Научная статья на тему 'МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ: МАЗМУНИ, ИМКОНИЯТЛАРИ ВА КАМЧИЛИКЛАРИ'

МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ: МАЗМУНИ, ИМКОНИЯТЛАРИ ВА КАМЧИЛИКЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

651
182
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / масофавий таълим / интернет / ахборот коммуникация технологиялари / education / distance learning / internet / information and communication technologies

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Солиҳа Нарзуллоевна Аллаярова, Умида Ҳикматилло Қизи Сайитова

Мақолада масофавий таълим мазмуни, афзалликлари, таълимни ташкил этишнинг бошқа шаклларидан устун жиҳатлари ва камчиликлари таҳлил қилинган. Таълим тизимида ахборот коммуникация технологияларининг аҳамияти ортиб бориши ва бу жараѐннинг ўқитувчи ҳамда талаба руҳиятига таъсири тадқиқ этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DISTANCE LEARNING: CONTENT, POSSIBILITIES AND DISADVANTAGES

The article analyzes the content and advantages of distance learning, the benefits and drawbacks of other forms of education organization. The growing importance of information and communication technologies in the education system and the impact of this process on the psyche of teachers and students are investigated

Текст научной работы на тему «МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ: МАЗМУНИ, ИМКОНИЯТЛАРИ ВА КАМЧИЛИКЛАРИ»

МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ: МАЗМУНИ, ИМКОНИЯТЛАРИ ВА

КАМЧИЛИКЛАРИ

Солила Нарзуллоевна Аллаярова

Узбекистан Миллий университети докторанти (DSc), фалсафа фанлари номзоди

Умида Х,икматилло кизи Сайитова

Узбекистон Миллий университети Психология (фаолият турлари)

мутахассислиги магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада масофавий таълим мазмуни, афзалликлари, таълимни ташкил этишнинг бошка шаклларидан устун жихатлари ва камчиликлари тахлил килинган. Таълим тизимида ахборот коммуникация технологияларининг ахамияти ортиб бориши ва бу жараённинг укитувчи хамда талаба рухиятига таъсири тадкик этилган.

Калит сузлар: таълим, масофавий таълим, интернет, ахборот коммуникация технологиялари.

DISTANCE LEARNING: CONTENT, POSSIBILITIES AND

DISADVANTAGES

Soliha Narzulloevna Allayarova

Doctoral student of Pedagogy and General Psychology Department of National University of Uzbekistan, Candidate of Philosophical Sciences

Umida Hikmatillo qizi Sayitova

Master student degree in Psychology (activities) of National University of Uzbekistan

ABSTRACT

The article analyzes the content and advantages of distance learning, the benefits and drawbacks of other forms of education organization. The growing importance of information and communication technologies in the education system and the impact of this process on the psyche of teachers and students are investigated Keywords: education, distance learning, internet, information and communication technologies.

КИРИШ

Бугунги кунда таълим тараккиёти жуда тез ривожланмокда ва узгармокда. Деярли хар дакикада сайёрамизнинг турли бурчакларида узгаришлар, янгиланишлар содир булиб, хар бир кунимиз кучли ахборот окими остида кечмокда. Ахборот окими ва хажмининг куплиги хаётнинг хар бир лахзаси ва жойида - укиш жараёнида, уйда, ишхона ва хатто дам олиш вактида хам таъсир этмокда (1). Хрзирги кунда инсоният хаётини ахборот таъсиридан холи тасаввур этиб булмайди. Хдётни англаш, уни урганиш ахборотларни кидириш, топиш, саралаш, урганиш ва узлаштириш оркали кечади. Инсоннинг билимлилик даражаси хам маълум давр ичида шахс томонидан узлаштирилган ахборотларнинг куп ёки озлиги билан белгиланади. Шунинг учун замонавий билимлар сари кенг йул очиш таълимотни такомиллаштиришда янги информацион технологиялардан унумли фойдаланиш бугунги куннинг талабига айланди (2). Купчилик Интернетдан факатгина янгиликлар билан танишиш, ахборот кидириш, электрон почтадан фойдаланиш каби хизматлар учун фойдаланиши сир эмас. Интернетнинг имкониятлари кундан - кунга ошиб бормокда. Интернетдан фойдаланишнинг янги боскичи бошланди, яъни Интернет турли сохаларга тадбик килинди. Интернет технологиялари -масофадан укитиш, электрон кутубхоналар, телешифохона, телеметрология, электрон тадбиркорлик, интернет магазинлар ва бошкалар.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон таълим тизимида сезиларли узгаришлар руй бераётганлиги кун сайин яккол куриниб бормокда. Шу уринда айтиб утишимиз жоизки, турли таълим шакллари катори масофадан укитиш таълим шакли хам кенг кулланилиб келмокда. Ушбу маколада масофавий таълим ва унинг психологик ахамиятига тухталиб утамиз. Аввало, масофавий таълим тушунчаси таърифига тухталсак -масофавий таълим (МТ) - бу укитувчи ва укувчи бир-бири билан масофа ёки вакт оркали ажратилган сабабли, информацион технологиялардан фойдаланиб укув жараёнини ташкил этиши (3).

Ушбу таълим тури дунё микёсида кенг кулланлиб самара бериб келаётганлигини инобатга оладиган булсак, масофавий таълимнинг узига хос технологиявий турлари ва ушбу таълим шаклини ташкил этишдаги иштирокчилари мавжуд. Масофавий таълимнинг асосий технологияларига куйидагиларни киритиш мумкин: Интерактив технологиялар:

• интернет масофавий таълим портали;

• видео ва аудио конференциялар;

• электрон почта оркали таълим олиш;

• интернет оркали мустакил таълим олиш;

• узокдан бошкариш тизимлари;

• онлайн симулятор ва укув дастурларининг мавжудлиги ва бошкалар

(4).

Интернетда жойлашган купгина сайтларда жойлашган катта хажмдаги маълумотлар устидан мустакил равишда ишлаш ва янги билимлар олиш йули -таълим олувчилар учун энг мухим укув-методик база вазифасини бажаради.

Электрон почта оркали таълим эса, энг оммавий Интернет хизматларидан фойдаланиб, укувчи ва укитувчи уртасида хатлар оркали мулокот урнатиб таълим олишда намоён булади. Унинг ёрдамида турли хил тест, вазифа, мустакил ишларни масофавий таълим порталлари ва модулларга хужжатларни жойлаш мумкин.

Мустакил таълим олишда интерактив булмаган технологиялар хам мухим ахамиятга эга. Улар каторига куйигиларни киритиш мумкин:

• видео, аудио ва босмага чикарилган материаллар;

• телевизион ва радио курсатувлар;

• дискларда жойлашган дастурлар.

Видео ва аудио конференциялар - бу Интернет ва бошка телекомуникацион алока каналлари ёрдамида, иккита узоклашган аудиторияларни телекоммуникацион холатда бир бири билан боглаб таълим олиш йули. Видео ва аудио конференциялар учун катта хажмда махсус техника, юкори тезликка эга булган алока канали ва укитишни ташкил килиш учун хизмат курсатувчи мутахассисларни жалб этиш керак булади.

НАТИЖАЛАР

Интернет оркали мустакил таълим олишда савол-жавоб ва курсатмаларни (матн, графика, мультимедия, дастурлар ва бошка куринишида) жунатиб кабул килишимиз мумкин.

Узокдан бошкариш тизимлари воситасида мураккаб дастур, тизим ва ускуналарни реал холатда бошкариш ва уларда ишлаш имкониятларини билан хам билим олиш мумкин. Узокдан бошкариш тизимларининг асосий вазифаси укувчига факатгина амалий билимларни бериш билан чекланади.

Симулятор, электрон дарсликлар ва укув дастурлар - бу асосан назарий ва амалий билимларни компьютер дастурлари оркали укувчиларга офф-лайн холатида олиш тизимидир. Симулятор ва электрон дасрликлар хозирги кунда таълим сохасида жуда кенг кулланилмокда.

Тест топшириш системалари - бу махсус дастурлар ёрдамида укувчиларнинг амалий ва назарий билимларни текшириш унинг асосий вазифаси бу талабалар билимларини текшириб уларни бахолаш.

Интернетнинг масофавий таълим портали бу махсус Интернет сайтлар (оммавий онлайн очик таълим ресурслари). Ушбу сайтларнинг асосий вазифаси - таълим жараёнини ташкил килиш, ёки бошка шартлар билан укувчи ва укитувчи уртасида электрон он-лайн мулокотни урнатиш, укитувчиларга укув материалларни жойлаштириш ва укувчиларга шу маълумотлар билан ишлашга хамда бошка масофавий таълим сервислардан фойдаланишга имконият яратишда намоён булади.

Масофавий таълимни жараёнида куйидаги шахслар катнашиши шарт, булар - масофавий курс муаллифи, тахрирловчи, укитувчи, психолог, администратор, хужжатшунос, телекоммуникация ва дастурий таъминот группаси хамда укувчилар.

• Муаллиф - масофавий курсни яратувчи, уни янгиловчи ва тахрирловчи

шахс.

• Тахрирловчи - масофавий курс муаллифига тизимни такомиллаштириш буйича маслахатлар берувчи ва курсни тахрирловчи шахс.

• Укитувчи - укувчилар билан укиш жараёнида мулокотда булувчи ва уларга ёрдам берувчи хамда уларнинг билимларини текширувчи шахс.

• Психолог - укиш жараёнининг психологик мониторингни ташкил килувчи шахс.

• Администратор - укувчиларни кабул килиш ва укишдан четлаш масалаларини эчувчи ва малакали укитувчиларни жалб килувчи шахс.

• Хужжатшунос- хужжатлар билан ишловчи шахс.

• Телекоммуникация ва дастурий таъминот группаси -дастурлар ва телекоммуникация ресурслар ишини таъминловчи шахслар.

• Укувчи - укув жараёнида катнашувчи шахс.

Дархакикат, хар бир нарсанинг ютук ва камчиликлари булгани каби масофавий таълимнинг хам уз ютук ва камчиликлари, психологик ахамияти мавжуд. Улар хакида тухталиб утишдан аввал шуни айтиш лозимки, хеч бир метод ва таълим 100% афзаллик бермайди, келиб чиккан камчилик эса, яна бир бошка афзалликнинг бошланиши булиши мимкинлигини унутмаслик керак. Куйида масофавий таълимнинг афзалликлари келтириб утилади.

Масофавий таълимнинг методик, иктисодий, социал ва психологик ютуклари ва афзалликлари мавжуд. Методик ютуклар ва афзалликларга куйидагиларни киритиш мумкин:

• дарс жадвални кулайлиги - укувчи узига маъкул булган вактда укув жараёнига катнашиши мумкин:

• кулай фойдаланиш манзиллари - укувчи интернет кафе, уй, мехмонхона, иш жойида ва бошка жойлардан укув жараёнига катнашиши мумкин:

• кулай укиш темпи - таълим, укувчилар янги билимларни тушуниш темпида утказилади:

• кулай укув режа - укув режани талабаларга индивидуал ва давлат таълим талабларига мос холатда ташкил килиш мумкин:

• маълумотлар базасини тупланиши - олдинги укиган талабалар билимларини туплаш ва ундан фойдаланиш имконияти:

• кургазмали кулайликлар - мультимедия имкониятларидан тулик фойдаланиш имконияти:

• малакали укитувчиларни танлаб таълим жараёнига жалб килиш:

• дарс жараёнини ёзиб олиш ва уни кайта куриш имкониятининг мавжудлиги (5).

Иктисодий ютуклар ва афзалликларга куйидагиларни киритиш мумкин:

• чексиз масофага таълим бериш - укитувчи ва укувчилар уртасидаги масофа хеч кандай ахамиятга эга эмас:

• иш жараёнига халакит бермаслиги - укувчи ишдан ажралмас холатда таълим олади:

• укувчилар сонини оширилиши - масофавий таълим технологияларни тулик куллаган укув муассаса талабалар сони 2-3 баробар ошиши мумкин:

• арзон нархи - масофавий таълим курслари оддий курсларга караганда 2 ва 3 баробар арзон.

Социал ютуклар ва афзалликларга куйидагиларни киритиш мумкин:

Ижтимоий гурухларга ажратиш йуклиги. Масофавий таълим курсида иккинчи олий ёки кушимча маълумот олувчилар, малака ошириш ва кайта тайёргарлик уташ истагида булганлар; иккинчи параллел маълумот олишни хохлаган талабалар; марказдан узокда, кам узлаштирилган минтакалар ахолиси; жисмоний нуксонлари булган шахслар; армия хизматида булган шахслар; эркин кучиб юриши чекланган шахслар ва бошкалар катнашиши мумкин.

МУ^ОКАМА

Ёш чекланишларининг йуклиги. Укишга жалб килинувчиларнинг ёш чекланишларини истисно килинади.

Масофавий таълимнинг психологик афзалликлари куйидагилардан иборат:

• масофавий таълимда укувчининг мулокот жараёнида узини эркин тута олиши ва хотиржамлик хиссининг мавжудлиги;

• таълим жараёнида изланишларнинг, маълумотларнинг куп ва кенг кирралилиги боис, куриш ва эшитиш хотирасидан кенг фойдаланиши сабаб куриш ва эшитиш хотираларининг кучайиши;

• видео дарсларнинг кайта куриш имкони мавжудлиги сабаб идрок этилмаган маълумотларнинг кайта идрок этиш жараёнинг кулайлиги;

• кулай вакт ва шароит сабаб масофавий таълим жараёнида шахснинг диккат баркарорлиги, идрок этиш куламидан самарали фойдаланиши;

• масофавий таълимда укув материаллари ва топширикларнинг хилма хилги шахс тафаккури ва хаёл жараёнларидан фойдаланиш имконини яратиш имконининг мавжудлиги.

Юкоридагилар билан бирга, масофавий таълимнинг салбий окибатлари ва психологик камчиликларига куйидагиларни келтириш мумкин:

• Электрон холатдаги таълим ва мулокот жараёнларга ишончсизлик. Ушбу сабабдан талабалар асосан виртуал холатдаги таълим турида эмас, балки оддий (кундузги ва сиртки) таълим турларида укиш истагида булишади.

• Давлат масофавий таълим стандартлари йуклиги ва натижада давлат нусхасидаги диплом берилмаслиги. Шу сабабдан купгина масофавий таълим курслари битирувчиларига факат ушбу курсни битирганлиги хакида сертификат ёки гувохномалар берилади.

• Виртуал мухит ва техника таъминот билан богликлиги. Бу холат масофавий таълим интернет борлиги, ундан фойдаланиш нархи, тезлиги ва сервислар мавжудлигига, махсус коммуникацион техникалар мавжудлиги ва уларнинг ишлаш сифатига алокадорлиги билан изохланади.

• Масофавий таълим иштирокчиларининг эркин саволлар бера олмасликлари ва хамманинг бирдек фаол булишининг чекланганлиги.

• Укитувчининг хам хамма талабарни етарлича билмаслиги ва унинг психик жихатдан толикиши.

• Доимий виртуал мулокотларнинг куз нурига зарар етказиши ва мунтазам куриш функцияси сабаб нерв-асаб толаларининг толикишига сабаб булади.

• Масофавий таълим хотирани кучайтирсада, ироданинг сустлашиши ва дангасаликга олиб келади.

ХУЛОСА

Хулоса шуки, масофавий таълим дунё микёсида кенг кулланилаётганлиги боис юртимизда хам бундай таълим олиш туридан уринли ва бардавом фойдаланишимиз максадга мувофик. Ушбу тизимнинг психологик афзаллиги ва камчиликларидан уз урнида фойдаланишда ахамият бериш ва уни самарали томонга бошкариш лозим. Талаба ёшлар ва бошка масофавий таълимдан фойдаланаётган ёхуд фойдаланиш истагида булган шахсларга масофавий таълимнинг констуктив томонларини тушунтириш ва дунё таълим системаси даражасига кутариш хозирги замон таълимининг талабларидан эканлигини унутмаслик керак. Зеро, ушбу таълим интернетдан ва уз вактидан максадсиз, самарасиз фойдаланаётган ёшларни вакт ва имкониятдан фойдаланишга имкон яратади.

REFERENCES

1. British Educational Communications and Technology Agency (Becta), (2004). A review of the research literature on barriers to the uptake of ICT by teachers. Retrieved from http://www.becta.org.uk.

2. https://www.researchgate.net/publication/342246753 Zamonavij talim Allaarov a S

3. Abduqodirov A.A., Pardayev A.X. Masofali o'qitish nazariyasi va amaliyoti. -T.: Fan, 2009.

4. Allayarova, S.N. Implementation of modern information communication technologies (Ict) in higher education sector: International experience and the example of Uzbekistan (2019) International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering, 9 (1), pp. 386-392.

5. Вогонина Т.П., Кашицин В.П., Модчанова О.П. Обгазование в эпоху ВИТ.-М.: АМО, 1995.

6. Tuninga R.S., Seinen I.B. The Supple and Demand of Distance Education in Russia /- The World Bank, Bureau Cross, 2000.

7. Van Braak, J., Tondeur, J., and Valcke, M. (2004). "Explaining different types of computer use among primary school teachers," European Journal of Psychology of Education, vol. 19, issue 4, pp. 407-422.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.