CC BY
16МАСЪАЛАХРИ Х.УЦУЦИ НОБОЛЖОН БА ГИРИФТАНИ АЛИМЕНТ ТИБЦИ ЦОНУНГУЗОРИИ ОИЛАВИИ Ч.УМХУРИИ ТОЧ,ИКИСТОН
ИБРАГИМОВ САДРИДДИН НУРИДДИНОВИЧ
преподаватель кафедры права и государственного управления факультета политики и государственного управления Бахтарского государственного университета имени Насыра
Хусрава
Калидвожахр: алимент, х,у;ук;у ухдадорих,о,масъулият, чавобгарй, ба таври усувор падохти алимент, муайян намудани андозаи алимент ба тари;и судй.
Дар илми ху;у;и оилвай аллакай дар тули якчанд сол саволе мавриди мухокима ;арор меёбад: байни мафхумхои "алимент" ва нафа;а фар;е хаст ё не? Чунин ба назар менамояд, ки ин савол сифр назариявй буда, ахамияти амалй надорад. Чй тавре, ки А.М. Робетс мунсифона кайд кардааст, ахамияти амалии ин савол дар он аст, ки агар мафхуми "алиментхо" то чохорчубаи ичборан руёнидани онхо махдуд созем, пас алиментхо чун чазо барои ичро накардан ё ба таври лозимй ичро накардани ухдадорихо оид ба додани нафа;а ба аъзоёни дигари оила ба назар мерасад4.
Хамин тари;, истилохи "алиментхо" ва "нафа;а" бо он фар; мекунад, ки алмиентхо танхо як намуди нафа;а, аксаран нафа;ахои пулие мебошанд, ки хар мох пардохт мегардад, агар дигаре дар созишнома оид ба пардохти алиментхо пешбинй нашуда бошад. Алиментхо замоне чой доранд, ва;те, ки бо ин ё он сабаб андозаи нафа;аи пешниходшаванда ва тарзхои пешниходи он ани; ба ;айд гирифтан зарур мешавад. Фахмост, ки оилаи му;аррари чунин ба;айдгири талаб карда намешавад, бинобар ин на дар бораи алиментхо, балки бораи нафа;а сухан рондан ба маврид аст. Алименхо (аз лотинй "alimentum"- гизо нафа;а) дар ху;у;и оилавй маблаги нафа;а мебошад. Таърифи мусби алиментхоро мо дар С.Гликин мебинем: Алиментхо калимаи гарирусй. Ба забони русй он маънои "харчй" (озу;а)-ро дорад. Аммо ба забони судй алиментхо назар ба озу;а (харчи) маънои васеътареро доро мебошад. Зери мафхуми алиментхо хам озу;а, хам пойафзол, хам либос ва f. фахмида мешавад.
МаблаFе, ки ба кудак ба сифати алиментхо, нафа;а, кумакпулй, даромадаи дигар дода мешавад, ба ихтиёри волидайн (яке аз онхо) медарояду барои нигохубин, таълиму тарбияи кудак харч мегардад. Ухдадорихои волидайн дар нигохубини кудакони ноболиFи худ чун кафолати риояи ху;у;и кудак таъмини манфиатхои молумулкии худ хизмат мерасонанд. Тасаввурот дар бораи табиати алиментхо дар тамоми таърихи танзими ху;у;ии онхо якчанд маротиба таFЙир ёфтааст. Хануз дар солхои аввали хокимияти Шуравй Д.И. Курский, масалан, дар бораи руёнидани алиментхо барои кудакони беникох сухан ронда, таъкид мекард, ки чунин шакли таъмини моддии онхо то замоне, ки давлат нигохубини кудакро ба зиммаи худ мегирад, ичборй мебошад. Асосхои пайдошавии муносибатхои ху;у;и алиментй, ки дар он ху;у;и кудак ба гирифтани нафа;а татби; меёбад, мавчудияти байни субъектхои ало;аи байни хешу таборй ва ба он баробар (муносибатхои ху;у;й байни падархонд ва писархонд, ки ба муносибатхои ху;у;й байни волидайну кудакон, инчунин
4 Сычева О. А. Регламентация и реализация гражданских и семейных имущественных прав несовершеннолетних в РФ. дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03 -М: 2011. -С.83-84
муносибатхои х,ук;ук;й байни писархонд ва кудакони хунини болиги коршоями падархонд, ки ба муносибатхои алиментии бародарону хохарон ва байни писархонд ва волидайн падархонд, яъне бобо ва биби писархонд баробаранд, дар назар дошта мешавад) мебошад.
Дар ;онунгузории гражданй ва оилавй мафхуми кудак ба маънохои мухталиф истифода мешавад. Барои мисол, дар ;онунгузории гражданй, дар сурати ба синни хаждах нарасидани шахс, ибораи "ноболиг" ба кор бурда намешавад. Крнунгузории гражданй зери мафхуми "кудак" шахси ба синни балогат нарасидаро дар назар дорад. Дар бисёр маврид дар муносибатхои оилавй ба чанбахо ва имконоти вобаста ба хифзи ху;у;хои кудак ахаммияти лозима дода намешавад 5.
Тиб;и моддаи 26 Конвенсия дар бораи ху;у;хои кудак чунин ;айд шудааст. "Кудак ху;у; дорад аз манфиатхои таъмини ичтимой истифода барадб" яъне аз ин чо бармеояд, ки кудак бояд тамоми шароитхои арзандаи зиндагй аз чониби падару модари худ таъмин бошад. Дар баробари ин моддаи 27 Конвенсияи ху;у;и кудак чунин пешбинй шудааст, ки "Хар як кудак ба сахти зиндагие, ки барои инкишофи чисмонй, фикрй, маънавй, ахло;й ва ичтимой заруранд, ху;у; дорад. Падару модар барои таъмини сахти зарурии зиндагй масъулияти махсус доранд. Ухдадории давлат аз он иборат аст, ки барои амалигардонии ин масъулият тамоми шароит фарохам оварад. Ухдадории давлат дар ин холат аз расонидани кумаки моддй ба падару модар ва кудакони онхо иборат буда метавонад".
А.М. Ребец ;айд кардааст, ки даъвогарон (бештар даъвогарзанон) ба суд бо даъво барои руёнидани алиментхо бо ма;сади беобуру кардани пардохткунандаи онхо аз руи чой кор ё аз у руёнидани бочй давлатй бо такя ба маблаги солонаи алиментхо мурочиат мекунанд7.
Бунёди оила кори сахлу осон нест ва масъулияту ухдадорихои зиёдро барои зану мард ба вучуд меорад. Баъди бастани а;ди никох, хангоми зиндагониии якчоязану шавхар сохиби фарзанд мегардад, ки ин худ дар назди волдайни кудак ухдадории оиди нигохубин ва таъминоти кудакро ба миён меорад. Вале дар хаёт бисёр оилахо бо сабабхои гуногун баъди таваллуди кудак, аз хам чудо мешаванд ва оиди таъмину нигохубини фарзандони ноболиг беахмияти ва бемасъулияти, аз тарафи волидайн хусусан аз тарафи падарон барои кудакони худ, дида мешавад.
Мувофи;и моддаи 80 Кодекси оилаи Чумхурии Точикистон, падару модар вазифадоранд, ки фарзандони ноболиги худро таъмин намоянд. Тартибу шаклхои таъминоти фарзандонро падару модар муста;илона муайян менамоянд . Агар падару модар фарзандони худро таъмин накунанд, маблаги барои таъминоти онхо (алимент) аз падару модар тиб;и тартиби мукдррарнамудаи суди ситонида мешавад. Алимент барои кудакон воситаи асосии рузгузаронй мебошад. Падару модари дар никох, буда инчунин падар ва модари кудаке, ки никохашон бекор карда шудааст, барои таъминоти кудакашон ухдадор мебошанд.
Баъзан холатхое мешавад, ки ба ;абулгохи мо, занхое барои ситонидани алимент аз шавхарашон, мурочиат мекунанд,ки худ никохи ;онуни дар ма;омоти САХШ надорад ва ё худ зани дувум шуда, сохиби кудак мебошанд ва падарии шавхарашон нисбати кудакон му;арар карда нашуда аст. Дар ин холатхо ;онунгузориии оилаи Чумхурии Точикистон, ба занхое,ки дар чунин холат гирифтор шудаанд, ху;у; медихад,ки пас аз му;арар кардани
5 Абдулхайрзода Чаммила. Инкишофи ;онунгузории Чумхурии Точикистон оид ба хукук;и кудак. 12.00.01 -Душанбе: 2023 С.28
6 Консенсияи хукувдои кудак 20 ноябри соли 1989 м.26
7 Рабец Л. М. Семейное право. Курс лекций. - Белгород.: Везелица. -1998.-С. 156.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
падарии нисбати кудак мувофици моддахои 49-50 КО Чумхурии Точикистон аз падари кудакон алимент ситонад. Конунгузор ба падару модар имконияти мустацилона муайян намудани андоза, тартиб ва шакли таъминоти фарзандоннашонро додааст. Чунин холат ба низом даровардани муносибатхои алиментй аз тагйироти куллие, ки дар хаёти ичтимой ва ицтисодии чумхурй вобаста ба гузариш ба ицтисодиёти бозаргонй ба вуцуъ меоянд, вобастагй дорад.
Вале дар тачриба дида мешавад, ки баъзе падарон кудакони худро нигохубин накарда, аз таъминоту тарбия онхо саркаши мекунанд, кудакони худро партофта ба дигар давлатхо ба мухочират мераванд. Дар мавриди ба таври ихтиёрй аз чониби падару модар таъмин накардани фарзанд ва байни тарафхо набудани созишномаи пардохти алимент, чунин таъминот бо рохи суди аз хисоби падару модар ба манфиати кудакони онхо руёнида мешавад. Тартиби мурочиат ба судро цонуни мурофиавии гражданй ба танзим медарорад. Барои аз чониби падару модар (яке аз онхо) ба кудакони ноболиг руёнидани алимент яке аз падару модар, васиёну парасторон, маъмурияти муассисахои тарбиявй ва монанди он, ки кудак дар он тарбия меёбад, хуцуци ба суд мурочиат карданро доранд. Мурочиати онхо дар суд хамон вацт дастгирй меёбад, ки агар созишномаи пардохти алимент набошад. Дар мавриди чой доштани созишномаи пардохти алимент ва бо харгуна сабаб ичро нашуданаш созишномаи мазкур эътибори варацаи ичроро дорад ва мачбуран ичро карда мешавад. Агар доир ба ин созишнома бахс чой дошта бошад, танхо пас аз чониби суд беэътибор ё бекор эътироф кардани он масъалаи руёнидани алимент ба тарици судй халли худро меёбад. Дар цисми 4 моддаи 80 КО Чумхурии Точикистон цонунгузор махсус холатхоеро номбар кардааст, ки хангоми мавчуд будани онхо мацомати васоят ва парасторй хуцуци нисбати падару модар (яке аз онхо) оид ба руёнидани алимент барои кудакони ноболиг ба суд даъво пешниход кунад. Холатхои номбурдаи цонун набудани созишнома оид ба пардохти алимент, аз чониби падару модар таъмин накардани кудакони ноболиг; ба суд пешниход накардани даъво нишон дода шудааст.
Дар мавриди бо тарици суди ситонидани алимент, цонунгузории мурофиявии граждании Чумхурии Точикистон ду намуди бо тартиби суди ситонидани алиментро муцарар карда аст. 1- Бо тарици истехсолоти Фармони ситонидани алимент. 2. Бо тарици истехсолоти даъвоги ситонидани алимент.
Бо тарици Фармон ситонилани алимент барои ноболигон, аз тарафи суд дар мавридхое чой дошта метавонад, ки агар талаботи ситонидани алимент, ба муцарар кардани падари, бахси падари (модари) ё зарурати чалби дигар шахсони манфиатдор вобаста намебошад, пешниход шуда бошад. (Моддаи 123-124 Кодекси мурофиявии граждании Чумхурии Точикистон)
Бояд гуфт, ки ин тартиби ситонидани алимент, тарзи содаю осон ва фавран ситонидани алимент буда, дар фарцият аз истехсолати даъвоги мебошад. Дар мавриди дувум бошад, ситонидани алимент аз тарафи суд, яъне бо тарици пешниходи даъво, хангоми чой доштани бахсу мунозира, муцарар нашудани падари ва пайдо шудани зарурати чалби дигар шахсони манфидор вобаста мебошад, алимент ситонида мешавад. Кайд кардан зарур аст, ки цонунгузории хангоми мавчуд набудани созишнома дар хусуси пардохти алимент барои фарзандони ноболиг суд аз падар, модарй онхо бо талаби зану ё шавхар, ки кудак дар тарбияи онхо мебошад.
Бояд цайд намуд, ки дар бисёр холатхо як цатор сабабхо монеаи ситонидани алимент аз тарафи шахрвандон хусусан занхои мешаванд. Аз чумла чой кори асоси надоштани алиментдиханда, муцарар нашудани падарии кудак, даромади муайян надоштани падар ва
дар мухочирати мехнати ;арор доштани падар, муайян набудни чой исти;омати падари кудак, монеаи ситонидани алимен тари;и суди мегардад.
Дар ин маврид барои му;арар намудани падарии кудакон, бо тари;и суди бояд, ташхиси тиббй биологи гузаронида шавад, ки дар Чумхурии Точикистон гузаронидани ин хел ташхис баъзе мушкилоти техники вучуд дорад, ки дар натича шахрвандон имконияти гузаронидани чунин ташхисхоро надоранд.
Бояд хотир расон намуд, ки масъалаи дигаре, ки сабаби монеаи ситонидани алимент мегардад, ин дар хоричи кишвар ;арор доштани алиментсупоранда мебошад. Ба хамагон маълум аст, ки дар шароити хозираи Чумхурии Точикистон , бисёр чавонписарони точик ба мухочирати мехнати ;арор дошта, кудакони худро таъмин намекунанд. Дар натича зан, ки кудакон дар таъминоти онхо мебошанд наметавонанд, ки алимент аз шавхарашон ситонад. Дар шароити хозира, судхо бо сабаби муайян, набудани чой исти;омати чавобгар, аризаи даъвогии шахрвандонро, дар бораи ситонидани алимент барои кудаконро барраси намекунанд.
Хол он ки мувофи;и моддаи 31 Кодекси мурофиявии гарждании Чумхурии Точикистон, судхо набояд ;абул кардани аризахои даъвогиро оиди ситонидани алиментро, ки даъвогар чой исти;омати чавобгарро намедонанд, рад кунананд, балки вазифадоранд, ки бо ташабуси худ, барои муаяйн намудани чой исти;омати чавобгар ва уро дар бораи рузи барраси намудани парванда во;иф гардонида чорахо андешад. Агар бо чорахои андешидаи суд, чой исти;омати чавобгар муайн карда нашавад, суд бояд барои кофтукови чавобгар таъинот барорад ва нусхаи таъинотро барои амали сохтани кофтуков ба ма;омоти милитсия фиристонад. Вале дар амалия судхо дар холати муайян набудани чой исти;омати чавобгар, набудани маълумотнмаи чой исти;омати чавобгар (алиментсупоранда) суд, аризаи даъвоги чунин шахрвандонро бо хар бахона ;абул намекунад, дар натича чунин шахрвандон бе химояи суди мемонанд.
Дар бисёр холатхо хангоми бо тари;и суди ситонидани алимент, бахс оиди андозаи алимент меравад. Алименгирандагон, хамава;т мехоханд, ки андозаи алименташон зиёд бошад, вале алиментиханда бо ин рози намешаванд. Руёнидани алимент бо мабалаги мехостаи шахвандон на хамава;т имконпазир мебошад. Дар Кодекси оилаи Чумхуриии Точикистон ситонидани алимент, вобаста ба андозаи алимент, дар шакли хисса ва дар шакли устувор му;арар карда шуда аст.
Дар шакли хисса руёнидани алимент мувофи;и моддаи 81 Кодекси оидаи Чумхурии Точикистон, хангоми мавчуд набудани созишнома дар хусуси пардохти алимент барои фарзандони ноболиг суд аз падарй, модарй онхо хар мох ба андозаи зерин алимент меруёнанд: барои як фарзанд чорёяк, барои ду фарзанд сеяк, барои се фарзанд ва зиёда аз он нисфи музди мехнат ва даромади дигари падару модар алимент ситонида мешавад.
Конунгузор ситонидани алиментро дар шакли устувор низ му;арар кардааст. Дар шакли устувор ситонидани алимент дар ду холат чой дошата метавонад.
Якум, ки аз иродаи тарафхо вобастагй дорад ва он аз набудани созишномаи падару модар дар хусуси пардохти алимент ба кудакони ноболиг иборат аст. Гурухи дуюми холатхои муайянкардаи ;онун махдуд набуда, аз холатхое вобаста аст, ки руёнидани алимент аз хиссаи музди мехнат ва даромадм дигари алиментдиханда имконнопазир. мушкил аст ё манфиати яке аз тарафхоро халалдор месозад. Бояд ;айд кард, ки суд инчунин ху;у; дорад, ки дар асоси ;исми 4 моддаи 143 КО Чумхурии Точикистон аз фарзандхондкардаи соби; ба фоидаи кудак ба маблаги устувор алимент руёнад.
Аз руи мазмуни цисми 1 моддаи 83 КО Чумхурии Точикистон руёнидани алимент ба маблаги устувор ва ё хамзамон дар шакли хисса ва бо маблаги устувор хуцуци суд аст, на ухдадории он. Пас суд муцаррар намудани чунин тартиби руёнидани алиментро дар асоси аризаи даъвогии шахси манфиатдор-даъвогар (алиментдиханда, алименгиранда) анчом медихад. Суд хуцуц дорад хамзамон дар шакли хисса ба музди мехнат (даромад) ва бо маблаги устувор андозаи алиментро муцаррар намояд. Чунин тартиби (омехтаи) таъини алимент дар тачрибаи судй хеле кам вомехурад. Чунин тартиби омехта оид ба руёнидани алимент одатан дар мавриди ба гайр аз музди мехнат аз чои кори доимй инчунин алиментсупоранда боз дигар сарчашмахои даромад (хацци муаллифй, даромад аз цитъаи замини назди хавлй, даромад аз ичораи иморат ва гайра) дошта бошад, аз чониби суд муцаррар карда мешавад. Дувум, холатхои, ки дар асоси онхо бо тарици устувор алимент ситонида мешавад дар моддаи 83 КО Чумхурии Точикистон муцарар карда шуда аст. Музди кор ва ё даромади дигари номунтазам ё тагйирёбанда доштани алиментсупоранда (падар ё модари кудак) онро дар назар дорад, ки дар шароити ицтисоди бозаргонй хангоми бо фаъолияти сохибкорй, хочагии фермерй машгул будан, инчунин дар баробари музди мехнат боз дигар сарчашмахои даромад, ба монанди даромад аз корхои мавсимй, даромад аз руи карордодхои алохида, даромад аз цитъахои наздихавлигй, даромад аз ичораи замин, доштан ё надоштани чои кори доимй ва музди мехнат ба он оварда мерасонад, ки руёнидани алимент аз руи хисса ба музди мехнати (даромади) алиментдиханда мушкил мебошад. Инчунин алиментдиханда хангоми ба таври пурра ё цисман гирифтани музди мехнат, даромади дигар дар шакли асл (натура) ё асъори хоричй низ холатест, ки барои ба таври устувор руёнидани алимент асос мегардад. Дар шакли асл (натура) гирифтани музди мехнат ва даромад бештар хангоми кор дар сохаи хочагии цишлок дучор мешавад. Дар ин маврид даромади шахс бо додани гандум ва дигар махсулоти хочагии цишлоц хисоби шуданаш мумкин аст. Хангоми нагирифтани музди мехнат ва (ё) даромади дигар алиментдиханда аз додани алимент озод намешавад. Баръакс, ин холат барои таъин кардани алимент ба маблаги устувор асос мегардад. Ногуфта намонад, ки дар холати бадцасдона саркаши кардани падару моадар аз додани аимент ба фаранд чавобгарии чинояти дорад. Кирдори ин гунна ашхос бо моддаи 177 Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон, ки чавобгарии чиноятиро барои бадцасдона, ва бидуни сабабхои узурнок беш аз як мох аз додадани алимент ба фарзандони ноболиги худ саркаши намудани гунахгор дониста, тибци моддаи мазкур ба чавобгарии кашида мешаванд.
Хамин тавр хар як падару модар барои таъминоти фарзадони ноболиги хеш масъуланд ва онхо ин вазифаро хатман бояд ичро намоянд.
Аннотация. Дар шакли хисса руёнидани алимент мувофици моддаи 81 Кодекси оидаи Чумхурии Точикистон, хангоми мавчуд набудани созишнома дар хусуси пардохти алимент барои фарзандони ноболиг суд аз падарй, модарй онхо хар мох ба андозаи зерин алимент меруёнанд: барои як фарзанд чорёяк, барои ду фарзанд сеяк, барои се фарзанд ва зиёда аз он нисфи музди мехнат ва даромади дигари падару модар алимент ситонида мешавад.
Конунгузор ситонидани алиментро дар шакли устувор низ муцарар кардааст. Дар шакли устувор ситонидани алимент дар ду холат чой дошата метавонад.
Якум, ки аз иродаи тарафхо вобастагй дорад ва он аз набудани созишномаи падару модар дар хусуси пардохти алимент ба кудакони ноболиг иборат аст. Гурухи дуюми холатхои муайянкардаи цонун махдуд набуда, аз холатхое вобаста аст, ки руёнидани алимент аз хиссаи музди мехнат ва даромадм дигари алиментдиханда имконнопазир. мушкил аст ё манфиати яке аз тарафхоро халалдор месозад. Бояд цайд кард, ки суд инчунин
х,ук;ук; дорад, ки дар асоси ;исми 4 моддаи 143 КО Чумхурии Точикистон аз фарзандхондкардаи соби; ба фоидаи кудак ба маблаги устувор алимент руёнад.
АДАБИЁТ Санадхри меъёрии хукукй:
1. Консенсияи ху;у;хои кудак 20.11.1989
2. Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон 21.05.1998
3. Кодекси оилавии Чумхурии Точикистон 13.11.1998
4. Кодекси мурофиавии граждании Чумхурии Точикистон 5.12.2008, №341
5.
Адабиёт;ои истифодашуда:
1. Сычева О.А. Регламентация и реализация гражданских и семейных имущественных прав несовершеннолетних в РФ. дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03 -М: 2011
2. 2.Абдулхайрзода Чаммила. Инкишофи ;онунгузории Чумхурии Точикистон оид ба ху;у;и кудак. 12.00.01 -Душанбе: 2023 С.28
3. З.Рабец Л. М. Семейное право. Курс лекций. - Белгород.: Везелица. -1998
