Научная статья на тему 'МАТЕМАТИК ФАНЛАРДАН МУСТАҚИЛ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ЗАРУРИЯТИ'

МАТЕМАТИК ФАНЛАРДАН МУСТАҚИЛ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ЗАРУРИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
14
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КРИДЕТ МОДУЛЬ / МУСТАқИЛ ТАЪЛИМ / ИНТЕЛЛЕКТУАЛ қОБИЛИЯТ / МАНТИқИЙ САВОЛЛАР / МАТЕМАТИК ТУШУНЧАЛАР / БОШЛАНғИЧ ТАЪЛИМ БАКАЛАВР ТАЛАБАЛАРИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қосимов Ф.Ф.Ў.

Мақолада бошланғич таълим бакалавр йўналиши талабалари учун математик фанлардан мустақил таълимни ташкил этишнинг зарурий жиҳатлари келтирилган. Олий таълим муассасаларида кридет модуль тизимига ўтиш муносабати билан талабаларнинг мустақил билим олишига кўпроқ вақт ажратилади. Талабаларнинг мустақил билим олиши учун топшириқлар тизимини ишлаб чиқишда эътибор қаратилиши лозим бўлган жиҳатлар мақоладан ўрин эгаллаган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE NEED TO ORGANIZE AN INDEPENDENT STUDY OF MATHEMATICS

The article presents the necessary aspects of organizing self-study in mathematics. In connection with the transition to a credit-modular system in higher educational institutions, students are given more time to acquire independent knowledge. The article discusses the aspects that must be taken into account when developing a system of tasks for students to obtain independent knowledge.

Текст научной работы на тему «МАТЕМАТИК ФАНЛАРДАН МУСТАҚИЛ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ЗАРУРИЯТИ»

МАТЕМАТИК ФАНЛАРДАН МУСТАЦИЛ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ЗАРУРИЯТИ

DOI: https://doi.org/ 10.53885/edinres.2021.35.13.029

^осимов Фирдавс Файзулло yFли,

Бухоро давлат университети таянч докторанти https://orcid.org/0000-0002-6801-7808

Аннотация. Мацолада бошлангич таълим бакалавр йуналиши талабалари учун математик фанлардан мустацил таълимни ташкил этишнинг зарурий жщатлари келтирилган. Олий таълим муассасаларида кридет модуль тизимига утиш муносабати билан талабаларнинг мустацил билим олишига купроц вацт ажратилади. Талабаларнинг мустацил билим олиши учун топширицлар тизимини ишлаб чицишда эътибор царатилиши лозим булган жщатлар мацоладан урин эгаллаган.

Калит сузлар: кридет модуль, мустацил таълим, интеллектуал цобилият, мантиций саволлар, математик тушунчалар, бошлангич таълим бакалавр талабалари.

НЕОБХОДИМОСТЬ ОРГАНИЗАЦИИ САМОСТОЯТЕЛЬНОГО ИЗУЧЕНИЯ МАТЕМАТИКИ

Аннотация. В статье представлены необходимые аспекты организации самостоятельного обучения математике. В связи с переходом на кредитно-модульную систему в высших учебных заведениях студентам отводится больше времени на приобретение самостоятельных знаний. В статье рассмотрены аспекты, которые необходимо учитывать при разработке системы заданий студентов для получения самостоятельных знаний.

Ключевые слова: зачетный модуль, самостоятельное обучение, интеллектуальные способности, логические вопросы, математические понятия, студенты начального образования.

Education and innovative research 2021 y. №4

Касимов Фирдавс Файзулло угли,

докторант Бухарского государственного университета

THE NEED TO ORGANIZE AN INDEPENDENT STUDY

Abstract: The article presents the necessary aspects of organizing self-study in mathematics. In connection with the transition to a credit-modular system in higher educational institutions, students are given more time to acquire independent knowledge. The article discusses the aspects that must be taken into account when developing a system of tasks for students to obtain independent knowledge.

Key words: credit module, independent learning, intellectual ability, logical questions, mathematical concepts, primary education students.

Узбекистан Республикасида олий таълимни тизимли ислох цилишнинг устувор йуналишларини белгилаш, замонавий билим ва юксак маънавий-ахлоций фазилатларга эга, мустацил фикрлайдиган юцори малакали кадрлар тайёрлаш жараёнини сифат жихатидан янги босцичга кутариш, олий таълимни модернизация цилиш, илгор таълим технологияларига асосланган холда ижтимоий соха ва ицтисодиёт тармоцларини ривожлантириш мацсадида Президент Шавкат Мирзиёевнинг «Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси»ни тасдицлаш тугрисида цабул цилинган 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сонли фармонида соханинг ицтисодий мустациллиги ва самарадорлигига алохида эътибор царатилди. Жумладан, олий таълим муассасаларида уцув жараёнини босцичма-босцич кредит-модуль тизимига утказиш, халцаро тажрибалардан келиб чициб, олий таълимнинг илгор стандартларини жорий этиш, жумладан уцув дастурларида назарий билим олишга йуналтирилган таълимдан амалий куникмаларни шакллантиришга йуналтирилган таълим тизимига босцичма-босцич утиш кабилар белгиланди.

ОТМ 1 кредит учун 30 соатлик уциш юкламаси белгиланган булса, ундан 12 соати (30*40%=12) аудитория соатлари, 18 соати (30*60%=18) эса талабанинг 13 мустацил уциш соатларига тугри келади. Ушбу цоида талабанинг билим олиш вацтининг куп цисмини уйда, кутубхонада мустацил уцишга сарфлаши, таълим олиш жараёнида масъулиятни маълум даражада уз елкасига олиши, фан буйича дарсда ва дарсдан ташцарида мунтазам равишда уциб бориши кераклигини билдиради.

1 соат аудитория вацти учун талаба 1.5 соат уйда ва кутубхонада уциши зарур. Лекин бу жараён куп жихатдан уцитувчининг масъулиятига хам боглиц. Чунки талабаларни уз вацтларидан самарали фойдаланиш

_OF MATHEMATICS_

Kasimov Firdavs Faizullo ugli,

doctoral student of Bukhara State University

4'"*"'% Таълим ва инновацион тадцицотлар (2021 йил №4) ISSN 2181-1709 (P)

----

учун уларга дарсдан ташцарида мустацил уцишлари учун цизицарли материаллар ва муаммолар бериб бориш уцитувчининг вазифасидир. Чунки бундай материал ва муаммоларсиз талаба дарсдан ташцарида фан буйича нимани уциши ёки урганиши мумкин? Ушбу саволларга жавобан хар бир фандан талабаларнинг мустацил таълимини ташкил этиш учун уцув цулланма, электрон дастурлар яратиш мухим.

Электрон уцув-методик ресурслар, янги мавзуларни узлаштириш жараёнида вужудга келадиган саволларга ихтиёрий вацтда тула жавоб олиш имкониятини берадиган интеграллашган электрон лугат-маълумотнома, математика уцитиш методикаси фани буйича виртуал мантиций масалалар, мисол ва топширицларни бажариш юзасидан намойиш машгулотлари талабалар томонидан уцув фанларини мустацил урганишга зарур буладиган ресурслардан саналади. Олий таълим тизимида бу каби электрон-таълимий ресурслардан фойдаланиш тартиби хар бир талабанинг индивидуал хусусиятларини инобатга олган холда белгиланади.

Давлат таълим стандарти, белгиланган малака талаблари даражасида талабалар томонидан билимларнинг эгалланишида цулланиладиган уч тоифадаги педагогик усуллар мавжуд. Биринчи тоифадаги анъанавий усуллар билимларни "етказиб бериш" тамойилига асосланади. Иккинчи тоифадаги ноанъанавий ёки интерактив усуллар "фаоллаштириш" тамойилига суянади. Учинчи тоифадаги илгор ёки замонавий усуллар таълим-тарбия жараёнини жадаллаштириш ва самарадорлигини ошириш тамойилидан келиб чицади. Мазкур усуллар хацида барча фан уцитувчилари сингари "Математика уцтиш методикаси" фани хам уцитувчилар хам етарли даражада тушунчага эга булиши, улардан тугри ва уринли фойдалана олиш малакаси талаб этилади.

"Математика уцитиш методикаси" бошлангич таълим йуналишида тахсил олаётган талабаларга 2-курсдан бошлаб утилади. Чунки булажак бошлангич синф уцитувчиси она тили, уциш, табиат, технология, тасвирий санъат ва математик фанларидан чуцур билимга эга булишлари талаб цилинади.

Математика уцитиш методикаси фани юзасидан талабаларнинг мустацил таълим топширицларини тайёрлашда цуйидагиларга эътибор царатиши мухим:

- талабаларни билиш жараёнига цизицтириш; ижтимоий фойдали мехнатга тайёрлаш;

- мустацил уциб-урганиш ва билимларини ошириб боришга ургатиш; фанга булган цизицишларини ривожлантириш;

- мантиций фикрлашга ургатишда;

- таълим самарадорлигини ошириш ва такомиллаштиришда

204

Education and innovative research 2021 y. №4

-

замонавий таълим технологиялари ва усулларисиз мацсадга эришиб булмайди.

Масалан, математика фанини урганиш жараёнида талабалар турли формулаларни урганишади. Агар улар мазкур формулаларни онгли равишда тушуниб етмаса (онгли равишда тушунилган тушунча ёки формула узоц вацт хотирада сацланади ва керакли вацтда тез эсга туширилади), у холда масала ва мисолларни ечишда, янги назарий билимларни эгаллашда цийинчиликларга дуч келади. Айницса, математика фанида бу талабаларнинг шу фанни урганишга булган цизицишларини сундиради. Бундай камчиликларни бартараф этишда х,ам замонавий компьютер хамда педагогик технологияларнинг имкониятлари юцоридир.

Шунинг учун "Матемитика уцитиш методикаси" фани уцитувчиси мустацил таълимни ташкил этишда касбий фаолияти жараёнида цуйидаги омилларга асосланиши талаб этилади:

- таълим мацсадларига эришишни Давлат таълим стандартлари ва малака талаблари даражасида кафолатлаш;

- ижодий ва изланувчан характердаги масалаларни мустацил еча олиш; уз сохасидаги янгилардан хабардор булиш ва уз устида мустацил

- ишлаш;

- замонавий таълим ва тарбиянинг илгор технологияларини, миллий ва хориж тажрибаларини узлуксиз равишда эгаллаб бориш;

- фанлараро интеграцияни талаб этувчи янги мураккаб касбий-педагогик муаммоларни хал этишга хар томонлама тайёр булиш;

- талаба шахсининг хар томонлама ривожланишини етарли даражада урганиш ва педагогик, психологик хамда физиологик жихатдан тахлил цила олиш;

- замонавий таълим тизимида комплекс (мажмуавий) узгаришлар цила олиш ва ундаги царама-царшиликларни енга олиш кабилар

Талабаларнинг мустацил ишларини бажариши жараёнида хиссий идрок этиш, абстракт тафаккур, амалда синаб куриш уз ифодасини топади.

Талабалар мустацил ишларининг бажарилиши жараёни яхлит тизимга эга булиб, асосан узлуксиз таълим жараёнида шакллантирилади ва амалга оширилади. Унинг дастлабки босцичи мактаб даврига тугри

Т~1 vy f* \J \J

келади. Бу даврда уцувчиларда мустацил ишларни бажариш буйича бошлангич тушунчалар шаклланади. Кейинги босцичларда билим, куникма ва малакалар хосил цилинади. Тизимнинг юцори босцичлари мустацил ишларни олиб боришнинг амалий татбицини ифодалайди.

TT О 1 \J \J

Илмий тадцицот фаолиятига оид куникмаларнинг цуйидаги асосий таркибий цисмлари шартли равишда белгиланди: мотивацион, гностик,

Таълим ва инновацион тадцицотлар (2021 йил №4) ISSN2181-1709 (P)

er)----

илмий-ижодий фаолият куникмалари.

Мотивацион куникма - шахс мотивларининг йигиндиси ва шахснинг ижодий, илмий мех,натга лаёцатлилигининг белгиси сифатида царалади. Англанган мотивация асосида шаклланаётган билишга цизициш илмий иш учун мух,им ахдмият касб этади.

Гностик куникма - булажак мутахассис шахси ва касбий фаолиятини ижодий жихдтдан амалга оширишга йуналтирилганлигининг шаклланишини, унинг тадцицотчилик характерини назарда тутади; илмий тадцицот фаолиятидаги методологик билимлар мажмуи хдмда тадцицотчи шахсий фазилатлари ва куникмаларини, бевосита талабалар илмий тадцицот фаолияти тажрибасини уз ичига олади.

Илмий-ижодий фаолият куникмаси - шахснинг мустацил ишига, мустацил ривожланишига йуналтирилган булиб, цуйидаги тадцицотчилик куникма ва малакаларида ифодаланади: муаммони кура билиш, уни цисца ва аниц ифодалай олиш, илмий фаразни аницлаш, режалаштириш, олинган маълумотларни йигиш, тахлил цилиш; умумлаштириш ва хулосалар чицариш; илмий тадцицот натижаларини расмийлаштириш ва тацдимотини утказиш.

Талабалар тадцицотчилик фаолиятиининг самарадарлиги узаро богланган цуйидаги йуналишлар буйича амалга оширилади: психологик, назарий-методологик ва технологик.

Психологик йуналиш. Илмий ишни муваффациятли амалга ошириш куплаб омилларга, жумладан, тадцицотчи шахсининг индивидуал-психологик хусусиятларига хдм боглиц

Крбилият - умумий психологик тушунча булиб, шахснинг индивидуал-психологик хусусиятлари жамини англатади ва у ёки бу фаолиятни муваффациятли амалга оширишнинг мух,им шарти хисобланади. Онгли равишда фаолият юритиш, илмий муаммо мохиятини англаган х,олда изланиш олиб бориш, танцидийлик, мустациллик, иродавийлик, цатъиятлилик ва шахснинг бошца сифатлари шулар жумласидандир. Тадцицотчилик фаолияти билан шугулланаётган талабалар цаторида бундай сифатлар хар цандай мутахассис учун жуда мух,им х,исобланади. Тадцицот муаммосини аницлаб олиш учун талаба узига узи: «Мен нимани истайман?», «Нима учун айнан шуни истайман?» деган саволларни бериши керак. Шундагина у фаразларни текшириш ва хдцицатни исботлаш йулларини цидириб топишга, жиддий тадцицот ишларини бажаришга узини психологик жихдтдан тайёрлаб боради.

Илмий фаолиятнинг махсулдорлиги хотиранинг имкониятлари билан чамбарчас боглицдир. Хотира утмиш тажрибани ташкил этиш ва сацлаб цолиш жараёнини билдириб, бу жараёнлар ундан фаолият давомида цайтадан фойдаланиш ёки онг доирасига цайтиб киришига

имкон беради.

Education and innovative research 2021 y. №4

ER

Хотира цуйидаги сифатлар билан характерланади: эслаб цолишнинг тезлиги, эслаб цолишнинг хажми, эслаб цолиш узоцлиги (давомийлиги) ва аницлиги. Фацат жуда керакли нарсаларни эслаб цолиш, кам талаб цилинадиган ва кам керакли булганларни эса вацти келгунча эсдан чицара олиш куникмаси, айницса, мухим ахамият касб этади.

Электрон кутубхоналардаги библиографик курсаткич, рефератив журналлар, тизимли ва маълумотномали каталогларнинг тегишли булимларини куриб чициш хотиранинг йуналтирилганлиги, кашфиётчилик цобилиятини ривожлантиришда кумаклашади. Бундан ташцари, хотирани турли хил машцлар асосида ривожлантириш мумкин.

Х,ар бир фанни уцитишда мантиц илмининг туртта асосий цонун-цоидасига риоя цилинмас экан, илмий тафаккурни ривожлантириш хацида гап хам булиши мумкин эмас. Яъни айният цонуни - бирор нарса хацидаги фикр тугамасдан бошцасига утиб кетмаслик; зиддиятсизлик цонунига биноан бир вацтнинг узида иккита зид фикрнинг булмаслиги; истисно цонуни бир вацтнинг узида иккита зид фикрдан бири хамиша рост булиб, иккинчиси ёлгон булиши; етарли асос цонуни далиллар асосида уз фикрини исботлаш булиб, тугри фикрлаш асосланганликни, исботлашни талаб цилади.

Мустацил фикрлаш - инсоннинг уз олдида турган муаммони аниц мацсад ва вазифаларни белгилаган холда уз билими хамда хаётий тажрибаларига таяниб, уз интеллектуал имконияти даражасида турли йул, усул, воситалар ёрдамида, мустацил равишда хал цилишдан иборат булган ацлий фаолиятидир.

Талаба онгли равишда хеч кимнинг ёрдамсиз уз олдига у ёки бу масалаларни, мацсадларни цуйиб, фаолиятини режалаштириш ва амалга ошириш сингари бир мунча ахамиятли имкониятларни уз ичига олади.

Юцоридаги фикрларга таянган холда, шуни айтишимиз жоизки, талаба - ёшлар далиллаш, асослаш, зиддиятсизлик, истисно, айният цонунларини пухта билмоги, шундан сунггина илмий асосланган тугри фикр юрита олмоги мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.