CC BY
22
УДК 327 ББК 66.4.(5)61
МАСЪАЛАХОИСИЁСАТИ Кобилова СущияЯшиновна,
ХОРЩИИ ФЕДЕРАТСИЯИРУСИЯ ДАР н.и.и., дотсенти кафедраи
МУНОСИБАТХРИ сиёсатшиносии ДДХБСТ
МУТАЦОБИЛА БО ТОЦИКИСТОН (Тоцикистон, Хуцанд)
ВОПРОСЫ ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ Кобилова Сулхия Яшиновна,
РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ ВО канд. ист. наук, доцент кафедры
ВЗАИМООТНОШЕНИЯХ С политологии ТГУПБП
РЕСПУБЛИКОЙ ТАДЖИКИСТАН (Таджикистан, Худжанд)
ISSUES OF FOREIGN Qobilova Sulhiya Yashina, c.h.s.,
POLICY OF THE R USSIAN docent of Political science chair in
FEDERATION TSULBP(Tajikistan, Khujand)
IN RELATIONS with Tajikistan E-MAIL: khoshimovan@bk.ru
Калидвожа^о: муносибатуои геополитики, Осиёи Маркази, манфиатуои геополитики Федератсияи Русия, Тоцикистон, муносибатуои мутацобилаи Федератсияи Русия бо давлатуои Осиёи Маркази, манфиатуои геополитикии ИМА
Масъалауои сиёсати хориции Федератсияи Русия дар муносибатуои мутацобила бо Тоцикистон, вазъи сиёсии уозира ва дурнамои муносибатуои дутарафа барраси шудаанд. Хамчунин цойгиршавии цугрофй ва вазъи Тоцикистон, манфиатуои геосиёсии Федератсияи Русия, ИМА, ЦМЧ, Эрон, Хцндустон, мамолики ИДМ ва маруилауои рушди муносибатуои байни Тоцикистон ва Федератсияи Русия ва гайра ба риштаи таулил кашида шудаанд. Ба цойгиршавии цугрофии минтацауои Тоцикистон ва Русия ва тамоюлуои инкишофи дуцонибаи Тоцикистон ва Русия диццати махсус дода шудааст. Нуцтаи назари зерин пешнщод гардидааст: пешцадамии гояуои авроосиёй аз диди гояуои геосиёсии Русия нисбат ба мамлакатуои Осиёи Маркази ба инкишофи муносибатуои онуо мусоидат мекунад. Хрмчунин пешрафти Русия дар муносибат ба мамлакатуои Осиё, ки ба уайси уалцаи мууими манфиатуои милли-геосиёсии мамлакат зууур мекунанд, барраси гардидааст.
Ключевые слова: геополитические отношения, Центральная Азия, геополитические интересы, Российская Федерация, Таджикистан, взаимоотношения РФ со странами ЦА, геополитические интересы США
Проработаны вопросы внешней политики Российской Федерации во взаимоотношениях с Таджикистаном, современное политическое состояние и перспективы двусторонних отношений. Также рассматриваются географическое расположение и состояние Таджикистана, геополитические интересы Российской Федерации, США, КНР, Турции, Ирана, Индии, стран СНГ и этапы развития отношений между Таджикистаном и Российской Федерацией и т.п. Особое внимание уделяется географическому положению регионов Таджикистана и России и тенденциям развития двусторонних отношений Таджикистана и России. Предложена точка зрения, что прогрессивность евроазиатских идей в ракурсе геополитических идей России по отношении к странам Центральной Азии способствует развитию их отношений. Также рассматривается геополитическое продвижение России по отношению к странам Азии, которое выступает ключевым звеном её национальных геополитических интересов.
Key words: geopolitical relations, Central Asia, geopolitical interests of the Russian
Кобилова С.Я. Масъалауои сиёсати хориции Федератсияи Русия дар муносибатуои мутацобила бо Тоцикистон
Federation, Tajikistan, relations of the Russian Federation with the countries of Central
Asia, geopolitical interests of the United States
The article deals with the issues of the foreign policy of the Russian Federation in relations with Central Asian countries, the current political situation and the prospects for bilateral relations. The article also examines such issues as geographical location of Tajikistan, geopolitical interests of Russian Federation, USA, China, Turkey, Iran, India, CIS countries and the stages of development of relations between Tajikistan and the Russian Federation. Specific attention is given to geographical position between the regions of Tajikistan and Russia, tendencies in the development of bilateral relations between Tajikistan and Russia. From the author's point of view progressiveness of Eurasian ideas from the perspective of Russia's geopolitical ideas regarding the countries of Central Asia contributes to the development of relations. The article also examines Russia's geopolitical advancement in relation to Asian countries which acts as a key link in the country's national and geopolitical interests.
Дар низоми рушди нави муносибатх,ои геополитикии олам маком ва накши Точикистон ва дигар кишвархои Осиёи Марказй рузмарра мах,суб меёбад. Дар байни давлатхои бузурги чахонй ва минтакавй дар ташаккули вазъи геополитикии Осиёи Марказй нуфузи бештареро Федератсияи Русия, ИМА, ЧХЧ, Туркия, Эрон, Хиндустон, кишвархои дигари ИДМ ва давлатхои Иттифоки Аврупо касб кардаанд. [1,c. 96] Хадафи асосии геополитикии давлатхои мазкур дар муносибат бо кишвархои Осиёи Марказй иборат аз ба вучуд овардани мухолифати байнихамдигарии тарафхо нисбати якдигар ва тах,ким бахшидани мавкеи геостратегии хеш мах,суб меёбад.
Тачрибаи раванди сиёсии чахонй нишон медихдд, ки Точикистон барои химояи манфиатхои геополитикй ва пайдо намудану тахкими маком ва накши махсуси худ дар низоми навини олам кушишхои зиёд ба харч медихдд. Макоми чойгиршавй ва вазъияти чугрофиион масъаларо боз хам рузмарра мегардонад. Точикистон дар халкаи кишвархое карор дорад, ки на хама вакт муносибаташон холисонаю бегаразонаанд. Аз ин хотир, Точикистон имкониятхоро истифода бурда, бо тамоми мамлакатхои манфиатдор, хам ба Федератсияи Русия ва хам ба ИМА ва хам бо мамлакатхои дигари муктадиру хамчавор дар пайвастагй ва муносибатхо карор мегирад. Ё худ Точикистон метавонад такягохро дар олами ислом чустучу намояд, махсусан бо кишвархое, ки умумияти забонию фархангй доранд. Чунин холат на танхо ба Русия, балки ба тамоми Fарби насронй хуш намеояд. Махсусан, дар шароити хозира, ки гурух,и давлатхои исломй чараёни бунёдгароиро таквият ва тахким мебахшанд, руоварихои геополитикии давлатхои тозаистиклоли Осиёи Марказй ба онхо боиси андешахои гуногун мегарданд.
Яке аз давлатхое, ки дар Осиёи Марказй манфиатхои геополитикии худро ба таври доимй ва пайгирона хдмоя менамояд, Федератсияи Русия мебошад. Ба акидаи сиёсатшинос Зокиров Г.Н. Федератсияи Русия манфиатхои геополитикии худро дар заминаи «панч принсип» - хифзи хаёти шахрвандони Русия ва хамватанони бурунмарзй; афзалияти хукуки байналхалкй; инкишофи бисёркутбии чахон; инкишофи муносибатхои дустона бо мамлакатхои дигар; фаъолият доштан дар мамлакатхои дуст ба амал бароварданй мешавад. [3, с. 199] Чунин муносибатро борхо рохбарони Федератсияи Русия иброз доштаанд.
Федератсияи Русия хамчун давлати бузург наметавонад, ки Точикистон ва минтакаи Осиёи Марказиро аз доираи манфиатхои геополитикии худ берун созад.
Манфиатхои геополитикии Русия ва Точикистон мухолифи якдигар нестанд. Аз нуктаи назари мухаккикони сохд дар доираи манфиатхои миллию геополитикии тарафайн байни Федератсияи Русия ва Ч,умхурии Точикистон дар давраи истиклол се мархалаи рушди муносибатхо ба миён омадаанд, ки хар яке махсусиятхо ва афзалиятхои худро дорад.[3, с. 201]
Давраи аввал, ки хамкорихои харбию сиёсии Федератсияи Русия ва Точикистон бартарй пайдо намуда буданд. Он такрибан солхои 1991 -1994-ро фаро мегирифт. Дар ин давра «Шартнома дар бораи дустй, хамкорй ва ёрии тарафайн», ки аз 25 майи соли 1993 ба имзо расида буд, дар танзим ва пешомади муносибатхои байнихамдигарии ду мамлакат накши мухимро мебозад. Рохбарияти Точикистон маком ва накши Русияро дар минтака хамчун кафили сулху субот ва инкишоф кадр менамуд. Русия тавонист, ки худро хамчун давлати бузурги пуштибони Точикистон нишон дихад. Махсусан, давраи чанги хамватании Точикистон чунин андешаро таквият медихад. Русия тавонист, ки иштирокашро дар Точикистон, асосан ба таври самаранок таъмин созад ва яке аз кафилхои боэътимоди хотима ёфтани чанги хамватанй дар Точикистон гардад. Фаъолияти намояндагони сулхпарвари Русия дар Точикистон дар хифзи сархади Точикистону Афгонистон хамчун сархади умумии ИДМ, иштироки фаъоли Русия дар Контингенти махдуди нерухои сулхпарвар, маком ва накши Русия ба сифати тарафи сеюм дар халли мочарои сиёсй дар хамаи даврахои музокирот равона шуда буданд. [6, с. 96]
Ч,анги шахрвандии Точикистонро давлатхои гуногун ва нерухои мухталиф бо максадхои худ истифода менамуданд. Дар заминаи мочарои сиёсй падидахое ба миён омаданд, ки масъалахои таъсири манфиатхои геополитикии нерухои сиёсии мазкурро аз хам чудо месохтанд. Аз ин хотир, рохбарони онвактаи чумхурй барои бартараф намудани мочарои сиёсии дохилй беэътиной зохир намуда, дар дарки амик ва халли мочаро амали дурусте ба харч дода натавонистанд. Бинобар ин умед ба Русия нигаронида мешуд. Хам одамони одй ва хам рохбарони мамлакат мавкеи Русияро дар халли мочарои мусаллахона мусбат арзёбй намуда, иштироки онро мехостанд. Аз Федератсияи Русия хохиш доштанд, ки дар минтака накши фаъолтареро ба ухда гирад. Пас аз ин, дар минтака масъалаи таъсиси амнияти умумй ба миён омад.
Дар натичаи авч гирифтани чанги шахрвандй дар Точикистон бештари русхо ба Федератсияи Русия мухочир гардиданд. Дар баробари ин боз масъалахои иловагй, аз кабили мухочирати ахолй аз чумхурихои собик зам гаштанд. Fайр аз ин Русия мачбур гашт, ки 25 хазор сарбозонро ба минтака барои ба эътидол овардани вазъияти сиёсй фиристонад. Зеро нерухои оппозитсионии Точикистонро давлатхои дигар, аз чумла Эрон, баъзе давлатхои араб, Покистон ва мучохиддини афгон дастгирй менамуданд. Чунин менамуд, ки нерухои оппозитсионй барои чанги тулонй омодагй дида бошанд. Русия ба хулосае омад, ки агар бо мурури замон пеши рохи нерухои мочарогар дар Точикистон гирифта нашавад, онхо метавонанд ба сархади Русия наздик оянд ва Русия боз ба масъалахои нав, аз кабили терроризм, экстремизм ва воридоти маводи мухаддир дар минтака ру ба ру гардад. Вокеияти ин масъалахоро ба инобат гирифта Русия ба рохбарони онвактаи кишвархои Осиёи Марказй фишор овард, то ки «хукуки акаллиятхои рус» химоя карда шаванд. Дар холати гайр Москва метавонад воситахои дигарро вобаста ба имкониятхо ва вазифахою хохишаш истифода намояд. [2, с. 323]
Ба сабабхои бо хам мувофик наомадани акидахо ва мавкеи рохбарони консерватор ва ислохотгаро Русия натавонист сиёсати хоричии худро дар Осиёи Марказй бо таври дилхох амалй намояд. Дар ин давра тамоми андешаронихои
Кобилова С.Я. Масъалауои сиёсати хориции Федератсияи Русия дар муносибатуои мутацобила бо Тоцикистон
сиёсатмадорони рус дар атрофи масъалаи инкишофи муносибатхо бо Аврупо ба амал меомаданд ва аз ин хотир, натавонистанд манфиатхои геополитикиашонро дар минта;а дуруст муайян намоянд. Дар байни зиёиёни Русия, махсусан зиёиёни сохахои гуманитарию цомеашиносй равияи гарбпарастй ё худ назарияи рушди евроатлантикй ;увват гирифта буд.
Давраи дуюм, ки ба масъалахои таъсири сиёсй расонидани Русия ба мамлакатхои Осиёи Марказй марбут аст, солхои 1994 - 1999-ро фаро мегирад. Дар он замон Русия барои аз даст додани таъсири сиёсии худ ва ба дасти ;уввахои сиёсии минта;авй во гузаштани он бисёр ба ташвиш омада буд. Русия аз сари нав ба анъанахои пешинаи худ ру оварда, мав;еи стратегии худро дар заминаи бар;арор намудани ;увва ва хукмронии пешина дар минта;а сафарбар сохт. Сиёсатмадороне, ки чунин а;идаро цонибдорй менамуданд, хисоб мекарданд, ки Русия бояд дар Тоцикистон манфиатхои хаётан мухимро хифз намояд ва дар минта;а иштироки фаъол дошта бошад, то ки ба пайдо шудани таъсири ;уввахои дигар монеа гардад. Чунин самти инкишофи равандро цонибдорони таълимоти рушди евроосиёгй дастгирй мекарданд.
Ч,онибдорони назарияи рушди евроатлантикй а;идаи мукобилро дастгирй намуда, бар;арор намудани муносибатхо дар доираи Давлати Шуравй дар заминаи мубориза ва му;овимат ба демократияи Fарбро номумкин медонистанд. Онхо чунин мешумориданд, ки сиёсати хориции Русия бояд майл ба инкишофи муносибатхои Fарб дошта бошад ва ба масъалахои дохилй ва манфиатхои давлатхои дигар, махсусан ба чумхурихои Осиёи Марказй дахолат нанамояд. Вале аз набудани доктринаи ягонаи сиёсй онхо натавонистанд, ки мав;еашонро химоя намоянд. Пас аз ин, сиёсатмадорон ва Хукумати Русия сиёсати гузариш аз таълимоти евроатлантикй ба евроосиёгиро пайгирй намуда, тагйири самти харакати сиёсй намуданд. Вобаста ба ин барои дарёфти мав;еи сиёсй дар низоми нави цахонй Русия даъво ба минта;аи Осиёро намуд. Дар ин цо саволи манти;ие ба миён меояд, ки оё Русия, ки барои ба тасарруфи худ даровардани хал;хои Осиё зиёда аз 300 сол мубориза бурдааст, аз сиёсати осиёгарой даст мекашад? Харгиз не! Руоварии самти харакати сиёсй ба кишвархои Осиё яке аз хадафхои мухимтарини сиёсати хорицй ба хисоб меравад, ки танхо ба хотири хифзи манфиатхои миллию геополитикии Русия ба амал бароварда мешавад. Бо афзалият пайдо намудани таълимоти евроосиёгй манфиатхои геополитикии Русия дар Осиёи Марказй робитаи доимй ва хамешагиро пайдо намуд. Онхо мушаххасан дар Тоцикистон во;ей мегарданд.
Давраи сеюми сиёсати Русия дар Осиёи Марказй аз охири солхои 1990 - ум огоз мегардад. Давраи мазкур як навъ замони бархурди манфиатхои геополитикй ва геостратегии ИМА ва Русия дар Осиёи Марказй мебошад. Асоси онро ра;обати ду давлати абар;удрати олам ташкил менамояд. Ра;обати онхо руз аз руз меафзояд. Федератсияи Русия дар муносибатхои мута;обила бо давлатхои Осиёи Марказй ма;ом ва на;ши стратегй дорад. [4, с. 256]
Тоцикистон ба интегратсияи минта;авй ва пайвастшавию хамкории доимй бо Русия талош дорад ва дар сохахои мухталифи мухими хаёти цамъиятй таъмини муносибатхои фаъоли самаранокро мехохад. Дар муносибатхои байнидавлатй тарафхо як ;атор шартномлхо на созишномахо ба имзо расонидаанд, ки мацмуи манфиатхои геолполитикии хар ду давлатро инъикос менамоянд. Санадхо имконоти заруриро дар таъсис ва тахкими робитахои байнидавлатй дар хамаи сохахои хаёт таъмин менамоянд.
Осиёи Марказй ва Чумхурии Тоцикистон хамчун манбаи ашёи хом ва содироту
манбаи бузурги истифодаи сарватхои зеризаминй мавкеъ гирифтаанд. То ин замон як гурух сиёсатшиносони рус, ба мисли Зиновев чунин мешуморанд, ки «мо наметавонем аз назди нафти Озарбойчон ва пахтаи Осиёи Марказй хамчун яктарафа гузарему набинем. Барои мо ин бойигарихо лозиманд. Мо бояд онхоро мисли бародарони наздик, ки машъали тамаддунро дасти ба даст мегиранд, истифода намоем. Онхоро тарзе истифода намоем, ки аз истифодаи подшохони мустамликавй фарке дошта бошанд. Мо бояд онхоро омузонем ва аз болои онхо назорат барем». Х,аминро кайд кардан зарур аст, ки Русия мисли пештара ба ашёи хом ва сарватхои зеризаминии ин минтака ва Точикистон аз харвакта дида бештар ниёз дорад. Аз ин сабаб Точикистон манбаи ашёи хом ва содироти моли Русия аст. Точикистон дорои сарватхои фаровони зеризаминй: нафт, газ, ангиштсанг, намак, сурма, тилло, симоб, арсен, волфрам, булури кухй, сангхои киматбахо, сурбу рух, филизхои нодир ва чашмахои маъданист. Конхои урани Точикистон барои сохтани ярокхои хастай ва истифодаи осоиштаи он дорои ахамияти махсуси стратегианд. Дар кишвар захирахои обии зиёд низ мавчуданд ва он яке аз минтакахои асосии богпарварй ва пахтакорй ба хисоб меравад. Русия дар муомилоти тичоратии Точикистон чои махсусро сохиб аст. Федератсияи Русия дар коркарду исти-фодаи ашёи хом ва воридоту содироти моли Точикистон накши назаррас дорад. Точикистон дар ояндаи наздик факат бо ёрии давлатхои дигар аз ухдаи истифодаи васеи захирахои зеризаминй баромада метавонад. Дар он Русия низ мавкеи муайянро ишгол менамояд. Осиёи Марказй барои Русия мисли дигар минтакахои собики мамлакат дар хамкорй ва робитаи мутакобила хамчун минтакаи бегона ба хисоб намеравад. Зеро инкишофи чунин хамкорй ва робитаи мутакобиларо давлату манфиатхои геополитикии тарафайн талаб доранд. Майлонхои хамкорй бештар дар сохаи хаёти иктисодй манфиатхои умумиро ташаккул медиханд ва комил мегардонанд. Чунин тарзи инкишоф устувории ичтимоию сиёсй, баробарии харбй ва рушди хамкорихоро таквият мебахшад. Дар чунин шароити бавукуъомада Русия низ кушиш менамояд, ки аз мамлакатхои дигар кафо намонад. Дар ояндаи дуру наздик максад дорад, ки як катор лоихахои иктисодиро кор карда баромада онхоро, аз чумла, дар Точикистон амалй созад. Ч,ониби Точикистон низ муносибати тарафайни судмандро ба рох монда, тайи солхои зиёд Точикистон хамчун сипар на танхо амнияти худ, балки бехатарии минтака, кишвархои пасошуравй ва аврупоиро аз пахншавии маводи мухаддир, силох, терроризму экстремизм ва мухочирати гайриконунй таъмин карда истодааст.(5)
Осиёи Марказй хам барои ИМА ва хам барои Русия фазой мухимтарини геополитикии афзалиятноки манфиатхо махсуб меёбад. Холати мазкур на танхо бархурди манфиатхои миллию геостратегии Русия ва ИМА дар масъалахои глобалй, аз кабили яроки хастай, балки дар масъалаи мавкеъгирии ин кишвархо дар марзхои ИДМ, пеш аз хама, давлатхои Осиёи Марказиро дар бар мегиранд. Хадафи асосии сиёсати ИМА - ро зохиран он чихат ташкил менамояд, ки Федератсияи Русия хамчун чомеаи демократй ташаккул ва инкишоф ёбад ва дар низоми нави чахонй мавкеи муътадил дошта бошад. Дар ин холат имконияти бозгашти «чанги сард»-ро рохбарияти сиёсии ИМА истисно медонад. [3, - с. 211-214]
Пайнавишт:
1. Афганистан и безопасность Центральной Азии. Выпуск 3. - Бишкек; Душанбе, 2006. -166 с.
2. Гаджиев К.С. Геополитика. - М.: Международные отношения, 1998. - 479 с.
3. Зокиров Г.Н. Геополитика. - Душанбе: Эчод, 2009.-324 с.
4. Зокиров Г. Сиёсатшиносй. - Душанбе, 2010.- 520 с.
Кобилова С.Я. Масъалахои сиёсати хориции Федератсияи Русия дар муносибатхои мутацобила бо Тоцикистон
5. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат, Эмомалй Ра^мон ба Мацлиси Олии Цум^урии Тоцикистон// www.president.tj/node/13739, 2018.- 26-уми декабр 2018.
6. Пулатов А.Х. Этносоциальные отношения в Центральной Азии. -Худжанд, 2004. -182 с.
Reference Literature
1. Afghanistan and Security of Central Asia. Issue 3. - Bishkek, Dushanbe, 2006. - 166pp.
2. Gadjiyev K.S. Geopolitics. - M.: International Relations, 1998. - 479pp.
3. Zokirov G.N. Geopolitics. - Dushanbe: Creation, 2009. - 324pp.
4. Zikirov G.N. Politology. - Dushanbe, 2010. - 520pp.
5. The Message of Tajikistan Republic President, Leader of the Nation Emomali Rahmon to the Supreme Council (Majlisi Oli) //www.president.tj/node/13739, 2018, 26December 2018.
6. Pulatov A.H. Ethnosocial Relations in Central Asia. - Khujand, 2004. - 182pp.
