МАСТАЦКАЯ РЭЦЭПЦЫЯ ГІСТОРЫІ XVI СТАГОДДЗЯ Ў ТРЫЛОГІІ ЯНА КАНТРЫМОВІЧА-АГІНСКАГА "W PROMIENIACH SŁAWY": УЗЯЦЦЕ ПОЛАЦКА Текст научной статьи по специальности «История и археология»

2022

ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А

УДК 821.162.1-311.6:94(476.5)

МАСТАЦКАЯ РЭЦЭПЦЫЯ Г1СТОРЫ1 XVI СТАГОДДЗЯ У ТРЫЛОГП

ЯНА КАНТРЫМОВ1ЧА-АГШСКАГА «W PROMIENIACH SLAWY»: УЗЯЦЦЕ ПОЛАЦКА

канд. фтал. навук, дац. Г.А. ГЛАДКОВА (Вщебст дзяржауны ушверсШэт iмя П.М. Машэрава) ORCID: https://orcid.org/0000-0002-22 75-2 700

У артыкуле на матэрыяле ггстарычнай аповесц Яна Кантрымов1ча-Аг1нскага «W promieniach slawy» разглядаеццамастацкаярэцэпцыя ваенных падзей другой паловы XVIстагоддзя - паход караля Рэчы Паспалтай Стэфана Баторыя на Полацк i узяцце горада у 1579 годзе як частка заключнага этапа Л1вонскай вайны. Адзначана спецыфжа аутарскай iнтэрпрэтацыi гiстарычнага матэрыяла, выяулена гiсторыяграфiчная кры-тца, якая была пакладзена у аснову аповесцi, улiчаны уплыу нацыянальнага стэрэатыпу, яю праявiуся у адборы тсьменткам фактау i асаблiвасцях ix мастацкай трансляцьп. Неабходная увага нададзена кампазщыйным прыёмам, ятя дазволiлi Я. Кантрымовiчу-Агiнскаму спалучыць у адзiнстве два асобныя этзоды тагачаснай гiсторыi: спробу арган1заваць замах на жыццё польскага караля i траутцтва С. Баторыем штурмам умаца-ванняу Полацка. Вылучаны асноуныя прыёмы стварэння мастацкх вобразау (iдэалiзацыя, мастацк паралелiзм i тш.).

Ключавыя словы: Рэч Паспалтая, Лiвонская вайна, асада Полацка, рэцэпцыя, нацыянальны стэрэатып, мастацк вобраз, жанр, стыль.

Уводзшы. Мастацкая штэрпрэтацыя псторьи ва усе эпохi прываблiвала тсьменшкау. Псторыя Полацка не стала выключэннем, пра горад i яго славутых дзеячау пiсалi М. Багдановiч, В. Ластоусю, У. Караткевiч, А. Лойка i шш. [1]. Актуальным напрамкам сучаснага лиаратуразнауства бачыцца даследаванне беларускага (лпъшскага) кантэксту у мастацюх творах суседшх лггаратур, што дазволщь удакладнщь спецыфшу нацыяналь-най щэнтычнасщ праз погляд носьбиау шшай культуры. Так, дастаткова багаты матэрыял па дадзенай праблеме можа быць актуалiзаваны дзякуючы набыткам польскай лиаратуры, у прыватнасцi, псторыя Лiтвiнскага краю згадваецца у творах А. Наквасю i Т. Ежа (З.Мшкоускага), Ф. Асяндоускага i Л. Патоцкага, В. Гамулщкага, Я. Кантрымовiча-Агiнскага i шш.

Мэта артыкула - на матэрыяле пстарычнай аповесцi «Polock» з трылогп Яна Кантрымовiча-Агiнскага «W promieniach slawy» выявщь асаблiвацi мастацкай iнтэрпрэтацыi ваенных падзей XVI стагоддзя.

Для дасягнення пастауленай мэты неабходна вырашыць наступныя задачы: азнаёмiцца з другiм томам пстарычнай трылогп Я. Кантрымовiча-Агiнскага «W promieniach slawy» (аповесць «Polock»), а таксама пстарыч-нымi i лiтаратуразнаучымi даследаваннямi па тэме; выявiць у мастацюм тэксце эпiзоды, звязаныя з гюторыяй Полацкай зямлi; ахарактарызаваць вобразную сiстэму твора; вызначыць спецыфiку аутарскага асэнсавання у апо-весцi псторыи XVI стагоддзя.

Асноуная частка. Польсю пiсьменнiк Ян Кантрымовiч-Агiнскi (1829-1913) адзначыуся у лiтаратуры гiстарычнай прозай, сярод якой вылучаецца трылогiя «W promieniach slawy» (1909), якая складаецца з аповесцей «Gdansk» («Гданьск»), «Polock» («Полацк»), «Pskow» («Пскоу»). У аснове сюжэта - эпiзоды Лiвонскай вайны з акцэнтам на дзейнасщ караля Рэчы Паспалиай Стэфана Баторыя па вяртанш захопленага Масковiяй Полацка i пскоускай ваеннай аперацыi. Як вядома, узяцце Полацка у 1579 г. стала пераломным момантам Лiвонскай вайны 1558 - 1583 гг. Прэцэдэнтам для намерау па вяртанш старажытнага горада пад уладу Рэчы Паспалiтай стау захоп Полацка маскоУскiм войскам у 1563 г. Менавгга С. Баторый выказау намер вярнуць страчаны горад, «bqdqcy bramq do Inflant i Litwy» («яю быу брамай да 1нфлянтау i Лiтвы» - тут i далей пераклад Г.Г.), што давала адразу некалькi пераваг. Па-першае, такi манеур дазваляу перанесцi тэатр ванных падзей на землi маскоускай дзяржавы, па-другое, вяртанне Полацка было своеасаблiвым рэваншам за ваенныя няудачы 1563 года: «Polock przed kilkuna-stu laty dopiero przylqcony do Moskwy, odzyskac bylo obowiqzkiem honoru» («Полацк здабыць, яю ужо некалью гадоу быу далучаны да Масквы, было справай гонару») [2, с. 50].

У аповесщ падкрэслiваецца, што шляхта Рэчы Паспалиай ахвотна фшансавала ваенны паход Баторыя, нават жаунер, якi не меу шляхецтва (у аповесщ - герой Ян Вонак), прывёз велiзарную колькасць грошай, зароб-леных гандлем. З адпаведным патрыятычным пафасам кароль ацанiу такi учынак: «Szcz^sliwa kraina, gdzie rodzq si$ tacy ludzie» («Шча^вая краiна, дзе родзяцца такiя людзi») [2, c. 24].

Атсанню штурму Полацка папярэдшчае эпiзод, звязаны з асобай авантурыста, па трапным вызначэннi Л. Рублеускай, «высакароднага аферыста» Грыгорыя Осцiка [3, с. 51]. Аутарская ацэнка гэтай пстарычнай асобы праявiлася праз своеасаблiвы лiнгвакультурны тыпаж: гэта, напрыклад, партрэтная дэталь (чырвоныя валасы, якiя вылучаюць героя сярод iншых i падмацоуваюць уяуленне пра яго як пра натуру хирага, здольнага на падман чалавека), мауленне персанажа (лексiка зневажальнага характару), паводзшы героя, яго пахалапчныя адметнасцi (жорсткасць, сквапнасць да грошай). Прыспешнiкамi Осцiка сталi Сцерваедау i Сукiн, гаваркiя iмёны якiх - яшчэ адзiн традыцыйны пiсьменнiцкi прыём для перадачы уласных антыпатый аутара. У тэксце твора агучаны неза-конныя справы пана Осцiка: выраб фальшывых грошай, падробка дакументау i пячатак магнатау Лiтвы. Фабры-куючы «лiсты лiтвiнскай шляхты» да рускага цара з абацаннем падтрымю i чаканнем матэрыяльных узнагарод,

а таксама плануючы замах на жыццё караля Рэчы Паспалггай pyKaMi злодзеяу, Осцiк канчаткова згубГу павагу да сябе i прадвызначыу свой лёс.

У адступленш Кантрымовiч-Агiнскi падсумавау, што дадзены этзод з гiсторыi супрацьстаяння Рэчы ПаспалГтай i Масковii дэманструе, што 1ван IV ужывау любыя сродкi у змаганнi (подкуп, разбой i г.д.), Стэфан Баторый, наадварот, ахарактарызаваны аутарам як чалавек «рыцарскай дабрачыннасцi i шляхетнасцi», што не супярэчыла агульнаму вектару польскай лГтаратуры у асвятленш ваенных канфлштау з маскоускай дзяржавай (згадаем аналагiчны характар вобраза пауночна-усходняга суседа Рэчы Паспалiтай у «Затсках пра Маскоускую вайну» Рэйнгальда Гейдэнштэйна цi у «Паходзе на Маскву Кшыштафа Радзiвiла, польнага гетмана ВКЛ у 1581 г.» Яна Каханоускага). Натуральна, што аутарская антыпатыя да прадстаушкоу маскоускай дзяржавы тлумачыцца замацаваным у свядомасцi этнiчных палякау стэрэатыпам, якi пачау фармiравацца у XVI стагоддзГ, калi кантакты палякау з Масковiяй былi пераважна ваеннымi, а значыць, насцярожанасць i прадузятасць у адносшах да чужынцау была зразумелай.

Ускосна з тэкста аповесщ вышкае параунанне матывау барацьбы палякау i маскавiтаy: першыя не шкаду-юць сваiх грошай на вайну з 1ванам IV, другiя бачаць толью уласную карысць i чакаюць грашовы набытак ад маскоускай улады за службу. Адносна апошняй заyвагi аутара Удакладнiм, што пытанне фiнансавання вайны для Рэчы Паспалiтай не было таим лёгкiм, як адзначау Р. Гейдэнштэйн. С. Баторый часткова узяу грошы у пазыку, часткова дау свае, адначасова звярнууся па дапамогу да немцау i венграу. Лива адгукнулася на просьбу караля: калi колькасць лiтвiнаy стала даходзiць да дзесящ тысяч чалавек, кароль, падбадзёраны iх стараннасцю, з вялiкiм натхеннем заняуся iншымi справамi [4, с. 38-39].

Аутар паслядоуна пералiчыy асноуных удзельнiкаy паходу. Войска Рэчы Паспалиай складалася з кавале-рыi лггвшау (Радзiвiлаy, Кiшкаy, Хадкевiчаy, Агiньскiх), польсюх узброеных сiл (ЗбароУскiх, Сiняyскiх, Фiрпеяy i iнш.), венгерскай артылерыi, запарожсюх казакау, ваеннай дапамогi з Курляндьй i Сямiгалii. Як бачна, С. Баторый рабiy стауку не толью на «паспалiтае рушанне», але i на вопыт наёмных ваяроу. Асаблiвую увагу пiсьменнiк надау казацкаму войску: у тэксце прадстаулены аутэнтычны матэрыял (казацкая песня XVI ст. «То не вГтр буйный...»), перададзены асаблiвасцi yкраiнскай гаворкi, падкрэслена роля казакау у ваеннай кампанп караля Рэчы Паспалггай.

У тэксце аповесщ адносна вобраза С. Баторыя у наяyнасцi мастацкае дапушчэнне: рэплш караля пададзе-ны па-польску, што не адпавядае гiстарычнай рэальнасцi, бо, як вядома, С. Баторый не разумеу польскай мовы i гаварыу на латыш [4, с. 38]. У астатшм тсьменшк захавау факталогiю, верагодна, ён карыстауся працай поль-скага пстарыёграфа прускага паходжання Рэйнгальда Гейдэнштэйна, на што указваюць наступныя дэталi з мастацкага тэкста: па-першае, згадванне не толью СвГры, але i Дзюны як месца збору польскага войска; па-другое, Кантрымовiч-Агiнскi падрабязна апiсаy спосаб навядзення мастоу з дапамогай лодак, пра якГ паведамляу той жа Гейдэнштэйн. Прауда, у аповесщ вынаходшкам такога зручнага i мабiльнага спосабу стау звычайны жаунер, нават не шляхщч, Ёзаф Валоха. Па-трэцяе, тсьменшк не забыуся на этзод, вщавочна, пачэрпнуты у «Затсках пра маскоускую вайну», пра варварсю учынак маскавiтаy, яюя забiлi польсюх палонных i сплавiлi Гх трупы, прымацаваныя да бярвенняу, па Дзвше на вачах войска Рэчы Паспалггай.

Мастацкасць лГтаратурнага тэкста абумовша трансляцыю пстарычнага факта у абрамленш дакладнасцей, створаных аутарсюм уяуленнем. Так, Я. КантрымовГч-Апнсю узмацшу эмацыянальнае уздзеянне этзода за кошт канкрэтызацыи атсанняу: «<...> do kazdej [drewnianej belki] przywiqzane byly po dwa nagie trupy, haniebnie pokaleczone; ten mial obciqte obie nogi, ten rqce, inny zdartq z glowy skorq, inny rozplatany brzuch, z ktorego wychodzily wnqtrznosci. Stado krukow krqzylo ponad wodq [...]; niektore juz siedzialy na trupach, wydziobujqc im oczy <...>» («<...> да кожнага бервяна былГ прывязаныя два аголеныя страшэнна пракалечаныя трупы; у аднаго былГ адсеч-аныя абедзве нап, у другога - рую, у некага была садраная з галавы скура, у шшага распораты жывот, з якога вывальвалася вантроба. Зграя крумкачоу кружыла над вадой [...], некаторыя ужо сядзелГ на трупах, выдзёубва-ючы Гм вочы») [2, с. 86]. Распараджэнне С. Баторыя вылавщь i пахаваць пацярпелых сцвердзша гуманнасць юраушка Рэчы ПаспалГтай у прощвагу варварам-маскавГтам.

Адзначым, што кнуе накоторая недакладнасць з выкарыстаннем тапашмГчнай назвы «Сярэдш замак» («Sredni zamek»), якая сустракаецца у аповесщ. Як вядома, у Полацку былГ Верхш i Шжш замю (апошш называл! Стралецюм), аднак Гейдэнштэйн назвау Верхш замак «сярэдняй крэпасцю», што прывяло да блытаншы у нека-торых працах, на што указау даследчык С. Тарасау [5, с. 44-45].

Шсьменшк звярнуу увагу на цяжкасщ, з яюмГ прыйшлося сутыкнуцца войску Рэчы Паспалггай: адсутнасць дарог, яюя стаялГ размытымГ пад несупынным дажджом, неабходнасць прабГвацца праз лясы, што нараслГ за шаснаццаць гадоу на палях, яюя перасталГ засейвацца пасля узяцця Полацка 1ванам IV. Падрыхтоука да штурму праходзша у надзвычай складаных умовах, прыходзшася капаць умацаванш, стоячы па пояс у вадзе, з-за дажджоу узшклГ праблемы з дастаукай фуражу i харчавання з Ливы: валы не маглГ пераадолець бездарожжа. Абмалёука становшча бачная у аповесщ па наступных дэталях: на трыццаць мшь вакол Полацка была амаль пустыня, людзГ разбеглкя, вёсю стаялГ спаленыя, да таго ж дарагавГзна была такая, што за карэц ауса для каня плацш дзесяць талерау супраць звычайнага кошту у трыццаць грошай.

Атсанне узяцця Полацка паслядоуна паутарае «Затсю...» Гейдэнштэйна, так, вытрымка з пстарыя-графГчнай крынщы «у всех осаждённых было так велико старание потушить пожар, что ни дряхлые старики, ни женщины, ни даже дети не уклонялись от работ или опасности, приносили своим в большом количестве воду и другие средства для тушения пламени.» [4, с. 60] амаль даслоуна працытавана Я. КантрымовГчам-Агшьсюм: «...widziec mozna bylo [...] starcow, kobiety i dzieci, znoszqcych wodq do gaszeniapozaru...» [2, c. 89].

2022

ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А

Аднак шсьменшк выбарачна падыходзГу да фактау i будавау аповесць на тых, яюя не разыходзшся з гдэй-най накiраванасцю твора. Напрыклад, аутарам не акцэнтаваная увага на учынках BeHrepcKix салдат, яюя забiлi дзесяць перабежчыкау-маскавггау, каб прадухшць здачу крэпасцi i тым самым пазбавщь сябе славы i узнагарод за перамогу. Як паведамляу Гейдэнштэйн, «молва о древних богатствах знаменитого города и особенно находящейся в нём церкви св. Софии, о серебряных статуях, о богатейших дарах древних русских князей, которые, как говорили, находились там, возбудила в солдатах надежду на огромную добычу...» [4, с. 66]. У мастацюм творы юраушк венгерсюх атрадау Бекеш не дапусщу такой крывавай расправы.

Пасля узяцця Полацка з-за смуроду, якГ стаяу у горадзе ад не пахаваных маскавiтамi трупау, кароль адклау малебен з удзячнасцю Богу за атрыманую перамогу, да таго ж вачам заваёушкау адкрылася жудасная карцiна: паусюль ляжалi знявечаныя трупы палонных, больш за шшых пацярпелi немцы, ix варылi жывымi, знiмалi скуру ласкутамi, адразалi вушы i языкi. Паказальна, што С. Баторый абышоуся з абаронцамi Полацка гуманна: кожнаму было дадзена права выбГраць памiж вяртаннем на радзiму цi далучэннем да падданых караля Рэчы Паспалiтай. У аповесщ пра 1вана IV сказана: «Kniaz nie umialprzebaczac i najstraszniejsze mqki czekaly tych, ktörzy zdali miasto» («Цар не умеу прабачаць i найстрашнейшыя пакуты чакалi тых, хто здау горад») [2, с. 102]. Аднак з «Затсак...» вышкае, што маскоУскi цар ix памшавау i адправiу у iншыя крэпасщ, каб там яны маглi «смыть с себя бесчестие за сдачу Полоцка» [4, с. 70].

Дзейнасць караля Рэчы Паспалпай па аднауленш Полацка абазначана у некальюх момантах: па-першае, С. Баторый пакiнуУ праваслаунаму духавенству цэрквы, загадаушы вярнуць тыя храмы, якiя былi перароблены маскавiтамi з ранейшых касцёлау; па-другое, значная тэрыторыя была выдзелена езуiцкаму Ордэну пад будау-нiцтва касцёла i заснаванне акадэмй. Такiя крокi сведчаць пра разуменне каралём ролi рэлшп у грамадстве i пра стратэпчныя намеры пры вядзеннi вайны на тэрыторыi Масковй мець падтрымку праваслаунага насельнiцтва, пазбауленага прымусовага акаталiчвання. Па-трэцяе, кароль вырашыу адмiнiстрацыйнае пытанне юравання Полацкам, прызначыу гараднiчага (Францыск Жук) i ваяводу (СтанiслаУ Давойна).

Заключны ваенны эпiзод аповесцi - узяцце гаршзона крэпасцi Сокал, крывавая расправа у яшм была свое-асаблiвай помстай маскавiтам за учыненае iмi раней. Услед за Гейдэнштэйнам Кантрымовiч-Агiнскi распавёу пра выкарыстанне чалавечага тлушчу нямецкiмi маркiтанткамi для гаення ран, як жанчыны самi дабывалi з цел забггых маскавiтау. Каштоунасцей тут пераможцы знайшлi значна больш, чым у Полацку, якi стау ахвярай сквапнасщ усход-няга суседа. На апошшх старонках твора аутар зазначае, што ваенная кампашя перапынiлася, кароль нашравауся на сейм у Варшаву. На пачатку кастрычшка ляглi снял, i у дадзеным кантэксце гэта паведамленне можа успрымацца як амвал: белы, чысты покрыу засцiлае шматпакутную зямлю, нясе, нарэшце, Прыдзвiнскаму краю супакой i мiр.

Заключэнне. Ташм чынам, другая частка гiстарычнай трылогп Я. Кантрымовiча-Агiнскага «W promieniach slawy» уяуляе сабой мастацкую iнтэрпрэтацыю аднаго з важнейшых эпiзодаУ Лiвонскай вайны - узяцце Полацка, яш пасля шаснаццащгадовага знаходжання у складзе Масковй быу вернуты пад уладу Рэчы Паспалггай. Адзначым наступныя асаблiвасцi трансляцыи гiстар^Iчннага матэрыялу у мастацк^м творы: па-першае, верагоднай крынщай, якой карыстауся аутар аповесцi, былi «Запiскi пра маскоускую вайну» Р. Гейдэнштэйна, на што указвае шэраг фрагментау пстарыяграф1чнай працы, як1я амаль даслоуна узноулены у аповесцi. Па-другое, як вядома, лiтаратурны твор немагчымы без мастацкага вымыслу, таму пiсьменнiк увёу у сюжэт не толью рэальных пстарычных асоб, але i герояу, створаных уласнай фантазiяй (Юзаф Валоха, Ян Вонск i iнш.). Па-трэцяе, у аповесщ мы назiраем кампiляц^IЮ двух асобных гiсторый, як1я шчыльна пераплецены, утвараючы умоуную двухчасткавую кампазiцыю твора. Гэта псторыя пра дзейнасць Г. Осщка i уласна апiсанне узяцця Полацка. Таксама адзначым суб'ектыуны падыход аутара да гiстарычныx фактау, як правша, шсьменшк вы^рау эпiзоды, яшя дэманстравалi дзейнасць польскix жаунерау i ix саюзнiкау з лепшых пазщый, змаганне паказана як цалкам справядлiвае, асоба караля Рэчы Паспалiтай С. Баторыя iдэалiзуецца, гэта гуманны юраушк, якi не прагне чужога, а вяртае сваё, паважае права чалавека на выбар рэлiгii i падданства, згодна з сумленнем карае i узнагароджвае. Пiсьменнiк часам дае уласныя каментарыi ваенным падзеям з пункту погляду чалавека Х1Х стагоддзя. Так, паведамляючы пра загад маскоускага цара спалщь Запалоцце, аутар згадау падзеi 1812 года i аналагiчную тактыку рускix - пажар Масквы, якую Напалеон вымушаны быу пакiнуць ш з чым. Найбольш папулярн^1я мастацшя прыёмы, якiя выкарыстау пiсьменнiк, - гэта супрацьпастауленне i мастацкая дэталь. Так, на кантрасце пададзены асобы С. Баторыя i 1вана Грознага, палпыка Масковй i Рэчы Паспалпай, мастацкая дэталь дапамагае стварыць аповед эмацыянальна насычаным, акрамя таго, пры партрэтным апiсаннi яна дапамагае шсьменшку падкрэслiць дамiнуючыя рысы характару героя.

Нягледзячы на маштабнасць, значнасць узноуленай г1старычный падзеi, аутар не абышоу увагай лёс звы-чайнага чалавека, яю апынууся у вixуры вайны. Гэта тэма праходзщь праз дзейнасць звычайных прадстаУнiкоУ польскага народа, маладых жаунерау Вонсiка i яго сябра Валох^ аповед пра якix пачаты у першай частцы трылогй.

У цэлым, гiстарычная аповесць «Polock» дэманструе аутарскую iдэю праслаулення перамогi Рэчы Паспалггай у багатым на ваенныя падзеi гiстарычным мГнулым, а таксама асобы мудрага i справядлiвага дзяржаунага дзеяча - Стэфана Баторыя, таленавггага палГтыка i стратэга. Натуральна, што шсьменнщю погляд на пстарычныя рэалй не пазбаулены нацыянальнага стэрэатыпу у адносГнах да усходняй дзяржавы, народ якой, з пункту погляду палякау, падпарадкоувауся т^1рану, быу пазбаулены вольнасщ i вымушаны цярпець прыгнёт. Думаецца, менавГта уплыу дадзенага трывалага стэрэатыпу абумовГу пГсьменнГцкую суб'ектыунасць у адборы фактау i ix трансляцыь Аповесць, створаная у рэчышчы добра распрацаванай у польскай лГтаратуры Х1Х стагоддзя гГстарычнай тэматыкГ, дапауняе корпус творау прыгожага пГсьменства пра важнейшыя падзеГ гГсторыГ Рэчы ПаспалГтай.

Л1ТАРАТУРА

1. Сафшка. Полацк. Родны край: проза, паэз1я, эсэ /уклад. Н. Гальпяров1ча. - Мнск : Маст. лп\, 2017. - 286 с.

2. Kontrymowicz-Oginski, J. W promieniach slawy: powiesc historyczna z XVI wieku: w 3 t. / J. Kontrymowicz-Oginski. - T. 2. Polock. - Chicago, 1909. - 111 s.

3. Рублевская, Л. Рыцари и Дамы Беларуси: исторические очерки / Л. Рублевская. - Мшск : Маст. л1т., 2013. - 246 с.

4. Гейденштейн, Р. Записки о Московской войне (1578-1582). Издание археографической комиссии / Р. Гейденштейн / пер. с латинского. - СПб. : Тип. Мин-ва внутренних дел, 1889. - 309 с.

5. Тарасау, С.В. Полацк IX-XVII стст.: псторыя i тапаграф1я / С.В. Тарасау. - Мшск : Беларуская навука, 1998. - 183 с.

REFERENCES

1. Safiika. Polatsk. Rodny krai: proza, paehziya, ehseh [Sofiyka. Polotsk. Native land: prose, poetry, essays] (2017). Minsk: Mast.lit. (In Belaruss.)

2. Kontrymowicz-Oginski, J. (1909). W promieniach slawy: powiesc historyczna z XVI wieku: v 3 t. T. 2. [In the Rays of glory: a historical novel from the XVI century (in 3 vol., Vol. 2]. Chicago (In Pol.)

3. Rublevskaya, L. (2013). Rytsari i Damy Belarusi: istoricheskie ocherki [Knights and Ladies of Belarus: historical essays]. Minsk.: Mast. lit. (In Belaruss.)

4. Geidenshtein, R. (1889). Zapiski o Moskovskoi voine (1578-1582). Izdanie arkheograficheskoi komissii. S.-Peterburg: Tipografiya ministerstva vnutrennikh del. (In Russ.)

5. TarasaY, S.V. (1998). Polatsk IX-XVII ctst.: gistoryya i tapagrafiya. Minsk: Belaruskaya navuka. (In Belaruss.)

Пастушу 15.09.2021

ХУДОЖЕСТВЕННАЯ РЕЦЕПЦИЯ ИСТОРИИ XVI ВЕКА В ТРИЛОГИИ

ЯНА КАНТРИМОВИЧА-АГИНСКОГО РКОМ1ЕМАСЫ SLAWY»: ВЗЯТИЕ ПОЛОЦКА

ГА. ГЛАДКОВА

В статье на материале итсорической повести Яна Кантримовича-Агинского «ргот1впшек slawy» рассматривается художественная рецепция военных событий второй половины XVI века - поход короля Речи Посполитой Стефана Батория на Полоцк и взятие города в 1579 году как части заключительного этапа Ливонской войны. Отмечена специфика авторской интерпретации исторического материала, выявлен историографический источник, положенный в основу повести, учтено влияние национального стереотипа, который проявился в отборе письменных фактов и особенностях их художественной трансляции. Необходимое внимание уделено композиционным приёмам, позволившим Я. Кантримовичу-Агинскому совместить в единстве два отдельных эпизода тогдашней истории: попытку организовать замах на жизнь польского короля и руководство С. Баторием штурмом укреплений Полоцка. Выделены основные приёмы создания художественных образов (идеализация, художественный параллелизм и др.).

Ключевые слова: Речь Посполитая, Ливонская война, осада Полоцка, рецепция, национальный стереотип, художественный образ, жанр, стиль.

ARTISTIC RECEPTION OF THE HISTORY OF THE XVI CENTURY IN THE TRILOGY OF JAN KONTRIMOVICH-OGINSKY» IN THE RAYS OF GLORY": THE CAPTURE OF POLOTSK

H. HLADKOVA

The article, based on the material of the historical novel by Jan Kontrimovich-Oginsky «In the rays of glory», examines the artistic reception of the military events of the second half of the XVI century - the campaign of the King of the Polish-Lithuanian Commonwealth Stefan Batory to Polotsk and the capture of the city in 1579 as part of the final stage of the Livonian War. The specificity of the author's interpretation of the historical material is noted, the historiographic source that forms the basis of the story is revealed, the influence of the National stereotype that manifested itself in the selection of facts for writers and the features of their artistic translation is taken into account. Attention is also paid to compositional techniques that allowed J. Kontrimovichts-Oginsky to combine two separate episodes of the then history into a unity: an attempt to organize an attempt on the life of the Polish king and the leadership of S. Batory assault on Polotsk. The main methods of quarreling of artistic images are highlighted (idealization, artistic parallelism etc.).

Keywords: the Polish-Lithuanian Commonwealth, the Livonian War, Asada Polotsk, reception, national stereotype, artistic image, genre, style.