Научная статья на тему 'МАРКЕТИНГДА РЕЖАЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИ ВА УНГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР'

МАРКЕТИНГДА РЕЖАЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИ ВА УНГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
264
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МАРКЕТИНГ / РЕЖАЛАШТИРИШ / МАқСАДЛИ БОЗОР / ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТ / СЕГМЕНТ / МАҲСУЛОТ / НАРХ / ТАқСИМЛАШ СТРАТЕГИЯСИ / СОТИШ СИЁСАТИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Усманова З.И.

Маркетинг _ мақсадли бозорларда фаолият кўрсатишга қаратилган маркетинг фаолиятининг умумий дастури бўлиб ҳисобланади. У компания маркетинг фаолиятининг асосий йўналишларини ва қўйилган мақсадларга эришиш борасида маркетинг чора-тадбирлари ишлаб чиқилувчи ва амалга оширилувчи маркетинг мажмуи воситалари (маркетинг-микс)ни ўз ичига олади. Мақсадли бозорнинг ҳар бир сегменти учун компаниянинг маҳсулот, нарх, тақсимлаш стратегияси ва сотиш сиёсати аниқлаштирилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROCESS OF PLANNING IN MARKETING AND FACTORS AFFECTING IT

Marketing is a general program of marketing activities aimed at operating in target markets. It includes the main directions of the company's marketing activities and marketing tools (marketing mix) that are used to develop and implement marketing measures to achieve the set goals. For each segment of the target market, the company's product, price, distribution strategy and sales policy are defined.

Текст научной работы на тему «МАРКЕТИНГДА РЕЖАЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИ ВА УНГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР»

Усманова З.И., PhD Самарканд ицтисодиёт ва сервис институти Маркетинг кафедраси доценти

МАРКЕТИНГДА РЕЖАЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИ ВА УНГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР

Аннотация: Маркетинг _ мацсадли бозорларда фаолият курсатишга царатилган маркетинг фаолиятининг умумий дастури булиб уисобланади. У компания маркетинг фаолиятининг асосий йуналишларини ва цуйилган мацсадларга эришиш борасида маркетинг чора-тадбирлари ишлаб чицилувчи ва амалга оширилувчи маркетинг мажмуи воситалари (маркетинг-микс)ни уз ичига олади. Мацсадли бозорнинг уар бир сегменти учун компаниянинг маусулот, нарх, тацсимлаш стратегияси ва сотиш сиёсати аницлаштирилади.

Калит сузлар: маркетинг, режалаштириш, мацсадли бозор, инновацион фаолият, сегмент, маусулот, нарх, тацсимлаш стратегияси, сотиш сиёсати.

Usmanova Z.I., PhD associate professor Department of Marketing Samarkand Institute of Economics and Service

THE PROCESS OF PLANNING IN MARKETING AND FACTORS

AFFECTING IT

Annotation: Marketing is a general program of marketing activities aimed at operating in target markets. It includes the main directions of the company's marketing activities and marketing tools (marketing mix) that are used to develop and implement marketing measures to achieve the set goals. For each segment of the target market, the company's product, price, distribution strategy and sales policy are defined.

Key words: marketing, planning, target market, innovative activity, segment, product, price, distribution strategy, sales policy.

Маркетингни режалаштириш жараёни, бу - атроф-мухитни вазиятли тахлил килиш, маркетинг максадларини белгилаш, режалаштиришни амалга ошириш (режа ишлаб чикиш), маркетинг режасини амалга ошириш ва унинг бажарилишини кузатиш билан боFлик боскич ва хатти-харакатларнинг тартибланган мажмуидир. Маркетингни режалаштириш компаниянинг жорий ва узок муддатли максадлари, хатти-харакатларининг хозирги холатини тахлил килишга асосланади.

Корхонанинг асосий максадлари доирасида маркетинг максадлари:

• ишлаб чикариш ва технологик фаолият, яъни маълум турдаги махсулот ва берилган сифатни ишлаб чикариш учун маркетинг ёрдамини курсатиш;

• иктисодий ва хужалик фаолияти, яъни таъминот шартномасида курсатилган муддатларда, белгиланган сифатли махсулот ишлаб чикаришни раFбатлантирадиган ва барча турдаги ресурслар ва материалларни минимал сарфлайдиган маркетинг тузилмаларини яратиш;

• инновацион фаолият, яъни мижозларнинг янги эхтиёжларини кондириш максадида ишлаб чикаришнинг техник воситаларини доимий янгилаш;

• ижтимоий фаолият, яъни мижозларнинг моддий ва маънавий эхтиёжларини хисобга оладиган маркетинг коммуникацияларини шакллантириш;

• экологик фаолият, яъни атроф-мухитни мухофаза килиш ва табиий ресурслардан окилона фойдаланиш омилларини хдсобга олиш доирасида маркетингни ташкил этишни тавсифлаши лозим.

Ташкилотни ривожлантиришнинг узок муддатли режаларини ишлаб чикиш фирма даражасидаги маркетинг фаолиятининг энг мухим йуналиши хисобланади. Маркетинг стратегиясини асослаш ва танлаш корхона ташкилотлар рахбарияти томонидан кабул килинувчи энг масъулиятли бошкарув карорлари саналади. Маркетингни режалаштириш жараёни уч асосий боскични уз ичига олади (1-чизма).

1) ташкилотнинг жорий ва келажакдаги холатини ва мазкур ташкилот маркетинг мухитининг барча унсурларини тахлил килиш (яъни, вазиятни тахлил килиш амалга оширилади);

2) вазият тахлили натижалари асосида максадлар ва уларга эришишнинг стратегиялари ишлаб чикилади;

3) воситалар мажмуаси ва уларнинг комбинацияси аникланади, танланган стратегияларни амалга ошириш оркали куйилган максадларга самарали тарзда эришиш мумкин булади.

Уз навбатида максад дейилганда маркетингнинг ташкиллаштириш борасида келгусида эришиши кутилаётган холат тушунилади. Максадлар корхона фаолиятининг натижавий курсаткичлари (фойда, сотиш хажми, бозор улуши ва бошк.) ва маркетинг фаолияти йуналишлари (махсулот турларини таъминлаш, нархларни пасайтириш, реклама коммуникация -ларини яхшилаш, сотиш каналлари, йуналишларини такомиллаштириш ва бошк.) билан боFлик булиши мумкин.

1-чизма. Мацсадларни режалаштиришга таъсир цилувчи омиллар.

Шундай килиб, маркетинг стратегиясини ишлаб чикишда ташкилот маркетинг мухитининг барча унсурлари, жумладан, маркетинг мухитининг бозор шароитида амалда булишининг ички ва ташки шарт-шароитларини уз ичига олувчи яхлит вазиятли тахлилни амалга ошириш талаб этилади.

Маркетинг максадларини тизимлаштириш ва тартибга солиш маркетинг тизими субъектлари билан келишилган максадлар, вазифалар, уларга эришиш буйича фаолиятни уз ичига олган маркетинг максадлари тизимини ишлаб чикиш оркали амалга оширилиши мумкин. Умумий максадларни батафсил баён килиш, муайян вазият учун энг мухимларини бахолаш, вазифалар мажмуини аниклаш ва уларни хал килиш борасида маркетинг фаолиятини режалаштириш имконини беради.

Маркетинг максадларини аниклаш учун атроф-мухит, корхонанинг имкониятлари, фирманинг ривожланиш истикболлари тахлилини уз ичига олувчи вазиятли тахлил килган холда амалга оширилади.

Вазиятли тахлил, хусусан, куйидаги жихатларни камраб олади: айирбошлаш, сотиш, бозор сотими ва улуши, бозор салохияти, харажатлар, маржа (режалаштирилган даромад ва узгарувчан харажатлар уртасидаги фарк), ракобат тавсифи. Ушбу тахлил махсулот тури, товарлар гурухи, тармок ва бозор буйича олиб борилади.

Маркетинг максадларининг аник шакллантирилиши, вакт ва худуд буйича белгиланиши, улчаниши мумкин булган микдорий куринишда ифодаланиши лозим. Максадлар амалга оширилувчан булиши лозим (яъни, ташкилот максадга эришиш учун зарур маблаF ва ресурсларга эга булиши керак), масалан:

• уч йил ичида махсулот савдосини 20 % га ошириш;

• йил давомида сотиш рентабеллиги даражасини 10 % га ошириш;

• худудий сегментда сотиш хажмини камида 1500 бирликка етказиш ва бошк.

Максадлар белгиланганидан сунг, уларга кандай эришилишини аниклаш, яъни мос келувчи маркетинг стратегиясини танлаш лозим. Стратегияни танлашга ташкилот фаолиятининг ички ва ташки шарт-шароитлари таъсир курсатади, улар орасида энг мухимлари куйидагилар хисобланади:

^ бозор кулами (махаллий, минтакавий, миллий);

^ бозорни ривожлантириш усуллари (оммавий, табакалаштирилган, максадли маркетинг);

^ бозорни ривожлантириш хажми (битта сегмент, бир неча сегмент, бутун бозор);

> муайян маркетинг воситаси (сифат, нарх) га асосий эътиборни каратиш;

> ракобатчиларга муносабат (бетараф, тажавузкор);

> хамкорликка муносабат (ресурс етказиб берувчилар, савдо воситачилари ва бошкалар билан);

> усиш суръатларига муносабат (тез усиш, муътадил, ишлаб чикаришнинг кискариши);

> инновацияларга муносабат (янги махсулотларни ишлаб чикиш, мавжуд махсулотлар ва уларни ишлаб чикариш технологияларини жорий бозор талабларига мослаштириш ва бошк.).

Белгиланган максадларга эришиш ва компаниянинг салохиятини руёбга чикариш борасида корхонанинг маркетинг стратегияси ишлаб чикилади.

Маркетинг - максадли бозорларда фаолият курсатишга каратилган маркетинг фаолиятининг умумий дастури. У компания маркетинг фаолиятининг асосий йуналишларини ва куйилган максадларга эришиш борасида маркетинг чора-тадбирлари ишлаб чикилувчи ва амалга оширилувчи маркетинг мажмуи воситалари (маркетинг-микс)ни уз ичига олади. Максадли бозорнинг хар бир сегменти учун компаниянинг махсулот, нарх, таксимлаш стратегияси ва сотиш сиёсати аниклаштирилади.

Маркетинг стратегияси куйилган максадларга эришиш борасида кайси бозорларга, кандай махсулот ва канча ишлаб чикариш хажми билан кириб бориш лозимлигини курсатади. Шундай килиб, маркетинг

стратегияси - фирманинг уни ураб турган мухитида (бозор, макро-мухит омиллари ва бошка) муваффакиятга эришиш борасида уз салохиятидан фойдаланиш усулидир.

Маркетинг тактикаси, стратегиядан фаркли равишда, асосан, компаниянинг мавжуд махсулотларга булган истеъмол талабини шакллантириш ва кондиришнинг бозор шарт-шароитларини акс эттиради. Маркетинг тактикаси муайян бир давр оралотида аник бозорда ва маълум бир махсулот буйича компания максадларини ишлаб чикиш ва амалга ошириш билан боFлик булади. У маркетинг стратегияси асосида реал бозор холати ва бозор узгаришлари динамикасини хисобга олган холда шакллантирилади.

Маркетинг тактикасининг вазифалари корхона маркетинг фаолиятини ташкил этишнинг долзарб вазифалари билан чамбарчас боFликдир. Маркетинг тактикаси компаниянинг стратегик максадларига эришишнинг энг самарали маркетинг усул-воситалари, шакллари ва услубларини белгилаб бериб, уларни тартибга солади.

Маркетингни тезкор режалаштиришда тадбирларни майдалаштириш оркали киска муддатли давр учун тактик дастурлар аниклаб олинади. Бундай режалаштириш куйидагича амалга оширилиши мумкин:

1. Муайян чора-тадбирлар режаларидаги тактик дастурларни майдалаштириш;

2. Чора-тадбирларни амалга ошириш борасида вакт устуворлигини белгилаш;

3. Тезкор режа тадбирларини амалга ошириш учун масъул булган шахсларни аниклаш;

4. Вакт сарфини асослаш ва режада кузда тутилган хар бир чора -тадбирни бажариш борасида муддатларни белгилаш;

5. Компания учун муайян бозор шароитида маркетинг режасини амалга ошириш борасида молиявий ресурсларни (тегишли бюджет моддаси) хисоблаш ва таксимлаш.

1-жадвал

Маркетингнинг киска муддатли режаси_

Режа булими Мазмуни

1. Кириш • Корхона фаолияти холатининг кискача баёни. • Бозордаги холатни бахолаш. • Тадбиркорлик фаолияти натижаларини тахлил килиш.

2.Бозор мухитининг тавсифи Корхона хулк-атвори борасида таркиб топган вазиятни бахолаш, унинг умумий ва максадли бозорлардаги урнига аниклик киритиш. Бозордаги вазиятнинг ривожланиши борасида кутилаётган башоратлар. Тармок, тадбиркорлик сохаси ва мухим истеъмолчилар-нинг холати ва ривожланиши. Корхонанинг кучли

ва кучсиз томонларининг тавсифи.

3.Маркетинг максадлари • Корхона максадларининг тавсифи. • Энг мухим маркетинг максадларининг баёни (бозор улуши, машхурлик даражаси, имиж, таксимлаш калинлиги ва бошк). Соха, булинма, махсулотлар буйича максадлар дарахтининг холати.

4. Маркетинг-микс чора-тадбирлари • Товар сиёсати: товарнинг баёни, ассортимент сиёсати, харидорлар билан ишлаш, сервис ва сотишдан кейинги хизмат курсатиш. • Нарх сиёсати: етказиб бериш ва хисоб-китоб килиш шартлари, кредит сиёсати, чегирмалар такдим килиш сиёсати. • Таксимлаш сиёсати: сотиш сиёсати, савдони ташкиллаштириш, сотиш каналлари, маркетинг-логистик. Коммуникатив сиёсат: реклама, сотишни раFбатлантириш, жамоатчилик билан ишлаш.

5. Маркетинг харажатлари • Маркетинг чора-тадбирларини амалга ошириш билан боFлик сарф-харажатлар. • Буюртмаларни шакллантириш ва уларни кайта ишлаш билан боFлик харажатлар. • Буюртмаларни бажариш билан боFлик сарф-харажатлар.

Маркетинг-микс тузилмаси доирасида киска муддатли режалаштиришнинг асосини маркетинг фаолияти режаси ташкил килади.

Маркетинг-миксни режалаштириш, яъни киска муддатли маркетинг режасини ишлаб чикиш фирма фаолият курсатувчи шарт-шароитлар ва амалга оширилаётган стратегияга мувофик амалга оширилади.

Маркетинг бюджети компания маркетинг режасининг ажралмас кисми сифатида даромад, харажат ва фойданинг прогноз суммаларини акс эттиради. У ишлаб чикариш, мехнат ресурслари, хомашё ва маркетинг фаолиятини режалаштиришнинг асосини ташкил этади. Бюджет узида натурал ва пул куринишида ифодаланган маркетинг режасини акс эттиради.

Маркетинг бюджетини шакллантиришнинг бошлаетич нуктаси, одатда, сотиш хажми (режаси) хисобланади. Маркетинг фаолиятини амалга оширишга доир харажатларни таксимлашда фаолият тури буйича харажатларни таксимлаш тамойилига амал килиш максадга мувофикдир. Маркетинг харажатларини устама харажатлар эмас, балки ишлаб чикариш харажатлари каби товарлар сотиш билан боFлик харажатларнинг бир кисми деб хисоблаш лозим. Маркетинг харажатларига шунчаки жорий йил давомида товарга утказиладиган ва устама харажатлар сифатида хисобдан чикариладиган харажатлар эмас, балки муайян муддат давомида копланиши лозим булган инвестициялар сифатида муносабатда булиш талаб этилади.

Фойдаланилган адабиётлар рущати:

1. Z.I.Usmanova, M.T.Alimova, U.R.Matyakubov. Turizm marketingi: Darslik / SamISI. - Samarqand, 2022 - 332 bet. ISBN: 978-9943-9151-4-5

2. З.И.Усманова, С.К.Бойжигитов. Маркетинг коммуникацияси. Укув кулланма. Самарканд, СамИСИ, 2020.

3. Н.А.Восколович. Маркетинг туристских услуг. Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. М., — ЮНИТИ-ДАНА1, 2009.

4. Tursunalievich, A. Z., Bulturbayevich, M. B., Ismatullayevich, S. I., Urayimovich, B. O., & Yokubovna, Y. H. (2021). Use of Gravitation Models in the Development of Tourism and Recreation. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 3124-3143.

5. УСМАНОВА, М. ЭКОНОМИКА И СОЦИУМ. ЭКОНОМИКА, 276-280. https://elibrary.ru/item.asp?id=48552106

6. Usmanova, Z. I. (2018). Peculiarities and trends of tourist and recreational services development in Uzbekistan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.