва х,айвонлар х,аётини тушуниб булмайди, усимликларни устириш ва хайвонларни парвариш к;илиш буйича амалий ишлар бажарилмасдан кишлок; хужалик мех,натининг амалий ук;ув, х,амда куникмаларини х,осил килиб булмайди. Табиатшуносликни ук;итиш жараёни фак;ат ук;итувчинигина эмас, балки укувчилар фаолиятини х,ам уз ичига олади. Ук;итишгнинг натижаси дастурда мулжалланган материал пухта узлаштирилган булиши керак. Шунинг учун хам ук;итиш методлари ва укувчиларни ташкил этиш шаклларини урганиш уларнинг материални узлаштириб олиш жараёнини урганиш билан бирга боради. Шугулланиладиган х,ар к;андай методнинг ах,амиятини, укувчиларнинг материални узлаштирганлигини, уларда зарур тасаввур ва тушунчаларнинг шакллантирилганлигини тарбиявий натижаларни аник;ламасдан туриб билиб булмайди. Фак;ат шу маълумотларга асосланиб, хар к;андай методни тугри бах,олаш мумкин.

Ук;итиш ишида укувчилар билимини хисобга олишни турри ташкил этиш ва унинг асосида х,ар бир ук;увчи натижаларини ва умуман ук;итишни бах,олаш мухим- дир,ук;итиш методлари тугрисидаги масалани ишлаб чик;иш билан машгулотларнинг ук;ув жихозлари тугрисидаги масалалар хам чамбарчас богликдир, чунки ук;ув куроллари ва бонда жих,озлар табиатшунослик тасав вурлари ва тушунчаларни шакллантиришнинг асоси хисобланади.

Табиатшунослик методикаси, шунингдек ук;итишнинг моддий бахоси — табиатшунослик кабинети, тирик табиат бурчаги, ук;ув-тажриба участкаси, география майдончаси, ук;итишнинг техника воситаларини ташкил этиш ва фойдаланиш масалаларини х,ам к;араб чик;ади, буларсиз табиатшуносликни ук;итишни тугри олиб бориш мумкин булмайди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Е. М. , Григорянц А. И., Абдуллаева Т. Табиатшунослик (3-синф учун дарслик). Т., «Ук;итувчи», 1988.

2. Вельская Е. Л. Григорянц А. Г. Методика обучения в 3 классе (Ук;итувчи учун к;уллан м а). Т., «Ук;итувчи», 1988.

3. Верзина А. К. Наблюдение погоды учащимися 1—4 к лассов. М., АПН , РСФСР , 1958.

4. Герасимова В. П. Животный мир нашей Родины (Пособие для учителей), М., «Просвещение», 1977.

5. Гоноболин Ф. Н. Психология (Учебное пособие для учащихся педучилищ ). М., «Просвещение», 1973.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.