CC BY
12УДК 821.161.3.09
ЛЁС БЕЛАРУСА НА ПЕРШАЙ СУСВЕТНАЙ ВАЙНЕ У МАЛОЙ ПРОЗЕ М. ГАРЭЦКАГА
З.1. ТРАЦЦЯК (Полацк дзяржауны ушвератэт)
Даследуецца працэс станаулення новай беларускай лтаратуры на прыкладзе малой прозы Макама Гарэцкага, прысвечанай Першай сусветнай вайне. Пасля удзелу у гэтай вайне nразаiк бачыць актуаль-насць тэматыю, прынесенай падзеямi 1914 - 1918 гадоу. Перад iм паустае праблема адлюстравання уз-броенага канфлiкту новага кшталту. Папярэдняя традыцыя разгляду баявых дзеянняу у старабеларус-кай лiтаратуры не адпавядала нi спецыфiчным рысам вайны, нi мастацюм поглядам М. Гарэцкага, што фармiравалiся пад уплывам яго нацыянальных уяуленняу. Абапiраючыся на традыцыю Л. Талстога, за-кладзеную у "Севастопальстх апавяданнях", беларуск празаiк паступова пачынае распрацоуваць ваен-ную тэматыку у творах малой апавядальнай формы. Рэалiстычныя па сваей прыродзе, яны апавядаюць пра быцце чалавека (часцей за усе беларуса) простай па сваiм лекачным складнгку мовай. Паводле. Гарэцкага, любы узброены канфлжт катастрафiчны. Першая сусветная вайна нясе беларусам новыя выпра-баваннi, перашкаджае самавызначэнню нацыи, абуджае тыя "патаемныя" элементы асобы чалавека, якя адмоуна адбiваюцца на цэлым.
Уводзшы. У сярэдзше 1910-х гадоу М. Гарэцы адным з першых у новай беларускай лггаратуры пачынае распрацоуваць ваенную тэматыку. Задача, якая стаяла перад празашам, была надзвычайнай, бо на той момант у айчынным прыгожым шсьменстве не было трывалай традыцьи адлюстравання феномена вайны. Абашрацца, напрыклад, на паэзш Г. Пельгрымоускага щ А. Рымшы, яшя звяргатся да падзей Лiвонскай вайны, было немагчыма. Па-першае, прырода i спосабы вядзення узброеных канфлжтау у XVI i ХХ стагоддзях адрозшвалюя карэнным чынам, па-другое, палггычны складшк творау мiнулых эпох не дапасовауся да задач лггаратуры у час нацыянальнага Адраджэння. Першыя спробы узнавщь ваенную рэчакнасць робяцца М. Гарэцкiм у творах малой апавядальнай формы. Аб'ектам адлюстравання быу ша-раговы чалавек i тыповая сиуацыя на вайне. Асаблiвую цiкавасць для праза1ка уяуляе псiхалагiчная сфера персанажа, што трансфармуецца на вайне. Для раскрыцця дадзенага працэсу пiсьменнiк паспяхова спа-лучае мастацкiя i дакументальныя элементы, эксперыментуе з фiгурай апавядальнiка.
Асноуная частка. Аб'ём малой прозы М. Гарэцкага пра Пе шую сусветную вайну невялiкi: апавя-даннi "Лггоусю хутарок" (1915) [1], "Генерал" (1916) [2], "На этапе" (1916) [3], "Руси" (1925) [4]; зама-лёука "Пакiнутыя хаты" (1921) [5], "сiбiрскiя абразш" "Уцекачы" (1923) [6] i "Палонны" (1926?) [7]. Разам з дакументальна-аутабiяграфiчным ваенным раманам "На iмперыялiстычнай вайне (Запiскi салдата 2-й батарэi М-скай артылерыйскай брыгады Лявона Задумы)" (1914 - 1928) [8], асобнымi часткамi неза-кончанай аповесщ "Камароуская хронiка" (1931 - 1939) [9] i аповесцю "Цдхая плынь" [10] (1917 - 1930) яны утвараюць найбольш поуны корпус мастацых помнiкаУ, прысвечаных падзеям 1914 - 1918 гадоу, у айчынным прыгожым шсьменстве1. Акрамя таго, тэму бежанства, выктканага сусветнай вайной, М. Гарэцк закранае у драматычным творы "ЖартаУлiвы Пiсарэвiч" (1922, 1927) [11].
Як адзначыу Б. Сачанка у артыкуле "Другое нараджэнне", "М. Гарэцш не толькi нщзе не паута-раецца з вядомымi усяму свету шсьменшкаш, наадварот, адкрывае усё новае i новае, чаго нiхто да яго не ведау i не бачыу, а калi i ведау, бачыу, то не паказвау ..." [12, с. 163 - 164]. Пагадзщца з даследчыкам можна тольш часткова, бо у творах беларускага пiсьменнiка назiраецца шэраг тыпалагiчных схаджэнняу з кнiгамi замежных аутарау на тую ж тэматыку. Гэта сведчыць пра паскоранае развщцё айчыннага лгга-ратурнага працэсу у першай чвэрш мiнулага стагоддзя [13]. У той час нацыянальнае прыгожае тсьмен-ства узбагачаецца новай тэматыкай i сродкаш яе мастацкага увасаблення. Гэта адпавядае асноуным тэн-дэнцыям развiцця заходнееурапейскай i пауночнаамерыканскай лiтаратур. Усё ж шавацып (у асноуным iдэйна-тэматычнага плана) залежылi ад вызначаных М. Гарэцшм-псторыкам лiтаратуры фактарау: таго, як творца "успрымае катастрофу, i ад таго, у якой меры катастрофа зачапша яго асабютае, класавае i нацыянальнае жыццё" [14, с. 193].
Можна зауважыць шэраг рыс, што яднаюць творы беларускага мастака слова з кшгаш еурапейскiх прадстаунiкоу "страчанага пакалення". Фармальна у абодвух выпадках можна знайсцi матыу расчараван-ня у сучасным грамадстве, негатыунае стауленне да вайны, на якой зшшчаецца шдывщуальнае у чалаве-ку, натуралютычныя малюнк1 поля бою на татальнай вайне. У той жа час творам М. Гарэцкага не улас-
1 Першая сусветная вайна знайшла адлюстраванне у такiх творах беларусюх мастакоу слова, як аповесць "Набль жэнне" (1934) З. Бядул^ апавяданш "Герой нацш" (1934) Э. Самуйлёнка i "Мой сусед" (1927) К. Крашвы.
щва пачуццё марнасщ i бессэнсоунасщ барацьбы за будучыню. Беларуси шсьменшк звязвае яе са зма-ганнем за нацыянальнае Адраджэнне.
Апавяданне "Лггоусю хутарок" М. Гарэцкага пабудавана на аснове вядомага у заходнееурапей-скай i амерыканскай лггаратуры прыёму адлюстравання падзей вайны праз назiраннi далёкага ад вайско-вай справы чалавека, якi воляй лёсу трату на поле бою. У выпадку з беларусшм пiсьменнiкам паказаль-ным становiцца тое, што у творы малой формы спалучаецца аповед пра успрыманне вайны асобамi ста-лага i маладога узросту. Агульным для лщвша Яна i яго дачш становяцца жах i неразуменне таго, што ад-бываецца навокал. У выпадку са старым разбурэнне i рабаванне яго сядзiбы, жорсткасць, забойства i руй-наванне спрадвеку заведзеных норм жыцця становяцца фiнальнай кропкай у працэсе расчаравання у жыцщ.
Праз выкарыстанне вобраза напаузруйнаванай сядзiбы (хаты) М. Гарэцкi адлюстроувае спецыфжу светауспрымання персанажа-селянiна, дамiнантай у мжракосме якога з'яуляецца вонкава не вельмi пры-вабнае, але сакральнае па сваёй значнасщ збудаванне. Вакол яго сканцэнтравана пераважная большасць памкненняу простага чалавека, яе дабрабыт атаясамлiваецца з дабрабытам персанажа. Можна пагадзiцца з назiраннямi М. Мушынскага, якi зауважае, што спалены хутар з цудам ацалелай хатай "успрымаецца як маштабны сiмвал зруйнаванага, панiшчанага вайною краю" [15, с. 390], часткай якога становяцца i безыменны апавядальшк, i сам аутар.
Для Ядвга, што засталася жывой на вышках у роднай хаце з-за капрызу смерцi, спасц1жэнне сэнсу жыцця праз яе прызму прыводзiць да гвалту, непрытомнасщ i марудна-балючага згасання. Гэты памеж-ны стан можна параунаць з аналагiчнымi працэсамi у свядомасщ салдата-акопнiка, якому не стае сшы для змагання з такой ганьбай над сваёй асобай. У выпадку з Ядвюяй роднае жытло выступае у ролi свое-асаблiвага абярэгу. Самыя жудасныя здарэннi у жыцщ персанажау адбываюцца за межамi хаты i сядзiбы. Гарэцкi не можа апаганщь сiмвал душы народа, напрыклад, сцэнамi гвалту. "Парушаная" сястра Ядвга, Монця, вяртаецца дадому, бо тольш там, паводле меркаванняу пiсьменнiка, яна зможа перажыць сорам i знайсщ супакаенне. Зыходзячы з логiкi развщця сюжэта, гэтаму не наканавана збыцца.
У апавяданнi "Лггоусш хутарок" М. Гарэцш звяртаецца да яшчэ адной знакавай для беларускай т-таратуры тэмы: успрыманне персанажам-ворагам мясцовага насельнщтва, што трапiла у акупацыю. Кала-рытныя дыялоп салдатау i афщэрау нямецкай армii, прапанаваныя пiсьменнiкам, падкрэ^ваюць безда-паможнасць шараговага чалавека, якому адмауляюць у праве на нацыянальнае вызначэнне i чалавечы го-нар. Шмат у чым сцэны, што адбываюцца у хаце селянiна-лiцвiна, генетычна прадвызначаюць адлюстра-ванне акупацыi беларускiмi пiсьменнiкамi, што увасаблял у сваiх кнiгах падзеi Вялiкай Айчыннай вайны.
Майстэрства аутара дазваляе у невялшм творы раскрыць шэраг маштабных тэм: пахалопю паводзiн персанажау-сялян на вайне, праблему бежанства, асаблiвасцi узаемадзеяння адукаваных немцау-пераможцау i мясцовых жыхароу.
Раскрыццё капрызау смерцi М. Гарэцкi працягвае у апавяданнi "Генерал". Кульмшацыяй твора ста-новiцца момант, калi эгактычна-авантурысцкае жаданне старо га генерала прадэманстраваць афщэрскую годнасць i падняць настрой салдатау, стомленых бессэнсоунасцю, нудой i жорсткасцю паз^шнай вайны, кiдае на бруствер маладога прапаршчыка. Апошнi, нягледзячы на ваенны чын, не прызнае самакаштоу-насцi вайны. Смерць абiрае яго i дае магчымасць генералу сказаць некалькi прашкнёных слоу пра "славу за-пнуушых сыноу бацькаушчыны", тэатральна-прыгожа схiлiцца над забггым i пазбауляе яго, прафесiйнага арыстакрата-воiна, неабходнасцi весщ справу з "вучыцялiшкам ... з тых, што ядуць з нажа" [2, с. 187], ш-чога не разумеюць у "творчым" настроi вайны.
Генерал не адчувае асалоды ад падобных дзеянняу, нават не таму, што па яго вше пне чалавек, а таму, што гэта смерць недарэчна-прыкрая i выпадковая, а не гераiчная i самаахвяравальная. Яна не спры-яе выхаванню патрыятычных пачуццяу салдатау, не можа натхнщь iх на подзвiг i жаданне трываць ня-стачы у акопе у iмя высокага щэалу. Яго тэатральная поза, пафасныя словы не знаходзяць адпаведнага водгуку у салдацкай масе, што маумва^рашчна атачае яго. Гарэцш падкрэслiвае: велiчныя трыумфы генерала засталiся у мiнулым, i зараз для яго надыйшоу час пераасэнсаваць афiцэрскi кодэкс, што не адзш год вызначау яго паводзiны. У новым свеце, якi нараджауся на вачах генерала, нешта рабша гэтыя састарэлыя нормы бессэнсоуньЕШ, прощвапастауляла iх гуманiстычным законам чалавечага суюнавання.
Ц1кавым падаецца вобраз новапрыбылых прапаршчыкау, чужых у афiцэрскай сям'i. Адарваныя ад звыклага iм ладу жыцця з-за страт у вайне, яны прыносiлi у афiцэрскi асяродак пахалопю самазахавання i нормы паводзiн, што абуралi прафеаяналау. Беларускi пiсьменнiк падкрэ^вау: афiцэрства з элiтнай касты са сваiмi каштоyнасцямi (адукацыя, веданне моу, адданасць iмператару i радзiме, мужнасць, вы-праука) ператваралася у фармальна аб'яднаную групу людзей з розным светапоглядам i каштоунасцямг Яна не магла iснаваць без унутранага напружання i супярэчнасцей, што у перспектыве маглi вылiцца у сапраудны канфлжт.
У дадзеным апавяданнi рэалiзуецца прынцып прощвапастаулення. У большасцi творау "лггара-туры расчаравання" (перш за усё у раманах Э.М. Рэмарка) персанаж-салдат (цi малодшы афiцэр) успры-
мае сябе як антагашста вышэйшых у вайсковай iерархii. Макс1м Гарэцш абiрае iншы падыход: карэнныя адрозненш лiтаратурных герояу у "ваенных" творах малой формы рэалiзуюцца праз прызму бачання пра-фесiйнага вайскоуца. Ён разумее, як усё складаней становщца яму напоунщь салдацкую масу адчуваннем адзiнства у змаганнi за вялжую мэту, як унутраны свет салдатау i афщэрау выходзiць з-пад яго уплыву.
Праз вобраз прапаршчыка-"вучыцеляшкГ' М. Гарэцш падымае значную для тагачаснага беларус-кага грамадства праблему: забойства на вайне адукаваных сыноу нацьп, што выйшлi з народа, абядняе яе, пазбауляе яе перспектыу да хуткага сталення. Падобны персанаж працягвае галерэю вобразау штэл!ген-тау у першым пакаленнi, створаных у апавяданнях "Роднае карэнне", "У лазнi". I у мiрны, i у ваенны час ён надзелены "дзвюма душаш": адна спачувае i суперажывае продкам i сучаснiкам беларусам, другая -iмкнецца далучыцца да агульначалавечых каштоунасцей.
Знаходжанне персанажа-вучыцеля на вайне, паводле М. Гарэцкага, - рэч абсурдная, бо род яго дзей-насщ звязаны з распаусюджваннем iдэй мiру, узаемапавагi, роyнасцi. Знаёмства з татальным забойствам i вынiшчэннем прыводзiла да расчаравання ва уласнай дзейнасцi, якая мала спрыяла удасканаленню чала-вецтва. Можа таму беларускi празаiк i кiдае прапаршчыка на бруствер. Выпадковая смерць пазбауляе пер-санажа ад большых пакут i неабходнасцi здзейстць самагубства. Гэта непамерная раскоша для штэлтента-беларуса, якi да апошняга павiнен прысвяцiць сябе служэнню нацып.
Калi у вышэйперал!чаных апавяданнях i празаш, i апавядальнiкi спачуваюць персанажам кшталту лiцвiна Яна i маладога прапаршчыка, раздушаных вайной, то у выпадку з апавяданнем "Рускi" Гарэцш змяняе адносiны да пратаганiста (селянша з Магiлёyскай губернi). Пiсьменнiк спрабуе заставацца аб'ек-тыуным да дзеянняу суайчыннiкаy на вайне, таму ён вырашае распавесцi i пра бяздумна-абсурднае забойства Рускiм "аустрыяка" - салдата, як! размауляе з iм практычна на адной мове, чалавека, што па са-цыяльным статусе аднолькавы з !м. Выкарыстанне нацыянальна абумоуленых назоу-мянушак персана-жау звязана з жаданнем М. Гарэцкага, па-першае, звярнуцца да праблемы самавызначэння "малых" наро-дау у складзе Расшскай i Аустра-Венгерскай iмперый. Па-другое, так шсьменшкам дасягаецца iранiчны эфект. Земляроб з Маплёускай губернi (яго трэба называць беларусам), як! падчас прыступау псiхiчнай хваробы называе сябе русшм, спрабуе перанесщ цяжар малазначнага у межах вайны, але катастраф!чнага для яго асобы учынку пад дэв!зам "О, што ж я за ваяка" [4, с. 156] на усю рускую армш, каб зменшыць адчуванне прыкрасщ ! вшы. Па-трэцяе, прощвапастауленне "Рускаму" "аустрыяка" набывае шшаска-зальнае гучанне. У апавяданш у абагульненым выглядзе пададзены асноуныя этычныя праблемы чалаве-чых узаемаадносш. Катэгоры! "сумленне", "вша", "адказнасць за свае учынкГ' разглядаюцца М. Гарэцшм згодна з б!блейсшм! запаведзям! ! народнай мудрасцю.
У якасщ месца дзеяння Гарэцш аб!рае нейтральную паласу - месца, што у кантэксце яго творчасщ прыпадабняецца да вобразау мяжы ! парога. Сакральныя па сваёй сутнасщ, яны падзяляюць м!нулае ! будучыню, успрымаюцца па-за часам, законам! ! нормам! чалавечага быцця, прыадкрываюць шлях у ш-шае вымярэнне, там могуць праявщца прыхаваныя рысы характару2. Невыпадкова Русш здяйсняе свой учынак менавгга там. У дадзеным выпадку нейтральная паласа процшастауляецца акопу, як! становщца своеасабл!вым аналагам дому. Гарэцш не дазваляе персанажам апаганщь яго наумысным забойствам, таму ! выносщь дзеянне па-за яго межы.
Звернемся да ф!гуры безыменнага апавядальшка, як! некальш разоу называе Рускага няшчасным. Ён не спачувае "памаузл!ваму", "цёмнаму", "грубаму" салдату (азначэнш апавядальшка вщаць, тсь-меншка), што "туляуся па пустых, шнутых сялянсюх дварах ! поркауся там, шукаючы пажытку", ! хадз!у па зрытых акопам! палях непадалёк ад перадавой лшп, шукаючы "якога дзесятка непадабраных гаспада-ром ! свшням бульбш" [4, с. 155]. Ужо напачатку апавядання падкрэсл!ваецца цяга дзеючай асобы да не-звычайных (памежных, сакральных) месцау. У вуснах апавядальшка ашсанне падобных падарожжау гу-чыць як наведванне замапльнага свету, а дзеянш Рускага паустаюць як знявага да памерлых. Ташя паво-дзшы, паводле прыхаваных меркаванняу апавядальшка, был! не праявам! сялянскай рупл!васщ, а звычай-най чалавечай сквапнасцю щ пах!чнай паталопяй. Спачуванне у яго выклжае культурны шок, што атры-мау Русш на вайне, да якой яго сялянскае жыццё праходзша пад знакам назаужды вызначаных норм ! правшау. Звяртаючыся да асноуных матывау творчасщ Макама Гарэцкага у сукупнасщ, можна рэкан-струяваць некаторыя з !х. Па-першае, сапрауднаму гаспадару неабходна было назапашваць матэрыяльныя каштоунасщ, каб выжыць (на вайне кожная рэч магла прынесщ шкоду, з-за яе магло абарвацца жыццё). У м!рны час падзел на "сва!х" ! "чужых" праводз!уся па прынцыпе матэрыяльнага дастатку ("свой" - селя-нш, працаунш у горадзе щ мястэчку, "чужы" - памешчык, багаты чалавек, чыноутк). На вайне "чужым" (ворагам) мог аказацца той, хто у шшай крайне выконвау падобныя сацыяльныя функцып ! разумеу жыццё простата чалавека знутры. Афщыйная прапаганда !мкнулася узгадаваць пачуццё нянавкщ ! непры-х!льнасц! да ворага-пачвары; аднак уласн^1я наз!ранн! давал! падставу сцвярджаць, што салдат !ншай ар-ми н!ч^1м не горшы за яго, ён пакутуе ад страху, яму да спадобы зв^гчайныя рэчы (гарэлка, махорка ! г.д.).
2 Менав!та на нейтральнай паласе Лявон Задума час ад часу пачынае захапляцца вайной.
Пад уплывам афщыйных запатрабаванняу персанаж вырашыу, што ворага неабходна адразу ж забiваць цi браць у палон. Аднак, што рабщь з чалавекам, якi так падобны да "свайго" i мiнiмальна пагражае жыц-цю, нi папярэднiя веды, ш пачуццi не маглi падказаць Рускаму.
Да такiх глыбошх разважанняу i неабходнасцi зрабiць свядомы выбар неадукаваны персанаж-селянiн, як высветлiлася, не быу падрыхтываны. Таму у яго пачынае прагрэсiраваць нешта падобнае да псiхiчнага захворвання. Свядомасць Рускага дващца: з аднаго боку, на яе давяць з дзяцiнства засвоеныя нормы, з дру-гога - не даюць спакою новыя уражаннi, што патрабуюць нязвыклай разумовай аперацыi - аналiзу. Пра-заiк вымушаны падводзщь пратаганiста да разважанняу пра той ганебны учынак, паказваць, як у яго свя-домасцi спрацоувае ахоуны механiзм, што выключае магчымасць прызнацца у неправамернасцi i жорст-касш уласнага дзеяння.
Гарэцкi па-майстэрску замоучвае, што мае на увазе хворы, калi паутарае "Я рускi! Я русш! Рускi! Рускi!" [4, с. 154]. Асоба апавядальшка i галоунага героя не супадае, таму з'яуляецца безлiч магчымасцей для тлумачэння таго, што ста1ць за гэтымi словами Даследчык А. Макарэвiч, напрыклад, прапануе версii пра уяуны суд свядомасщ аустрыяка, цi суд уласнага сумлення. Больш абгрунтаваныш нам падаюцца iдэi пра Божы суд i сцэны забойства Рускага "сваiмi" (салдатамi расшскага iмперскага войска) на нейтраль-най паласе [16, с. 199]. Мы зыходзiм з першапачатковага апiсання М. Гарэцшм галоунай дзеючай асобы. У iм падкрэслiваецца яго iнтэлектуальная абмежаванасць. Таму свядомасць iншага чалавека i працэсы, што у ёй мата гiпатэтычна адбывацца, з'яуляюцца для Рускага адцягненымi паняццямi, пра iснаванне яшх ён можа тольк1 здагадвацца. Персанажу прасцей уявiць канкрэтную сцэну забойства щ успомнiць апо-веды пра кару Божую, што спасцiгае грэшшкау. Гэта тольк1 адзiн з этзодау, дзе сюжэтастваральная функ-цыя звязана з прыёмам замоучвання.
Не кожны персанаж-селянiн у малой прозе М. Гарэцкага паустае у выглядзе неахайнага салдата. У апавяданнi "На этапе" чытач знаёмiцца з поуным Георпеусшм кавалерам-палешуком. Ён з годнасцю перажыу вайну на фронце, атрымау сур'ёзнае калецтва, якое, здаецца, не змагло зламiць натуру персана-жа. Штуршком да абвастрэння псiхалагiчнай траумы быу зварот да мiрнага жыцця. I калi абыякавасць да яго грамадства, што ацанiла чатыры узнагароды, рану i страту працаздольнасцi у пенаю другога разрада, вымушала яго жалщца усiм навокал, то "здрада" жонш атручвае яго жыццё. Тое, што адбылося на самой справе памiж iмi, застаецца невядомым, хаця можна зразумець, што маладая прыгажуня вымушае мужа "мучыцца за нейкiя яе памылш за час, калi ён быу на фронце, а у хаце у iх начавалi ... пераходныя сал-даты" [3, с. 211]. I хаця паляшук на вайне страцiу веру у Бога, маральны стан сучаснай яму сямЧ ён вы-значае праз бiблейскi вобраз апакалiпсiсу, якому папярэднiчаюць распуста i мiстычныя зданi у небе.
Рэтраспектыуны эпiзод пра Вадохрышча у 1914 годзе3 - адзiн з самых загадкавых у апавяданнi як для чытача, так i для апавядальшка. Апошш спрабуе вытлумачыць словы палешука па-рознаму: жадан-нем напужаць жонку, адвярнуць пастаяльцау ад думак пра распусту, кантузiяй. На наш погляд, сэнс гэ-тага аповеду у iншым. Напачатку сам паляшук не верыць у тое, пра што разважае, але паступова прадмет яго выяулення узбуйняецца, набывае рысы рэальнай падзеi, прыцягвае яго велiччу i загадкавасцю. Гарэцкi па-майстэрску прымушае персанажа паверыць, што зданi у небе такi ж набытак псторыи, як i яго знаходжанне на фронце. Паляшук маучыць, здзiулены тым, што панарама, створаная iм, пачынае сама-стойна жыць i як мага лепш перадае сэнс падзей, якiя адбываюцца навокал.
Дадзены этзод сведчыць пра узросшае майстэрства аутара, якi дасканала навучыуся спалучаць у творы рэальна-бытавы сюжэт з сiмвалiчна-алегарычнымi элементамi. Мiстыка не уступае у процiвабор-ства з рэалiст^Iчным планам апавядання, яна дапамагае пранiкнуць у свядомасць персанажа-франтавжа, узбуйняе канву вонкава нязначных падзей. Аповед пра "звышнатуральнае" працягвае знаёмую па раннiх апавяданнях М. Гарэцкага тэму "патаемнага", якая атрыг^вае спецыфiчную афарбоуку у сувязi з адлю-страваннем падзей вайны.
Некатор^1я пазiтыун^Iя рысы нацыянальнага характару М. Гарэцкi выяуляе у "сiбiрскiм абразку" "Палонны", у яшм падаецца г1стор^1я пра салдата-беларуса, што не па сваёй волi трапiу да немцау пад мястэчкам Орля, за Беластокам. Апавядальшк-падарожшк занатоувае успамiны пра пакуты чалавека, яш з-за iмкнення трапiць на Радаму двойчы спрабуе збегчы з палону. Сам был^1 салдат, а зараз бежанец, ус-пр^1мае нягоды як наканаванне i знешне спакойна трывае iх. Яго не абурае тое, што друпя уцёкi скон-чылюя няудачай з прычыны таго, што яго i таварышау немцам выдау беластоцкi паляк. Селянiн-беларус спрабуе зразумець матывы здраднiка. Такiя паводзiны ён апраудвае жаданнем зарабiць: за кожнага было-га палоннага, вернутага уладам, можна было атр^1маць 25 марак. Асаблiвай нянавiсцi няма у этзодах, дзе расказваецца пра пакаранне за уцёш, якое скончылася шпiталем, дзе ён застауся працаваць. З удзячнасцю
3 ... на небе, з усходу на захад, у белым-белым, светлым ззянт, але як у тумане, щуць, щуць, iдуць ... У каго у руцэ шабля, у каго стрэльба цi якая шшая зброя, кулямёты на каточках цягнуць . I напiс там, дзе прайшт, вялiкiмi ч^Iрвон^Iмi, аж гараць, лiтарамi - гад^1: 1914, 1915, 1916 ... З'явяцца лтары i змеркнуць патроху, з'явяцца i змерк-нуць. . раптам жа усё - шух! Шухнула, i зноу цёмна . [3, с. 210].
былы палонны пастаыуся да раненага нямецкага афщэра, як! некал! трымау кандытарскую у Пецярбурзе. Апошш защкашуся "земляком", прапанавау яму грошай, прыстаиу прыслужваць афщэрам. Мабыць, у той час палонны пазнаём!уся з сястрой мшасэрнасщ графшяй-немкай, якая закахалася у яго. Персанаж-апавядальшк даверл!ва ставщца да гэтай псторыи, бо палонны згадвае яе без кропл гонару щ жадання выхвалщца. Гарэцш падкрэсл!вае цноту персанажа, уклаушы у яго вусны наступнае наз!ранне: "Да грэху не дайшло, але уся аддавалася. За тое ! кахала, што да грэху не дахадз!у" [7, с. 337]. Беларуси празаш паказвае, што рамантычныя адносшы на вайне патэнцыяльна трапчныя, а часам ! абсурдна афарбаваныя. Граф!ня-немка на развгганне падаравала палоннаму 75 фотакартак са сваёй выявай, залаты гадзшшк ! персцень. Адчуваецца, што сам адораны крыху !рашзуе з такой нагоды. Выявы вытанчанай графш на-гадваюць яму пра м!нулае, што стала успрымацца практычна як сон. Затое персцень - матэрыяльная каш-тоунасць - дазваляе вырашыць хаця б адну праблему: выменяць мануфактуру дачцэ на сукенку.
У дадзенай замалёуцы, паводле М. Гарэцкага, выяуялецца двактасць характара беларуса. З аднаго боку, ён хваравгга сарамл!вы, з другога - можа выхваляцца дасягненням! (палонны згадвае, як лёгка ён вывучыу размоуную нямецкую мову). Беларус падпарадкоуваецца уладзе мацнейшага, але не пашдае за-юдау абысщ яе ! зрабщь нешта сабе на карысць. Ён можа захапляцца рамантыкай узнёслых адносш ! адразу пераутварыцца у матэрыялкта, кал! абставшы вымагаюць гэтага.
Практычна ва уах апавяданнях (за выключэннем "Л!тоускага хутарка") аутар называе галоуных дзеючых асоб паводле !х фармальнай прыналежнасщ да войска крашы-удзельнщы Першай сусветнай (русш, аустрыяк), вошскага звання (генерал, ротны камандз!р, прапаршчык), месца жыхарства (палешук). Робщца гэта, каб падкрэслщь, што татальная вайна носщь анашмны характар, што кожны з занатаваных этзодау - тольш адзш тыповы прыклад з бясконцага шэрагу падобных. Гэта сведчыць ! пра прытчавасць як адну з галоуных уласщвасцей малой прозы шсьментка, прысвечанай сусветнай вайне.
Асабл!ва значным у кантэксце "ваеннай" спадчыны М. Гарэцкага становщца вобраз маладога пра-паршчыка з апавядання "Генерал". Прачытанне лёсу персанажа у сувяз! з заходнееурапейскай ! амеры-канскай лггаратурам! дае падставы сцвярджаць, што псторыя яго жыцця ! выпадковай смерщ нагадвае аповеды пра Невядомых салдатау, яшя пасля зыходу у нябыт станавшся аб'ектам атульнанацыянальната пакланення. Беларуси празаж раскрывае утылггарную прыроду культа ! !ратзуе над пачэснай роляй героя-ахвяры, што пры жыцщ не вызнавала ваенных щэалау ! не разумела узнёслай мюп безыменнага забггага у дачыненш да жывых.
Гарэцш у якасщ сюжэтау аб!рае прыватныя, малапрыкметныя на фоне агульначалавечай катастрофы эшзоды Вялшай вайны. Будзённая канкрэтыка элементау мастацкай прасторы у сукупнасщ з паводзь нам! дзеючых асоб разбурае гера!чныя уяуленш пра вайну. У той жа час адзшкавае ! звычайнае у апавяданнях М. Гарэцкага узшмаецца да агульначалавечага маштабу. Нягледзячы на тое, што кожны з этзо-дау Першай сусветнай мае мясцовы, часцей за усё беларусш каларыт (згадваюцца традыцыйныя вера-ванн!, амволжа, рысы характару беларуса, праблема яго нацыянальнай сам!дэнтыф!кацы!), у !х адчуваецца прысутнасць наднацыянальнай праблематыш. Такая глыбокая распрацоука тэмы вайны сведчыць пра станауленне фшасофска-штэлектуальнай прозы у беларускай лггаратуры.
Адлюстраванне лёсу беларуса напрыканцы XIX - пачатку ХХ стагоддзя у лггаратурна-мастацшм творы доуп час прыцягвала увагу М. Гарэцкага. Кал! звяртацца да уплыву Першай сусветнай вайны на розныя сферы жыцця беларускага этнасу, то услед за апавяданням! грунтоуна ён раскрываецца у апо-весщ "Щхая плынь" (1917 - 1930).
Асноуныя творы Макама Гарэцкага пра Першую сусветную вайну вымагаюць нас разглядаць лёс персанажау-беларусау на вайне у некальшх варыянтах: 1) лёс селянша Хомш - "дыяманта у пабггым шкле", паэта, з якога няшмат год "жыццёвага амбарасу зрабш быдл!ну" [10, с. 132], персанажа, надзеле-нага унутранай штэл!гентнасцю, якой не суджана развщца у поунай меры; 2) лёс Лявона Задумы -штэл!гента у першым пакаленш, "прымака у тым "панстве" ! пасынка у вёсцы" [17, с. 22].
Асноуным адрозненнем у дадзеным выпадку з'яуляюцца не тольш адукацыя, вобраз мыслення ! адносшы да жыцця персанажау, але ! роля вайны у !х юнаванш. Кал! прасачыць лёс Хомш, то, як гэта не парадаксальна, выпадковая смерць у першы дзень на фронце пазбауляе яго ад далейшага спасщжэння го-рычы жыцця. Пачауся яго пакутны шлях у вясковай школе, дзе слабым ! не вельм! дасц!пным вучнем грэбавау ! настаун!к, ! сялянсшя дзец! (у тым л!ку маленьш Лявонька Задума; гэта адз!ны этзод, дзе лёсы !х судакранаюцца). Крывавая бойня пачынае выконваць гуман!ст^1чную функцыю у дачыненн! да асуд-жанага з часу нараджэння летуценн!ка (чужога у сва!м асяродку).
Гарэцк! у пеамютычным рэч^1шч^1 трансфармуе тыповы для беларускай лггаратуры таго часу вобраз надзеленага ад нараджэння творчым! здольнасцям! хлапчука. Хомка - ш у як!м разе не коласаусш Сымон-музыка. Абодва персанаж^1 адрозн!ваюцца ад уах пратаган!стау, як!я насяляюць свет творау, душам! яны судакранаюцца з гармашчным светам мастацтва. У адрозненне ад героя М. Гарэцкага, Я. Колас дазваляе такой дзеючай асобе, як С^тмон, поунавартасна выражаць яго разуменне пр^хгожага праз музыку.
Персанаж Хомка такой магчымасщ пазбаулены. Сэнсам яго жыцця становяцца млявыя, але поуныя паэзii i гармони трызненш пра найлепшыя, хаця i рэдкiя, моманты кароткага самотнага жыцця. Стан сну па-чынае успрымацца як своеасаблiвы пратэст дзеючай асобы супраць натурыстасцi жорсткага свету. Смерць героя становщца "найбольш ввдавочным праяуленнем паунаты характару народа, часцшкай якога з'яуляец-ца герой. Таму таямнща лёсу народа, яго характару змяшчаецца не тольк1 у жыцщ, але i у смерцi" [18, с. 77].
Да Лявона Задумы Першая сусветная вайна, з аднаго боку, паставшася прыхiльна, бо захавала жыц-цё, падаравала магчымасць пабачыць далейшае быццё яго народу, паудзельнiчаць у адраджэнш Беларусi. З другога боку, вайна раскрыла перад iм чараду гадоу пад знакам няудалага нацыянальнага будаунiцтва, класавай барацьбы i рэпрэсш, якiя знайшлi адлюстраванне у фшасофска-алегарычным творы "Лявонiкус Задумекус" i апавядант "Юбiлеуш". Ствараецца уражанне, што Лявотус у вынiку незразумелага трапчна-iранiчнага пераварочвання у пасляваенным жыцщ займае месца, пакiнутае яму Xомкам-гаротнiкам.
Адлюстраванне даваенных сноу Хомк1 у творы выконвае некалькi функцый. Па-першае, яны да-зваляюць у рэтраспектыуным плане падрабязней пазнаёмiцца з маленствам персанажа. Яго патаемныя думкi i перажыванш пра прыгожую, аднак недаступную кшжку, забiтую бацькам кабылу, вясковае свята улетку, балючыя крамяныя снежкi гарадчанша часцей за усё падаюцца праз аповед не ад першай, а ад трэцяй асобы. Гэта не змяншае сканцэнтраванай у iх гамы эмоцый: цiхай роспачы, тугi, мiмалётнага су-пакаення, што змяняецца трывогай. Па-другое, гэтыя сненнi прадказваюць новыя перашкоды, змаганне i разбiтыя надзеi у недалёкай будучынi персанажа-падлетка, яшя скавалi яго розум. Знешне хваравиыя, летуценнi дазваляюць у поунай меры раскрыцца творчым здольнасцям Xомкi. Ланцуг са сноу-трызенняу прадказвае яго гвалтоуны зыход у нябыт. На тэкставым узроУнi гэта рэалiзуецца праз назiраннi падоб-нага кшталту: "цела маё не слухае мяне: яно разморана, яно прыкута нечым да зямлГ [10, с. 161], "спiць хлопчык, як забiты" [10, с. 152].
Нечаканы надыход ершай сусветнай вайны, пра якi апавядаецца у раздзеле "Пароп4", змяняе са-цыяльны статус Хомю. Спачатку на плечы рунтвага парабка-падлетка кладзецца цяжар мужчынскай пра-цы на чужым двары. Пасля гэтага, па волi выпадку, што тольш падкрэслiвае абсурднасць рэчаiснасцi, у якой юнуе персанаж, яго на два наборы раней памылкова нашроуваюць на вайсковую службу. Тое, як выпрауляюць Хомку у армш былы гаспадар, бацькi i школьны настаушк, бянтэжыць хлопца. Ён саро-меецца залшняй увагi, бо не разумее, чым яна выклiкана. Пакуль што ён не ведае, чым на самой справе можа скончыцца для яго вайна.
У адрозненне ад персанажау заходнееУранейскiх i амерыканскiх тсьменнкау, галоуны герой апо-весцi "Щхая плынь" выпадкова трапляе у акопы. Яго думкi пазбаулены патрыятычнага уздыму, чакан-ня авантур, што дазволяць паспрачацца на полi боя падчас шалёнай атакi з ворагам, перамагчы яго i пацвердзiць мужчынскую годнасць, жадання здзяйсняць неверагодныя подзвiгi у iмя Радзiмы. У яго, хлопца-беларуса, стомленага цяжкай працай з дзяцшства, слова "вайна" не выклiкае шяшх асацыяцый. Адзiнае, што хоць крыху цiкавiць персанажа у той спуацын, - гэта магчымасць "прыбрацца у прыгожую "форму"", пакаштаваць новыя стравы, "убачыць вялiкiя гарады, шмат усяшх паноу з iхнiмi штукамi, уба-чыць трамвай i электрычнасць" [10, с. 176 - 177]. Гэта i ёсць той мшмум надзей, што ён жадае ажыц-цявщь у будучынi.
Казарма i муштра заглушыт яго думкi, зшшчыш спадзяванш. Уздзеянне ваеннай падрыхтоучай ма-шыны на Хомку супадае з яе уплывам на персанажау Э.М. Рэмарка, Дж. Дос Пасаса i шшых. Каб дабщ-ца такога эфекту, М. Гарэцш паслядоуна выкарыстоувае прыём процiванастаУлення: замест вялiкiх гара-доу яго герой бавiць час у бруднай казарме, на нязручных нарах щ на плацу, замест "любовага мяса" што-дня яму прыходзщца пакутваць ад голаду, замест адукаваных паноу яму прыходзiцца знацца з хлопчыкамь пранаршчыкамi, што "гэтак жудасна, на кожным кроку, зняважаюць матку" [10, с. 178]. Пасля казармен-най школы жыцця падарожжа на пазщыю напачатку цiкавiць, хаця троху i страшыць навабранцау.
У акопах Хомка праводзiць некалькi гадзiн, за гэты час ён не паспеу зведаць вайну, хаця i перажыу некалькi хвiлiн паралiзуючага волю жаху да моманту, калi нешта паранша яго i абарвала жыццё. Каб яшчэ больш падкрэслiць абсурднасць, трапзм i жорсткасць гэтага забойства на перадавой лiнii, М. Гарэцкi звяртаецца да адлюстравання перадсмяротнага сну галоунага героя. У iм Хомка вяртаецца да дзвдчых успамiнау пра тое, як яго бацьш рэзалi авечку. Справа гэтая на першы погляд банальная i характэрная
4 Назва раздзела добра суадносшца з назвай усяго твора: "цiхая плынь" вясковага жыцця персанажа, да якой ён, ня-гледзячы на усе выпрабаванш лёсу, паспеу прызвычашца, замяняецца аутарам новымi цяжкасцямi салдацкага жыц -ця. "Парогi" Першай сусветнай вайны ператвараюцца у тую мяжу, пераадолець якую герою не наканавана. Апошнш дасягненнем яго тонкай душы, паводле меркавання М. Гарэцкага, становщца перадсмяротны сон, у якiм будзённае i паэтычнае набываюць надзвычаюную канцэнтрацыю.
У якасщ эпнрафа да раздзела беларусю празаж выкарыстоувае урывак з паэмы "Песнi вайны" Я. Купалы. Тым са -мым пiсьменнiк падкрэслшае наяунасць пэунай (хаця i невялжай) традыцш адлюстравання падзей 1914 - 1918 гадоу у тагачаснай беларускай лiтаратуры.
для сялянскага жыцця. Паступова у чытача пачынаюць складвацца паралел! пам!ж жывёлай-амвалам мауклГвай пакорл!васщ ! прататанiстам-пакутнiкам, якога прывял! у акопы на папбель. Пазней узшкаюць ! шшыя асацыяцш пашж выпадкова згубленым! ненароджаным! ягнятам! ! Хомкам Шпакам. На тэкста-вым узроуш гэта дасягаецца праз абрыу снення на рэплщы бацьш "Бараны был! б ... не шкода!" ! увя-дзення у апавядальную канву простай мовы узводнага, як! будзщь стомленых новапрыбылых салдатау словам!: "Што вы, братцы, разляглюя спаць, як бараны? Жыцця не шкода?" [10, с. 181].
У дадзеным выпадку М. Гарэцш спалучае хрысщянскую амволку з даушм! беларусшм! м!фала-пчныт уяуленням!. У апошн1м выпадку дадзеная жывёла-амвал асацыпруецца з замапльным светам, а яе рэштш выяулены побач з касцяком чалавека у некаторых курганных пахаваннях [20, с. 44]. У народных павер'ях захавалкя аповеды пра белых баранчыкау, што з'яуляюцца апоуначы на курганах. Верагодней за усё, нашым продкам яны здавалшя душам! памерлых, яшя не мат супакощца ! выходзш у свет жывых. Беларуси празагк падкрэсл!вае, што яго персанажу лёсам наканавана заучасна сысщ у зямлю. Аутар залшне не злоужывае мютычным! тлумачэнням! забойства дзеючай асобы. На сучаснай яму вайне ш хрысщянскае, ш язычшцкае не магло вытлумачыць абсурднасщ узаемазшшчэння. Вайна, паводле яго меркавання, павшна была нарадзщь нейкую новую, заснаваную на мехашстычнай жорсткасщ ! абыяка-васщ сусвету, астэму м!фау.
Апошняй думкай, якая узшкае у свядомасщ Хомкг, было скразное для усяго яго жыцця пытанне "За што?". Празагк так ! пашдае яго без адказу, дазваляючы чытачу выкарыстаць адкрыты фшал твора для уласных разважанняу. Ц1кавым у дачыненш да пытання "За што?" становщца выкарыстанне ! шшых лекачных адзшак, аб'яднаных коранем "што" ("Нашто тут насшш?", "у чорнай !мгле блшчаць, юкрац-ца вострыя полю, тупеюць, зшкаюць ! зл!ваюцца у ншто" (курау наш. - З. Т.) [10, с. 182]). Лапчным, аднак ненашсаным, працягам гэтага асацыятыунага рада магло б стаць прыслоуе "шзавошта", як выраз-шк аутарскай пазщып у дачыненш да трапчных жыцця ! смерщ Хомю Шпака.
Аповесць М. Гарэцкага як мага лепш ушсваецца у нацыянальную плынь лгтаратуры, што разгля-дала станауленне беларускага этнасу. Твор мае шмат агульнага з працам! заходнееурапейсюх ! амерыкан-сюх празагкау. У прыватнасщ, у цэнтры твора знаходзвда герой, не прызнаны бацькам! ! аднавяскоуцамг Гэты надзелены творчым! здольнасцям! персанаж-!згой супрацьпастауляецца шшым. Лёс яго, незважа-ючы на будзённасць, вызначаецца кульмшацыйным момантам узыходжання да стану пакутшка-героя, як! не можа выкутць грахоу суайчыншкау. Нягледзячы на наяунасць у персанажа !мя, па глыбш тра-пзму яго быцця ! смерщ Хомку можна назваць нацыянальным тыпам салдата Першай сусветнай вайны.
Вьимкч. Апавяданш М. Гарэцкага пра Першую сусветную вайну - новы этап развщця айныннага мастацтва слова. На пачатку ХХ стагоддзя не кнуе трывалай традыщи адлюстравання чалавечага быцця падчас баявых дзеянняу. Абашраючыся на здабытю рускай лгтаратуры (у прыватнасщ Л. Талстога), пра-загк уключаецца у працэс спасщжэння прыроды сусветнага катакл!зму праз прызму яго уздзеяння на "малога" чалавека.
Адным з асноуных наюрункау творчасщ М. Гарэцкага з'яуляецца адлюстраванне таямнщ света-будовы ! чалавечага быцця ("патаемнага") праз прызму успрымання персанажа - выхадца з народа. Удзел празагка у Першай сусветнай вайне дазволГу яму вылучыць новыя аспекты дадзенай праблемы. Пгсьмен-шк зауважае, што праявам "патаемнага" у чалавечай прыродзе лягчэй выйсщ на паверхню як раз у экстры-мальнай спуацып. Кал! чалавеку пагражае смерць, яго натура са зразумелай ! зв^1чайнай пераутвараецца у варожую ! жорсткую у дачыненш да шшых. Мног!я !нд^1в!дуальныя характарыстыш асобы губляюцца, !ндыв!д страчвае здольнасць разважаць ! выказваць думк! уголас. Так!я змены адлюстраваны, напрыклад, у апавяданнях "Руск!" ! "Л!тоуск! хутарок".
Л1ТАРАТУРА
1. Гарэцк!, М. Лгтоусш хутарок / М. Гарэцк! // Збор творау: у 4 т. Т. 1. - Мшск: Маст. лгт., 1984. -С. 140 - 154.
2. Гарэцш, М. Генерал / М. Гарэцш // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. лгт., 1984. - Т. 1: Апавяданш 1913 - 1930. - С. 181 - 188.
3. Гарэцш, М. На этапе / М. Гарэцкг // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. лгт., 1984. - Т. 1: Апавяданш 1913 - 1930. - С. 206 - 211.
4. Гарэцш, М. Русш / М. Гарэцкг // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. лгт., 1984. - Т. 1: Апавяданш 1913 - 1930. - С. 154 - 158.
5. Гарэцш, М. Пашнутыя хаты / М. Гарэцш // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. лгт., 1984. - Т. 1: Апавяданш 1913 - 1930. - С. 279 - 280.
6. Гарэцш, М. Уцекачы / М. Гарэцш // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. лгт., 1984. - Т. 1: Апавяданш 1913 - 1930. - С. 315 - 316.
7. Гарэцш, М. Палонны / М. Гарэцш // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. тт., 1984. - Т. 1: Апавяданш 1913 - 1930. - С. 336 - 337.
8. Гарэцш, М. На iмперыялiстычнай вайне (Запiскi салдата 2-й батарэi N-скай артылерыйскай брыгады Лявона Задумы) / М. Гарэцкi // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. тт., 1985. - Т. 3. - С. 5 - 128.
9. Гарэцш, М. Камароуская хрошка / М. Гарэцш // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. тт., 1986. - Т. 4. -С. 5 - 309.
10. Гарэцш, М. Щхая плынь / М. Гарэцш // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. тт., 1985. - Т. 2: Аповесщ. Драматычныя абразш. - С. 124 - 182.
11. Гарэцш, М. Жартаулiвы Пiсарэвiч / М. Гарэцш // Выбраныя творы. - Мiнск: Кнiгазбор, 2009. -С. 553 - 576.
12. Сачанка, Б. Другое нараджэнне / Б. Сачанка // Макйм Гарэцк1. Успамiны, артыкулы, дакументы; склад. А. Лю, I. Саламевiч. - Мшск: Маст. тт., 1984. - С. 160 - 164.
13. Каваленка, В. Вытош. Уплывы. Паскоранасць: Развiццë беларускай лiтаратуры XIX - ХХ стагоддзяу / В. Каваленка. - Мшск: Навука i тэхшка, 1975. - 335 с.
14. Гарэцш, М. Беларуская лiтаратура пасля "Нашае швы" / М. Гарэцш // Максiм Гарэцкi. Успамiны, артыкулы, дакументы; склад. А. Лiс, I. Саламевiч. - Мiнск: Маст. тт., 1984. - С. 193 - 213.
15. Мушынсш, М. Гарэцш Максiм Iванавiч / М. Мушынсш // Беларуская энцыкл.: у 18 т. - Мн., 1997. -Т. 5. - С. 81.
16. Макарэвiч, А. Мастацкая вдэя - жанравая форма - сэнсавая аб'ёмнасць (спецыфiка мастацкага адлюстравання ваеннай рэчаiснасцi у апавяданнях М. Гарэцкага "Русш" i "Генерал") / А. Макарэвiч // Гарэцкiя чытанш матэрыялы дакл. i паведамл. на Сёмых, Восьмых, Дзевятых, Дзесятых чытаннях; укладальнiк Р. Гарэцкi. - Мшск: Беларус. выд-ва Таварыства "Хата", 2002. - С. 197 - 202.
17. Гарэцш, М. У чым яго крыуда? / М. Гарэцш // Збор творау: у 4 т. - Мшск: Маст. лт, 1985. - Т. 2: Аповесш. Драматычныя абразш. - С. 7 - 52.
18. Уткевiч, В. Тыпалопя нацыянальнага характару у творчасщ Кнута Гамсуна i Максiма Гарэцкага: дыс. _ канд. фiлал навук: 10.01.01, 10.01.03 / В. Утдач. - Мiнск, 2005. - 130 л.
19. Гарэцш, М. Лявотус Задумекус / М. Гарэцкi // Выбраныя творы. - Мшск: Кшгазбор, 2009. -С. 471 - 523.
20. Дучыц, Л. Баран / Л. Дучыц // Беларуская мiфалогiя: энцыкл. слоушк; склад. I. Клiмковiч. - 2-е выд., дап. - Мiнск: Беларусь, 2006. - С. 44.
nacmyniy 15.11.2012
THE FATE OF A BELARUSIAN AT WWI IN SHORT STORIES BY M. GARETSKY
Z. TRATSIAK
The development of new Belarusian literature cannot be imagined without M. Garetsky's achievements. After having participated in WWI the prose writer felt the necessity to depict the extraordinary events in fiction. He realized the novelty of some themes brought by the 1914 - 1918 events. The writer faced with a problem of portrayal a war conflict of a new kind. The previous tradition of war description in old Belarusian literature did not correspond with the specific features of WWI. It did not coincide with M. Garetsky's literary views which had been formed under the influence of his national beliefs. Relying on L. Tolstoy's tradition, founded in 'Sevastopol Sketches', the Belarusian prose-writer started to develop war themes in his own short stories. Realistic in their nature, they are devoted to the existence of a man (very often a Belarusian). Narration is based on a simple vocabulary. To M. Garetsky's mind, any war is a catastrophe. WWI brought the Belarusians new trial, it prevented them from national self-identification. Besides it brought to life some 'hidden' elements of their personality, which might have a negative influence on an individual.
