CC BY
6ФОРМИРОВАНИЕ И РАЗВИТИЕ ЛИТЕРАТУРНЫХ ЖАНРОВ В ТАДЖИКСКОЙ СОВРЕМЕННОЙ ПРОЗЕ В ПЕРИОД НЕЗАВИСИМОСТИ
Абдуджаббор Рахмонов
Таджикская литература, особенно литературная проза, имеет высокий темп развития в период государственной независимости Таджикистана. Литературные произведения, написанные в данный период, реалистично отражает реалии жизни таджикского общества. Представители литературной прозы периода независимости особенно обращали внимание на социальные и этические проблемы как государственной целостности, национального единства, ценностью государственного суверенитета, уважение национальных достояний и человеческие отношения. В годы независимости множество произведений были написаны в жанре очерка, новеллы, романа и рассказов.
Ключевые слова: жанр, проза, независимость, писатель, литература, роман, новелла, рассказ, очерк.
FORMATION AND DEVELOPMENT OF LITERARY GENRES IN THE TAJIK MODERN PROSE IN THE PERIOD OF INDEPENDENCE
Abdujabbor Rahmonov
The Tajik literature, especially literary prose, has a high rate of development in the period of the state independence of Tajikistan. The literary works written in this period realistically reflects realities of life of the Tajik society. Representatives of literary prose of independence period especially give attention to social and ethical problems as state integrity, national unity, value of the state sovereignty, respect of national values and the human relations. Since independence many works were written in a genre of essay, short stories, stories and novels.
Key words: genre, prose, independence, writer, literature, novel, short story, story, essay.
Сведения об авторе: Рахмонов Абдуджаббор Азизович - Ректор Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни, академик Академии наук Республики Таджикистан, Тел: (+992 37) 224 13 83
Information about the author: Rahmonov Abdujabbor Azizovich, Rector of Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, academician of Academy of science of Republic of Tajikistan, tel: (+992 37) 224 1383
БОЗТОБИ ЧАДОНИ БОТИНИИ ИНСОН ДАР АШЪОРИ ИСКАНДАРИ ХАТЛОНИ
Абдуцаббор Рахмонов
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Солдои 80-90-уми асри ХХ адибони муосири точик ба дастоварддои назаррас ноил шуданд. Дар ин давра намунаи ашъори аксари ондо аз чоп баромада, дастраси хонандагон гардиданд, ки барои бойю ганй шудани сатди маънавиёташон хидмати босазое намуданд. Дар офаридадои адибони ин давра дунёи мураккаби инсон бо шаклу шевадои мухта лиф тасвир ёфта, оданги фалсафй дар шеърдояшон род ёфт ва мучиби ошкор гардидани дадафдои судманди инсон ва чадони рангини у гардид.
Инсони офаридаи адибони муосир на тандо бо мушодидадояш аз давраи пештар фарк мекард, балки тааммукписандии вай ба пуррагй тагйир ёфта, чадонбинии уро маънавияти одамони замон, кирдори ондо ва муносибаташон ба табиату чамъият бештар ба худ чалб менамуд. Инсон ва чадони отифонаи уро акнун бештар гами бедтар шудани маънавиёт ба худ чалб менамуд, одамонро ба некиву накукорй даъват мекард, эдтиром гузоштан ба дар пора хоки Ватан ва мукаддас донистани арзишдои миллиро пояи андешадои фалсафии худ карор дода, даъват ба тааммул кардан, ба кимати умр сарфадм рафтан, зиндагиро кадр намудан ва ба пораи умри рафта шукр намудан ва сабаки аз даёт бардоштанро амалй кардан асоси маънавиёти уро ташкил медод. Ин шахсияти бадей бо дама каму костиаш дуст доштани Ватанро таблиг карда, дунёи зебои чавониро бо тароватдои ошиконаи он васф мекунад. Ин гуна сурат гирифтани тасвири инсон дар шеъри муосири точик ба пиндошти мо чанд сабаб дошт.
Аввалан, дар ин давра шоироне ба майдони адабиёт омаданд, ки бо таъсири адабиёти классикии точик, мактаби адибони барчастаи адибони насли калонсол ва накши адабиёти Эрону Афгонистон ба умк ва дaрyнмояи шеърашон бештар ворид шyдa, дар интихоби мaвзyъ, дуруст инъикос кардани он сайу талош карда, аз бозтоби вокеияти даёт дурй начустанд ва ба чанбаи бадей ва тасвирии шеъри худ зиёдтар диккат дода, аз тасвирдои мавсимй, шеърдои фармоишй ва баёндои сирф «реалистй» даст кашиданд ва ба ифшои чадони отифонаи инсони нексиришт ва вaтaндyст зиёдтар майл карданд.
Сониян, барои тадияи шеъри пурмазмун ва пурмудтаво дар як адиб бо масъулияти том талош мекард ва накди адабй низ ба эчодиёти ондо вокеъбинона, руирост, холисона бадо дода, бурду бохти шоиронро аз нигоди касбият муайян менамуд. Дамин сабабдо асос шуданд, ки назми давраи мазкур бочиддият пеш рафт ва дар шеър тозачуидои бештар арзи дастй намуд.
Дар ин давра устод Муъмин ^аноат, Лоик Шералй, Бозор Собир, К^утбй Киром, Дакназар Fоиб, Гулназар, Гулрухсор, Дабибулло Файзулло ва дигарон бо тарзи нав хулку атвори инсон ва диссиёти уро бозтоб намуданд ва дар чодаи тасвири зебоидои табиату даёти чамъият ба комёбидои назаррас ноил гардиданд. Ондо мазмун ва мудтавои шеърро ба куллй тагйир дода, дар тасвир ва баёни андешаву дис аз худ мадорати шоистае нишон доданд. Инсон аз нигоди ин адибон акнун на тандо бо амалу рафтор хешро муаррифй менамуд, балки бо андешаву диссиёти ботинии худ мушодидадояшро нисбат ба чамъият ва дигар шудани чадони маънавии одамони замон ифода менамуд ва ба табиати мураккаби ондо дида духта, роддои аз вартаи маънавият дур шуданро чустучу карда, хирадмандона падлудои неку бади даёти муосиронро бадогузорй мекард. Махсусан, тасвири табиати зебои диёр, дусни дилорои кишвар ва бозтоби розу ниёзи чавонон ва дунёи пур аз эдсосоту таассуроти ондо дар ашъорашон чойи махсусро ишгол менамуд. Бо ин род чанбаи тасвирии шеъри адибони фавкуззикр тадким меёфт, оданги фалсафй умки андешаи кадрамони гиноии ондоро такон медод ва тасвирписандй пояи ашъорашонро ташкил медод.
Аз ин мактаби адабй насли дигари адибони точик Мудаммад Fоиб, Низом ^осим, Искандари Хатлонй, Алимудаммад Муродй, Мадмадалии Ачамй, Медриниссо, Фарзона, Рустами Ваддоб, Сиёвуш, Хайрандеш, Раънои Мубориз, Абдукодири Радим, Салими Хатлонй ва дигарон хуб сабак омухтаанд ва дар тасвири дунёи рангини инсон ва тачассуми табиати зебои Ватани мадбубамон ба комёбидо ноил гардиданд. Ин зумраи адибон усулдои тасвири худро рушду тадким ва сайкал дода, бештар ба ифшои розу ниёзи инсон ва таассуроти y ба зиндагй майл карданд ва дар интихоби мавзуъ ва кушодани он чиддй муносибат намуда, оданги баён ва тарзи тасвирашонро вусъат бахшиданд.
Аз миёни ин адибон Искандари Хатлонй бо масъулияти том ба бозтоби дунёи мураккаби инсон ва чадони отифонаи y майл намуд ва дар умри кутоди бобаракати хеш аз худ шеърдои пурмазмун ва пурмудтаворо ба ёдгор гузошт.
Искандари Хатлонй 12-уми октябри соли 1954 дар шадри Кулоб дар хонаводаи омузгор ба дунё омад ва дар мактаби тадсилоти миёнаи умумии шадр бо бадои хубу аъло тадсил карда, онро соли 1969 хатм намуд. Худи дамон сол ба техникуми сохтмонии шадри Душанбе дохил шуда, онро бо муваффакият хатм мекунад ва ба сафи куввадои мусаллад даъват шуда, соли 1976 хидматро сарбаландона ба анчом мерасонад ва дар яке аз корхонадои сохтмонии шадр ба кор огоз мекунад. Гарчанде вай сохтмончй бошад дам, ба шеъру шоирй завки нидоят баланд дошт ва намунаи ашъори шогирдонаашро баъди солдои 1970 дар матбуоти даврй интишор менамояд. Соли 1973 нашриёти «Ирфон» мачмуаеро бо номи «Шукуфадои умедбахш» ба чоп расонид, ки дар он намунадои ашъори шоирони чавону умедбахшро чой дода буданд. Дар дамин мачмуа шеърдои «Икар» ва «Кудакй»-и Искандар бо номи Искандар Идиев (дар он вакт шоир тахаллус интихоб накарда буд.-А. Р.) род ёфта буд. Интишори намунаи аввалин шеърдои шогирдона Искандарро рудбаланд намуд ва завки уро ба шеърнависй афзун гардонид. Мадз дамин медру мудаббат роди Искандарро ба дафтари Иттифоки нависандагони Точикистон наздик кард ва y бо устод Лоик Шералй ва дигар шоирони маъруф ошной пайдо намуд. Устод Лоик Шералй баробари шинос шудан ба шеърдои шогирдонаи Искандар дарёфт, ки y истеъдоди худодод дорад, ба вай тавсия намуд, ки бештар мутолиа кунад, ба ашъори шоирони классик зиёдтар таваччуд кунад ва аз мактабу тачрибаи ондо бадра бардорад. Дар баробари ин, y барои нашри шеърдояш мусоидат карда, ба тарбияи вай чиддй машгул гардид.
Соли 1976 барои Иттифоки нависандагони Точикистон чидати тадсил намудани адибони чавони точик дар Донишкадаи адабии ба номи Горкий дар шадри Москва чой чудо гардид ва устод Лоик Шералй ба ин чой мадорат ва истеъдоди Искандарро ба назар гирифта, номзадии уро тавсия намуд. Устод Лоик дар чаласаи Раёсати Иттифоки нависандагон пешнидоди худро иброз дошта, таъкид дам намуд, ки Искандар барои тадсил дар ин муассисаи таълимй арзанда
аст ва метавонад дар оянда шоири хуб шавад ва кори тарчумониро низ хуб омузад, зеро барои мо тарчумондои касбй нидоят заруранд ва микдорашон дар кишвар хело каманд. Ин икдом аз чониби дигар дамкасбон дастгирй ёфт ва Искандар тирамоди дамон сол ба Донишкадаи адабии ба номи Горкий барои тадсил рафт. Дар ин Донишкада Искандар панч сол тадсил намуда, онро бо муваффакият хатм намуд. Дастоварди Искандар дар он буд, ки y дангоми дар бахши шеъри ин Донишкада тадсил намуданаш аз як тараф, адабиёти дамзамононашро мутолиа мекард ва аз чониби дигар, осори бузургтарин адибони дунёро гад аз бар менамуду год ба тарчумаи бадеии ондо машгул шуда, тачрибаи худро дар шеър гуфтан ва тарчума кардан сайкал медод. Вай шогирдии ин мактаби бузургро гузашта, ба навиштани шеър машгул шуд ва дар як муддати кутод ба комёбй ноил гардид.
Дар дамон солдо нашриёти «Прогресс» ба тарчумоне, ки форсй, дарй, точикй ва русиро хуб донад ниёз дошт ва бо пешнидоди устодони русзабонаш вай соли 1981 ба ин муассиса ба кор омад ва дар шуъбаи Эрону Афгонистон фаъолияти кории худро огоз кард. Мутахассиси чавон дар ин нашриёт доир ба масъаладои мухталифи даёти ичтимоиву фардангии ин ду кишвар дам хабар омода менамуд ва дам ба кори тарчумонй машгул шуда, ашъори адибони форсизабон ва маколадоро доир ба адабиёт ба забони русй тарчума менамуд ва маводро бо хати ниёкон аз сарчашмадои форсй ва дарй тадия ва интишор мекард. Искандар дар ин нашриёт то соли 1985 фаъолият намуд.
Хамин кори тарчумонй асос шуд, ки Искандар соли 1985 ба сифати тарчумон ба Афгонистон даъват гардад ва дар он чо дар Донишкадаи улуми ичтимоии назди ^мигаи Хизби Халкй-Демократии Афгонистон ба дайси тарчумони дизбй то соли 1988 кору фаъолият намояд.1 Мудити ^бул ба Искандар имкон дод, ки аз як тараф, ба кори тарчумонй шугл варзад, аз суи дигар, барои худ шароит фародам овард, ки бо доираи адабии ^бул робита пайдо карда, бо масъулони Иттидодияи нависандагони Афгонистон шинос шавад. Х,амчунин ин мусофират имкон дод, ки адиб бо адабиёти даризабони Афгонистон аз наздик ошной пайдо кунад ва нозукидои шеъри муосири даризабонони Афгонистонро аз бар намояд. Вай дар дамон солдо бо шоирони шинохтаи Афгонистон - Сулаймон Лоик, Восифи Бохтарй, Латифи Пидром дуста пайдо кард ва дамчунон имкон ёфт, ки намунадои ашъорашро дар рузномадои даврии Афгонистони дамонвакта ба табъ расонад. Мактаби адабии ин кишвари дамсоя диди Искандарро ба сухан ва шеъру шоирй ба куллй тагйир дод. Вай дар ин мудит бештар мутолиа мекард, аз сарчашмадои пургановати адабиёти даризабонон бархурдор мешуд ва нидоят осори адибони Эрон ва лугатномадои зиёдеро мутолиа ва вожаву таъбирдои зебо ва латифро дар хотираи худ чой мекард. Чунин задмат ва талошдои зиёд ба Искандар самараи хуб дод ва соли 1988 мачмуаи ашъораш бо номи «Садои пои вожадо» дар Афгонистон интишор ёфт ва яке аз китобдои руимизии дустдорони шеъри дамон давр дар кишвари дамсоя мадсуб меёфт.2 Баъди нашри ин мачмуа макоми Искандар миёни дамкасбонаш боз дам боло рафт, дар махфилдои адабии шоирони ^бул бо ондо якчоя шеърхонй мекард, аз дуста сухан мегуфту тараннуми дустиро дар ашъораш ситоиш менамуд. Дар Точикистон бошад, аз ин дастоварди Искандар адибони точик хушдолй карда, шеърдои уро дар рузномадои адабй нашр мекарданд ва мадорати адабии уро адабиётшиносон баррасй менамуданд.3
Баъди адои вазифа дар Афгонистон Искандар ба Ватани хеш - Точикистон баргашта, дар рузномаи «Адабиёт ва санъат» ба сифати ходими адабй корро огоз кард. Дар давраи фаъолияташ дар ин рузнома у на тандо шеърдои нави хешро ба хонандагон пешнидод намуд, балки як катор макола, очерк, лавда ва хабардои адабиро ба табъ расонида, миёни дустдорони сухан макоми хос пайдо кард.
Соли 1990 Искандарро боз ба Москва ба кор даъват менамоянд ва уро ба сифати хабарнигори бахши форсии радиои «Би-Би-Си», баъдтар радиои «Озодй» ба кор кабул мекунанд. Дар мудити Москва Искандар аз кори эчодй дур намешавад ва баръакс, фаъолияташ бештар мегардад. Вай дар ин чой дам ба кори хабарнигорй машгул мешавад, дам тарчумонй мекунад ва дам ба таълифи шеър сару кор мегирад. Х,ангоми фурсат ёфтан ва руздои истиродатй Искандар ба китобхонаи машдури «Ленин» меомад ва дар он чо ба ашъори шоирони чадон шинос мегардид ва тарчумаи форсии ондоро бо шавк мутолиа менамуд. Солдои 1988-1989 ба банда имкон пайдо шуд, ки дар китобхонаи мазкур дамрод кор карда, аз файзи судбат ва мудокимаронидои Искандар бадра барем. Дар ин дамнишинидо вай бештар дар
1 Мизроб С. Искандари Хатлонй -бозгашт ба суи калбдо ва хоки бобой II Ч,авонони Точикистон, 2006.-12 октябр.
2 Идизода Х. Садои пойи вожадо.^обул: Нашриёти ^митаи Марказии ХХДА,1988.-сад. 4-5
3 Шокир Мухтор. Парвози нахустин II ^мсомоли Точикистон,1983.- 6 фефрал.
атрофи тарчумадои осори Гёте, Шекспир, Шиллер ва дигарон, ки ба форсии ноб хело хуб тарчума шуда буданд, дарф мезад ва ондоро бо тарчумадои русиашон мукоиса карда, дар бораи таъбиру иборадои офаридаи ин адибон ва мадорати тарчумонии зумрае аз тарчумондои эронй бадсдои нидоят чолиб менамуд. Шояд дар оянда сари ин падлуи эчодиёти Искандар баргардем, вале доираи маддуди ин макола, мутаассифона, имкон намедидад, ки оид ба ин чидати фаъолияти шоир муфассал издори назар намоем.
Ба Искандаре, ки дар пайи чустучу ва талошдои нав ба нав буд, умр вафой накард ва уро дар айни камолот дар синни чилушаш солагй (аниктар 21-уми декбри соли 2000- А. Р.) аз байни дустдорони шеъраш чудо кард. Вай ба таври фочиавй дар шадри Москва аз чониби гуруди номаълум ба катл расонида шуд. Марги Искандар тамоми дустдорони адабиётро чи дар Точикистону Россия ва чи дар кишвардои форсизабон-Афгонистону Эрон, инчунин аксари кулли шунавандагони радиодои бурнмарзиро бо забондои форсй, дарй, точикй андудгин намуд. Дамин буд, ки дар як муддати кутод дар сугвории ин шоири гурамарг марсиядои зиёде ба табъ расиданд, ки ондо тадкикоти алодида меходанд.4 Ч,асади уро ба Точикистон оварда, дар оромгоди шадри Кулоб ба хок супориданд.
Аз мухтасари тарчумаи доли Искандар маълум мешавад, ки у ба дунёи шеър ба осонй род наёфтаст. Х,ануз дангоми дар мактаб хонданаш завки баланди шеърхонй ва шеърфадмй дар нидодаш будааст ва бо як мадорати баланд шеърдои шоирони муосир ва классикро кироат мекардааст. Баъди дар Душанбе тадсил намудан вай имкон пайдо кард, ки ба дунёи шеър наздиктар шавад ва нозукидои онро омузад. Дар ин давра у алакай медонист, ки шоирй дам масъулият ва дам задмату ранчи зиёд талаб менамояд. Аз ин ру, ба дар як калимаи суханаш диккат медод, зиёд мутолиа менамуд, лугат меомухт, вожа интихоб мекард ва низоми каломи бадеъ, бахусус, вазндои шеъриро омухта, доир ба тарзи корбурди саъатдои лафзиву маънавй асардои адабиётшиносони гузаштаву муосирро пайваста мутолиа менамуд.
Искандари чавон вокеан, дар ин давраи даёташ ба иншои шеър шитоб намекард, бештар меомухт ва омузиши у аз адабиёти классикии точик огоз ёфта, бо адабиёти рус ва баъддо бо адабиёти чадон пайваст гардидааст. Вай хуб медонист, ки барои мардуми точик ва умуман форсизабонон шеър мудимтарин воситаи ифодаи эдсосоти инсонй мадсуб меёбад ва мадз бо дамин род инсон орзую омоли хешро ба таври муассир ифода менамояд ва барои худ дикмати зиндагй чустучу мекунад. Бо максади ифшои дамин диссиёти ботинии инсон Искандар дар ашъораш мавзуъдоеро интихоб мекард, ки дар кадомаш зиндагй ва рузгори инсонро бозгу месохт. Доир ба дамин падлуи арзиши шеър профессор Х. Шариф менависад:
«...Шеър досили умр аст ё ба таъбири дигар, шеър офаридан ба кадри сарфи чон баробарй дорад ва ба бадои чони азиз офаридани он василаи абадият аст. Шеър чизест сирф хусусй ва на досили талаби чамъият ва ситоишу накудиши он.. Дар чадони обу гил тандо сухан ё шеър чавон мемонад ва таманнои шоир ин аст, ки шеър дили торикиро, акли тираро равшан мекунад. ».5
Искандар бо дамин гуна маром шеър мегуфт. Дар аксаряти шеърдое, ки солдои 80-уми садаи ХХ эчод намудааст, вай ба сифати як шоири дунарманд андешадояшро ифода мекунад ва дар шеърдояш таъбирдоеро баён месозад, ки ондо одангнокии шеърашро тадким бахшида, барои ифодаи максаддои шоиронааш род мекушоянд. Дар аксарияти шеърдое, ки дар мачмуадои ашъори вай «Парвоз» (1981), «Шукуфадо» (1986), «Садои пои вожадо» (1986), «Кушоиш» (1998), «Косаи шир» (2011) род ёфтаанд, долати мазкурро дидан мумкин аст. Шоир дар бештари шеърдои худ мавзуъдои нидоят мудимро интихоб карда, ба масъаладои эдтироми марзу буми диёр, мукаддас донистани Ватан, садокат ба модар, расидан ба кадри инсону пос доштани одамият ва тараннуми дустии халкдо бештар таваччуд намуда, бо каломи зебо ва эдсосоти амик диссиёти ботинии инсонро доир ба ин муаммодо устодона ифода намудааст.
Дар таснифи ин гуна шеърдо Искандари Хатлонй ба сифати як шоири навовар ва комёбгашта пеши назар меояд. Масалан, дар шеъри «Фарди хаёл» дамин навчуии Искандар бармало мушодида мешавад. У дар ин шеъраш дунармандона дунёи рангини инсони дамзамонашро бо тасвирдои маргуби табиат дамоданг сохта, дам манзара меофарад ва дам рози бисёр пурэдсоси уро ифшо менамояд:
.. .Ч,ури дазор нагмаи мургони чангалй, Гулдухтари бадор
Пур карда буд синаат аз завки рузгор
4 Ниг.: Ёди шоир // Миллат, 2007. -18 октябр.
5 Шариф Худой. Сухан аз адабиёти миллй. Мачмуаи маколоадо - Душанбе: Пажудишгоди фарданги форсй -точикииСафорати Чумдуриии Исломи Эрон, 2009.- сад 366.
Аз хандадои раъд,
Аз гирядои шохнами шоми навбадор...
Чун марди дилшикастае
Еарки хаёлдои парешони хештан
Бо дасрате ба куллаи хомуш бингарй:
«Бо як бадори дигаре ман то фарози он
Рад тай намекунам?
Оё ба коми тани гурубе фуру равад,
Чун модии тиллоие
Хуршеди ишки ман?..»6
Дар ин тасвири дилкаш сувари хаёли шоир нидоят амик долати «мардеро», ки гарки анешадои парешони хеш мебошад, бозтоб додааст. Вай дар ин шеъри тасвирй аввал манзараи дилкашу маргуби бадорй, баъд долати инсонеро меофарад, ки вай «дилшикаставу» «парешон» ва нидоят пуризтироб мебошад. Шоир бо фурсате, ки дар даст дорад, иллати долати кадрамони гиноияшро ошкор карда, губори нидонии эдсосоташро ифшо мекунад. Хонанда акнун огод мегардад, ки дарди ишк уро ба ин вазъият овардааст ва аз долати рудиву равонии ин кадрамони мушавваш огад мегардад. Дар шеъри мазкур фосилаи замонй давомнок ифода шуда, макон комил мебошад ва он манзараи абрноки табиатро, ки дар фасли бадор бештар ба назар мерасад, пеши назар меоварад. Шоир тавассути вожадои алодидаи дохили матн замони дар даракат бударо модирона ба калам додааст. Умуман, дар ин шеър муносибати замониву маконй хело хуб тачассум ёфта, барои баёни долати инсони озурдаи ишк хидмат кардааст. Адиб дар ин шеър таъбири «модии тиллой»-ро ба кор бурдааст, гарчанде дар шеъри муосири точик таъбири мазкур нав набошад дам, Искандар онро бо максади амалй шудани орзуи марди дилшикаста хеле бамаврид истифода кардааст. Бисёр шоирони мо, адибони форсизабон ва дигар халкдо аз таъбири «модии тиллой»-и Александр Сергевич Пушкин корбарй кардаанд ва онро барои расидан ба умеду орзудои мадрамонаи дардмандони ишк модирона истифода намудаанд. Искандар дам дар пайравй ба адибони мухталиф ин ибораро ба чадони отифонаи худ ворид карда, ба воситаи он тимсоли маъшукаеро меофарад, ки ёри ширинаш хостори ба даст овардани он ва бо ин восита расидан ба орзуяшро таманно дорад. Х,унари шоирии Искандар дар ин гуна тасвирдо хело хуб мушодида шуда, аз чилои суханаш шоири баркамол ва донандаи хуби нозукидои сухан буданаш равшан мегардад.
Искандари Хатлонй шоири дардошност. Вай баробари дарди инсонро тасвир намудан эдсосоти ботиниву зодирии уро вобаста ба мавзуъдое, ки интихоб менамояд, бозгу месозад. Х,амин чидати масъала ба шеъри Искандар боз дам таровати бештар зам намудааст ва барои баёни максаддои начибаш род кушодааст. Шеъри «Шабнам» далели гуфтадои болост. Вай дар шеъри мазкур изтироби ботинии инсонеро, ки сузи ишк уро дар пайи пайдо кардани маъшукааш водор кардааст, тасвир менамояд. Аммо чустучуи ошик чунон риккатангез аст, ки он ба дадди игрок расидааст. Мудокоти шоир, ки «ашкро ба нуги мижа дар фигон» мебинад, дунари бадей буда, таъбири «боги хамуши хаёл» бозёфти шоирй ба дисоб меравад, ки мантикан дар матни шеър ифодагари долати даячонангези кадрамони гиноии адиб мебошад:
Як шабе дар боги хомуши хаёл, Ман гули руи туро мекофтам. Лек дар дар сабзае-як катрае,-Х,амчу ашкеро ба нуги мижжае Дар фигон меёфтам.7
Дар ин тасвир «ман»-и шоир бо дасрат рози дилашро ифшо месозад. Дар шеъри мазкур таносуби сухан кавист ва шоир тавсифи «хаёл»-ро дунармандона бо таъбири «боги хомуши хаёл» ифода менамояд ва дамин «хаёл»-ро мачбур мекунад, ки манзари розро одиставу сокит бо таъбирдои нозуки «гули ру», «нуги мижжа» баён намояд. Шоир бо ин усул дар шеъраш тасвирро такмил дода, муболигаро ба игрок мерасонад ва аз «фигони ашк», ки дарди ошикро баён мекунад, накл карда, дар банддои баъдина онро пурра ва возед тасвир месозад. Бадамоии калимадои «ашк», «катра» ва «мижжа» ки шарди мантикии фикрро таъмин кардаанд, барои тавлиди «фигон» род мекушояд. Ин равиши мутадаррики тасвирй шеъри шоирро боз дам чолибтар гардонидааст. Тасвиркорй дар ин шеър баробари баёни долат аст. Шоир вазъи
6 Искандари Хатлонй. Косаи шир. - Душанбе: Адиб, 2011, сад. 17. (Минбаъд иктибос аз дамин мачмуаи шоир оварда мешавад.-А. Р.)
7 Искандари Хатлонй. Косаи шир, сад.14.
табиатро бо долати кадрамони лирикй пайдардам ва баробар тачассум менамосозмон дода, бо байти зерин чамъбаст мегардад:
Лек дар дар катра як мадтоб буд, Боги афсункарда масти хоб буд. Од, метарсидам аз бахте, ки меёбам туро Чун сукути вакт, Чун акси садо! ...8
Кадрамони лирикй бо бурду бохти бахташ маддуши ин табиат мебошад. Вай ёрро аз «сукути вакт» дамчун «акси садо» пайдо кардан ва пасон ором шудан меходад. Дар ин шеър, ки саропо тасвирй аст, долати инсон ва дарди равонии вай нозукона баён шудааст, ки ин дама аз мадорати шоирии Искандар дарак медидад. Дар шеъри мазкур таъбирдои «оди сард», «забони дард», «боди парешон», «барги дарахтон» дамкофия омада, дар сохтмони шеър хидмат намудаанд.
Дар ашъори гиноии Искандар дар дакикат, баёни андешаву тасвир баробар корбаст мегардад ва бо ин тарз ба y бештар комёбй насиб гардидааст. Масалан, дар шеъри «Бароям гиря кун...» фигону нолаи ошик боз бо табиат чурй пайдо мекунад ва бори тандоияшро сабук мегардонад:
Бароям гиря кун имшаб,
Ки тандо имшабам бе ту.
Бароям гиря кун умре,
Ки чони бар лабам бе ту.
Дар ин шабдои тандой
Дарамро бод мекубад.
Уфук мадтобро хурдаст...
Диламро
Мушти як фарёд мекубад.
Дар ин суруди дилангез «аз чониби уфук хурдани мадтоб» киноя буда, он бозёфти шоирона мебошад ва ба маънои торик шудан омада, бо «шаб»-и байтдои болой, ки дарди ишк чонашро ба лаб овардааст, далка гардида, барои ифодаи диссиёти ботинии кадрамони лирикй асос гузоштааст. Дар шеъри шоирони пешин низ ин навъи тасвир истифода мешавад, вале Искандар дар идомаи тасвироти адибони пешин ибораи мачозии «хурдани мадтобро аз чониби уфук» нидоят шоирона ба хонанда расонидааст, ки албатта, аз дунари воло доштани y дарак медидад. Дар ин суруд аз аввал то ба охири матн шоир диссиёт ва даячони инсонро ба долати равоние, ки y гирифтор шудаааст, баробар тасвир месозад ва хонандаро низ мачбур месозад, ки аз ин дарди шаддбори мудаббат лаззати маънавй бардорад.
Искандари Хатлонй ба тарзи тасвир, инъикоси долат ва баёни диссиёти ботинии образдои лирикии худ бисёр диккат додааст ва дар дар як шеъраш кушиш кардааст, ки ин асолати эчодиро риоя намояд ва дар ифодаи вазъи кадрамонони лирикиаш ба комёбй ноил гардад. Дар лирикаи ишкии шоир ин вазъият бештар риоя мешавад ва адиб саъй кардааст, ки дар тасвири долати рудй ва кушодани вазъияти ботинии образдояш аз воситадои тасвири бадей бештар корбарй намояд ва бо ин род бадеияти ашъори худро таъмин созад. Дар шеърдои «Садо», «Кодиш», «Ту бо манй», «Шабдои хуршедй», «Дар ин суи фосила», «Гурез», «Миёни тобистон», «Ч,унуни ишки радой», «Он духти кудсор наёмад...», «Лазали бехобй» ва гайрадо чунин долатро бештар дидан мумкин аст. Шоир дар ин шеърдо долату изтироби инсон ва оламу эдсосоти ботинии уро тавассути мавзуи ишк бозтоб медидад ва дарди ошиконро бо нигоди шарарборашон барои расидан ба ладзаи дидор тасвир сохта, дасрати дардолудаи ондоро барои паст кардани ташнагии дидорашон бо ибораву таъбирдои латиф бозтоб мекунад. Чунончи дар шеъри «Садо» y мегуяд:
Ман зи фарёди хомушй имшаб,
Акси овози туро мешунавам.
Ба чй сахтй ту дарафтодй боз?
Ё ки дилгир шудй аз парвоз?...
Ч,оми саршораму бархезу биё.
Ман туро ёбаму ту ёб маро.9
Дар ин шеър Искандар бо медри саршор аз садокат долату вазъияти ду фарди ошикро, ки дар ду дар ладзаи расидан ба васли дамдигар бесаброна интизорй мекашанд тасвир месозад ва чй гуна дар сукути тандоии шаб эдсос кардани овоз ва таппидани калбдои ошиконро бомаром
8 Дамон чо, сад. 15.
9 Дамон чо, сад. 16.
ва бомулодиза тасвир менамояд. Хушбахтона, дар аксари ашъори ошиконаи Искандар дамин гуна вазъият ва долатро дидан мумкин аст.
Дар шеърдои «Хуни Сиёвуш», «Тахти Ч,амшед», «Нодид», «Поёни Авасто» Искандари Хатлонй ба мавзуи худшиносй ру оварда, тавассути хотираи фардангии кадрамони лирикиаш аз чедрадои астотирй ва арзишдои фардангии кудандиёри хеш ёдовар шуда, бо ин восита дирузро чун сабаки таърихй барои дамзамонони хеш ёдовар мешавад. Бо ин тарзи тасвир вай аз як тараф, руди Фирдавсй ва кадрамонони уро шод мегардонад, аз чониби дигар, муосиронро бо шучоати корнамоии симодои миллии гузаштаи худ ошно месозад. Дар чунин шеърдо дикматписандии шоир амик рафта, мулодизадои у оданги пандомез касб менамояд. Дамин падлуи шеърдои худогодонаи Искандарро Шокир Мухтор дарк карда, менависад: «Шоири чавон (Искандарро дар назар дорад. -А. Р.) дар чанд шеъраш год-год пандгуй низ кардаааст: «Марг дам руи ватанфурушро дидан намеходад», «Шаби торик гамангезтар аз дамсафари пурдарф аст», «Афзун кунед кадри замину об» »10
Чунин назари пандчуёнаи шоир тандо барои худситой нест, балки барои огод намудани муосиронаш аз баъзе амалдои нодуруст мебошад. Барои дамин Искандар бо як нармй ба мушодидадои хеш оданги бадей дода, дар ашъораш чанбаи дикматписандиро, ки хоси адабиёти точик мебошад, таквият мебахшад.
Дар шеърдое, ки дар мачмуаи «Шукуфадо», «Садои пои вожадо», «Кушоиш» ва «Косаи шир» чой дода шудаанд, на тандо тарзи тасвири фавк идомат меёбад, балки доираи тасвироти вокеаву руйдоддое, ки ба даёти Точикистон ва Афгонистон алокаманд мебошанд, низ зиёдтар тасвир мегардад. Шеърдои «Боде дар шадр», «Моди мизон», «Барки Норак», «Душанбе», «Дар паноди медан», «Ому», «Таронаи ситоиши замин», «Сохтмон», «Бадахшон», «Инкилоби Савр», «Сугномае барои ^аддори Осй», «Он духти кудсор наёмад...» ва гайрадо дамин гунаанд. Дар ин шеърдо на факат руди човидонаи гузаштагон, ки осори гаронбадои ондо муштарак мадсуб меёбанд, ба некй ёд мегардад, балки мудимтарин мавзуи руз аз кабили дуст доштани Ватан, кадр кардани бузургон, медру мудаббати самимй ба арзишдои миллй, расидан ба кадри дуст ва човидонагии ишку мудаббат инъикос мешаванд. Дар газали «Он духти кудсор наёмад.» Искандар боз ба мавзуи мудаббати инсонй ру оварда, дар зери таъсири газали Латифи Пидром тазмине эчод кардааст, ки дар он кадри маъшука дар назди ошик боз дам зебо ва чолиб тасвир шудааст:
Гул н-омаду бадор наёмад, Пайке аз он диёр наёмад, Шаб рафту руз рафт, маду сол. Он духти кудсор наёмад. Бар хушксоли синаи догам, Боре чу рудбор наёмад. Ларзид дар ситора, чу бишнид. Фарёдам: «Он нигор наёмад!...» Пас оби чашму хуни дилам рехт, Ин нахли ман ба бор наёмад. Умре дар интизор нишастам, Аз роди интизор наёмад.11 Дар ин шеър Искандар хело нарму зебо вазъи кадрамони лирикиии хешро тачассум месозад. Вай ба таносуби сухан диккат дода, таъбирдои «оби чашм», «хуни дил», «роди интизор» «гулу бадор» «шабу руз», «маду сол», «хушксолу рудбор»-ро, ки иборадои мардумй мебошанд, дар таркиби шеъраш чой дода, оданги суханашро боз дам гуворотар намудааст. Мудимтар аз дама шоир ба муродаш, ки ифшои долати изтробомези инсон аст, расида тавонистааст. Вай тамоми долат ва интизории бесабронаи ошикро барои расидан ба дидори маъшукааш бо таъбиру иборадои латиф баён намуда, долату вазъияти уро бо мудокоти баланд тасвир кардааст. Дар ин газал санъатдои ташбед, тавсиф, киноя, муболига ва нидо пайдардам корбарй шуда, бадеияти каломро боз дам бештар тадким бахшидаанд.
Дар шеърдои Искандари Хатлонй мавзуи Ватан ва ватандустй дам чойи хоса дорад. Адиб ба чадони отифонаи инсон аз доираи ин мавзуи мудим ва абадй наздик мешавад. Вай назари фалсафаписанди инсонро пеш аз дама дар мудаббату самимияташ ба Ватан ва мукаддас донистани дар пора хоки диёраш акс кардан меходад.
Ин мавзуи човидона барои инсон арзиши нидоят бузург дорад. Дар як шахс агар Ватани худро дуст надорад, ба кадри дар каф хоки он нарасад, анъана ва фарданги онро эдтиром
10 Шокир Мухтор. Парвози нахустин.// Комсомоли Точикистон.- 1983.-6 феврал.
11 Искандари Хатлонй. Косаи шир, сад. 76.
накунад, ифтихори ватандорй аз миён меравад. Аз ин ру, як рукни мудимми фаъолиятмандии инсон ва шарафмандиаш дар дуст доштани Ватан ва ифтихор кардан аз он зодир мешавад. Искандар, ки кисми зиёди умраш дур аз диёр гузаштааст, ба кадри Ватан бештар мерасид, Точикистони азизро мисли модари дилбандаш дуст медошт, дар фасли онро бо мудаббат ситоиш мекард, дар ашъораш хоку об, боду давои Ватан воситаи човидонаи даёт мебошад. Вай аз дамин род хонандаашро даъват мекард, ки ба дар пора хоки ин марзу бум ошик бошад ва худаш низ ошики ин диёри бидиштосо буд. Шоир дар ин кабил шеърдояш мукаддас будани номи Ватан ва модарро бо камоли медру мудаббат баён мекунад ва бо эътимод диссиёти инсони ватандустро дар ин бобат ифшо месозад. Вай хиёнат ба Ватанро мадкум мекунад, ин гуна афродро мунофик мешуморад ва баръакс, инсони бошараф ва Ватандусти диёрашро ситоиш карда, ба гуруру ифтихори миллй доштани у тадсину офарин мегуяд. Дар шеърдои «Боде дар шадр», «Моди мизон», «Барки Норак», «Душанбе», «Дар паноди медан», «Васияти дедкони пир», «Таронаи ситоиши замин», «Дона», «Андешаи хок» «Миёни тобистон», «Бадахшон» «^уфли шикаста, калиди гумшуда», «Мо» бошем...», «Мову Шумо» ва гайрадо, ки дар мачмуаи «Косаи шир» (2011) ворид шудаанд, дар кадом на тандо гуфтадои болоро тасдик мекунанд, балки муносибати некбинонаи Искандарро ба Ватани мадбубаш равшан мегардонанд. Дар ду шеъри охир Искандар аз ваддати миллй сухан мегуяд. Одамонро ба ваддат даъват мекунад ва рукни эдтироми ватандориро дар ваддат дониста, чунин нидо мекунад:
Даричадои хунамро боз мекунам, Ва дар раг замоне фарёд мезанам: «Дой мардум, мардум, мардум!
«Ман»- дои тандо бас аст Биёед
якчо бо дам «Мо» бошем!
«Мо»-е, ки деч «ман»-аш шикаста натавонад.
Биёед, якчо бо дам,
«Мо» бошем!
«Ман»-дои тандо бас аст!12 Дар ин шеъри нимой оданги баланди даъват баръало зодир шуда, шоир бо эдсосот ваддатро ситоиш мекунад ва дамаи дамдиёронашро ба ваддат раднамой менамояд. Вай сарчамъй ва «мо» шудандоро пояи якпорчагиии диёраш медонад.
Дар шеъри «Душанбе» бошад, Искандар бо самимият ифтихор доштан аз Точикистонро тараннум мекунад ва макони медру вафо, саодату дустй, «шодиву гами ширин» будани пойтахти он - Душанберо васф менамояд. Дар ин шеър симои инсоне, ки гурури миллй дорад ва бо дирузу имрузи Ватанаш ифтихор менамояд пеши назар чилвагар мешавад ва у бо тамоми диссиёт медру мудаббаташро нисбат ба Ватанаш ифшо карда, чунин мегуяд:
Ту яктой ба мисли халки точик, Ту яктой ба мисли Точикистон. Ту яктой: дигар шояд чу ту шадре надорем, Душанбе - пойтахти шодию гамдои ширинам, Душанбе - маркази дарфу дичои ман, садои ман. Ту медонй, ки ман дам бе ту дечам, Ту медонй, ки ман дам бо туам обод дар олам. Ману ту дар дама адвол, Забони якдигарро нагз меёбем, Ва доли дамдигарро нагз мефадмем. Дар огуши ту аз дар кую дар барзан, Забони модарам ояд ба гуши ман..13 Искандари Хатлонй дар ин шеъри саропо гиной ва ватандустона даячон ва медри самими хешро озодана ва боифтихор ифода мекунад. Дамин гановияти тасвир ба адиб имкон додаст, ки вай максадашро аз тади дил баён созад ва садокаташро ошкор гардонад. Инсон аз ин медру мудаббат сабак мегирад, дар калбаш дуст доштани Ватанро чой мекунад ва шукргузорй аз ин гуна диёр менамояд.
12 Искандари Хатлонй. Косаи шир, сад. 73.
13 Дамон чо, сад.25.
Дар андешаи шоир годо гузашта дамчун воситаи мудимми гурури миллй ва ифтихори ватандорй садо медидад ва у инсони дамзамони хешро даъват мекунад, ки ба гузаштаи халкаш эдтиром дошта бошад, вокеаву руйдоддои онро аз хотираи худ дур накунад аз симодои фардангиву таърихии он ёд кунад ва хулку рафтори ондоро барои хеш сабаки зиндагй карор дидад ва худро аз доираи таърихи Ватанаш дур насозад. Ин гуна дидоятдои ватандустона мазмуни шеърдои Искандарро боз дам кавитар гардонидааст. Чунончи, дар газали мазкур мегуяд:
Дар хуни ман гурури ниёгон нудуфтааст, Медру ситези Рстами Дастон нудуфтааст, Дар тангнои синаи дасраткашидааам Гадвораи басирати мардон нудуфтааст. Пиндоштй, ки решаи пайванди ман гусаст? Дар синаам дазор Хуросон нудуфтааст. Хоки маро чазираи хушке гумон мабар, Дарёи бекарону хурушон нудуфтааст. Холй дили маро ту зи тобу тавон мадон, Шери жаён миёни наистон нудуфтааст.14 Мазмуни баланд, мавзуи руз боиси дар миёни чомеа, бахусус наврасону чавонон ба сифати суруди ифтихорй ва ватандустона эътироф шудани газали мазкур гардидааст ва аксарият бо мудаббат ва бо дисси баланди миллй онро бо оданги мутантан суруда, аз он гизои баланди маънавй мегиранд. Дар дар як мисраи ин суруд нангу номуси миллй, ифтихор аз гузаштаи дуру наздик ва садокат ба Ватан чои асосиро гирифтааст. Ин газал бешак, яке аз бедтарин намунаи шеъри ватандустонаи адабиёти муосири точик ба шумор меравад.
Хусусияти дигари тасвири инсон дар шеъри Искандар аз он иборат аст, ки у доир ба дампайвандии наслдо бештар андеша мекунад. Робита миёни гузаштагонро шоир чузъи вокеияти зиндагии хеш ва кадрамони гиноии худ карор медидад. Адиб дар дамин доира муносибаташро барои расидан ба кадру кимати падару модар, зану фарзанд ва хешу табор муайян карда, аз чузъ ба кулл гузашта, инсонро барои меросбарии фарданги пешин ва эдтиром гузоштан ба арзишдои миллй ва маънавй даъват менамояд. Дар як идда шеърдои шоир дамин чидати масъала далкаи асосии муносибат ба инсонро ташкил медидад ва дар шеърдои «Модар», «Якшанбе», «Навзод», «Гирядои ту», «Пурсиши кудак аз модар», «Кудакони мо» ва гайрадо ин оданг баланд садо медидад. Искандар дар дакикат, эдтироми волидайн, медри модар, самимияти падар ва кадри фарзандро азиз медонад ва бо як диссиёти баланд васфи ондоро максади аввалиндарачаи худ ва кадрамони гиноии худ мешуморад. Дар ин гуна шеърдо шоир бо каноатмандй рози дилашро ифшо карда, хислатдои неки инсониро дар симои волидайн ва фарзанд бештар бозгу мегардонад.
Искандар бо ду сабк шеър эчод кардааст. Аз як тараф, сабки анъанавиро идомат бахшида, бо таъсири адабиёти форсу точик ва мактаби шоирони муосир дар жанрдои анъанавй шеър офаридааст ва дарвокеъ, конунмандии таркиби ондоро дам чиддй риоя намудааст. Дар ин навъ шеърдо Искандар ба мавзуъдои ичтимой-маънавй бештар даст зада, комёб дам гардидааст. Аз чониби дигар, вай ба шеъри нав ва шеъри нимой ру оварда, бо таъсири адибони Эрону Афгонистон ин сабкро дар адабиёти точик роич бахшидааст. Мавзуи аксари ин навъ шеърдо ишкй, ахлокй ва ичтимой буда, дар ондо диссиёти фаровокеати долати инсон бозгу мегарданд. Шеъри нимой ба шоир имкон додааст, ки бештар тавассути интихоби вожадои дилкаши ашёй долати рудй ва равонии инсонро тасвир созад ва барои расидан ба максаддояш род кушояд. Шеърдои «Садои пои вожадо», «Хдвасдо», «Барои ту ки интизори манй», «Нагмапардоз», «Саргушати як чашма», «Андешадои хок», «Дар ин суи фосила», «Ануша», «Аз фаросуи расидан меой...», «Даричае ба суи радой» ва гайрадо дамин гуна хусусият доранд ва бо сабки нимой эчод шудаанд. Хусусияти ин гуна шеърдо иборат аз он аст, ки дар ондо бештар долат баёнгари диссиёт мебошад ва интихоби вожа ва таъбирдо низ барои баёни сурати доли кадрамони гиной накши калон мебозанд. Искандар дамин чидати масъаларо ба инобат гирифта, дар шеърдои нимоии худ барои интихоб ва истифодаи дурусти вожаву таъбирдо кушиши зиёде кардааст. Дар шеъри «Садои пои вожадо», ки зери таъсири Судроби Сипедрй ва шеъри машдури у «Садои пои об» таълиф шудааст, Искандар сайъ кардааст, ки дар интихоби таъбиру калимадо муваффак гардад ва мазмунро низ нидоят возед шард дидад. Дар шеъри «Ношинос» бошад, гановият ин кадар амик рафтааст, ки он тандо бо баёни долат чамъбаст намегардад, балки бо овардани ашёдои мушаххас ва «далолат кардани ондо» ба ровии ишк
14 Искандари Хатлонй. Косаи шир, сад. 62.
диссиёти у ифшо мешавад. Дар шеъри мазкур «шаб», «санг», «саг» вожадои калидй мебошанд ва ондо ба сифати мудокот дар таркиби матн омада, вазъияти ошикро пурра кардаанд:
Шабдо дар орзуи ту Санги сафеди пеши хонаи туро Сад бор буса кардаам, Ва бо саги ту гила доштам, Ки содибаш Як бор дам ба суи ман нигад намекунад.15
Дар бештари чунин шеърдои нимой накши ашё ва предмет дамчун воситаи тасвир мавкеи калидй дошта, барои пурра кушодани мавзуъ хидмат намудаанд. Бо роди шахсиятбахшии ашё чанбаи тасвирй дар шеър пуркувват гадида, баёни манзара ва ашёи табий воситаи мудимми ифшои вазъият ва долати кадрамони гиной ва максади шоир дар кушодани мавзуъ мегардад. Шеърдои нимоии Искандари Хатлонй низ дамин гуна хусусият касб карда, аз чидати тасвир нидоят латиф ва дилкаш мебошанд.
Искандар дар дакикат дар рушди назми муосири точик таъсир гузошта, дар ашъораш инсонеро ситоиш кардааст, ки Ватанашро дуст медорад, ба дар пора хоки он фахр мекунад ва ошики табиати зебо ва фарданги волои он мебошад. Мероси маънавии халкашро Икандар чун гавдараки чашм эдтиром карда, дар шеърдояш аз арзиши безаволи ин мерос сухан гуфтааст ва симодои барчастаи фардангиву таърихии онро дамчун сабаки зиндагй карор додааст ва инсонро ба шучоат, мардонагй далерй, садокатмандй ва чавонмардй даъват намудааст. Ин фазилатдои миллиро дар вокеъ шоир бо як медру мудаббати беандоза васф кардааст, ки шоистаи тадсин мебошад. Ба дамин хотир шеърдои Искандар бештар хусусияти миллй касб карда, мисли ашъори шоирони барчастаи халкамон барои адабиёти точик човидона гардидаанд. Доир ба ин масъала Искандари Раштй дуруст менависад, ки «Х,ануз аз руздои аввали ба арсаи эчод кадам нидодани Искандар адибону олимон ашъорашро хуб пазируфта буданд. Атрофи эчодиёташ маколаву такриздо чоп шуда, дамчун шоири умедбахшу тозакор шинохта шуда буд. Ба фикрам имруз эчодиёти шоири чавонмаргро мавриди тадкик карор додани мудаккикон кори хайр ба манфиати адабиёти мо ходад буд. Искандар шеърро дуст медошт, ба дама, аз чумла ба адли адаб эдтироми хоса дошт» 16
Дар дакикат аз ашъори Искандари Хатлонй эдсос мешавд, ки у Точикистон, фарданг, миллат ва адабиёту адибони онро беандоза дуст медоштааст ва дар як шеъри вай дар ин бора далолат мекунад ва ин шеърдо падлудои зиёди тадкикй доранд, ки дар оянда мавриди пажудиш карор ходанд ёфт. Дар ин макола бошад, ичмолан масъалаи чадони отифонаи инсон аз назари Искандар мавриди омузиш карор гирифта, макоми у дар адабиёти точик муайян карда шудааст, ки барои мудаккикони дигар дамчун мавод хидмат ходад намуд.
Бо дамин тарик, Искандари Хатлониро агар умр вафой мекард, имсол 60-солагии уро кайд мекарданд ва шояд кайд дам кунанд. Ин адиб дар адабиёти муосири точик дар як муддати кутоди даёти худ хидмати шоистаеро ба анчом расонида, барои даводорони шеър намунадои адабиеро ба ёдгор мондааст, ки дар кадоми он дар тарбияи зебопарастии инсон ва тадким бахшидани маънавиёти у хидмат намуда, чузъи мероси бойи сухану андешаи миллати точик ба шумор мераванд.
Адабиёт:
1. Адибони Точикистон. - Душанбе: Адиб, 2002, 735 сад.
2. Алиасгари Шеърдуст. Шеъри муосири Эрон. - Душанбе: Пажудишгоди фарданги форсй -точикии Сафорати Чумдурии Исломи Эрон, 2012.-476 сад.
3. Искандари Хатлонй. Косаи шир. - Душанбе: Адиб, 2011.-96 сад.
4. Искандари Раштй. «Эй дуст дар кучой?». - Косаи шир.- Душанбе: Адиб, 2011. Сад.-89-93.
5. Мизроб С. Искандари Хатлонй -бозгашт ба суи калбдо ва хоки бобой // Чдвонони Точикистон. - 2006.-12 декабр.
6. Мудаммадалии Ачамй. Тафаккур ва дис дар шеър.- Душанбе: Адиб, 2008.- 185 сад.
7. Намунадои шеъри имрузи Балх. Бо кушиши Мудаммад Содики Исён.-Мазори Шариф: Анчумани озоди нависандагони Балх, 1384.-82 сад.
8. Психологизм изображения мзира личности в лирике А. А. Ахматовой.- Интернет: http://www.examens.rU/otvet/1/11/1262.html
15 Искандари Хатлонй. Косаи шир, сад. 41.
16 Искандари Раштй. «Эй дуст дар кучой ?».-Косаи шир.-Душанбе: Адиб, 2011, сад. 92.
9. Трансформация способов изоброжения внутренного мира персонажа на рубеже Х1Х-ХХ веков// Интернет: http://www.dissercat.com/content/
10. Шариф Худой. Сухан аз адабиёти миллй. Мачмуаи маколоадо - Душанбе: Пажудишгоди фарданги форсй -точикииСафорати Чумдуриии Исломи Эрон, 2009.- сад 366.
11. Шокир Мухтор. Парвози нахустин.// Комсомоли Точикистон.- 1983.-6 феврал.
12. Ёди шоир // Миллат, 2007. -18 октябр.
13. Юсуфи Акбарзода. Мардалаи нав дар шинохти шеъри точикй // Садои Шарк,-2013.-№ 10.-Сад.-121-130.
ОТРАЖЕНИЕ ВНУТРЕННЕГО МИРА ЧЕЛОВЕКА В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ ИСКАНДАРА
ХАТЛОНИ
Абдуджаббор Рахмонов
В данной статье автор рассматривает содержание поэзии Искандара Хатлони (1954-2000) - талантливого и современного поэта таджикской литературы. Несмотря на короткую жизнь и преждевременной трагической смерти, Искадар Хатлон написал несколько сборников стихотворений, посвященные разным темам и проблемам. Творческая наследия Искандара Хатлони, отражены в его сборниках «Парвоз» (1981), «Шукуфахо» (1986), «Садои пойи вожахо» (1986), «Кушоиш» (1998) и «Косаи Шир» (2011). Стихи Искандара Хатлони посвящены темам любви, красоты природы, самосознания, любви к родине, единства, национальной идентичности и другим проблемам. Автор особо подчеркивает, что изучение и исследование произведений Искандара Хатлони имеет важное место в современной таджикской литературе. Ключевые слова: произведения, поэт, поэзия, сборник стихов, лирика, тема.
REFLECTION OF INNER WORLD OF INDIVIDUAL IN THE WORKS OF ISKANDAR
KHATLONI
Abdujabbor Rahmonov
In this article the author examined the content of poetry of Iskandar Khatloni (1954-2000) - the talented and modern poet of the Tajik literature. Despite a short life and early tragic death, Iskadar Khatloni wrote several collections of the poems, which dedicated to different subjects and problems. Iskandar Khatloni's poetic heritage are reflected in his collections "Parvoz" (1981), "Shukufaho" (1986), "Sadoi poyi vozhaho" (1986), "Kushoish" (1998) and "Kosai Shir" (2011). Iskandar Hatloni's poems are devoted to the themes of love, beauty of the nature, consciousness, loving of the country, unity, national identity and other problems. The author especially emphasizes that studying and research of works of Iskandar Hatloni has an important place in modern Tajik literature. Key words: work, poet, poetry, collection of poems, lyric, theme.
Сведения об авторе: Рахмонов Абдуджаббор Азизович - Ректор Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни, академик Академии наук Республики Таджикистан, Тел: (+992 37) 224 13 83
Information about the author: Rahmonov Abdujabbor Azizovich, Rector of Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, academician of Academy of science of Republic of Tajikistan, tel: (+992 37) 224 1383
