Научная статья на тему 'КОРХОНАНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА BOSTON CONSULTING GROUP (BCG) МАТРИЦАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ'

КОРХОНАНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА BOSTON CONSULTING GROUP (BCG) МАТРИЦАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
111
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
стратегик режалаштириш / бошқарув / корхона фаолияти / рақобатбардошлик / тренд / бошқарув самарадорлиги / Boston consulting group (BCG) / ички ва ташқи омиллар / инновация / инте­ грал кўрсаткич / стратегия / баҳолаш / корхона барқарорлиги. / стратегическое управление / деятельность предприятия / конкурентоспособность / тренд / эффективность управления / внутренние и внешние факторы / инновация / интегральные пока­ затели / стратегия / оценка / Boston consulting group (BCG) / устойчивость предприятия.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Атамурадов Шерзод Акрамович

Ушбу мақолада корхоналарнинг инновацион фаолиятини стратегик режалаштириш жараёнини самарали ташкил қилиш, унга таъсир қилувчи омиллар, инновацион бозорларга киришда корхона­ ларнинг рақобатбардошлигини ошириш ҳамда стратегик режалаштиришда Boston consulting group (BCG) матрицасидан фойдаланишнинг аҳамияти ёритиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ МАТРИЦЫ BOSTON CONSULTING GROUP (BCG) ПРИ СТРАТЕГИЧЕСКОМ ПЛАНИРОВАНИИ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРЕДПРИЯТИЯ

В этой статье рассмотрена важность эффективной организации процесса стратегического пла­ нирования инновационной деятельности предприятий, факторы, влияющие на него, повышение конкурентоспособности предприятий при входе на инновационные рынки, а также использование матрицы Бостонской консалтинговой группы (BCG) в стратегическом планировании.

Текст научной работы на тему «КОРХОНАНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА BOSTON CONSULTING GROUP (BCG) МАТРИЦАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ»

Атамурадов Шерзод Акрамович,

Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети, Кимё-металлургия факультети декани уринбосари, иктисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

КОРХОНАНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА BOSTON CONSULTING GROUP (BCG) МАТРИЦАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ

УДК: 334.72

DOI: 10.34920/EIF/VOL_2022_ISSUE_12_6

АТАМУРАДОВ Ш.А. КОРХОНАНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА BOSTON CONSULTING GROUP (BCG) МАТРИЦАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ

Ушбу маколада корхоналарнинг инновацион фаолиятини стратегик режалаштириш жараёнини самарали ташкил килиш, унга таъсир килувчи омиллар, инновацион бозорларга киришда корхоналарнинг ракобатбардошлигини ошириш х,амда стратегик режалаштиришда Boston consulting group (BCG) матрицасидан фойдаланишнинг ах,амияти ёритиб берилган.

Калит сузлар: стратегик режалаштириш, бошкарув, корхона фаолияти, ракобатбардошлик, тренд, бошкарув самарадорлиги, Boston consulting group (BCG), ички ва ташки омиллар, инновация, интеграл курсаткич, стратегия, бах,олаш, корхона баркарорлиги.

АТАМУРАДОВ Ш.А. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ МАТРИЦЫ BOSTON CONSULTING GROUP (BCG) ПРИ СТРАТЕГИЧЕСКОМ ПЛАНИРОВАНИИ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРЕДПРИЯТИЯ

В этой статье рассмотрена важность эффективной организации процесса стратегического планирования инновационной деятельности предприятий, факторы, влияющие на него, повышение конкурентоспособности предприятий при входе на инновационные рынки, а также использование матрицы Бостонской консалтинговой группы (BCG) в стратегическом планировании.

Ключевые слова: стратегическое управление, деятельность предприятия, конкурентоспособность, тренд, эффективность управления, внутренние и внешние факторы, инновация, интегральные показатели, стратегия, оценка, Boston consulting group (BCG), устойчивость предприятия.

ATAMURADOV SH.A. THE BOSTON CONSULTING GROUP (BCG) MATRIX IMPLEMENTATION IN STRATEGIC PLANNING OF AN ENTERPRISE'S INNOVATIVE ACTIVITIES

In the article is considered the importance of effective organization in enterprises the process of innovative activities's strategic planning, factors affecting it, increasing the competitiveness of enterprises in entering innovative markets, as well using the Boston Consulting Group's (BCG) matrix in strategic planning.

Key words: strategic management, enterprise activity, competitiveness, trend, management efficiency, internal and external factors, innovation, integral indicators, strategy, assessment, Boston consulting group (BCG), enterprise's sustainability.

Кириш.

Маълумки бозор муносабатлари ривожла-ниб борган сари корхоналар фаолиятини стра-тегик режалаштириш ва бошкаришнинг ахамияти ортиб боради. Бу уларнинг фаолият доираси кен-гайиши, шунингдек, иктисодий масъулияти дара-жасининг ошиб бориши билан боFликдир. Биз-несни режалаштиришнинг сифатли амалга оши-рилганлиги - корхонанинг келажакда бозордаги урни хамда самарадорлигини белгилаб беради. Айникса корхона фаолиятида бозор учун янги булган махсулотларнинг улуши канчалик юкори булса, унинг истикболини олдиндан кура олиш шу кадар мураккаблашади. Шу боис корхоналарнинг бозордаги урнини режалаштириш ва стратегия-ларни ишлаб чикиш жараёнида самарали техно-логияларни куллаш - замонавий иктисодиётнинг устувор вазифалардан бири саналади. Демак бозорда фаолият олиб бораётган корхоналар уз тараккиётининг концепциясини, стратегия-сини хамда дастурини ишлаб чикиши замонавий иктисодиётнинг асосий талабаларидан бири хисобланади.

Илмий муаммонинг цуйилиши.

Иктисодиётни инновацион ривожланиши ва инновацион фаолиятни инвестициялаш, стратегик режлаштириш масалалари бир катор хорижлик олимлар, жумладан, Лундвалл Б, Менш Г., Портер М., Кортум С., Солоу Р., Тоффлер Э., Хурикава М, Фримен К., Шумпетер Й. Артур А., Томсон Дж, Стрикланд Ж, ва бошкаларнинг илмий ишларида уз ифодасини топган.

МДХ мамлакатлари олимларидан А.Виролайнен, Е.Игнатущенко, А.Попов, И.Мельникова, А.Нечаев, И.Родионов, Ю.Рюмина, Б Лисин, Т.Тумина, Р.Фатхутдинов кабилар иктисодиётни инновацион ривожлантиришда турли омиллар ролини урганишга каратилган тадкикотларни олиб боришган.

Миллий иктисодиётни инновацион ривож-ланишининг айрим жихатлари мамлакатимиз иктисодчи олимларининг илмий тадкикотларида хам урганилган. Жумладан Абулкасимов Х.П., Бегалов Б.А., Вахабов А.В., Воронин С.А., Махмудова Г.Н., Пардаев М.К,., Гаибназарова З.Т., Гиясов С.А., Жахонгиров И.Ж., Кадиров А.А., Махкамова М.А., Махмудов Н.М., Мухитдинова Н.К., Назарова Р.Р., Разикова Г.Х., Расулов Т.С., Шакирова Ф.Б., Юлдашев Ш.Г. ва бошкаларнинг илмий ишларини мисол килиш мумкин.

Юкорида келтирилган олимларнинг илмий ишларига карамасдан, бугунги кунда инновацион тадбиркорлик фаолиятида стратегик режалаштириш услубларини ишлаб чикиш муаммо-ларига баFишланган комплекс тадкикотларни олиб бориш талаб килинмокла. Буларнинг бар-часи миллий иктисодиётнинг инновацион ривож-ланишини инвестициялашнинг асосларини тако-миллаштириш буйича алохида илмий изланиш-лар олиб боришни такозо килмокда.

Тадцицот методологияси.

Ушбу маколанинг назарий ва услубий асоси сифатида умумиктисодий адабиёт хамда илмий маколалар, иктисодчи олимларнинг корхоналар фаолиятини стратегик режалаштириш масалалари буйича изланишлари, олимлар ва соха вакиллари билан сухбатлар, уларнинг ёзма ва оFзаки фикр-мулохазаларини тахлил килиш, эксперт бахолаш, жараёнларни кузатиш, иктисодий ходиса ва жараёнларга тизимли ёндашув, муал-лиф тажрибалари билан киёсий тахлил утказиш оркали тегишли йуналишларда хулоса, таклиф ва тавсиялар берилган. Мавзуни урганиш жараёнида умумиктисодий усуллар билан бир каторда маъ-лумотларни тизимлаш буйича махсус ёндашув-лар, яъни таккослаш, назарий ва амалий мате-риалларни жамлаш хамда тизимли тахлил каби усуллар кулланилган.

Тахлил ва натижалар му^окамаси.

Маълумки, бозорда узок вакт фаолият олиб бораётган тажрибали хамда йирик корхоналар учун инвестицияларнинг роли - стратегик ривож-ланишни таъминлашдан иборат булса, кичик ва бозорга янги кириб келган корхоналар учун инве-стициялар нафакат ривожланиш, асосан ракобат мухитида курашишда жон саклаб колиш учун хам ахамиятли хисобланади. Бу эса кичик бизнес фаолиятини стратегик режалаштиришнинг хос хусу-сиятларини ифодалайди.

Албатта бозор шароитини, истеъмолчилар ва ракобатчиларни чукур тахлил килиш ишлаб чикиладиган стратегиянинг асосий боскичларидан биридир. Ушбу боскич айникса, инновацион товарлар ёки хизматлар билан янги бозорларга кириб боришда пухта ишлаб чикиладиган стратегиянинг асоси хисобланади. Жахон тажриба-сида стратегик режани ишлаб чикишда бир канча самарали моделлар кулланилиб келинмокда. Шулардан бири - Бостон консалтинг груп /Boston consulting group/ (BCG) матрицасидир. Ушбу

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 12(160)

моделнинг бундай номланиши уни ишлаб чик,к,ан консалтинг компаниясига бориб такалади.

Boston consulting group (BCG) - бошкарув кон-салтинги буйича ихтисослашган халкаро компания булиб, «Бошкарув консалтинги учлиги»га киради. Компанияга 1963 йилда Брюс Хендерсон томо-нидан асос солинган булиб, хозирда дунёнинг 50дан ортик давлатида 100 га якин офисларига эга. Хозирги кунда Президент ва бош директори — Рич Лессер. Штаб квартираси Бостон (Массачусетс, АК,Ш)да 21000дан ортик ходим ишлайди. 2021 йилдаги даромади 11 млрд. долларни таш-кил килган.

BCG матрицаси икки гипотезага асосланади:

• сегментдаги етакчи компания ишлаб чикариш харажатларини камайтириш жихатидан ракобатчилар орасида устунликка эга ва шу сабабли бозорда энг юкори рентабеллик дара-жасига эга.

• бозорнинг тез усиб бораётган сегментла-рида самарали фаолият курсатиш учун компания махсулот ишлаб чикаришга катта инвестиция киритиши керак, ва аксинча, усиш суръат-лари паст булган бозорда фаолият олиб бориш учун махсулот ишлаб чик,аришда харажатларини камайтириш имкони мавжуд.

Моделнинг мазмунини бир жумла билан куйидагича изохлаш мумкин:

BCG матрицасининг асосий Fояси - компани-ялар узок муддат самарали ривожланишни таъ-минлашлари учун сердаромад бозорларда хамда муваффакиятли бизнесларда маблаFларини шак-ллантириш хамда чикариб олиш ва уларни кела-жакда баркарор даромад олиш максадида тез усиб бораётган жозибали янги сегментларга инвестиция килиш оркали бозордаги урнини мустахкамлайди.

Шундай килиб, BCG моделининг асосий вази-фаси компаниянинг товар турларини ривож-лантиришнинг устувор йуналишларини тахлил килиш ва келажакдаги инвестициялар учун асосий йуналишларни аниклашдир.

Бундай усул «Кайси товар ва хизматларни ривожлантиришга инвестициялар киритиш энг фойдали булади?» деган саволга жавоб топишга ёрдам беради ва товарларнинг хар бир бирлиги учун ривожлантиришнинг узок муддатли страте-гияларни ишлаб чикишга кул келади.

BCG моделида кандай махсулотларни тахлил килиш мумкин?

• Компаниянинг бир-бири билан боFлик булмаган алохида йуналишлари. Масалан, суFурта фаолияти хамда газланган ичимликлар ишлаб чикариш;

• Корхона томонидан бир бозорда сотила-диган турли товарлар гурухлари. Масалан, хаёт суFуртаси, автомобил суFуртаси, уй сугуртаси ва бошкалар.

• Товарларнинг бир гурухидаги алохида товар ва хизматлар бирликлари. Масалан, автомобил суFуртаси куйидагилар булиши мумкин: ОСАГО (хайдовчининг фукаролик жавобгарлиги), КАСКО (автомобилнинг узи), кушимча суFурта ва бошкалар.

Матрицанинг асосий курсаткичлари. BCG

матрицасини тузиш моделга киритилган х,ар бир мацсулот гуруци учун учта курсаткични цисоблаш билан бошланади:

- компания махсулотининг бозордаги нис-бий улуши;

- бозор усиш суръати;

- тахлил килинаётган махсулот гурухлари сотув хажми/фойда хажми.

Бозордаги нисбий улушни цисоблаш. Бу курсаткич тахлил килинаётган сегментдаги компания махсулотининг мутлак бозор улушини тахлил килинаётган сегментдаги етакчи ракобатчининг бозор улушига булиш йули билан хисобланади. Нисбий бозор улуши матрицанинг горизонтал уки буйлаб чизилган ва компания махсулотининг тармокдаги ракобатбардошлиги курсаткичидир.

Агар компания махсулотининг нисбий бозор улушининг киймати бирдан катта булса, у холда компания махсулоти бозорда мустахкам мавкега эга ва юкори нисбий бозор улушига эга. Агар нисбий бозор улушининг киймати бирдан кам булса, у холда компаниянинг махсулоти етакчи ракобатчига нисбатан бозорда заифрок мавкега эга ва унинг нисбий улуши паст деб хисобланади.

Нисбий бозор улушини хисоблашга мисол: Компания иккита сегментда ишлайди: фаст-фуд ва курук мевалар. Фаст-фуд сегментида компаниянинг улуши 40%, асосий ракобатчининг улуши эса 20%. Курук мевалар сегментида компаниянинг улуши 10%, асосий ракобатчининг улуши эса 30%.

Фаст-фуд сегментидаги компаниянинг нисбий бозор улуши 40%/20% = 2 булади, бу 1 дан ортик, бу курсаткич юкори эканлигини англатади.

Курук мевалар сегментидаги нисбий бозор улуши 10% / 30% = 0,33 ни ташкил килади, бу биттадан кам, яъни курсаткич паст.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 12(160)

1-расм. BCG моделида товарнинг бозордаги нисбий улуши ва бозорнинг усиш суръатига кура урни.

Бозорнинг усиш суръати

Юкори 1-товар ^-----^ 5-товар

(10%дан куп)

2-товар

Паст 4-товар

(10%дан кам) З-товар

Паст Юкори

(1 дам кам) (1 дан куп)

Бозордаги нисбий улуши

2-расм. BCG моделига кура товарни бозордаги нисбий улуши ва бозорнинг усиш суръатига кура

категориялар.

Бозорнинг усиш Юкори (10%дан куп) "?" "кийин тарбияланувчи бола" "Юлдузлар"

суръати Паст (10%дан кам) "Ит" "Согин си гирл ар"

Паст (1 дам кам) Юкори (1 дан куп)

Бозордаги нисбий улуши

рининг йиллик CИFИMИ, сум )/(А+Б+С бозор сиFимлари йиFиндиси, сум)

BCG моделига кура товарни бозордаги нисбий улуши ва бозорнинг усиш суръатига кура катего-рияларга ажратилади.

BCG моделида савдо к,ажми. Матрицада савдо х,ажми доиралар оркали курсатилади. Сотиш х,ажми канчалик юкори булса доиралар х,ам шунча катта булади. Маълумотлар компа-ниянинг мавжуд ички статистик маълумотлари асосида тупланади ва компаниянинг асосий маблаFлари кайси бозорларда тупланганлигини аник курсатилади.

Матрица квадратларининг батафсил тавсифи. BCG матрицасини тузишда компаниянинг барча мацсулот гуруцлари ёки алоцида мацсулотлари турт квадратга булинади. Мацсулот гуруцини ривожлантириш страте-гияси мацсулот жойлашган квадратга боглик

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 12(160)

Бозорнинг усиш суръатини цисоблаш. Бу

курсатикич BCG матрицасининг вертикал уки буйлаб чизилган ва компания уз мацсулоти ёки хизматларини сотадиган бозорнинг етуклиги, туйинганлиги ва жозибадорлигини ифодалайди. У компания фаолият юритадиган бозорнинг барча сегментлари орасида уртача салмокли курсаткич сифатида цисобланади.

Бозорнинг усиш суръати 10% дан ортик, булса, тез усиб бораётган бозор ёки юкори усиш суръатига эга булган бозор х,исобланади. Агар бозор усиш суръати 10% дан кам булса, бозор секин усиб бораётган ёки паст усиш суръатига эга бозор деб х,исобланади.

Бозор усиш суръатларини х,исоблашга мисол:

• Дастлабки маълумотлар: А, В, С бозор сег-ментлари.

• А бозорининг уртача усиш суръати = (А бозорининг йиллик усиш суръати (%)*А бозо-

3-расм. BCG моделига кура товарни бозордаги нисбий улуши ва бозорнинг усиш суръатига кура

категориялари матрицаси.

булади. Х,ар бир квадратдаги мацсулотлар учун алоцида тавсиялар ишлаб чи^илади.

Биринчи квадрат: «сурок, белгилари» ёки «кийин тарбияланувчи болалар».

BCG матрицасининг биринчи квадратида ком-паниянинг жадал ривожланаётган тармоклар ёки сегментларда намоён булган, лекин бозор улуши паст булган ёки бошк,ача айтганда, бозорда заиф позициясини эгаллаган йуналишлари жойлаш-ган булади. Ушбу фаолият бозорга мос равишда усиши ва мах,сулотнинг бозордаги мавкеини мустах,камлаш учун юкори даражадаги инвести-цияларни талаб килади.

Бизнеснинг йуналиши (тоифаси) BCG матрицасининг ушбу квадратига тушганда, корхона ушбу бозорда товарларни ривожлантириш учун етарли ресурслар мавжудлиги ёки йуклигини х,ал килиши керак (бунда: инвестициялар интеллектуал салох,иятни ривожлантиришга ва мах,сулотнинг асосий афзалликларига, бозор улушининг интенсив усишига каратилади). Агар компания ушбу бозорларда мах,сулот ишлаб чикариш учун етарли ресурсларга эга булмаса, мах,сулот ривожлан-майди.

Иккинчи квадрат: «юлдузлар». BCG матрицасининг иккинчи квадратида компаниянинг тез ривожланаётган сох,асида етакчи булган бизнес йуналишлари жойлаштирилади. Компания ушбу

турдаги бизнесни куллаб-кувватлаши ва кучай-тириши керак, шунинг учун инвестицияларни камайтирмаслик ва аксинча салмо^ни ошириши керак булади.

Корхона бизнесининг ушбу йуналишларига ресурсларининг энг самарали кисмини (кадрлар, илмий-тадкикот ва ишланмалар, пул мабла^ари) ажратилиши максадга мувофик. Чунки бу йуналиш компания учун келажакда баркарор маблаf етка-зиб берувчи булиб х,исобланади.

Учинчи квадрат: «сотин сигирлар». Секин усаётган ёки х,атто турfун бозорларда юкори нисбий бозор улушига эга булган бизнес йуналишларини ифодалайди. Компаниянинг BCG матрицасининг ушбу квадратида келтирил-ган товарлари ва хизматлари асосий фойдани ва маблаf келтирувчи генераторлари х,исобланади.

Ушбу мах,сулотлар бозорда жорий урнини саклаб колиш учун юкори даражадаги инвестицияларни талаб килмайди. Компания бундай товар-лар ва хизматларни сотишдан тушган мабламарни узининг янада истикболли бизнес йуналишларини - «юлдузлар» ёки «сурок белгиларини» ривожлантириш учун фойдаланиши мумкин.

Туртинчи квадрат: «итлар». BCG матрицасининг ушбу квадрати секин усиб бораётган ёки турfун бозорларда нисбий бозор улуши паст булган бизнес йуналишларини ифодалайди. Ушбу

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 12(160)

бизнес йуналишлари одатда кам фойда келтиради ва улар компания учун умидсиздир. Ушбу товар-лар билан ишлаш стратегияси: барча инвестици-яларни к,иск,артириш, бизнесни ёпиш ёки сотиш.

BCG матрицаси буйича балансланган портфель. Матрицанинг икки квадратидаги мацсулотлар гуруцидан иборат булган портфель моделга кура идеал портфель цисобланади:

• Компанияга бизнесни ривожлантириш мак,садида сармоя киритиш имкониятини берувчи пул маблаFлари билан таъминлайдиган товарлар (юлдузлар ва соFин сигирлар).

• Бозорга кириш ва усиш боскичида булган, инвестицияларга мухтож ва компаниянинг кела-жакдаги баркарорлиги ва мустахкамлигини таъ-минлашга кодир махсулотлар (сурок белгилари).

Бошкача килиб айтганда, биринчи гурух, товар-лари компаниянинг бозордаги жорий урнини (мавжудлигини) таъминлайди, иккинчи гурух товарлари компаниянинг келажакдаги дарома-дини ва баркарорлигини таъминлайди.

Стратегик режалаштиришдан олдин BCG матрицасини ишлаб чикиш ва тацлил корхона-ларга куйидаги хулосаларни чикариш ва карорлар кабул килишга имкон беради:

1. BCG матрицасидаги хар бир махсулот учун алохида ривожланиш тактикаси ишлаб чикилиши керак. ТуFри тактика товарларнинг матрицадаги урнини аниклашга ёрдам беради:

• «Юлдузлар» учун - етакчиликни саклаб колиш;

• «Итлар» учун - бозордан чикиш ёки фаол-ликнинг пасайтириш;

• «Сурок, белгилари» учун - инвестиция ёки танланган ривожланиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• «СоFин сигирлар» учун - максимал фойда.

2. «Итлар» гурухига кирувчи товарлар имкон кадар тезрок портфелдан чикарилиши керак. Бу гурух компания ривожини ортга тортади, даро-маддан махрум килади, ресурсларни бехудага сарфланишига сабаб булади. Портфелдан чик,ариб ташлашнинг мукобил варианти махсулотни янги-лаш ёки кайта жойлаштириш булиб хисобланади.

3. Жорий буш маблатлар танкислигига дуч кел-ганда «соFин сигирлар» ёки «юлдузлар» сонини узок муддатли истикболда купайтириш дастур-ларини ишлаб чикиш ва янги махсулотларни чикаришни кискартириш керак (чунки компания барча янги махсулотларни ишлаб чикариб, уларни керакли даражада ушлаб туролмайди)

4. Келгусида маблаFлар танкислигини олдини олиш максадида портфелга «юлдуз» ёки «соFин сигир»ларга айланиши мумкин булган купрок, янги махсулотларни киритиш керак.

BCG матрицасининг юкорида таъкидлаб утилган самарали жихатлари билан биргаликда бир нечта камчиликлари хам кузатилади. Улар-дан бир нечтасини келтириб утамиз:

• Маълум товар ёки хизматлар бозорининг усиш суръати умумий тармокни жозибадорли-гини билдирмайди. Сегментнинг жозибадорлигига таъсир килувчи куплаб омиллар мавжуд - маса-лан бозорга кириш тусиклари ва бошка макро-микроик,тисодий омиллар. Усиб бораётган бозор бу тенденция яна канча давом этиши туFрисида аник маълумот бермайди.

• Бозорнинг усиш суръати жорий тармок,ни рентабелли деб хисоблашга асос булмайди, чунки юк,ори усиш суръатлари ва бозорга кириш тусик,лари паст булгани билан шиддатли рак,обат ва нарх кураши юзага келиши мумкин, бу эса компания учун тармокни умидсиз килиши мумкин.

• Бозордаги нисбатан юкори улуш махсулотнинг ракобатбардошлиги билдирмайди. Нисбий бозор улуши олдинги саъй-харакатлар натижаси булиши мумкин ва бу билан махсулотнинг келгусидаги етакчилиги кафолат-ланмайди.

• BCG матрицаси инвестиция киритиш учун туFри йуналишларни белгилаб беради, аммо стратегияни амалга оширишда индивидуал тактик курсатмалар ва чекловларни курсатмайди. Аник, рак,обатбардош устунликларга эга булмаган махсулотларни ишлаб чикаришга инвестиция киритиш самарасиз булиб чикиши мумкин.

Хулоса ва таклифлар.

Хулоса урнида айтиш мумкинки, корхона фао-лиятини стратегик режалаштиришда самарадор-ликка эришиш учун, аввало, режалаштиришнинг мак,садлари, шунингдек, воситалари ва унга эришиш усулларини аник белгилаб олиш зарур. Юкори сифатли ва рак,обатбардош махсулотларни энг кам харажатлар асосида ишлаб чикариш энг куп даромад олишни таъминлаб, инкирозга учрашдан саклайди хамда хар бир корхонанинг асосий вазифаси хисобланади. Стратегик режалаштиришнинг барча вазифалари ушбу максад амалга ошишига хизмат килиши лозим. Ишлаб чик,иладиган стратегияларнинг самарадорлигига куп жихатдан корхона олдига куйилган мак,садлар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 12(160)

ва бажарилувчи вазифаларнинг узаро муноса-батлари ёрдамида эришилади.

Корхоналарнинг бозорда фаолият курсатиш ва харакатланиш тенденциялари хамда к,онуниятларини тахлил к,илиш орк,али стратегик режалаштириш - унинг ракобатбардошлигини оширишга замин яратади. Баркарорлик -корхона фаолиятининг натижадорлигидан, ракобатбардош салохиятини амалга ошириш-

дан, рак,обатбардошлик эса - корхонанинг ишлаб чикариш кувватларидан самарали фойдаланиш хамда ракобатбардош махсулотни сотишдаги имкониятини белгилашдан иборат булганлиги учун, бу тушунчаларнинг бирга кушилишини хисобга олиш, корхонага уз ракобатбардошлигини оширишнинг оптимал стратегиясини шаклланти-риш имконини беради.

Адабиёт / Литература / Reference:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022 — 2026 йил-ларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси туFрисида"ги ПФ-60-сон Фармони.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 24 ноябрдаги "Тадбиркорлик ва инновациялар сохасидаги лойихаларни молиялаштириш механизмларини такомиллашти-риш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Пф-5583-сонли Фармони.

3. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 7 майдаги "Ик,тисодиёт тармоклари ва сохаларига инновацияларни жорий этиш механизмларини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-3698-сонли карори.

4. Зайнутдинов Ш.Н. Инновацион салохиятни ошириш стратегияси. Иктисодиёт ва инно-вацион технологиялар илмий электрон журнал №1 2011 й.

5. Улашев И.О., Атамурадов Ш.А. Корхона иктисодиёти ва менежменти. Укув кулланма. Тошкент-2013, 24-б.

6. Strategic Management concepts and cases. Arthur A. Thompson, Jr., A. J. Strickland, III. McGraw-Hill Higher Education, 2000 - Strategic planning

7. Вахабов А.В., Хожибокиев Ш.Х., Муминов Н.Г. Хорижий инвестициялар. Укув кулланма. Тошкент "Молия" нашриёти. 2010 йил.

8. Н.Ашурова. Узбекистонда баркарор ик,тисодий усиш шароитида тадбиркорлик фаоли-ятини солик,лар воситасида раFбатлантириш. Монография -Н.:Алишер Навоий, 2017.-143-б.

9. Махмудова Г.Н., Разакова Б.С. «Практическое значение цифровой платформы единого портала интерактивных государственных услуг» ИНДУСТРИЯ 5.0, ЦИФРОВАЯ ЭКОНОМИКА И ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ЭКОСИСТЕМЫ (ЭКОПРОМ-2021) Сборник трудов IV Всероссийской (Национальной) научно-практической конференции и XIX сетевой конференции с международным участием. Санкт-Петербург, 2021 Издательство: ПОЛИТЕХ-ПРЕСС. Страницы: 169-172

10. Ашурова Н.Б. Узбекистан Республикаси солик, сиёсати ва солик, сохасидаги ижтимоий хамкорликни амалга ошириш йуналишлари. "Иктисод ва молия" №11. 2012 https://www. indianjournals.com/ijor.aspx?target=ijor:sjbir&volume=5&issue=3&article=004

11. Ashurova N.B. Tax policy with favorable investment climate establishment in the republic of Uzbekistan №11 2015. SAARJ Journal on Banking & Insurance Research Year : 2016, Volume : 5, Issue : 3 Pages 30-36 Online ISSN : 2319-1422 https://cyberleninka.ru/article/n/zbekiston-respublikasi-soli-siyosati-va-soli-so-asidagi-izhtimoiy-amkorlikni-amalga-oshirish-y-nalishlari.

12. Атамурадов Ш. А. Analysis of the venture investment climate in different regions and the problems of introducing venture business in the Uzbek economy //Economics and Innovative Technologies. - 2019. - Т. 2019. - №. 6. - С. 9.

13. Атамурадов Ш. А. Хорижий мамлакатларда венчурли инновацион лойихалаштириш моделлари // Иктисодиёт ва инновацион технологиялар. - 2019. - №. 2. - С. 126-243.

14. Совершенствование инновационного развития национальной экономики в условиях глобализации. Абдуллаева Р.Г., Абулкасимов Х.П., Амбарцумян А.А., Аранжин В.В., Ваганова О.В., Вдовиченко Л.Ю., Герман М.В., Ефимова А.В., Зенькова И.В., Зохирова Г.М., Ильина Т.Г., Ищук Т.Л., Каз Е.М., Каз М.С., Каримов Д.М., Ким Т.В., Клысяк М.Д., Клюня В.Л., Королькова Д.И., Костюченко Е.А. и др.. Монография. Т.: «Университет», 2021. 700 с.

15. Muminov N. THE ROLE OF INTELLECTUAL POTENTIAL IN THE INNOVATIVE DEVELOPMENT OF THE NATIONAL ECONOMY: THEORETICAL AND HISTORICAL APPROACH // German International Journal of Modern Science №19, 2021. VOL. 2. ISSN (Print) 2701-8369. ISSN (Online) 2701-8377. DOI: 10.24412/2701 -8369-2021-19-2-27-29

16. Ашурова Н. Б., Атамурадов Ш. А. Хорижий мамлакатларда вeнчур капитали бозори-нинг институционал субъектлари //International Journal of Advanced Technology and Natural Sciences.-2021 -T.2- №. 1.- С. 24-32.

17. Ашурова Н. Б., Атамурадов Ш. А. Analysis of the Venture Investment Environment in the United States, Europe and Asia and the Problems of Uzbekistan in This Region. - 2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.