CC BY
22РУШДИ УСТУВОРИ СИЁСАТИ ЧДВОНОН: ДАР ХОШИЯИ МУЛОКОТИ ПРЕЗИДЕНТИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН БО ЧАВОНОН
РАЧАБАЛИЗОДА САМАНДАР РАЧАБАЛИ
РАХИМОВА АМИНА МАХМАДЗОИРОВНА
ОЛИМОВА ШАХЛО КАВГАКОВНА
ОДИНАЗОДА НУРИДДИН ХАСАН
омузгорони Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав
Аннотация: В настоящей статьи проанализированы, с научно-методологической точки зрении, руководство и наставления Лидера нации, Президента Республики Таджикистан уважаемого Эмомали Рахмон при встрече с представителями молодежи страны (21 мая 2021г., г.Душанбе), определены некоторые пути и методы их реализации в условиях современного общества и практики передовых стран, которые в совокупности может содесйтвовать устойчивому развитию молодежной политики.
Ключевые слова: молодежь, молодежная политика, устойчивое развитие, государства, общества, механизм, человесекий капиталь, инновация, иннициативность.
Мулоцоти пайдарпайии Президенти Чумхурии Точикистон бо намояндагони чавонони кишвар, худ ба худ як навъ модели рушди сиёсати чавононро на танхо барои Точикистон, балки барои дигар кишвархо низ, ташкил медихад.
Мулоцоти навбатии Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон бо намояндагони чавонони мамлакатро, ки 21 майи соли 2021 дар шахри Душанбе доир гардид, ба чанде аз омилхои хос ахамиятнок ва саривацтй арзёбй кардан мумкин аст.
Якум, натичагирй ва ё арзёбии чараёни татбици сиёсати давлатии чавонон дар давраи 30 соли Истицлолияти давлатй. Сиёсати давлатии чавонон хамцадами Истицлолияти давлатй буда, Хукумати Точикистон аз рузхои аввали ташаккулёбй чавононро хамчун гурухи афзалиятноки ичтимой мавриди таваччухи доимй ва дастгирй царор додааст.
Дуюм, баррасии натичанокии чорахои андешидашуда байни мулоцотхои васеъ бо чавонон. Охирин маротиба, чунин мулоцоти васеъчанба бо чавонон 23 майи соли 2013 доир гардида буд, мувофицан гурухи дастурхо барои баррасй ва ичро манзури мацомоти хокимияти давлатй ва дигар субъектхои дахлдор пешниход гардида буданд.
Сеюм, маълумотнок сохтани насли наврасу чавон ва таъкид намудани ахли чомеа оид ба ахамиятнокии ин неруи инсонй (чавонон) барои давлати тозабунёди Точикистон ва зарурати татбици сиёсати чавонон хамчун воситаи устувори рушди чомеа.
Чорум, чалби чавонон барои фаъолнокй ва сахмгузорй дар татбици ташаббусхои пешгирифтаи Хукумати кишвар ва хамцадамй ба шароити чомеаи муосир, хамчунин, ташкили шароитхои мусоид чихати хамгироии илму амал дар хошия рушди сиёсати чавонон.
Панчум, расидан ба хадафи олй - баланд бардоштани сатхи зиндагии мардуми кишвар бар пояи таъмини рушди устувори ицтисодй дар доираи Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030. Дар робита ба ин, рушди сармояи инсонй,
ки чойи аввалро ишгол менамояд, хамчун самти афзалиятноки фаъолияти Хукумати Чумхурии Точикистон муайян гардидааст [1, с.41].
Чавонон, ки аксарияти ахолии мамлакатро ташкил медиханд, кисми асосй ва муътамадй (пойдори) сармояи инсонй ба хисоб мераванд. Зимнан, рушди устувори сиёсати давлатии чавонон ба рушди сармояи инсонй боис гардида, бо ин васила ба рушди устувори иктисодй сахми босазо метавонад гузорад.
Бояд зикр намуд, ки маводи мазкур махз бо дарназардошти омилхои болозикр «Рушди устувори сиёсати чавонон» ном гирифтааст.
Албатта, тафовути байни мафхумои «рушд» ва «рушди устувор» чой дорад. Амалу муносибатхое, ки рушди онхо ба накша гирифта мешавад, онхо танназул (поёнравй, кохиш) низ, дошта метавонанд, аммо амалу муносибатхое, ки бо дарназардошти таъмини рушди устувор пешбинй шудаанд, танназул дошта наметавонанд, ба истиснои х,олатх,ои фавкулода (ки аз инсон вобастагй надорад) [2]. Яъне, рушди устувор инкишофи муътадил, доимоафзоишёбй ва тахкимёбиро фаро мегирад.
Аз ин лихоз, банакшагирии хадафхо бо нишондихандаи «рушди устувор» захмати зиёд, ба монанди тахлили амик, асосноккунии илмй, корхои озмоишй, банакшагирии стратегй, бахогузории ичтимой-иктисодй ва гайраро дар бар мегирад.
Чунончи, зимни баромад Президенти кишвар пахлухои мухталиф ва ахамиятноки сиёсати чавононро баррасй намуда, амалй гардонидани мачмуи тадбирхоро ба субъектхои дахлдор вазифагузорй карданд. Хар як масъалае, ки Пешвои миллат тахлил намуданд, барномаи занчирмонандеро ифода менамоянд, ки татбики саривактии онхо рушди муътадили сохаи сиёсати давлатии чавонон ва умуман хамаи сохахои идоракунии ичтимоию иктисодиро таъмин менамояд.
Дар ибтидои баромад иброз менамоянд, ки: «... (соцаи) кор бо чавонон аз рузцои аввали социбистщлот ва ба фаъолият огоз намудани цукумати цонунй аз чумлаи самтцои афзалиятнок ва муцимтарини сиёсати давлат эълон гардида б уд».
Зимни шиносой бо таърихи ташаккулёбии сиёсати давлатии чавонон, дар вокеъ, зери таваччухи хосса карор доштани чавонон ба таври возех, айён мегардад. Мисол, хамагй дар 70-ум рузи сарварй ба хайси Раиси Шурои Олии Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон бо чавонон вохурй менамоянд ва масъалахои мубрами рузро мавриди баррасй карор медиханд [3, с.8]. Ё ин ки 13 марти соли 1992, пас аз 6 мох,и Истиклолияти давлатй Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи сиёсати давлатии чавонон» кабул мегардад [4, с.3]. Махз хамин таваччухнокй боиси он гардид, ки Точикистон дар байни кишвархои ИДМ дар самти татбики сиёсати чавонон пешкадам гардад ва дар ин росто лоихахо ва барномахои гуногунчанба тахия ва амалй карда шаванд.
«Мо чавононро неруи созандаву бунёдкор ва пешбарандаи чомеаи навини кишварамонва ояндаихащамонэълонкардемва дарцаллицамаи масъалацоицаётичомеа ва давлат то имруз ба онцо такя мекунем» - иброз менамоянд, Пешвои миллат зимни баромад. Шахси чавон, ки дорои неруи зиёди зехнй (ва хам чисмонй) мебошад, кобилияти зуд аз худ кардани талаботи чорй ва мутобик шудан ба шароити пуртазоди чомеаи муосирро дорад. Илова бар ин, барои кишвари мо, ки захира ва ё сарвати асосии он неруи инсонй мебошад, мавриди афзалият додан ба насли чавон, тарбия ва таълими комили ин насл, ба таври худкор ба рушдёбй самт мегирад.
Аз ин лихоз, дар сиёсати пешгирифтаи Пешвои миллат чавонон мавкеи хосса дошта, хамеша дар саргахи муносибатхои идоракунй карор доранд, ки ин ба ибтикороти зиёди бахри дастгирии чавонон пиёдагардида замина меёбад.
Президенти кишвар вобаста ба сатхи маърифатнокии чавонон чунин иброз менамоянд: «Бояд гуфт, ки дар шароити пешрафти босуръати илму техника ва технологищо масъалаи баланд бардоштани сат%и маърифату саводнокии цавонон ва ба омузиши илму дониш%ои замонавй фаро гирифтани ощо аз цумлаи вазифа%ои муимтарини мо ба %исобмеравад.
Мо бо мацсади баланд бардоштани шавцу завци цавонон ба омухтаниилму дониш, пеш аз %ама, илщои табш, риёзй ва дациц, кашфиёту навоварй, тавсеаи ца%онбинии ощо ва %авасманд гардонидани цавонони болаёцату со%ибмаърифат, ки метавонанд дар оянда барои пешрафти давлат ва цомеа са%ми босазо гузоранд, стипендия ва цоиза%ои гуногун таъсис додем».
Дар ха;ик;ат Пешвои миллат аз рузхои аввали сарварй аз насли чавон омухтани илму донишро та;озо менамоянд. Имруз низ, баръало маълум аст, - пешрафту тараккиёт дар хамон кишвархое хукмфармо аст, ки ик;тидори зехнии чамъияташон устувор аст, наврасон ва чавонон бештар ба омухтани илму техника марок; доранд ва мавзуи ра;обати онхо навоварихои техникй ва эчоди илму адаб аст.
Ба сифати вазифаи мухимми давлат арзёбй намудани масъала оид ба баланд бардоштани сатхи маърифату саводнокии чавонон ва ба омузиши илму донишхои замонавй фаро гирифтани онхо ба он асос меёбад, ки имруз субъектхои дахлдорро, аз чумла сохторхои кор бо чавонон ва сохаи илму пажухишро мебояд самти фаъолиятро дар робита ба такмили зехн ва ё тафакури наврасону чавонон тагйир диханд, ба талаботи чомеаи муосир ва пеш аз хама ба и;тидори зехнии худи чавонон мутоби; гардонанд.
Дар ин чо, сабабхое чанд, албатта, мавчуд аст, мисол: норасоии маблаг. Зимнан, аз тачрибаи сохаи рохсозй ва энергетика, хамчунин фаъолияти бонкй (бахши хусусй) метавон хулоса намуд, ки - чи тавре Пешвои миллат иброз менамоянд, агар зав;у хохиш бошад, пас метавон лоихахои хуби сармоягузорй ва ё грантй тахия намуда, ба ин самти фаъолият, аз чумла чалби чавонон ба омузиши илму техника, маблагхои зиёди дохилию хоричй чамъоварй ва амалй намуд.
Мисоли равшан дар ин самт: шахраки «Иннополис»-и ш.Кдзон, Тотористон, ки ба омодасозии кадрхои чавон дар сохаи технологияхои иттилоотй машгул аст; дар ин шахрак кудакон аз синни се солагй ба таълим фаро гирифта шуда, дар хамин чо ба Донишгохи Иннополис дохил шуда, пас аз хатм дархол ба ташкилотхои шарики (сармоягузорони) Иннополис (Сбербанки ФР, Тинкофф, Яндекс, МТС, Алока ва f.) ба кор кабул мегарданд [5]. Яъне, манбаи маблаFгузории фаъолияти ин шахраки инноватсионй хамон ташкилотхое мебошанд, ки барои фаъолияти оянда ва устувори (истехсолии) худ омодасозии кадрхои чавони болаё;атро фармоиш медиханд.
Чунин мисолхоро аз тачрибаи Белоруссия, Кореяи Чднубй, Хдндустон, Хитой низ, овардан мумкин аст, ки дахсолахо боз самти омодасозии кадрхои чавони болаё;атро такмил дода, дар асоси сифат ва устуворй, муосир ва чандир фаъолият намуда, дар ин росто садхо барномахо, технопаркхо ва шахракхои инноватсионй ташкил кардаанд. Асоси маблаFгузориро бошад, дар ин самти фаъолият фармоишгар ва ё сармояи ташкилоту корхонахои манфиатдор, ниёзманд ба мутахассис ташкил медихад.
Аз инчо хулоса бармеояд, ки самти омодасозии кадриро дигар карда, мебояд принсипи «аз сифат ба ми;дор»-ро пеша намуд. Яъне, холо чун анъана мутахассис дар асоси омузиши талаботи бозори мехнат омода карда мешавад, аммо зарур аст, ки он, иловатан (асосан) дар асоси фармоиши кордихандаи оянда (ташкилоту муассисахои ба мутахассис эхтиёчдошта) омода карда шавад.
Дигар масъалае, ки Пешвои миллат иброз намуданд, ин хавасмандгардонии чавонон барои фаъолнокй дар омухтани илму дониш тавассути стипендияхои президентй ва квотахо мебошад. Дар робита ба ин зарур аст, ки дар пайравй ба ибтикороти Президенти мамлакат стипендияхои номй, унвонй ва махсус таъсис дода шаванд, то ин ки шумораи зиёди чавонон ба омухтани илму дониш талош варзанд. Зимнан, зарур аст, ки низоми ташкили озмун барои дарёфти стипендияхои мазкур бо дарназардошти технологияхои иттилоотй, ба монанди Маркази миллии тестй, муносиб ва дастрас, хамчунин барои синну соли аз 9 сола боло амалй карда шавад. Яъне, бидуни таъсири субъективй ва бо таъмини адолатнокй; бигузор шахси чавони лаёкатманд мустакилона ба ин намуди хавасмандгардонй дастёб гардад. Хамзамон, ин механизм имкон медихад, ки наврасону чавонон ба омузишу истифодаи технологияхои иттилоотй бештар машгул гарданд, ки ба максад мувофик мебошад.
Дар хамин чо Пешвои миллат дастур медиханд, ки: «Мо бояд минбаъд низ тавассути стипендияи байналмилалии «Дурахшандагон», барномацои байналмилалй, бурсияцо ва дигар имконоти мавчуда тацсили чавонони боистеъдодро дар хорщи мамлакат вусъат бахшем ва барои щтисоди миллии худ кадрцои дорои сатци баланди касбият ва чавобгу ба талаботимеъёрцои байналмилалиро омода намоем». Ин механизми дигаре мебошад, ки дар арсаи чахонй барои омодасозии кадрхои болаёкати сатхи байналмилалй истифода мегардад. Аммо ибтикороти Пешвои миллат, ки он ба сифати барномаи махсус - стипендияи «Дурахшандагон», пиёда гардидааст, шоини тахсин ва тахким аст.
Зарур аст, ки ин барномаи хавасмандгардонй бо назардошти шароитхои муосири бозори мехнат тахким бахшида шавад. Аз чумла, дар пайравй ба ин барнома:
• лоихахои сохавии бахши хусусй - ба мисоли корхонахои азим чихати омодасозии кадрхои болаёкат дар хоричи кишвар (дар давлатхои дорои тачрибаи пешрафтаи амалй) ба амал бароварда шаванд;
• тарзу услуби интихоби довталабон вобаста ба талаботи вокеии бозори мехнат такмил дода шавад;
• чараёни тахсили барандаи стипендия мунтазам мониторинг ва натичагирй карда шавад;
• тамоси доимй ва мушохидавии сохахои дахлдор / фармоишгарон бо барандаи стипендия таъмин карда шавад;
• дар чараёни тахсил барандаи стипендия ба корхои истехсолй (хамчун озмоиш) чалб ва имтихон карда шавад.
«Бунёдва ба истифода доданимуассисацои таълимии типинав бо шароитимуосирва ба талаботи чацонй чавобгу самараидаврони социбистщлолиикишвар буда, ба хонандагон чщати аз худ намудани илмцои пешрафта ва технологияцои навин мусоидат менамояд» -иброз менамоянд Президенти мамлакат дар чойи дигари баромади худ.
Чи тавре дар боло, дар бораи яке аз намудхои муассисахои мачмуии таълимй -Иннополис [5] - зикр намудем, имруз дар вокеъ, чомеаи муосир зуд-зуд такмил додани низоми институтсионалии тахсилотро такозо мекунад. Аз чумла, муассисахои таълимии шакли фаъолияташон хусусй дар сатхи чахон бештар маъруфият дошта, хамасола шумораи зиёди таълимгирандагонро чалб менамоянд ва аз лихози иктисодй (арзиши тахсил дар онхо) дар таносуб ба муассисахои таълимии бучетй гаронтар мебошад. Яъне, имруз фард, аллакай эхсос менамояд, ки иктидори зехнй ва ё касбияти шахс арзиши гарон дорад; барои аз худ кардани дониши муосир, ракобатпазир ва ба талаботи бозори мехнат чавобгу харочоти маблаги муайян зарур мегардад.
Аз ин чо хулоса бармеояд, ки низоми анъанавии тахсил (ки аз хисоби бучети давлат маблаггузорй мегардад) охиста-охиста мавцеи худро тагйир дода, хамчун зарурат ва ё дастгирии цишрхои ниёзманд ва камбизоат чой гирифта истодааст. Дар ин чо сабаб ва ё мушкилот дар кам будани маблаггузории бучетй намебошад, асоси масъаларо талаботи бозоргонии тахсил ташкил медихад. Яъне, хар шахрванде, агар хохиши бо тахсили салохиятнок ва гуногунчанба фаро гирифтани фарзанди худро, бо харчи маблаги муайян, дошта бошад, пас давлат монеи у намегардад, баръакс дастгирй менамояд, зеро сарбории бучет сабук мешавад ва ицтидори зехнии чомеа устувор. Аз тарафи дигар, агар шахраванд имконияти дар муассисахои таълимии типи нав бо тахсил фаро гирифтани фарзанди худро (бо харчи маблаг) надошта бошад, пас давлат имконият фарохам меорад, ки фарзанди у тахсилоти заминавиро (заруриро) дар асоси стандарти давлатй, аз хисоби бучети давлатй, аз худ намояд.
Боиси зикр аст, ки дар мактабхои хусусй (бештар, дар тачрибаи кишвархои пешрафта) барномаи таълимй хамчун сиёсати чалбсозй гуногунчанба мебошад, яке дар равияи ицтисодй барномаи таълимй дошта, дигаре дар равияи электронй (технологияхои иттилоотй), савумин дар равияи сиёсй, дигар дар равияи фанхои дациц ва гайра. Махз хамин гуногунрангй асосхои рацобатпазириро ба миён оварда, ба шахс имконияти васеи интихоб медихад, яъне дар хошияи хохишмандй, цобилиятнокй, завцмандй ва манфиатнокии довталаб шароит фарохам меорад.
Хамин тариц, зарур аст, ки таъсиси муассисахои таълимии хусусй хамачониба дастгирй карда шуда, хохишмандон (сохибкорон) дар ин самт хавасманд гардонида шаванд. Барномахои таълимии онхо бо дарназардошти нишондихандахои асосии стандартхои давлатй мутаносибан озод, рацобатпазир (дар асоси талаботи бозори мехнат) ва салхиятнокии таълимгирнада (довталаб) тартиб дода шаванд. Пешниход мегардад, ки мактабхои равияашон «математика», «сиёсатшиносй», «информатика», «биология», «ицтисодиёт» ва гайра ташкил ёфта, мутахассисонро хануз аз давраи кудакй / навчавонй бо тамоюли муайяни касбй омода намоянд.
Дар идомаи хамин масъала Пешвои миллат иброз менамоянд, ки: «Яке аз вазифах,ои афзалиятноки давлат дар со^аи маориф дарёфт, дастгирй ва рушди хонандагони болаёцат мебошад». Татбици ин хидоят дар мисоли чанде аз тадбирхо (мактабхои президентй, марказхои дарёфт ва рушди истеъдодхо ва г.) амалй шуда истодаанд. Дар тацвияти ин хидоят ва дар доираи бистсолаи омузиши илмхои табий, риёзй ва дациц эълон гардидани солхои 2020 - 2040 фарогирии шумораи зиёди лаёцатмандон лозим мегардад. Пешниход дорем, ки рохнамои (барномаи) махсусе пиёда карда шавад, ки шахси болаёцатро, хануз аз даврони кудакй (мисол, аз муассисахои томактабй) муайян (дарёфт) ва чудо карда, бо у алохида (мисол, «гурухи кудакони болаёцат») корхои тарбиявию таълимиро амалй намуда, то ба давраи тахсили мактабй расонид; инро метавон зинаи якум номид. Дар зинаи дуюм, тахсили ибтидой, ташкил намудани гурухи «хонандагони болаёцат» бо назардошти кудакони лаёцатманд (аз/дар муассисахои томактабй дарёфтгардида), зимнан таълим додани онхо дар доираи барномахои махсуси таълимй ба мацсад мувофиц аст. Хамин тариц, хамин низомро дар зинахои сеюм-тахсили миёнаи умумй ва чорум-тахсили касбй метавон идома дода, гурухи мутахассисони чавони болаёцатро омода намуд.
Албатта, механизми мазкур таваччухи махсус, мачмуи чорахои иловагй ва як мицдор маблагро низ, талаб менамояд, аммо дар таносуб ба он ки, ин барнома ба бозори мехнат
мутахассисони лаёкатманд, сохиби илму дониши замонавй, салохиятнок, навовар ва ракобатпазирро мебарорад, хамаи ин талошхо ба маротиб пушонида (чуброн) мешаванд. Зимнан, дигар механизмхои омодасозии мутахассисони чавони лаёкатмандро низ, баррасй кардан мумкин аст, ба мисоли «Иннополис» [5], аммо дар шароити имруза ва бо назардошти иктидори амалии соха ин механизм мутаносибан дастрас ва каммасраф арзёбй мегардад. Щицати фароцам овардани шароити боз цам хубтари таълиму тарбияи наврасону чавонон цоло дар шацру ноцияцои кишвар бо маблаггузории Хукумати мамлакат, социбкорон ва ацолй бунёди садцо муассисаи таълимй босуръатидома дорад» зикр менамоянд Президенти мамлакат. Дар хакикат шумораи ахолй дар мамлакат хамасола афзоиш дорад ва зарур аст, ки шумораи муассисахои таълимй низ, мувофик ба талаботи нуфузи ахолй зиёд (сохтмон) карда шавад.
Дар ин росто, бо талошхои доимии Пешвои миллат лоихахои гуногуни дохилию байналмилалй амалй шуда, хамасола теъдоди зиёди мактабхо сохтмон шуда истодаанд, аммо дар таносуб ба талаботи чорй боз хам зиёд кардани сохтмонхо такозо мегардад. Дар ин самт бо чалби аъзои фаъоли Хизби Халкии Демократии Точикистон ва сохибкорону саховатмандон низ, синфхонахои иловагй, тарики хашар сохтмон шуда истодаанд, ки боиси дастгирист.
Иловатан зарур аст, ки дар ин самти сохтмонхои ичтимой механизмхои муосири хавасмандгардонй бештар татбик карда шаванд. Мисол, барои хавасмандгардонии таъсиси муассисаи таълимии хусусй озод кардани корхои сохтмонии ин муассиса аз андозхои алокаманд, ё инки мукаррар намудани карзи имтиёзноки ипотекй (дарозмухлат) барои бахши хусусй чихати сохтмони муассисахои таълимии хусусй / сохавй.
Президенти мамлакат аз натичаи хуби озмунхои чумхуриявии «Фуруги субхи доной китоб аст» ва «Точикистон - Ватани азизи ман» изхори каноатмандй намуда, иброз карданд, ки: «Мо аз онцо (олимон) дар пешрафтиилм, фарцангва цунар бозёфтцои тозаро интизорем, зеро чавонони точикворисонимероси бузургиилмиву адабй ва фарцангииниёгонинекноме мебошанд, киназирашдар чацонкам аст.
Мо аз чавонони кишвар умеди калон дорем, ки вацтро ганимат шуморида, ба хотири ояндаи неки Ватан ва пешрафти давлати социбистщлол, омухтани илму дониш, касбуцунар, забонцои хорщй ва аз худ кардани техникаву технологияцои навтаринро вазифа ва мацсаду мароми царрузаи худ царор медицанд».
Дар вокеъ озмунхои мазкур аз ташаббусхои заминасоз и пояндаи Пешвои миллат мебошанд, ки хазорхо нафарро барои сайкали махорату лаёкат ва омузиши илму дониш чалб намуданд. Зарур шуморида мешавад, ки бо истифода аз ин имконият олимону мухаккикони сохахои дахлдор ба таълифи бештари корхои илмию адабй машгул гардида, маводхои алокамандро тахия ва интишор карда, дастраси хонанда (донишчу) гардонанд. Хамчунин, амалй намудани озмунхои сохавии хаммонанд, бахри дастгирй, таъмини адолати ичтимой/мехнатй ва хавасмандгардонии кормандон ба максад мувофик мебошад. Зеро дар илми идоракунй хавасмандгардонии маънавй дар таносуб ба хавасмандгардонии моддй (пулй) афзалиятнок ва ё арзишманд (гаронтар) арзёбй гардидааст; хатто, муайян шудааст, ки он метавонад боиси ба маротиб бештар намудани (афзоиш додани) хиссаи даромаднокии ташкилот гардад.
Вобаста ба сатхи маърифатнокии чавонон Президенти кишвар иброз менамоянд, ки: «... яке аз сабабцои асосии майл пайдо кардани одамон ба хурофот, ифротгарой ва радикализми динй мацз бесаводист.
Зу%уротиноматлуб ва хатарнокизикршуда тафаккуримардум, хусусан, наврасону цавонони камтацрибаро за%ролудкарда, ощоро ба ца%олатмебаранд, зиндагиицомеаро тираву торик месозанд ва боиси цафомонии давлат аз ро%и пешрафт мегарданд». Во;еан хам, тахлилу баррасии руйдодхои дахсолаи охир гувохи он мебошанд, ки хар хисороту мусибате ба сари инсоният меояд аз камбудихои худи инсон, аз чумла надоштани дониш ва ё кам доштани хату савод меояд (мебошад).
Таърихи дин низ, собит месозад, ки ихтиёр кардани рохи бад дар хаёт ва ё гумрохй, хурофотпарастию ифротгарой махз аз сабаби надоштани саводи кофй ва суиистифода гардидан аз чониби «гумрохон»-и дигар (гуруххои ифортию террористй) ба миён меояд. Дар робита ба ин, ходисахои дахшатбори солхои 90-уми мамлакат, чанги тахмилии шахрвандй, нооромихои беш аз 40-солаи АфFонистон, пошхурии чанде аз давлатхои араб ва нобасомонихои шумораи зиёди кишвархои мусулмоннишин бинобар надоштани саводи казоии динию дунявй ва гумрохии кисми муайяни шахрвандони хамин кишвархо ба амал омадааст. Нигароникунанда он аст, ин омили номатлуб - суиистифода шудани дини Ислом дар гурухи зиёди кишвархои зикргардида холо хам идома дошта, сатхи камсаводй боз хам поён рафта истодааст.
Ташаббус гардидани тарчумаи точикии Куръони Карим аз чониби Пешвои миллат махз бо хамин ма;сад арзёбй мегардад, - баланд бардоштани сатхи маълумотнокии (дониши) во;еии динии шахрвандон, аз чумла ходимони дин, ки пешдарои намозгузорон (сокинон) хастанд.
Аз ин лихоз, зарур мебошад, ки бахши идеологй аз донишхои идеологияи сиёсй ва маънавиёти комили динй мусаллах гардида, байни насли чавони кишвар мунтазам чорабинихои фахмондадихй амалй намоянд. Дар ин росто, ходимони диниро мебояд бо омузишу тахлил ва истифода аз тарчумаи точикии Куръони Карим бегона ва гунох будани хурофот, ифротгарой ва радикализми диниро байни омма фахмонанд, волидонро бобати тарбияи дурусти фарзандон тал;ин намоянд, наврасону чавононро аз гумрохй ва шомилшавй ба харакатхои иртичой чи дар дохил ва чи дар хоричи кишвар (мухочирати мехнатй) эмин нигох доранд. Мебояд, корхои фахмондадихиро бо волидон зиёд намуда, зарар ва хатарнокии камсаводй ва истифода шудан аз чониби ифротгароёнро ба фарзандони дар мухочирати мехнатй буда расонанд.
Дар робита ба ин, та;озо намудани татбици босамари Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» ва барномахои дигари тарбияи ватандустию худшиносии миллй аз чониби субъектхои идеологй, аз чумла сохторхои ХХДТ, кор бо чавонон, занон ва оила, дин ва робитахои ичтимоии шахру нохияхо, хамчунин кумитахои махаллаву дехот ба ма;сад мувофи; аст.
«Вазифаи воли дайн фацат ба дунё овардани фарзанд нест, балки тарбия ва фаро%ам намуданишароит барои таълим ва рушди фарзанд аст» - иброз менамоянд Пешвои миллат зимни баромад. Дар мамлакат имруз, тиб;и тахлилхои оморй ба хар як оила ба хисоби миёна 6 нафар аъзо рост меояд, яъне дар оила 4 фарзанд тарбия меёбад.
Ба хисоби миёна сатхи (коэффитсисенти) таваллуд дар хар як оила дар Точикистон ба 3,6 нафар мерасад, ки ин дар таносуб ба ИМА-1,9 наф., Хитой-1,9 наф., Амороти муттахидаи араб-2,2 наф. ва кишвархои Аврупо-2,1 нафар зиёд мебошад [6].
Аз инчо бармеояд, ки дар аксари кишвархои пешрафта сатхи таваллуд паст аст; албатта, ин сабаби асосии пешравй нест, аммо омили ба он оварда расонанда асос ба хисоб меравад. Зимнан, барои тарбия ва таълими комили фарзанд ва ё ра;обатпазир гардонидани (тарбияи) у дар бозори мехнат зарур аст, ки ва;т (таваччух, ахамият) ва маблаFи зиёд сарф
карда шавад; агар маблаг кам бошад ва чудо кардани ва;ти зиёд барои тарбияи фарзанд имконнопазир бошад, пас, ягона рох танзими таваллуд мебошад.
Яъне, мавзуи асосй, ин тарбияи комили фарзанд аст, ки дар натича институти устувори оиларо фарохам оварда, ба рушди ичтимоию и;тисодии чомеа боис мегардад.
Хамин тари;, волидонро мебояд ба тарбияи комили фарзанд на пас аз таваллуд, балки хануз аз давраи бана;шагирии он шуруъ намоянд, албатта, зарур аст, ки дар ин чараён имкониятхои ояндаи и;тисодии оила низ, ба назар гирифта шавад.
Дар идома, вобаста ба афзоиш ёфтани сатхи чинояткорй дар байни чавонон Президенти мамлкат чунин иброз менамоянд: «вазифаи давлат на цазо додани одамон, балки фарохам овардани шароит барои таълиму тарбия, касбу хунаромузй ва зиндагиву фаъолияти орому осудаи $ар як шахрванд мебошад.
Лекин падару модарон низ дар баробари давлат ва хатто бештар аз давлат барои таълиму тарбияи фарзандони худ бояд масъулияти баланд дошта бошанд».
Ин маънои онро дорад, ки имруз ба тарбияи нодуруст ва зиёдшавии холатхои чинояткории чавонон, пеш аз хама, волидон масъул ва чавобгар мебошанд. Дар шароити чомеаи демократй вазифаи давлат фарохам овардани шароити мусоиди зиндагй мебошад, ки дар ин самт пешравихо хеле зиёд низ, мебошанд, аммо масъалахои оиладорй, таълиму тарбияи фарзандон ва бо касбу ихтисосхои муосир (чавобгу ба талаботи бозори мехнат) фаро гирифтани (омузонидани) чавонон масъулияти бевоситаи шахрвандон аст. Масъалаи хонадоркунии чавонон низ, бояд ба танзим дароварда шавад; одати кухнашудаи дар синну соли бармахал (18-20 солагй) хонадор кардани фарзанд бояд аз байн бурда шавад. Зеро дар шароити серфарзандй ин одати ;олабй мачмуи мушкилоти сарбастаро ба бор овардааст. Бо нияти хушхол гардонидани аъзои оила ва (гуё) «ичро кардани ;арзи падарй/модарй» - бармахал хонадор кардани фарзандон, о;ибат талаботи ташкили оилаи нав, зимнан сохтмони манзили исти;оматй, то як муддат (ба хисоби миёна 4-5 сол) нигохубин кардани ин оилаи нав (дар манзили волидон) ва гайра ташвишу харочотхои зиёдро ба бор меорад. Дар натича, яъне ба бор омадани ташвишхо, холатхои ногувор, ба монанди муно;ишахои дохилиоилавй, беморихо, чудошавй, ху;у;вайронкунй, зуроварй ва гайра ба миён меояд.
Аз ин лихоз, рохи халли масъала, ин бартараф сохтани одатхои кухнашудаи хонадоркунй ва бана;шагирии дурусти оила ба хисоб меравад, ки дар он на;ши волидон хеле таъсиррасон мебошад.
«Барои баррасй ва халли масъалахои чавонон ва иштироки фаъоли ощо дар хаёти сиёсй, щтисодй, щтимой ва фащангиикишвар соли2015 дарназдиПрезиденти Точикистон Шурои миллии кор бо чавонон таъсис дода шуд» - иброз менамоянд Пешвои миллат, хамчунин таъкид менамоянд, ки «Шурои мазкур, ки дар назди раисони вилоят ва шахру но^ищо низ амал мекунад, хамчун як майдони мухимми баррасии масъала ва мушкилоти со$аи чавонон, дарёфти роххои халли ощо ва дастгирии ташаббус$ои созандаи чавонон васеъ истифода карда мешавад.
Вобаста ба ин, таъкид месозам, ки мо ташаббусу пешнщощои созандаи чавононро хамеша дастгирй намуда, барои амалй гардидани ощо тамоми имкониящоро фарохам месозем».
Дар во;еъ ниходи мазкур дар шароити кишвархои ИДМ хамто надошта, он метавонад барои халли мачмуи проблемахои чавонон ва сиёсати давлатии чавонон бо иштироки бевоситаи (худи) чавонон ва хамдастии (сахмгузории) фаъоли субъектхои ;арор;абулкунанда мусоидат намояд.
Дар робита ба ин, зарур аст, ки ба ду масъалаи хоси идоракуни таваччух дошта бошем, ба сифати тавсия.
Якум, мунтазам баргузор намудани чаласахои Шуро, аз чумла шурохои назди расиони вилоятхо ва шахру нохияхо бо речаи «аз поён ба боло», яъне аввал чаласаи шурои нохиявИ/шахрИ баргузор гардида, масъалахои марбут ба сатхи вилоят чудо ва ба шурои вилоятИ пешниход карда шаванд, зимнан чалсаи шурои вилоятИ доир гардида, масъалахои хоси чумхуриявИ ба зинаи болоИ пешниход карда шаванд.
Дуюм, масъалахои баррасишвандаро мебояд зимни тахлилу омузишхои мушкилоти рузмарраи хаёту фаъолияти чавонон тари;и ташкили пурсишу сухбатхои даврИ муайян намуд. Х,амчунин зарур аст, ки ба сифати масъала мушкилоти монеи ташаббускорию навоварихои чавонон гардида, муайян карда шуда, хамчун рузнома ба шурои нохиявИ/шахрИ пешниход карда шавад.
Албатта, дар кишвар барномахои муайяни давлатИ татби; мегарданд, ки гурухи масъалахои мубрамро фаро гирифтаанд, аммо онхо дарозмуддат буда, халли проблемахоро дар мухлати 3-5 сол пешбинИ намудаанд. Яъне, гурухи муайяни проблемахои рузмарра ва ё тозапайдошударо хал карда наметавонанд; дар инчо на;ши калидии Шуро махз баррасии хамин масъалахои рузмарра мебошад, зимнан зарур аст, ки руйхати проблемахои чорИ тари;и усулхои болозикр тартиб дода шуда, ба шурохои дахлдор пешбарИ карда шавад. Президенти кишвар дар самти рушди варзиш таъкид карданд, ки: «... рсцбарону масъулони сох,а бояд ба куллан бех,тар кардани фаъолияти баъзе федератсищо, тарбия кардану ба камол расонидани варзишгарони касбй, истифодаи самараноки иншооти варзиш ва ниго^убини ощо эътибори циддй дщанд». Мусаллам аст, ки асоси тарзи хаёти солимро тарбияи чисмонИ ва варзиш ташкил медихад. Мувофи;ан зери хидояту рохнамоихои Пешвои миллат дар дахсолаи охир дар сохаи варзиш тагйироти куллИ ба миён омада, дастовардхои варзишии кишвар ба маротиб афзоиш ёфта, хазорхо иншооти варзишии намудхои гуногун сохта, ба истифода дода шуданд.
Дар шароити рушди варзиши касбИ дар арсаи чахонИ зарур аст, ки барномаи махсуси гузариш ба системаи нави рушди варзиш ва ё касбикунонии сохаи варзиш тахия ва амалИ (баррасИ) карда шавад. Зеро дар аксари кишвархо муваффа;ияти сохаи варзиш махз ба ташаккули низоми касбии он асос меёбад.
Ба таври содда, сохаи варзишро иборат аз ду гурухи иштирокчиён касбИ ва гайрикасбИ метавон чудо намуд. Тафовути байни ин ду мафхум дар он аст, ки иштирокчии касбИ бо музди мехнат ва имтиёзхои муайяни ичтимоИ фаро гирифта шуда, иштирокчии гайрикасбИ аз ин гурухи пардохтхо пурра бархурдор намебошад. Зимнан, дар ;исме аз кишвархо муррабИ хамчун иштирокчии касбИ ва варзишгар-гайрикасбИ муайян гардида, дар ;исми дигари кишвархо, бахусус кишвархои пешрафта хар ду иштирокчИ касбИ мебошанд. Яъне, варзишгар низ, хамчун муррабИ музди мехнат гирифта, бо пардохтхои дахлдори ичтимоИ таъмин мегардад. Аммо меъёри музди мехнат куллан фар; дошта, дар асоси хачми кор, дастовардхо ва маъруфият тиб;и шартномаи фардИ му;аррар карда мешавад. Варзишгари касбИ, шахсест, ки варзишро хамчун касб ихтиёр намуда, бо он зиндагИ мекунад [7].
Масъалаи дигар, ки боиси таваччух аст, ин истифодаи самараноки иншооти варзишИ дар мамлакат арзёбИ мегардад. Имруз, асосан, ду шакли иншооти варзишИ, давлатИ ва хусусИ сохтмон шуда истодаанд. Дар ин чо иншооти давлатИ зери хамохангсозИ, истифода ва нигохдории сохторхои сохаи варзиш ;арор дошта, иншооти варзишии хусусИ бошад, аксаран назорати махсус надошта, барои истифодаи ягон гурухи муайяни варзишгарон
вобаста нашуда, рисолати номуайян доранд ва эхтимол мухлати коршоямии онхо низ, дур давом накунад.
Аз ин лихоз, зарур аст, ки тибки талаботи конунгузории дахлдор низоми сертификатсиякунонии иншооти варзишй ва истифодаи самараноки онхо ба таври васеъ ва фарогир ба рох монда шуда, хар як иншоот дар муовфика бо сохибмулк ба ришта ва ё гурухи муайяни варзиш(гарон) вобаста карда шавад.
«Вацте мо чавононро умеди фардои кишвар, неруи созанда ва захираи стратегии давлату миллатменомем, ин суханон танцо шиорнабуда, балкимацз ба чавононвобаставу пайваста будани ояндаи давлату миллатро цамчун як воцеият баён менамоянд, зеро давлат ва миллате, ки дар бораи насли чавони худ андеша мекунад, дар асл ояндаи худро таъмин ва устувор месозад.
Мацз ба цамин хотир, дар яке аз суханроницоям гуфта будам, ки «Ру овардан ба чавонон - ру овардан ба оянда» мебошад» - иброз менамоянд Пешвои миллат. Вокеан хам чавонон рисолати ояндасозй бар душ дошта, имрузу ояндаи чомеа ва давлат аз онхо вобастагии амик дорад. Фарди чавон агар созанда тарбия ёбад, пас механ рушдёбанда мегардад ва агар аз тарбияи комил дур монда, гумрох гардад, пас чомеа ру ба танназул менихад.
«Сиёсати ру овардан ба чавонон» тибки Барномаи пешазинтихоботии Хизби Халкии Демократии Точикистон ба сифати аз самтхои асосии мархалаи имрузаи рушди давлатдории миллй мукаррар гардидааст, ки барои расидан ба ин хадаф андешидани тадбирхо барои бехтар гардонидани шароити рушди маънавию ахлокй ва кору фаъолияти чавонон пешбинй карда шудааст [8, с.34]. Боиси зикр аст, ки хушбахтона ин тадбирхо, аллакай, тарики сохторхои ХХДТ ва аъзои фаъоли он амалй шуда истодаанд. Аз ин лихоз, насли чавонон сармояи устувор дар рохи бунёди чомеа буда, таваччухи хосса ва доимй, таълиму тарбияи комил ва рохнамой метавонад онхоро ба захира ва ё сарвати тиллоии миллат табдил дихад.
Пешвои миллат ба чавонон эътимоди каввй доранд, ба онхо мансабхои олии давлатиро вогузор менамоянд, зимнан шароитхои алокамандро фарохам овардаанд. Чавононро, дар навбати худ, мебояд бар ивази ин гамхорию дастгирихо пайрави асили Пешвои миллат буда, малакаю дониши худро сайкал дода, ташаббускорию навовариро самти хаёту фаъолият ихтиёр намуда, ба амалсозии гояхои созанда талош варзанд.
Дар самти рушди волонтёрй Президенти чумхурй иброз менамоянд, ки: «Тацвияти фаъолияти волонтёра ва тацким бахшидани иттицоду цамбастагии чавонони кишвар дар атрофи сиёсати давлату Хукумати мамлакат яке аз самтцои афзалиятноки кор бо чавонон мебошад.
Мактабиволонтёра барои чавононцамчун арсаи ба цам оварданиимконият ва неруи созандаи онцо чщати анцом додани амалцои хайрхоцона, иштироки фаъол дар корцои чамъиятииманфиатбахшва равандихудташаккулёба мусоидатмекунад».
Тибки Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи фаъолияти волонтёрй» [9] фаъолияти волонтёрй дар шакли кор ва хизматрасонй аз чониби шахсони вокей ва хукукй дар самти бехдошти вазъи ичтимоию иктисодй ва маънавии давлат ва чомеа ба амал бароварда мешавад. Волонтёр бошад, шахси вокеиест, ки ихтиёран ва бо интихоби озод вакт, кор ва малакаи худро бемузд ва ё чуброни харочот бевосита ва ё ба воситаи ташкилотхои чалбкунанда ба манфиати чомеа пешниход менамояд. Хамчунин, самтхои фаъолияти волонтёрй - самтхои дорои хусусияти ичтимоии хаёти чомеа, аз чумла дар
сохахои чифзи ичтимоии ахолИ, хифзи ху;у;и инсон, тандурустИ, маориф, илм, фарханг, варзиш, туризм, эхсонкорИ, хифзи мухити зист мебошад.
Аз му;аррароти болозикр бармеояд, ки фаъолияти волонтёрИ барои кишвари мо хеле ахамиятнок буда, метавонад барои кумаку эхсонкорИ, дастгирии ;ишри ниёзманди ахолИ, за нав эхё намудани ниходхои зиёди бекорхобида (бинобар норасоии кадрИ), такмили донишу малакаи чавонон, шароити барои аз худ кардани тачриба ва ё соби;аи корИ ва гайра мусоидат намояд. Аз хама мухим он ки ин намуди фаъолият ройгон ва ё хеле каммасраф ба рох монда шуда, барои бехтар гардонидани вазъи и;тисодии чомеа (хатто ташкилоту муассисахои алохида) истифода мегардад.
Зарур аст, ки ичрои талаботи ;онунии ин намуди фаъолият таъмин (риоя) карда шуда, ба сохахои гуногуни мамлакат хизматрасонихои волонтёрИ равона карда шаванд. Мебояд махфилхо ва марказхои гуногунсамти волонтёриро ташкил намуда, шахсони хохишмандро бо назардошти хавасмандгардонихои гуногун чалб намуда, хизматрасонихои волонтёрИ ба таври васеъ ба рох монда шаванд.
^амчун идомаи хидоятхои боло Пешвои миллат иброз менамоянд, ки: «Таъминоти щтимоии чавонон, аз чумла дастгирии ятимони кулл ва аз оилахои камбизоат, цавонони имконияташон махдуд ва бекор самти афзалиятноки сиёсати давлатй муцаррар гардидааст, чунки ин гурухи осебпазир, пеш аз хама, ба дастгирии давлат ниёз дорад». Дар ха;и;ат хам, махз хамин гурухи чавонон бештар ба дастгирИ ниёз доранд, аз чумла, ятимон, ки хангоми ба синни 18 солагИ расидан бояд манзили зист ёфта, барои сохиби касбу ихтисос шудан, идомаи тахсил кунанд. Дар робита ба ин зарур аст, ки механизми парастории ятимон то мухлати сохиби молу мулк ва ё чойи кор шуданашон тахким бахшида шавад. Дар баробари тадбирхои давлатИ дастгирии бахши хусусИ низ, хамчун кори хайру эхсон ба ин самти фаъолият ба ма;сад мувофи; аст.
Сафарбар намудани волонтёрон низ, барои кумак расонидан ба шахсони эхтиёчманд, бахусус пиронсолон вобаста ба ичрои корхои вазбин, тоза кардани манзили исти;оматИ, хамрохИ кардан хангоми куча рафтан ва гайра хеле ахамиятнок аст.
Асосгузори сулху вахдати миллИ-Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам ЭмомалИ Рахмон суханронии худро бо чавонон чунин чамъбаст менамоянд: «Мо ба шумо цавонон - неруи бузурги созандаи кишвар эътимод мекунем ва бовар до рем, ки аз ухдаи ин рисолати бузурги таърихй ва щрои вазифаи фарзандии хеш бо сарбаландй мебароед». Чуноне ки дар боло иброз гардид, рисолати фарди чавон ватансозист ва месазад, ки хар як узви чомеа мавриди назар кардан ба насли наврасу чавон, дар симои онхо созандагони ояндаро бинанд ва барои бунёди ояндаи уствор имруз сахмгузорИ намоянд.
АДАБИЁТ ВА МАНБАЪХРИ ИСТИФОДАШУДА
1. Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030. Санади меъёрии хукук;й. Душанбе: 2016. - 89 с.
2. Устойчивое развитие // Википедия - https://ru.wikipedia.org/wiki7y стойчивое развитие
3. Абдуллозода А.Р., Миралиён К.А. Пешвои миллат бо чавонон, Нашриёти Ганч. Душанбе: 2018. - 416 с.
4. Миралиев К., Чавонон ва 20 соли исти;лолият, Самт, Душанбе: 2012. - 272 с.
5. Иннополис // Сайт компании - https://innopolis.com/resident/education/
6. Список стран по суммарному коэффициенту рождаемости // Википедия -https://ru.wikipedia.org/wiki/рождаемость
7. Профессиональный спорт // Википедия -https://ru.wikipedia.org/wiki/проффесиональныйспорт
8. Барномаи пешазинтихоботии Х,изби Хал;ии Демократии Точикистон (самтхои мухимтарини рушди мамлакат дар солхои 2020-2025), Душанбе: 2019. - 40 с.
9. Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2013, N° 8-9, мод. 652; соли 2015, .№12. ;1, мод.1114
