Научная статья на тему 'МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ШАРОИТИДА ТАЛАБАЛАР ОРГАНИЗМИНИНГ ФУНКЦИОНАЛ МОСЛАШУВ ХУСУСИЯТЛАРИ'

МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ШАРОИТИДА ТАЛАБАЛАР ОРГАНИЗМИНИНГ ФУНКЦИОНАЛ МОСЛАШУВ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
52
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МООDLЕ МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ПЛАТФОРМАСИ / АДАПТАЦИЯ / ФУНКЦИОНАЛ ЎЗГАРИШЛАР ИНДЕКСИ (ФЎИ) / ПУЛЬС ЧАСТОТАСИ / СИСТОЛИК қОН (ЮқОРИ) БОСИМИ / ДИАСТОЛИК (қУЙИ) қОН БОСИМИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шукуров Р.С.

Мақолада “Жисмоний маданият” таълим йўналиши талабалари организмининг тартибга солиш механизмлари ўрганилган. Танлов (Электив) курс талабаларининг индивидуал адаптив салоҳияти қийматларини статистик таҳлил қилиш асосида мослашувчанликнинг чегаравий ҳолати, саломатлик захиралари ўзгаришининг ўзига хос хусусиятлари аниқланган, хулоса ва тавсиялар келирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF FUNCTIONAL ADAPTATION OF THE STUDENTS ‘BODY IN THE CONDITIONS OF DISTANCE LEARNING

The article analyzes the regulatory mechanisms of the organism of students of the direction of education «Physical culture». Based on the statistical analysis of the values of the individual adaptive potential of elective course students, the boundary state of adaptive capabilities and adaptability, the peculiarities of the degree of change in health reserves, are determined, conclusions and recommendations are given.

Текст научной работы на тему «МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ШАРОИТИДА ТАЛАБАЛАР ОРГАНИЗМИНИНГ ФУНКЦИОНАЛ МОСЛАШУВ ХУСУСИЯТЛАРИ»

ISSN 2181-1717 (E) Образование и инновационные исследования (2021 год №4) /^''''"'Щ -

МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ ШАРОИТИДА ТАЛАБАЛАР ОРГАНИЗМИНИНГ ФУНКЦИОНАЛ МОСЛАШУВ _ХУСУСИЯТЛАРИ_

DOI: https://doi.org/ 10.53885/edinres.202L75.2L020

Шукуров Ра^им Салимович,

Жисмоний маданият назарияси ва услубиёти кафедраси профессори, Бухоро давлат университети

Аннотатция: Мацолада "Жисмоний маданият " таълим йуналиши талабалари организмининг тартибга солиш механизмлари урганилган. Танлов (Электив) курс талабаларининг индивидуал адаптив салоуияти цийматларини статистик тщлил цилиш асосида мослашувчанликнинг чегаравий уолати, саломатлик захиралари узгаришининг узига хос хусусиятлари аницланган, хулоса ва тавсиялар келирилган.

Калит сузлар: МООDLЕ масофавий таълим платформаси, адаптация, функционал узгаришлар индекси (ФУИ), пульс частотаси, систолик цон (юцори) босими, диастолик (цуйи) цон босими.

ОСОБЕННОСТИ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ АДАПТАЦИИ ОРГАНИЗМА СТУДЕНТОВ В УСЛОВИЯХ ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ

Шукуров Рахим Салимович,

профессор кафедры Теории и методики физической культуры Бухарского государственного университета

Аннотация: Работа посвяшена изучению регуляторных механизмов организма студентов направления образования «Физическая культура». На основе статистического анализа значений индивидуального адаптационного потенциала студентов элективного курса, определены граничное состояния адаптационных возможностей и приспособляемость, оссобенности степени изменения резервов здоровья, приведены выводы и рекомендации.

Ключевые слова: Платформа дистанционного обучения MOODLE, адаптация, индекс функциональных изменений (ИФИ), частота пульса, систолическое (верхнее) артериальное давление, диастолическое (нижнее) артериальное давление.

ER

FEATURES OF FUNCTIONAL ADAPTATION OF THE STUDENTS 'BODY IN THE CONDITIONS OF DISTANCE

LEARNING

Shukurov Rahim Salimovich

Associate Professor of the Department of Theory and Methods of Physical Culture, Bukhara State University

Abstract: The article analyzes the regulatory mechanisms of the organism of students of the direction of education «Physical culture». Based on the statistical analysis of the values of the individual adaptive potential of elective course students, the boundary state of adaptive capabilities and adaptability, the peculiarities of the degree of change in health reserves, are determined, conclusions and recommendations are given.

Key words: MOODLE distance learning platform, adaptation, functional change index (IFI), pulse rate, systolic (upper) blood pressure, diastolic (lower) blood pressure.

Долзарблиги. Олий уцув юртларининг таълим ва тарбия жараёнида мустацил, ташаббускор, ижодий ва соглом шахс сифатларини шакллантириш мудитини яратиш давлат дастурларининг устувор вазифалари цаторида урин олган.

Хусусан дунёда кечаётган глобаллашув даврининг экологик, ицтисодий ва ахборот оцими таъсирида узгараётган талабанинг даёти узининг фавцулодда ва синовли вазиятлари сабабли купинча стресс, асабий таранглик долатларини бошдан кечиради. Масофавий таълим шароитида узлаштирилиши талаб этиладиган но-одатий ката ахборот оцими талабаларда салбий стресс долатларини келтириб чицаради. Сурункали стресс долатларидан кейин "невроз" ва асаб тизимининг функционал касаллик асоратларига олиб келади.

Замонавий илмий-технологик тарацциёт, глобаллашув шароитида инсониятнинг доимий стрессли таъсирларни (ишлаб чицариш, ижтимоий, психо-эмоционал ва бошцаларни) бошидан кечираётган бир даврда: организм имкониятларини оптималлаштириш; атроф-мудит шароитларига доимий мослаштириб бориш; организмнинг функционаллик даражасида алодида тизим ва тартибга солиш механизмларини мувофицлаштириш мумкин булган динамик тизими сифатида царалиши керак [8].

Кескин узгарувчан ташци мудит шароитларга мослашиш, ёки адаптация (Adaptatio -лотин тилидан олинга булиб организмнинг эволюция жараёнида ташци мудит шароитига мослашуви) -

организмнинг функционал ресурсларининг сарфланиши эвазига, яъни муайян «биосоциал тулов» (жисмоний фаоллик) туфайли амалга оширилади. Организм узининг хаётий ресурсларини сарфлаши билан бирга уларни доимий равишда тулдириб боради, шу жумладан дам олиш ва уйцу пайтида. Организм ва унинг алохида тизимларининг функционал захираларини сарфлаши ва тиклаши доимий хаётий жараёнидир. Адаптация тирик материянинг асосий хусусиятларидан бири сифатида хаётнинг ички ва ташци зиддиятларини хал цилишнинг натижаси ва воситасидир, у узаро туцнашув ва узаро утиш ходисаси туфайли саломатлик ва касаллик ёцасида мавжуд булиб фаоллашади. Х,озирги даврда мослашув учун «тулов», «биосоциал бюджет» дан ташцарига чиццанлиги сабабли организмнинг тобора купроц харакатлар (профилактик амаллар) га эхтиёжни ошиб бориши ва мослашув механизм функцияларининг бузилишига олиб келиши эътироф этилмоцда. Организмнинг мослашуви нафацат биологик, балки ижтимоий характерга эга ва баъзида меъёрга нисбатан салбий огишлар, у ёки бу келишмовчилик эвазига намоён буладиган ходиса [1, 2].

Ф.З. Меерсон фикрига кура [1983] - организм "адаптив реакция"сининг энергетик алоцадорлиги асосий хисобланиб хужайравий генетик аппаратининг фаоллашуви куринишида кечади, бу эса уз урнида митохондриал тизим ва шунга мос тузилмалардаги ишлаш шиддатининг усишига олиб келади [6].

Организмнинг ёки унинг айрим тизимларининг функционаллик даражасига эришиш мутлоц унинг тартибга солиш ва бошцарув механизмлари орцали таъминланади. Организм захираларининг сафарбарлиги - тартибга солиш тизимлари фаолиятининг даражавий узгаришлари натижасида юзага келади, хусусан, бу вегетатив асаб тизимидаги симпатик булимининг кучайиши билан боглиц. Организм доимо атроф-мухит билан барцарор мувозанатга эришиш учун функционал захиранинг етишмовчилигини бошдан кечираётган холларда, вегетатив мувозанатнинг "адренергик" механизмларнинг устунлиги томон силжиши ва шунга мос равишда узгарувчи функционал таранглик холати билан характерланади [3].

Организмнинг функционал зурициш холатида унинг барча асосий функциялари нормал чегарадан ташцарига чицмайди, яъни функционал захира харажатлари фацат тизимлар (цон айланиш, нафас олиш) ва органларнинг нормал ишлаш даражасини таъминлаш учун сафарбар этилади. Умумий мослашув синдромининг турли даражали таранглик куринишида намоён буладиган ушбу шарти "донозологик" холат деб номланади (Баевский Р. М., Берсенева А. П., Берсенев Е. Ю., Лучицкая Е. С., Слепченкова И. Н., Черникова А. Г. 2021) [3].

W*//----

Олий таълим муассасаларида талабалар контингенти 18-28 ёшга тугри келади. Ушбу контингент билан машгулотларни ташкил цилиш ва утказишда уларнинг ёшига боглиц морфо-функционал ва психологик хусусиятларини дисобга олиш керак.

Тиббий ва биологик тадцицот натижаларига кура, тана узунлигининг усиши тухташи билан организмнинг морфофункционал ривожланиши давом этади: асосан тана вазни, кукрак цафасининг айланаси ва экскурсияси, упканинг тириклик сигими, мушаклар кучи ва жисмоний ишчанликнинг ривожланиш тенденцияси мавжуд. Талаба ёшлар организмининг шаклланиш даври якуни, тананинг етарлича юцори пластиклиги, жисмоний юкламаларга мослашиш - ушбу биологик ривожланиш даврининг асосий хусусиятларини акс этади.

Талабалар организмининг жисмоний ривожланишини оптималлаштириш уларнинг сустлашган мотор цобилиятлари ва морфофункционал курсаткичларини оширишга царатилган булиши керак: тана вазнини (буйга нисбатан) тартибга солиш, упканинг тириклик сигимини ошириш, функционал узгаришлар индексининг (ФУИ) пасайиши, гавданинг вертикал (осанка) долатини яхшилаш ва бошцалар.

Электив курс доирасида утказилган (Шукуров Р.С., 2021 й.) суровнома натижаларига кура, талаба ёшлар контингентининг жисмоний тарбия ва спорт воситалари, соглом турмуш маданият асосларига булган муносабат узгаришлари урганилган (https://docs.google.com/forms). Кузатув остидаги талабаларнинг жисмоний тарбия ва спорт воситалари билан мустацил шугулланиш, узини-узи ривожлантириш, бошцариш ва назорат цилишга табиий эдтиёж куникмаларининг шаклланмаганлиги оцибатида, уларнинг олий таълим мудитига адаптив мослашувчанлигини чегаралайди [5].

Талабалар билан даётнинг дастлабки 25 йилида тупланган жисмоний имкониятларнинг доимий равишда сацланиб турилиши кераклиги ва бу ёшдаги саломатлик захираларини мацсадли сарфлаш, жисмоний салодиятини етарлича юцори даражада сацлаб бориш, бошцариш ва назорат цилишга масъулиятсиз муносабат асоратлари тугрисида тушунтириш ишларини олиб бориш талаб этилади.

Урганилган манбаларга асосланиб айтиш жоизким, талабалар организмида юз бераётган турли функционал (адаптив) бузилишлар, мослашув механизмларининг зурициш долатларини тадциц этиш нафацат тиббий-биологик балки уз ечимини кутаётган педагогик муаммо булиб дисобланади ва замонавий таълим технологияларидан фойдаланишни тацозо этади [8].

Г I 1 и v> vy

Таълим йуналишлари уцув режасининг янги элементи сифатида

электив фан сохалари - талабаларнинг индивидуал цизицишини рагбатлантиришга мулжалланган таълим технологияси булиб хисобланади. Электив курсларни уцув режа фанларига ёки ундан ташцаридаги мавзуларга йуналтириш мумкин. Муаллифлик тажрибаларидан маълумки, электив курслар асосан учта вазифани бажаришга мулжалланган [4]:

1. Касбий со^а фанларини чуцур узлаштириш.

2. Уцув режада тацсимот соатлари етарли булмаган фанларни узлаштириш.

3. Касбий соханинг инсон фаолияти (маданият) билан боглицликдаги цизицишларини цондириш.

Электив фан сохасига 25 ва ундан куп талаба электрон руйхатдан утса, ёки хохловчилар сони купайганда юцори баллга эга булган талабалар хисобидан фаолият бошланади. Узининг цизицишига муносиб умумкасбий ва ихтисослик фанлар таркибидан танланган фан сохаси асосида талаба узининг касбий сохаси буйича фан цонуниятларини чуцур узлаштириши, турдош сохалар буйича цушимча компетентлик сифатларига эга булиши натижасида таълим бозорида рацобатбардошлик имкониятини оширишга царатилган.

Таълим муассасаларида амалга оширилган электив курс тажрибалари асосан иккинчи семестрдан бошланиб цолган уцув йилларида режалаштирилган. Электив курсларга танлов эълон цилинадиган давр: ёзги семетр учун 15-30 декабр, цишки семетр учун 15-30 апрел ойлари.

Олий таълимнинг бошца таълим дастурлари цаторида "электив курс"ларни "Жисмоний маданият" таълим йуналишида жорий этишнинг шартли ва шартсиз томонлари мавжуд. Жисмоний маданият буйича ташкил этиладиган электив фан сохаси жараёнида аксарият таълимга оид муаммоларни замонавий хал этишнинг цуйидаги: индивидуал ёндашув, даражавий фарцлаш (бахолаш), узлаштиришга булган ижобий мотивацияни хосил цилиш, умумкасбий ва ихтисослик фанларини чуцур узлаштириш сингари имкониятлари мавжуд.

Бухоро давлат университетида утказилган махсус экспериментал тадцицот ишлари жисмоний маданият факултетининг жисмоний маданият таълим йуналиши 2-курс талабаларининг ихтиёрий танловига асосан амалга оширилди.

Тадцицот мацсади: Электив курс талабаларида адаптив салохиятининг чегаравий холати ва унга мувофиц мослашувчанлик имконияти, яъни организмда кечадиган функционал узгаришларни тажрибавий урганишдан иборат.

Аницланган педагогик муаммо ечими сифатида "Турон кураши ва уни уцитиш методика"си фанидан "ЭЛЕКТИВ КУРС" ресурслари

f Таълим ва инновацион тадцицотлар (2021 йил №4) ISSN2181-1709 (P)

4ß----

ODLE (http://213.230.96.51:8072/mod/resource/view.php?id=392949) масофавий таълим платформасида фан уцитувчисининг логин/пароли орцали жойлаштирилди, уцув гурудларида назарий (масофавий) ва амалий (анъанавий) машгулотлар фан дастури ва ишчи-уцув дастур асосида ташкил этилди. Ишлаб чицилган электрон ресурслар уч булимдан иборат:

1. Назарий машгулотлар (электрон маъруза матни, назорт саволлари, тестлар, глоссарий, электрон даволалар).

2. Умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик (амалий).

3. Турон кураши техникаси (амалий).

Электив курс жараёнида (сессия бошида ва охирида) шакллантирилган асосий экспериментал гуруд талабалари организмининг адаптив (функционал) салодият курсаткичлари амалий машгулотлар таркибида улчов ишлари амалга оширилди (https:// telegra.ph/JISMONIY-MADANIYAT-NAZARIYASI-VA-USLUBIYOTI-KAFEDRASINING-HAMKORLIKDAGI-ILMIY-FAOLIYAT-TAJRIBALARI-02-16.)

Тадцицотни ташкил этилиши. Тадцицотнинг шакллантирувчи босцичида педагогик тажриба усули цулланилган булиб, у электив курс талабаларидан иборат асосий экспериментал гурудни ташкил этишни тацозо этди. Согломлаштириш машгулотлари билан шугулланадиган электив курс талабалари оргнизмининг функционал узгаришларини текшириш учун, индивидуал саломатлик даражасини экспресс бадолаш мезони цулланилди (1-жадвалга царанг).

1-жадвал

Организмнинг функционал узгаришлари буйича умумий бадолаш

№ ФУИ меъерлари эзонлари „ Цон аиланиш тизимининг мослашувчанлнгннн ба\олаш мезонлари

1 2.1 ва ундан паст коникарли мослашиш

2 2,11 - 3,20 мослашув механизмларининг зурикиши

3 3.21 - 4.30 коникарсиз мослашиш

4 4.31 ва ундан юкори мослашув механизмларининг бузилиши

ФУИ шу жидати билан адамиятлики, анъанавий равишда улчанадиган бир дацицали юрак уриш частотаси, цон босими (юцори ва цуйи), тана вазни ва буй улчамлари - интеграл курсаткичлар цийматини узгартиради,

-

бу организмнинг функционал холатидаги силжиш йуналишини яццол курсата оладиган ва бахолаш имкониятига эга усул. Функционал узгаришлар индекси (ФУИ) нинг ишончлиги ва ахборотлиги утказилган оммавий текширувларда тажрибавий асосланган [2].

Электив курс талабаларининг тажриба боши (n=63) ва охири (n-60) да жисмоний саломатлик (адаптив салохият) холатининг даражавий узгариш хусусиятларини тадциц этиш учун тинч холатда томир уриш частотаси, систолик (юцори) ва диастолик (цуйи) цон босими, вазн, буй кусаткичлари умумцабул цилинган методик талабларда цайд этилди.

Тадцицот усуллари. Тажриба боши ва охирида талабаларнинг жисмоний саломатлик холати, организмнинг функционал узгаришлар индексини хисоблаш (Г.Л. Апанасенко, 1988) формуласида амалга оширилди (Эксе1 дастурида):

ФУИ = 0,011 • ПЧ + 0,014 • С^Б + 0,008 • Д^Б + 0,014 • Ё + 0,009 • В- (0,009 • Б + 0,27).

Бунда - ПЧ (пульс частотаси - бир дацицали юрак цисцариш сони), СК£ (систолик цон босими) ва ДК£ (диастолик цон босими), В (вазни), Ё (Ёши) улчаш натижаларининг вариацияси ва тебранувчанлик мезонларининг асосий статистик характеристикалари аницланди, булар:

- уртача арифметик катталик - ;

- дисперсия - а 2;

- вариация коэффициенти - V;

- фарцлар буйича хатолик (стьюдент мезони) -t;

- функционал узгаришлар индекси - адапив салохият (АС).

Жисмоний тарбия ва спорт сохасида асосан а=0,1 ва а=0,05 ахамият

даражаси етарли деб хисобланади, жиддий хулосаларда а=0,01 ёки а=0,001 ахамият даражалари тавсия этилади.

Тадцицот натижалари ва мухокамаси: "Турон кураши ва уни уцитиш методикаси" фанидан «Соглом турмуш маданияти» (СТМ) номли электив курс - педагогика таълим сохасида шахсни хар томонлама ривожлантиришнинг мухим компоненти сифатида, жумладан талабаларнинг олий таълим мухитига функционал мослашувчанлик холатини бахолаш юзасидан утказилган тадцицот натижалари цуйидагиларни ташкил этди (2-жадвалга царанг).

2-жадвал

Электив курс талабаларининг функционал хусусиятларининг педагогик тажриба давомида узгариши

№ Назорат синовлари ва улчов бирликлари Тажриба бошида n=63 Тажриба охирида n=60 Фарки Нисбий усиш, % t p

X ± О V% X ± О V%

1 Тинч ^олатда юрак томир кискариши сони (бир дакикали, марта) 77,0 ± 4,59 5,9 68,3 ± 5,8 8,5 8,7 12,7 2,67 P < 0.05

2 Систолик (юкори) кон босими (симоб устуни мм) 132,5 ± 8,21 8,0 119,9 ±5,67 4,7 11,6 10,5 3,37 P < 0.05

3 Диастолик (куйи) кон босими (симоб устуни мм.) 83,4 ± 8,26 9,9 77,1 ± 5.17 6,7 6,3 8,1 1,72 P < 0.1

4 Вазн улчами (кг.) 73,1 ± 9,78 17.1 68,9 ±6,16 8,9 3,2 4.9 1,04 P < 0.1

5 Буй улчами (см.) 171,7 ± 7,04 8,9 172,0 ± 6,9 4,9 0,3 1,7 0,09 P > 0.1

Кайд этилган курсаткичлар асосида (тажриба боши ва охирида) талабалар организмнинг адаптив салохцятининг чегаравий х,олати ва унга мувофиц функционал мослашувчанлик имкониятларининг узгариш хусусиятлари статистик тах,лил цилинди (3- расмга царанг).

3-расм

3 - расм. Электив курс талабалари организмининг чегаравий функционал узгаришлар нисбати

-

1. Тинч холатда юрак томир цисцариш сони - тажриба боши ва охирида 77,0 ± 4,59 см. ва 68,3 ± 5,8 см., тенг булган натижа билан уртача пульс шиддатининг 12,7% га камайиши билан ёшга хос меъёр курсаткичларига мувофицлашди. Улчаш натижаларининг тебранувчанлиги хар икки холатда 5,9 % ва 8,5 % вариация коэффициентининг кичик цийматига тенг. Дастлабки натижаларни тажриба охири билан циёсий тахлил цилинганда 12,7 % га ижобий узгарганлиги билан статистик (P < 0.05) ишончли фарц аницланди.

2. Юцори систолик цон босими - тажриба боши ва охирида 132,5 ± 8,21 мм. симоб устуни ва 119,9 ±5,67 мм. симоб устунига тенг булган натижа билан уртача систолик бо симнинг 10,5 % га камайиши билан ёшга хос меъёр курсаткичларига мувофицлашди. Улчаш натижаларининг тебранувчанлиги 8,0 % ва 4,7 % вариация коэффициентининг кичик цийматига тенг. Натижалар циёсий тахлил цилинганда (P<0.05) ишончли статистик фарц борлиги аницланди.

3. Пастки диастолик цон босими - тажриба боши ва охирида 83,4 ± 8,26 мм. симоб устуни, ва 77,1 ± 5.16 мм. симоб устунига тенг булган натижа билан уртача диастолик босимнинг 8,1% га камайиши кузатилди. Улчаш натижаларининг тебранувчанлиги 9,9 % ва 6,7 % вариация коеффициентининг кичик цийматига тенг. Натижалар циёсий тахлил цилинганда 8,1 % билан (P < 0.1) статистик тенденция даражали фарц аницланди.

4. Вазн улчами - тажриба боши ва охирида 73,1 ± 9,78 кг., ва 69,0 ±6,16 кг., га тенг булган натижа билан уртача вазн цийматининг 1,7 % га камайиши кузатилди. Улчаш натижаларининг тебранувчанлиги 8,9 % ва 4,9% вариация коэффициентининг кичик цийматига тенг. Натижалар циёсий тахлил цилинганда 4,9% билан (P< 0.1) статистик тенденция даражали фарц аницланди.

5. Буй улчами - тажриба боши ва охирида 171,7 ± 7,04 см., ва 172,0 ± 6,9 см.га тенг булган натижа билан уртача буй цийматининг 0,3 см. га узгариши кузатилди. Улчаш натижаларининг тебранувчанлиги хар икки холатда 8,9 % ва 4,9 % вариация коэффициентининг кичик цийматига

f" W vy

тенг. Сессия даврида буй улчамлари курсаткичлари орасида статистик фарц (P > 0.1) кузатилмади.

Адаптив салохият индексини хисоблаш мацсадида утказилган циёсий статистик тахлилга асосланиб электив курс талабаларининг пульс частотаси, юцори ва цуйи цон босими, вазн, буй курсаткичларининг тажриба охирида ёшга хос умумцабул цилинган меъёр талабларига мослашгани аницланди [3].

Тажриба бошида ва охирида хисобланган пульс, юцори ва цуйи цон босими, вазн, буй курсаткичлар (индивидуал ва гурухда) асосида

фунционал узгаришлар (адаптив салодият) индекси цуйидаги формула билан дисобланди:

Фунционал узгаришлар индекси = 0,011 • 68,3 (ПЧ) + 0,014 • 119,9 (СВД + 0,008 • 77,1 (ДВД + 0,014 • 20 (Ё) + 0,009 • 69,0 (В)- (0,009 • 172,0 (Б) + 0,27) =2,1.

Демак, тажриба охирида электив курс талабалари организмининг фунционал узгаришлар индекси 2,1 бадолаш мезонига мувофиц цоницарли мослашувнинг чегаравий долатига томон ижобий силжиш билан характерланади (2-расмга царанг).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2-расм

Адаптив сало^ият параметрлари

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Уртача (ФУИ) ■ Вариация коэффициенти % - Киёсий фарк ишончлиги (ФУИ)

8,9

Тажриба бошида 2,5 8,9

6,2

0,4

Тажриба охири 2,1 6,2 0,4

Уртача (ФУИ)

Вариация коэффициенти %

- К^иёсий фарк ишончлиги (ФУИ)

2 -расм. Электив курс талабаларида адаптив салохцят индексининг узгариши

Тажриба бошида 63 нафар электив курс талабалари адаптив салодиятининг уртача арифметик 2,5±0,22 индекси билан организмдаги мослашув механизмларининг зурициш долати аницланди.

Тажриба бошида 7% цоницарли мослашув ва 93 % мослашув механизмининг зурициши кузатилди (3-расмга царанг).

3-расм

3 - расм. Электив курс талабалари организмининг чегаравий функционал узгаришлар нисбати

Образование и инновационные исследования (2021 год №4) /Р"

Е1?

Уцув сессия даврида махсус ташкил этилган электив курс машгулот воситалари ва методлари самарасида талабалар организмининг функционал холатида цоницарли мослашув чегарасига цараб ижобий силжиш тенденцияси намоён булди (3 а-расмга царанг).

3 а-расм

Тажриба охирида

■ Кони^арли мослашув

■ Мослашув механизмнинг зурищши

3 а- раем. Электив курс талабалари организмининг чегаравий функционал

Адаптив салохият тажриба охирида 2,1 ± 0,13 индексни ташкил этди. Х,ар икки холатда улчаш натижаларининг тебранувчанлиги 8,9 % ва 6,2 % вариация коеффициентининг кичик цийматига тенг. Тажриба боши ва охирида натижалар циёсий тахлил цилинганда 0,4 индекс (ФУИ) циймати билан фарцланиш хосил булди.

Талабаларнинг функционал узгаришлар индексини циёсий тахлили организмнинг мослашув механизмларининг зурициш холати билан характерлансада, тажриба охирида синалувчилар гурухининг ички узгариш хусусиятига кура ижобий силжиш тенденцияси аницланди: 60 нафардан 46% талабаларнинг олдинги мослашув механизмларининг зурициш чегарасидан цоницарли мослашувнинг хавфсиз чегарасига узгарганлиги, цолган 54 % талабаларда цисман хавфли чегара (функционал зурициш) цайд этилди (2- расмга царанг). Барча параметрлар

' и и и и ' и

буйича хосил булган статистик цийматлар асосида нисбий хусусиятлар - индексларни хисоблаш ва умумий бахолаш орцали хар бир талабанинг жисмоний саломатлик холатини тавсифлашга имкон яратилди.

Хулоса.

1. Урганилган илгор тажрибалар негизида цуйидаги концептуал ёндашувлар илгари сурилмоцда: Талабанинг тезкор вазият, прагматик шарт-шароитлар билан боглицлигидан узини-узи бошцара олувчи ва саломатлигини назорат цилувчи субъект даражасига узгартириш, белгиланган вацтдан унумли фойдаланиш, узининг хаётий фаолиятини режалаштириш ва ташкиллаштиришга цараб олий таълим стратегиясини

W*//----

йуналтириш.

2. Олий таълим тизимининг таълимий-тарбиявий хусусиятига кура талабалик даврида шаклланадиган билим, куникма ва малакалар, одатлар, царашлар каби индивидуал хулц-атвор, маданият содиби - кейинчалик инсоннинг фаолиятли ёндашувига асос була олади. Шу сабабли касбий тайёргарлик билан бир цаторда соглом турмуш маданиятини мустадкамлашга царатилган ахборот технологияли таълим турларини кенг жорий этиш.

3. Турон кураши ва уни уцитиш методикаси фанидан "соглом турмуш маданияти" номли Электив курс - талабаларда соглом турмуш маданиятини ривожлантиришнинг мудим компоненти ва фан содаси сифатида жисмоний маданият таълим йуналишининг уцув-тарбиявий тизимида тадбиц этиш ва амалда самарали технологик воситалиги исботланди. "Турон кураши ва уни уцитиш методикаси" таяч фан содасининг ижтимоий-маданий, амалий ва валеологик цадриятлари ва бошца мутахассислик фанларини интеграциялаштириш ва талабаларда соглом турмуш маданиятини ривожлантиришга имкон ярата оладиган ахборот технологияли таълим модели булиб дисобланади.

4. Талабалар организмининг функционал улчовлари буйича цайд этилган курсаткичлари асосида организмнинг адаптив салодиятининг чегаравий долати ва унга мувофиц талабаларнинг олий таълим мудитига мослашувчанлик имконияти, яъни саломатлик захираларининг даражавий узгариш хусусиятларига кура тажриба охирида электив курс талабалари организмининг фунционал узгаришлар индекси 2,1 бадолаш (Г.Л. Апанасенко 2011) мезонига мувофиц цоницарли мослашувнинг чегаравий долатига томон ишончли силжиш билан характерланади.

Адабиётлар

1. Апанасенко Г.Л., Попова Л.А. Индивидуальное здоровье: теория и практика, - Киев, Медкнига, 2011, 108 с.

2. Апанасенко Г.Л. Диагностика индивидуального здоровья. Валеология. 2003. № 3. С. 27. Гигиена и санитария. 2003. № 2. С. 55.

3.Баевский Р. М., Берсенева А. П., Берсенев Е. Ю., Лучицкая Е. С., Слепченкова И. Н., Черникова А. Г. Оценка уровня здоровья при исследовании практически здоровых людей. Методическое руководство. М., Фирма «Слово», 2009, 100 с. (https://www.google.com/search).

4. Кадиров Р.Х., Проблемы и пути активизации самостоятельной работы студентов в системе образовательной платформе moodl. Бухду, Халцаро илмий-амалий анжуман 6-7 май 2020. 310-315 стр.

5. Меерсон Ф.З. Формирование фиксации и воспроизведения

временных связей в условиях адаптации к физическим нагрузкам / Ф.З.Меерсон, В.М.Боев, Р.И.Кругликов и др.// Журнал высшей нервной деятельности, 1983. № 5. - С. 847 - 852.

6.Хамраев И.Т., Курбанов Д.И., Тураев М.М. ПРИНЦИПЫ СОВРЕМЕННОЙ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ// Scientific Journal Impact Factor. №2. 2021.Стр 899-907. https://cyberleninka.ru/ artide/n/printsipy-sovremennoy-pedagogicheskoy-podgotovki.

7.https://www.Hvelib.ra/book/1000668762-novye-pedagogicheskie-i-informatsionnye-tehnologii-v-sisteme-obrazovaniya. Новые педагогические и иформационные технологии в системе образования.

8.http://www.psychiatry.ru/stat/145. Психология рефлексии: проблемы и исследования.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.