CC BY
180ХУНАРИ ЛОЩ ШЕРАЛЙ ДАР МАЪНИОФАРИНЙ ВА ТАСВИРСОЗЙ
Элбоев В., Му^аммадцосим М.С.
Донишгоуи давлатии омузгоpии Тоцикистон ба номи С.Айни
Барои басит додани бехтари хунари маъноофаринй ва тасвирсозй дар шеъри Лоик Шералй лозим медонам, ибтидо санъатхои шеърй дар шеъри y ба баррасй гирифта шавад, то ба чойгохи хунарии шеъраш дастрас бyрда битавонем. Ба ин тартиб, руйкард ба арзишхои шеърй ва боз намyдани лоихахои сохторй ва маъноии шеъри Лоик дар 6уъдхои мyтааддид дар ин фасл шигофта хохад шуд.
"Куллиёти Лоик" дар 652 барг дафтарест, ки чандин мачмуаи шеъри Лоик дар он чой гирифтааст. Ин дафтар тавре ки аз номаш пайдост, куллиёти шеъри уст, ки тамоми доштахои шеъри Лоикро дар худ дорад ва дар анвои шеър шоир табъи хешро имтихон намудааст. У чунон ки шеъри клоссик суруда, шеъри нав бо шикасти афоил, кофия ва радиф суруда ва шеъри сапед хам сурудааст. У дар мавчудоти ичтимой бисёр кушида ва ашъори бисёр мутнаввеъе дорад. Дар ин фасл чигунагии орояхои адабй дар шеъри Лоик Шералй бозгушой мешавад ва ба се пурсиш дар ин фасл посух дода хохад шуд, ки карори зайланд:
1. Хунари шеърии Лоик Шералй то чй хад аз орояхои адабй бархурдор аст?
2. То чй хад сувари хаёл дар шеър Лоик тавонистааст чойгохи орояхои адабиро мушаххас кунад?
3. Оё Лоик Шералй ба орояхои адабй дар шеър таваччухи хос дошта бошад?
Дар адабиёти форсй - дарй - точикй мухимтарин орояхои адабй иборатанд аз: ташбех, киноя, истиора, хакикат ва мачоз, мурооти назир, баён...радиф ва кофия низ чузи орояхои шеърй вокеъ шудааст, ки рукни аслй дар шеъри клоссик шумурда мешудааст. Дар ин зерфасл ба орояхои адабии ёдшуда дар шеъри Лоик кенгош мекунем, то хунари шоирии Лоикро бештар боз ва пайванди шеърии y дар ин орояхо шигофта шавад.
Тасвири шеъри Лоик Шералй хамон тасвирест, ки метавон аз чомеаи точикй бо каме тааммул бардошт кард. Далели боризе, ки Лоик Шералиро ба номи шоири мардумй мешиносад, ин аст, ки тасвири шеъри Лоик зебо ва рохатфахм барои халки точик аст. Точикон бо хондани шеъри Лоик худ ва чомеаи худро дар он мебинанд. Албатта тасвири шеъри Лоик аз раванди сууди худ бархурдор будаааст ва тавониста аз дафтаре то дафтаре тафовутхои мубрамеро бозгу намояд. Вакте аз тасвири шеър харф мезанем, чизе чудо аз он чй бо чашм мушохида мекунем, ин аст, ки Лоик Шералй аз анвоъи тасовир барои чон доштани шеъраш истифода кардааст: Зиндаги xypшeд да-p боми ман аст, Зиндаги ма^тоб бap боми ман аст. Зиндаги ëpи гyлaндоми ман аст, Зиндаги Хайёми айёми ман аст.
AAA
Гap набошад номам аз номи Ватан, rap набошад xилцaти ман соxтaн. rap насузам дap гами шeъpy сyxaн, Зиндаги aндeшaи xоми ман аст [1, с. 142].
Тасвиргарии ин шеър ба манзалаи боло рафтани зиндагй, хуршедвор бар боми шоир аст. Метавон киноя аз зиндагии муваффак ва пуришку шуру шавк бошад, ки шоир тавониста ба кумаки ин ория ризоияти худро таъриф кунад. У дар сояи ёри гуландоми хеш хамчун Хайём мегузаронд. Аз тасвири «Зиндагй Хайёми айёми ман аст» ду пурсиш эчод мешавад, ки:
1. Зиндагии Хайём ё хаймасоз, сарпушсоз ва сояафкан бар у шудааст ва тавониста он чи аз хубиву бадй дар имтидоди ин рох барояш иттифок афтода, сарпушгузор бошад.
2. Хайём, ки худ намунае аз зиндагй, ишк ва дар нихоят хеч дар хеч ва мубаллиги дунёи пучу беарзиш астро улгу карор дода, мехохад бигуяд, ки ман; хайёмвор ба зиндагй менигарам ва дар нихоят зиндагй дар айёми ман чуз пучиву нестй нест. Бахси дувуми шоир ва муроди у аз зиндагии хом метавонад бисёр сода дар мактаби нихилисм чои худро пайдо кунад.
У дар банди дигари ин шеър бар пурсиши дувум саха мегузорад ва муносибатхое чун; Ватан, шеъру суханро меъёри зиндагии худаш медонад ва бидуни онхо зиндагиро андешаи хом мепиндорад. У дар шеъри дигаре аз замона ранчидааст ва тасвири шеър чунон аст, ки чомеа хатман дар замони сурудани ин шеър дар холати вахиме ба сар бурдааст ва вожахои чун киштан ва бурдан бар сари забонхо будааст. Ба ин шеър таваччух кунед: Кyшeд ин зaмонapо, ки мeкyшaд тapонapо, Дapyни чашм мeкyшaд, нигоуи шоиpонapо. Замонаи ^apwae 4y кафши сepпинae, Ба nrnae нaмexapaд, нубуги цовидонapо.
3u yaxfl нaйзa мeкaшaд, 6a mesu чaшмu офтоб,
Бa бaйзa %a6c мeкунaд, %умоu ошёнйро.
Maн aз тaлuъau ca^ap пaëмовaрaм, вaлe
3aмонu мaн нaмexapaд, тaлuъau зaмонapо [1, c.399].
«Кушед ин замонаро» орояи нахyстин аст, ки замонаи бечонро шоир чон медихад ва хохони кyштанаш мешавад. Мафхуми тасвирии ин газал аз замона он аст, ки шоир худро аз замона озурдахотир мебинаду бо истифода аз саноеи шеърй тавониста паёми худро ба ононе, ки мавриди тахочуми замона, ки мушаббахи чомеа карор гирифтаанд, бирасонад. Тасвири шеъри Лоик Шералй баёнгари мавориди хубу бадест, ки дар ичтимои точикон ба навъе иттифок афтодааст.
Сувари хаёл ва орояхои адабй дар шеъри Лоик, хонандаро ба худ бехтару бештар мекашонад. Санъати тасвир дар шеър баёнгари он аст, ки шоир таваччухи хос ба шеър доштааст. Шоири хаёлпардоз, хонандаи хешро омода месозад, то дар пахнои тасвири шеъраш кадам бизанад ва худро бо чахоне аз лаззат дар он боз ёбад. У бо тасвиру сувари хаёл дар шеъри хеш эхсоси тачаррубе барои мухотаб даргир шуда эчод мекунад ва ин тасовир гохе то сархади тахрики хонанда низ амал мекунад. Офаринандаи тасвир дар зехнхо; аз халлокияти хеш метавонад дунёи дигареро ба намоиш гузорад. Замон ва баёни шеър фазоро тавре омода мекунад, ки хондани шеър барои хонандаи он лаззатбахштар бошад. Шоирон кушидаанд, ки бо сувари хаёл ва тасвир, шеъри хешро дар зехнхо човидона кунанд. Ч,ойгохи сувари хаёл ва тасвир дар шеъри Лоик Шералй бисёр мубархан аст. У тасвирхои содаи ичтимоии худро ба кумаки вожагони нави порсй - дарй - точикй рангу буи тоза додааст ва барои алокамандони шеъраш зехнияти тасвири замонаи вай эчод кардааст. Барои шархи бехтари мавзуъ зарур аст, то ба мавориди зер бо диди шеършиносона пардохта шавад, то чойгохи тасвир дар шеъри Лоик Шералиро бехтар бишносем.
1. Тасвир чист?
2. Оё Лоик Шералй тавонистааст шеъри хешро дар тасовир баён кунад, ки човидона дар зехнхо накш баста бошад?
3. Оё Лоик Шералй тавонистааст зехни хонандаи шеъри худро даргир намояд?
Зиндагии имрузаи мо мамлу аз тасовири табий ва маснуй аст, ки бо авомили инсонй бад-
он пушиш дода шудааст. Таблигот, филмхо, тилвизиунхо ва... мавориди саргармкунанда ва омузанда тавониста дунёи моро пуррангтар бисозанд. Гарчи чизе ба номи тасвир ба хунари накошй ва аккосй мутааллик будааст ва то чанд садаи кабл ба ин асл дар хунархои дигар таваччухи хосе нашудааст. Дунёи хунар, ба вижа хунари шоирй хам бо хунархои дигар тавонистааст по ба по харакат кунад ва тасовири хунари шеърро барои хонандагонаш рушд дихад. Тасвир дар шеър бар хилофи хунари накошй, тасвири зехнй аст. Тасвирсозй дар шеъри шоирон чунин аст, ки шоирон ба чои расму тасвир, тасвирро ба тарикахои зебоишиносй ва хунарофаринй ба кумаки вожагон дар шеъри хеш тавсиф кардаанд. Барои шинохти хар маврид ва ё шай бояд ба таорифи он ручуъ кард ва баъд бар мабнои таориф ба кунхи мавзуъ даст бурд. Дар ин маврид нависандагони китоби забон ва адабиёти форсй (доктор Х,асан Зулфикорй, Fyломризо Имронй, доктор Фарида Каримирод) чунин эътикоде доранд:
«Ороияи таърифи чомеъ ва монеъ ва хамроха тавзехоти кофй, ки мавзуъи мавриди назарро хуб бишносанд, дар хар илме ба ночор бояд ибтидо даст ба таъриф зад, то аз тарики таърифи дакик битавонем он падида ё шайъи мавриди назарро бишносем» [5, 296].
Пас, тасвиру сувари хаёл дар шеър; чамъ шудани андешахои шоир дар шеър ва басит додани он бо истиорахо, намодхо ва саноатхои дигар шеърест, ки шеърро барои хонанда ба навъе малмус месозад. Зебоихои каломй ва истифода аз мавориди табий бештар бар шеъри Лоик хувият ва тасвир бахшидааст. Албатта навъи истифода аз он марбут ба халокияти шоир аст. Дар мачмуъ тасвир корест хунармандона ва хунар ба унвони яке аз аносири фикрй ва равонии инсонхо хорич аз маворид перомуни онхо нахохад буд ва хунарманд бар-ин бовархост, ки дунёро бо худ хамрох сохта харакате ру ба пеш дошта бошад.
1. Оё Лоик Шералй тавонистааст шеъри хешро дар тасовире баён кунад, ки човидона дар зехнхо накш баста бошад?
Тасовири шеъри Лоик Шералй бештаринаш хамон тасвирхоест, ки дар атроф ва чавониби шоир накш баста будааст. У гохе дарахтро ба тасвир мекашад ва гохе дарёро дар хаёлаш тасвирсозй мекунад:
Ду pa^cозeму paщaймо, мaну дйрё мaну дйрё, Ду щмро^му ду тaн^о, мaну дйрё мaну дйрё.
3u як capчaшмa мeоeм, зu як capчaшмau кууй,
Бa пошх;о aз он боло, мaну дйрё мaну дйрё.
Faзaл мexонaду мaн щм, фшон мecозaду мaн щм,
Ду шоup ду дuлu шaйдо, мaну дйрё мaну дйрё [1, с.405].
Нигохи Лоик ба дарё нигохи ошикона аст, ки хар ду бо хам хамсадо шур доранду гавго мекунанд. У дарёро чуз шоирони рузгор медонад ва газалворахои дарёро, ки аз як сарчашма бо газалхои худаш аст, меситояд ва бо фигон ва дили шайдо мешунавад ва хар ду шоирона бо хам месароянд. Дар тасвири ин шеър хуввияти инсонй додан ба дарёро ташхис мекунад, ки у низ даргузари рузгори танхост ва газал месарояд. Дар буъди маънои дигар, газал сурудани дарё ишк аст, ки гуё у ошик аст ва барои маъшуки хеш газал месарояд. Сутунхо
Х,ама чун aскapон саф кашида, Xlaзоp aндap ^aзоpaнд. Ситода дap paдa мисли низоми Kaтоp aндap цaтоpaнд
Х,ама чун aскapони навбати дap посгохц xeш.
Дар газали «Сутунхо» баёни чанд сутуни хокй ва чон додан ба он ва онхоро руху равон бахшидан худ тасвири зебост миёни чондор ва бечон. Шоирони зиёде чунин коре анчом додаанд, ки дар шеъри худ бечонро ба накши чондор истихдом намудаанд. Гyно^aтpо нaмeбaxшaм,
Ки сapгapдони xyд кapдию pyгapдон шуди аз ман Гyно^aтpо нaмeбaxшaм,
Ки дap дaвpони мapдон ëpи номapдон шуди аз ман Нaмeбaxшaм гyно^aтpо, Гyно^aтpо нaмeбaxшaм.
AAA
Гyно^aтpо нaмeбaxшaм,
Ки бe ту axтapи ицболи ман дap авци гapдyн мypд Гyно^aтpо нaмeбaxшaм,
Ки бe ту дap дилам сад достони ишци Мацнун мypд Нaмeбaxшaм гyно^aтpо, Г_yно%aтpо нaмeбaxшaм... [1, с.394].
У дар ин шеър мухотабро мавриди сарзаниш карор медихад ва борхо такрор мекунад, ки «Гунохатро намебахшам». У тасвире аз чудоии маъшука басит медихад ва тоблуро чунон музайян мекунад, ки худро ва хамагон худро дар он хис мекунанд. Ругардон, саргардон, номардон калидвожахои ин шеър аст, тасвирро боло мекашад ва мавзуро мустахкам месозад.
Соро Бакой нависандаи эронй тасвири шеъри Лоик Шералиро дар маколае чунин муаррифй мекунад:
«Лоик Шералй адиби факиди Точикистон, вичдони бедори чомеаи ин кишвар ва касест, ки ба сухан болу пар бахшид [4, с.27].
Тасвиргирихои Лоик аз манзурахо ва лахзахо, чаззу тасвирсозихое аст, ки аз домани хакикати табиат бардошта аст. Тасвирсозихои Лоик ва андешахои у аз табиат бо тахайюлоти шоирона, тавонистааст накши шеърашро дурахшонтар созад. Забодо ш^и модap 6üp кaсe, К - у забони модapй гум кapдaaст.
Ин байти Лоик Шералй гарчй такрор овардаам, аммо яке аз байтхоест, ки човидона дар зехни точикон ва форсизабонон бокй мемонад. Дар тасвирсозй он навъе эхсоси модарона нухуфтааст. У гум кардани забони модариро навъи бекифояте медонанд ва шири модарро ононе, ки забони модариро фаромуш кардаанд, захр мехохад. Гарчи дар ин байт хеч гуна саноати шеърие ба кор нарафтааст, аммо пайванди эхсоси ин шеър чунон аст, ки бо хамин вожагони сода ва рузмара, тавонистааст худро човидона кунад. Модар, хуввият, Ватан, худшиносй ва хурматгузорй ба суннатхо ва таърихи форсизабонон чузъи бузургтарин мафохим аст, ки дар ашъори Лоик Шералй ба човидонагй расидааст.
Тасвирхои шеъри Лоик тавонистааст хисси хонандаи худро бештар даргир кунад. У шеърашро бо забони мардум ва бо тамоми чузъиёт перомуни хеш интихоб кардааст. У бо истифода аз орояхои адабй, бар хонандаи шеъри худ таъсир гузоштааст. Лоик барои бехтар сохтани тасвири шеъри худ - тавре, ки худаш борхо зикр кардааст - аз зиёдхонии шеъри бузургони адаби форсй - дарй истифода бурдааст. Тасвири шеъри Лоик назири бештаринаш ба мероси адабии клоссик аст. У дар ашъораш аз шевахои бадеъ ва баёни клоссик низ истифода бурдааст.
2. Оё Лоик Шералй тавонистааст зехни хонандаи шеъри худро ба худ чалб намояд? Хамон тавр, ки гуфта омад, Лоик Шералй Шоири халки Точикистон аст, ки мавориди зиёди ичтимоиро дар шеъри худ баён намудааст. У мушкилоти чомеаро дар хар мархилаи он ба забони шеър кашидааст ва бо чанд байт халки точикро мутаваччехи он маъзил намудааст. Аз у мехонем:
Чapо ин цaдp мapдyм шaклбозeд?! Чapо побанди тapсy %üpсу озeд?!
Чapо оxup, чapо чун xummu цолaб Бa дйрё rnyunu мacнyъ cозeд?!
Сафар Aбдyлло узви пайвастаи фархангистони забону адаби форсй дар иртибот ба Лоик Шералй чунин мегуяд:
«Лоик Шералй шоире буд, ки шабохате ба ахде надошт. Зухури Лоик Шералй хамчун падидае буд, ки ангор миллати мо сад сол интизори онро кашида буд. Шеъри вай посух ба ниёзхои миллате буд, ки солхо дар чохи сабр ба сар мебурд ва интизорашро мекашид. Шабу руз, гаму шодй, ноумедй ва умедворй, дарду бедорй хама дар шеъри устод Лоик Шералй вучуд дорад ва ашъори вай хама лахзахои зиндагии мардумро дар бар мегирад».
Дар идомаи ин бахс Сафар Aбдyлло чунин хотирнишон мекунад: «Лоик Шералй чузви маъдуди чехрахое буд, ки вакте шеъре аз вай имруз дар матбуот чоп мешуд, фардо вирди забони мардум буд ва хеч кас то ба андозаи y дар Точикистон махбуб набуд. Бисёре аз газалхо ва_ ашъори вай ба мусикй даромада ва аз суи овозхонони мухталиф ичро шуда ва мешавад. У ба гунае зиндагии моро дар ашъори хеш бозтоб додааст, ки то карнхо баъди хам хамчунон зинда хоханд монд» [4, с.28]. Шеъри киёмат: Хот кuшвap xacтaву муpдa, 06u кuшвap зa%pолуд acm. Xaм щвояш, щм фaзояш, Бe нaвою бо нaвояш зa%pолуд acm. Ин чирузи?!
Ин чи нaзму бошу буд acm... [4, c.2S].
Бахси ин ки шеъри Лоик тавонистааст дар зехни халки точик нуфуз кунад, дар гуфтаи Сафар Aбдyлло мубрахан мешавад ва хуб медонад, ки гуфтааст «Ба шохидй дидаам, вакте шеъре аз вай имруз дар матбуот чоп мешуд, фардо вирди забони мардум буд». Шохиди айнй чун Сафар Aбдyлло зиёд аст, ки Лоикро бо ин сифот мешиносанд ва хар кадом шеъре аз вай дар хофиза дорад.
Шеъри фавк дар соли 1990, ки худ авчи даргирихо ва бигу магухои лафзии пасошуравй дар Точикистон буда, суруда шудааст. У чомеаро захрогин медонад. Рушду пешрафт дар зиндагиро номумкин мебинад ва чунин идома медихад: Яъж фapдо зa^pогuн acm, Яъж ucmuцболu дунё зa^pогuн acm Ин чu pacмe?! Ин чu ойш acm?!
Дарду балоро нишона мегирад ва ба чомеа мегуяд, ки бо чунин сарнавиште, чигуна метавон зинда буд. Х,ама чо захрогин аст. Шири модар захрогин аст. Кудаке, ки нав по ба ин замин мегузорад захрогин аст. Дар идома мехонем: Дap мuëнu ш ^aмa дйрду бaло Чун maвон шрд оpзуu бaxmu parnrn 3a^pогuн му^maвоu зuндaгонucm nac чи цоu зuндaгонucm?! Шupu модйр зa^pогuн acm Эй мйрдум, цuëмam мepacaд!
Дере намешавад, ки чангхои худро ба сулх иваз мекунад ва шоири халкй низ боз дар фазои сулху амният ба шодию сурур мепардозад ва аз шароити мардуми худ ибрози ризоият мекунад:
Хуцacma бошйдо uцболu mоцuк, Бa пapвозu нaвuн шaфолu mоцuк. rap ucmuцлолaш ucmuцбол доpaд, Хумоюн бод ucmuцлолu mоцuк.
AAA
Hae^u pо%amу шоди мубоpaк, Умeдu xонaободй мубоpaк. Ало эй maнгмaйдон мuллamu мaн, Туро дaъвоu озоди мубоpaк.
AAA
Дшу цонaм фuдоu цонu mоцuк, Ku шйдо шуд ят пaймонu mоцuк. Бa цоu narnapu Лeнuн, aло xaлц naй aфкaн naйкapu apмонu mоцuк.
Ч,омеаи суннатии Точикистон, ки бештар мардуми он бо табиат маънус хастанд Лоик Шералй хуб шинохта аст. У хамеша намодхо ва улгухои шеъри хешро дар мавориди табий чустучу мекунад. Дохил шудани чузиёти табиат дар шеъри Лоик, кумак кардан аст, ки
тасвири шеъри Лоикро бештар мардумй ва зебо бисозад. Пурвозех аст, ки ранг, бу, латофату зебоии табиат тавонистааст тасвиреро дар шеъри Лоик мубархан кунад, ки хонандагон ва хохандагон онро мепазиранд ва бо он ху кардаанд.
Лоик Шералй бо Fамхои миллат ва бо шодихои миллат хамеша хамрох будааст ва чунон сурудааст, ки хар як точик дар дил онро парварида будааст ва чунонки аз бонги Лоик баромадааст, дар зехни мардум чой гирифтааст. Яке аз мавориди чанги шахрвандй байни точикон аст, ки Лоик хам аз чанги мутозй ва хам аз сулх хушнуд чунин месарояд: Тоцuкeму бa щм нaцyшuдa, Тоцuкeму нa xaйpxо%u xудeм. Ka%paмононu цaнгu мuллamкуш, ^mrnu xaлцu бeгуно%u xудeм. Дap шнощ xupaд нaëcудeм, Душмaнu мuллamu бenaно%u xудeм [1, c.476].
У бо омадани сулх хушнуд мешавад ва табрикгуён ба майдони шеър метозад ва ашъореро дар ин мавзуъ месарояд, ки яке аз он ашъорро бо хам мехонем: Pax^u napвapдuгоpu мо омaд, Нуpu хщ бap дuëpu мо омaд. ^нт бунëдcyзu мо бuгзaшm, Сулщ бунëдкоpu мо омaд. Axmapu нa%c aз capu мо paфm, Axmapu caъд ëpu мо омaд. ^нт дeвонaвоpu мо бuгзaшm Сулщ дepuнmuзоpu мо омaд [1, c.433].
Aхтари нахс ва ахтари саъд, ки мурод аз ситораи саъд ва нахс астро ба бадбахтихои чангу хушихои сулх пайванд задааст. У аз чанги девона ва бунёдсуз мегуяд ва дар охир он чиро шоир интизор мекашидаастро ба даст оварда, аз омадани сулх хушнуд аст.
Сабки шеъри Лоикро метавонем дар як чумлаи кутох сабки хуросонй биномем, аммо бо як тафовут, ки Лоик Шералй тавонистааст ин сабкро бозёбй кунад ва навоварихои зиёде дар он рушд дихад. У сабки хуросониро ба навъе дубора зинда кардааст. «Бозгашти адабй», ки хадафаш расидани дубора ба шеъри хуросонй буд, аз тарафи анчумани адабии Исфахон бунён гузошта шуд, то баргашт бо каме тахаввул ба сабки хуросонй дошта бошад. Aлбатта корашон натичахои матлуб надошт. Дуктур Сируси Шамисо дар "Накди адабй"- и худ чунин мегуяд: "Дар даврахои бозгашт як чараён, махсусан, интикод аз сабки хиндй буд, ки маъруфтарин намунаи он интикоди Озари Бекдилй дар "Оташкада"-и Озар аст" [3, 102].
Лоик Шералй ба танхой ин рахро паймудааст ва натичаи кораш наздик ба сй дафтари шеърй бо хамон сабки хуросонй ва навоварихои зиёде, ки ба он изофа кардааст. Барои бехтар боз кардани ин ин мавзуъ бехтар медонам, ки кутохпурсишй дошта бошам, ки: сабки хуросонй чист ва чй хусусияте дорад?
Сабки хуросонй чунонки аз номаш маълум аст, аввалин сабки шеърй аст, ки аз Хуросони кадим сар баровардааст. Тавре ки дар ашъори ин сабк дида мешавад, ин ашъор бо каломе сода ва дар басо маврид бештар ба як назми одй монанд аст. Дуктур Сируси Шамисо дар "Сабкшиносии шеър" чунин менигорад: "Ба лихози фикрй ашъори ин давра аз навъи адаби таълимй хастанд, ки бо лахне хамосй дар боби мехтарй ва хуйи озодагй доштан панду андарз медихад. Ба лихози адабй бештар ин ашъор, шеърхои мустаким ва хирфай хастанд, ки намоиш намедиханд ва мучассам намекунанд. Дар ин давра хануз улуми балоFй (маонй, баён, бадеъ) шакл нагирифта буданд" [3, с.23].
Лоик Шералй тавонистааст, улуми балоFиро дар шеъри сабки хуросонй изофа кунад. У дар сурудани шеър чузъи шоирони мукассири адабиёти форсй-дарии точикй мебошад. Мачмуахои шеърии у хар кадом дар замони хаёташ батадрич ифтихори чопро ба даст овардааст. Aз ин дафотари шеърй метавон чунин бардошт кард, ки шеъри Лоик Шералй тавонистааст, ки салобати шеъри клоссики форсй-дарй ва навоварихои шеъри муосири нави форсй-дариро дар худ чой дихад ва ин пайванди кавй, хувияти таърихии шеъри Лоикро хифз мекунад. Лоик бо шеъри суннатй ва клоссики форсй-дарй оFоз ба сароиш кардааст ва дар асл метавон уро шоире суннатгаро донист. Aммо мавориди зиёде дар шеъри Лоик вучуд дорад, ки чузъи ашъори навпардози муосири адаби форсии дарианд. Aз у мехонем: Чaшмa%ояm чaшмau шeъpу cуpуд, Kуллa%ояm caдpu шйгому дуpуд, Хот ^rnm œ%amu буду нaбуд, То^т^он, rnmeapu мaн Mодapu мaн, Mодapu цонnapвapu мaн. Бuшнaвaм aз %ap дape mebpu дapй, Аз цa%оноpоuву одaмгapй,
Аз тамоми цуллауо болотари, Тоцикистон, кишвари ман Модари ман,
Модари цонпарвариман... [1, с.385].
Дар пайванди шеър бо ормонхои омми чомеа, халокиятхои Лоик дар буъди клоссик ва хам дар шеъри нави муосир ба вачохат кобили ламс аст. Дарунмояхои шеъри Лоик бо маонй ва саноатхои шеърии нав бо баёни клоссик ва хуросонй ба майдон омадааст ва хам аз навпардозихои шеъри муосири форсии дарй дар карни бистум суханхо дорад. Чахорпорасарой, ки гуё мархилаи нахустини шеъри муосир ва хам гоме ба суйи шикасти бинохои баланди газал аст, дар шеъри Лоик ба вуфур дида мешавад. Баланду кутох кардани мисраъхои шеъраш низ худ гувох бар он аст, ки хохони берун шудан аз шеъри клоссик ва шикасти афоил будааст. Гарчи у худ гуфта ва муътакид аст, ки шеъри клоссик даст аз домони хиттаи фархангии Точикистон барнахохад дошт, чун мардуми ин хитта хануз аз лаззати шеъри клоссик бахраманд ва сахт муътакид бад-он хастанд. Бо вучуди ин, бештарина ашъори Лоик дар сабки хуросонй аст, аммо дар баъзе аз ашъораш метавон гохе ба сабкхои дигар хам тадохил намуд ва Лоик дар баъзе аз сабкхои дигар низ шеъри худро ба намоиш гузоштааст. Забон ва каломи Лоик оммафахмй дар забони мавзуот, насоеху рохчуйхо барои бехбуди вазъи чомеа, худ баёнгари сабки хуросонист. Гарчи шеъри нави муосир низ аз сабки хуросонй бебахра набудааст. Барои мустанад сохтани калом чанд байте аз ашъори клоссики Лоик Шералй меоварем:
Булфузуле чуби нишонам хонад, Шуд намудортар нишонаи ман. Абла%е гар даричаам бишкаст, Тозатар шуд %авои хонаи ман [1, с. 144].
Шеърхои кутоху баланд, ки гохе ба чашм мерасад, ки нависандааш онро ба майдони шеъри нав арза кардааст, аммо ин ашъор дар бахсе, ки шеъри наву таърифй, ки аз шеъри нав вучуд дорад, гунчонида намешавад. Мухаммад Хукукй низ бар ин асл таъкид намудааст ва дар китоби "Шеъри нав аз огоз то имруз" чунин нигоштааст: "Шеърхои дар колаби газал аз шеърхои бисёре, ки алалхозир кутоху баланданд ва тахти унвони шеъри нав ироа шудаанд, навтар ва ба таърифи шеър наздиктар аст" [2, с.148].
Хулоса, сабки каломи Лоик чунон аст, ки дар истифода аз низоми вожагони адаби форсй-дарии точикй чандон ризояте надорад. Сарву нахви каломро ба танкид мегирад ва хохони бехтарии он мешавад. Чунин меоварад: Кай шавадрузгор бе% моро? Рузгоро, забун мане% моро? Сарфамон сифр, нав%мон ма%в аст, Эй Худо, Де%худо биде% моро? [1, с. 604].
АДАБИЁТ
1. «Куллиёт»-и Лоик Шералй. Мураттибон: Масъуд Крсимй, Бахриддин Алиев, Ромиш Шералй. Пажухишгохи фарханги форсй-точикй.- Техрон, 1383.
2. Мухаммад Хукукй. Шеъри нав аз огоз то имруз. / Мухаммад Хукукй/Нашри солис, чопи дувум, соли 1377.
3. Сируси Шамисо. Накди адабй. Интишороти Фирдавс.-Техрон, 1378.
4. Соро Бакой. Ирно (Хабарнигори Ч,умхурии Исломии Эрон), хурдод, соли 1400.
5. Х,асан Зулфикорй Забон ва адабиёти форсй. Нашри: Чашма, чопи хаждахум. / Х,асан Зулфикорй, Fуломризо Имронй, Фарида Каримирод - Техрон, соли 1382.
МАСТЕРСТВО ЛОИКА ШЕРАЛИ В СОЗДАНИИ СОДЕРЖАТЕЛЬНОЙ И ОПИСАТЕЛЬНОЙ ПОЭЗИИ
Народный поэт Таджикистана Лоик Шерали несомненно является выдающим поэтом в современной таджикской литературе, где он тоже имеет популярность среди читателей Афганистана и Ирана. Лоик Шерали издавал много сборников стихотворение, где в этих сборниках читатель находить оценку поэта прошлым знаменитым личностям, традициям и жизнь современности, их успехов и неудач. Поэт в своих стихах воспевает темы родины, мать, красота природы, любовь и жизнь современников. Лоик Шерали является мастером слова, где современной литературоведение и критики давали его творчестве высокую оценку.
Ключевые слова: Лоик Шерали, мастерство, описание, содержание, поэтические фигуры, польное собранное сочинение, классическая поэззия, современность, социальный, современный, общество, жизнь, солнца, родина, память, вечность, новые слова, совесть, природа, феномен, Таджикистан, традиционное общество.
THE MASTERY OF LOIQ SHERALI IN CREATION RICHNESS OF CONTENT AND DECCRIPTION POETRY
The national Poet of Tajikistan Loik Sherali is undoubtedly an outstanding poet in Modern Tajik literature, where he is also popular and famouse among the readers of Afghanistan and Iran. Loik Sherali published many collections ofpoems, where in these collections the reader can find the poet's assessment of past famous personalities, traditions and modern life, their successes and failures. The poet in his poems sings of the themes of the motherland, mother, the beauty of nature, love and life of contemporaries. Loik Sherali is a master of words, where modern literary criticism and critics highly appreciated his work.
Keywords: Loik Sherali, skill, description, content, poetic figures, complete collected work, classical poetry, modernity, social, modern, society, life, suns, motherland, memory, eternity, new words, conscience, nature, phenomenon, Tajikistan , traditional society. English:
Маълумот дар бораи муаллифон:
Элбоев Вафо-доктори илм^ои филологи, профессори кафедраи назария ва таърихи адабиёти Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни:тел: 935314408; эл.почта: Vafo l965@ mail.rH Му^аммадцосим Муслихц Салцуцй-унвонцуи соли дуюми кафедраи кафедраи назария ва таърихи адабиёти Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни, тел: (+992) 988374237;
Сведение об авторах:
Элбоев Вафо-д.ф.н., профессор кафедры теории и истории литературы Таджикского государственного университета имени С.Айни, тел: (+992) 935314408; эл.почта: Vafo_l965@mail.ru
Мухаммадкосим Муслихи Салджуки - соискатель второго курса кафедры теории и истории литературы факултета таджикской Таджикского государственного университета имени С.Айни, тел: (+992) 988374237;
About the autors:
Elboev Vafo-Doctor of Philology Sciences, Professor in the Department of Theory and History of Literature, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Phone: (+992) 935314408; E-mail: Vafo_l965@mail.ru
Muhammadqosim Muslihi Saljuki — the second year of post graduate student, theory and history of literature department, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Tell: (+992) 988374237;
САЙРИ ТАЪРИХИИ "ХДЗОРУ ЯК ШАБ"-И ФОРСЙ- ТОЧДКЙ ВА ШИНОХТИ ВИЖАГЩОИ ОН
Муцебуллоев X-
Доншго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Адабиёти форсии точикй шохкорихои зиёде дорад, ки назираш дар адабиёти миллатхои дигар нест. Аз чумлаи чунин шохкорихо достони "Х,азору як шаб" мебошад, ки бо мухтавои чолиб ва арзишманду бадеиаш калби мардуми фархангпарвару адабдусти оламро тасхир намуда, ба тарчумаи зиёд ва истикболи гарм мувочех гаштааст. Ин раванд то дарачае вусъат ёфта, махбубияти асарро дучанд намудааст, ки мардумони олам хар яке "Х,азору як шаб"-ро чун моли аслии адабиёти худ кабул кардаанд. Аммо дар асл достони мазкур моли адабиёти форсии точикй буда, он аз китоби "Х,азор афсон", ки ба забони пахлавй дар замони империяи Сосониён китобат шудааст, маншаъ мегирад. Тарчумахои он дар даврахои баъдй, аз чумла замони хилофати араб ба забони арабй сурат гирифта, тахриру такмил ёфта, унвони "Х,азору як шаб"-ро сохиб шудааст.
Ч,араёни тарчума, такмил ва тахриру чусторхо боис гаштааст, ки дар асри 17 шакли комили асар ба вучуд ояд. Дар маколаи хозир кушиш шудааст, ки сайри таърихии достони "Х,азору як шаб" ба забони форсй-точикй ва вижагихои он баррасй гардад.
Мусалламан, достони «Х,азору як шаб» (Алфа лайла ва лайла) аз накли подшохе бо номи Шахриёр ва ривоятгарии Шахрзод - духтари вазир таркиб ёфтааст. Аксари мочарохои он дар Багдод ва Эрони бостон мегузаранд ва достонхои онро аз решаи эронй ва баргардон аз «Х,азор афсон» донистаанд. [2]
Алиасгари Х,икмат дар мукаддимаи худ бар «Х,азору як шаб» [1] чунин гуфта, ки ин китоб пеш аз давраи Х,ахоманишй дар Х,инд ба вучуд омада ва кабл аз хамлаи Искандар, ба форсй (эхтимолан, форсии бостон) тарчума шуда ва дар карни сеюми хичрй, баъд аз хамлаи аъроб ба Эрон, замоне ки Багдод маркази илму адаб буд, аз пахлавй ба арабй баргардонда шудааст. Мутаассифона, асли пахлавии китоб замоне, ки ба арабй тарчума шуд, аз байн рафтааст. У далели он ки китоб пеш аз Искандар ба форсй даромадааст ба "Муруч-уз-захаб"-
