Научная статья на тему 'ОЗИҚ-ОВҚАТ САНОАТИ КОРХОНАЛАРИ УЧУН РАҚОБАТ СТРАТЕГИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ОЗИҚ-ОВҚАТ САНОАТИ КОРХОНАЛАРИ УЧУН РАҚОБАТ СТРАТЕГИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
62
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақобат стратегияси / озиқ-овқат саноати / SWOT таҳлил / иерархик таҳлил / диверсификация / бозор позицияси / SO стратегияси / WO стратегияси / ST стратегияси / WT стратегияси

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Абдумўминов Ахроржон Ахатжонович

Ушбу мақолада SWOT таҳлил ва иерархик таҳлил усуллари ёрдамида озиқ-овқат саноати корхоналарида рақобат стратегияларини шакллантириш ёритилган. Шунингдек, Андижон вилоятидаги озиқ-овқат корхоналарида рақобат стратегияларининг устувор йўналишлари бўйича фикр-мулоҳазалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЗИҚ-ОВҚАТ САНОАТИ КОРХОНАЛАРИ УЧУН РАҚОБАТ СТРАТЕГИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

озщ-овцат саноати корхоналари учун рацобат

стратегияларини шакллантириш

Абдумуминов Ахроржон Ахатжонович

Андижон машинасозлик института, таянч докторант https://doi.org/10.5281/zenodo.7589366

Аннотация: Ушбу ма^олада SWOT тахдил ва иерархик тахдил усуллари ёрдамида озик-овк;ат саноати корхоналарида ракобат стратегияларини шакллантириш ёритилган. Шунингдек, Андижон вилоятидаги озик-овкат корхоналарида рацобат стратегияларининг устувор йуналишлари буйича фикр-мулохазалар берилган.

Калит сузлар: рак;обат стратегияси, озиц-овк;ат саноати, SWOT тахлил, иерархик тахдил, диверсификация, бозор позицияси, SO стратегияси, W0 стратегияси, ST стратегияси, WT стратегияси.

Бугунги кунда дунёнинг кескин рак;обатлашган бозорларида муваффациятга эришаётган корхоналар тажрибасидан маълумки, корхоналар бозор кучларига царши туриш учун рацобат стартегияларини ишлаб чикдшлари зарур булмокда. Ракобат стратегияси корхоналарнинг маълум бир бозорга кириб бориш, у ерда урин эгаллаш ва жойлашиш воситаси булиб, мукаммал стратегия корхонага узок; йиллар ракобат устунлигига эга булиш имконини беради.

2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг таравдиёт стратегиясида саноат корхоналарини трансформация к;илишни якунлаш вазифаси куйилган. Жумладан, озик;-овк;ат саноатида хам давлат улуши юцори булган йирик корхоналарни хусусийлаштариш назарда тутилган. Трансформация жараёнлари корхоналар олдига узининг ракобат стратегияларини соф бозор муносабатларига мое холда янгидан шакллантириш вазифасини куяди.

Ракобат стратегияси корхона томонидан рацобат устунликларининг янги манбаларини излаш, аниклаш ва мустахдамлаш буйича мураккаб ва куп омилли ишлар орк;али шакллантирилади. Хужалик юритувчи субъектларнинг самарали рацобат стратегиясининг асоси бозорнинг тузилиши, ундаги ракобатнинг табиати, шунингдек, корхонанинг ички салохдятини бах,олаш тутрисида аник; билим ва ишончли маълумотларга эга булиш ва рак;обат устунликларини ва маълум бир саноат бозорида етакчи уринларни ривожлантиришдир.[1]

Корхона учун маь^бул ракобат стратегияси SWOT тахлил ва иерархик тахлил (АНР) усули ёрдамида шакллантирилиши мумкин. Бунда ракобат стратегиясини шакллантириш 3 боск;ичда амалга оширилади. (1-расмга гарант).

Корхонанинг стратегик х,олати унинг кучли ва заиф томонларини хдмда рацобатбардошликни ошириш имкониятлари, ва аксинча, ривожланишига тусик; булиши мумкин булган хавф-хатарларни узаР° кдёслаш ор^али аникланади. Корхонанинг кучли ва заиф томонларини унинг рак;обатбардошлигига таъсир этувчи ички омиллари сифатида шунингдек, имконият ва тахдидларни ташки мухдт омиллари сифатида бах,олаш мумкин.

корхонанинг бозордаги стратегик х,олатини аниклаш

атщланган ички ва ташки омиллар асосида мукобил

ракобат стратегияларни шакллантириш

мукобил стратегияларни бахолаш ва макбулини танлаш

1-расм. Корхонанинг рак;обат стратегиясини шакллантириш босцичлари.1

Корхонанинг SWOT тахлили асосида 4 та рак;обат стартегиялари шакллантирилади.

1 Муаллиф ишланмаси.

1. SO стратегияси (Куч-имконият) - компаниянинг ташкр мухдтида мавжуд имкониятлардан фойдаланиш учун компаниянинг ички кучидан фойдаланиш стратегияси.

2. WO (Заифлик-Имконият) стратегияси ташки мухдт имкониятларидан фойдаланган х,олда компаниянинг ички заиф томонларини камайтиришга кдратилган стратегиядир.

3. ST (Куч-тахдид) стратегияси - бу компаниянинг ички кучли томонларидан фойдаланган холда ташки тахдидларнинг таъсирини олдини олиш ёки камайтиришга каратилган корпоратив стратегия.

4. WT (Заифлик-тахдид) стратегияси ички заиф томонларни камайтириш ва тапщи мухдт тахдидларидан к;очиш орк;али омон к;олиш стратегиясидир.

1-жадвал. Андижон вилоятидаги донни цайта ишловчи корхоналарнинг SWOT тахлили

Кучли томонлари (S) Огирли к коэффи циенти Заиф томонлари (W) Огирли к коэффи циенти

молиявий

хом ашёнинг мавжудлиги 0,194 ликвидлиликнинг пастлиги 0,048

махсулот нархининг ракобатчиларга нисбатан арзонлиги 0,039 рентабелликнинг пастлиги 0,065

Уз ДСТ ISO 22000:2019 сертификатига эгалиги 0,032 мехрат унумдорлигининг нисбатан пастлиги 0,029

махсулотларни биржа оркали тез ва кулай сотилиши 0,032 маркетинг фаолиятининг сустлиги 0,048

ишлаб чик;ариш к;увватлари захирасининг мавжудлиги 0,024 бонщарувда замонавий ахборот дастурларини жорий этилмаганлиги 0,097

махдллий бозорда катта улушга эгалиги 0,022 асосий воситаларнинг эскириш даражасининг юцорилиги 0,194

олдиндан давлат буюртмаси асосида кафолатли талабнинг мавжудлиги ва шу асосда ишлаб чщаришни ташкил этилиши 0,032 диверсификация даражасининг пастлиги 0,097

хомашё етказиб берувчилар билан интеграциянинг мавжудлиги 0,048

Жами 0,423 Жами 0,577

Имкониятлар (О) Тахдидлар (Т)

бозорни кенгайтириш топиш 0,250 бозорга кучли рацобатчиларнинг кириб келиши 0,037

мах,сулот ассортиментларини купайтириш 0,083 электр энергия нархларининг хамда ташиш харажатла-рининг ортиши 0,050

фаолиятни диверсификациялаш орцали молиявий баркарорлигини таъминлаш 0,042 харидорлар ва таъминотчилар томонидан нархларга босимнинг ортиши 0,063

ишлаб чикдришни автоматлаштириш, модернизациялаш 0,042 инкироз ёки чекловлар даврида озик;-овк;ат махсулотлари нархлари устидан давлат назоратининг кучайиши. 0,125

кадрлар малакасини ошириш 0,063

кооперацион алоцаларни ривожлантириш; 0,036

инновацион фаолиятни рагбатлантириш 0,050

корхона боыщарувини рацамлаштириш 0,063

давлатнинг куллаб-кувватлаш сиёсати 0,063

Жами 0,726 Жами 0,274

SWOT тахдил асосида ишлаб чикдлган туртта мук;обил стратегиялардан корхонанинг бозор позициясига мое булган энг мак;булини танлаш учун АНР усулидан фойдаланиш мумкин.

Тадкикот объекта сифатида олинган корхоналар учун рак;обат стратегияларини ишлаб чикдшда юк;орида келтирилган усулдан фойдаланамиз. Аввало, корхоналарнинг бозордаги стратегик холатини аникдаймиз. Бунинг учун танланган корхоналарда ишловчи мутахассислар ва сохада тадцицот олиб бораёттан иктисодчилардан SWOT ва АНР с)фовномаси маълумотларини тулдириш С5фалди. Суровнома натижалари асосида корхонанинг кучли ва заиф томонлари хамда ривожланиш имкониятлари ва тахдидлари аникданди ва ушбу омилларнинг корхонанинг бозордаги стратегик позициясига таъсир даражаси 1дан 9 гача баллар билан бахоланди.

Мутахассисларнинг маълумотлари царор к;абул к;илиш учун мак;бул эканини аникдаш учун уларнинг фикрлари мувофикдиги текширилди. Бунда Нисбий келишилганлик (ОС) курсаткичи 0,0031 га тенг эканлиги маълумотларни ишончлилигини тасдиклайди. Эксперт бахолари асосида АНР усули ёрдамида огирлик коэффициентлари аникданди (1 - жадвал).

Корхонанинг бозордаги стратегик холати ани^лаш учун унинг кучли ва заиф томонлари хамда имконият ва тахдидларининг огирлик

коэффициентларини узаро тавдослаймиз. Бунда корхонанинг заиф томонлари унинг кучли томонларидан юцорироц ва имкониятлари таадидлардан юцорирои; экани маълум булди. Корхонанинг ^озирги бозордаги стратегик ^олатини урта даражада деб ба^олаш мумкин (2-расмга царанг).

II чорак. Урта

8<ДУ:0>Т

л

I чорак. Кучли

8>АУ;0>Т +:+

III чорак. Заиф

8<АУ;0<Т

IV чорак. Урта

8>^¥;0<Т

2-расм. Корхоналарнинг бозордаги стратегик ^олатларининг ифодаланиши2

Корхонанинг бозордаги стратегик полати унинг рацобатбардошлик даражасини ифодалаш билан бирга рацобат стратегияси йуналишини танлаш учун ^ам асос булади. Корхона бозордаги стратегик ^олатига кура биринчи чоракда жойлашганда БО стратегияси, иккинчи чоракда жойлашганда стратегияси, учинчи чоракда жойлашганда ДУТ стратегияси, туртинчи чоракда жойлашганда 8Т стратегияси ишлаб чицилади.

Тадциц этилаётган корхоналар бозордаги стратегик ^олатига кура 2-чоракда жойлашмокда. Демак, ушбу корхоналарнинг рацобат стратегияларини шакллантиришда тапщи имкониятлардан фойдаланиб кучсиз томонларини бартараф этиш ёки минималлаштиришга асосий эътибор берилиши керак.

2 Муаллиф ишланмаси

Юкоридаги фикрлардан келиб чициб, мазкур корхоналарнинг ракобат стратегияларини ишлаб чициш жараёнида куйидаги вазифалар хал этилиши керак:

- молиявий ликвидликни мак;бул даражага етказиш;

- умум хужалик фаолияти рентабеллигини ошириш;

- мехнат унумдорлигини ошириш;

- маркетинг фаолиятини ривожлантириш;

- асосий воситаларни янгиланиш интенсивлигини ошириш;

- корхона фаолиятини диверсификациялаш.

Демак, Андижон вилоятидаги донни к;айта ишлаш корхоналари учун ракобат стратегияси юцорида санаб утилган вазифаларни хал этишга каратилган чора-тадбирларни мужассамлантириши керак. Тахдилларга таянган холда, корхоналарнинг имкониятларидан фойдаланиб заиф томонларини минималлаштириш стратегияси ^-0 стратегияси) куйидаги чора-тадбирларни уз ичига олиши таклиф этилади:

\¥-0 стратегияси

• молиявий ликвидлиликни, рентабелликни ошириш учун фаолиятни диверсификация к;илиш, махсулот ассортиментини купайтириш. Бунда кщори даромадли махсулот ассортиментини ишлаб чицаришга устуворлик бериш;

• корхонада мехнат унумдорлигини ошириш учун харажатларни камайтириш. Бунда техника ва технологияларни модернизациялаш, бонщарувда рацамлаштиришни жорий этиш;

• корхонанинг маркетинг фаолиятини ривожлантириш учун кадрлар малакасини ошириш ва буюртма асосида замонавий маркетологлар тайёрлаш тизимини шакллантириш;

• давлат томонидан цуллаб-цувватлаш оркали етказиб берувчилар, мижозлар ва хизмат курсатувчилар билан хамкорлик ало^аларини ривожлантириш;

• корхонада инновацион фаолиятни рагбатлантириш тизимини жорий этиш.

Хулоса килганда, озик-овкат саноати корхоналарида ракобат стратегиясини шакллантиришда корхонанинг бозордаги позициясини аникдаш мухим хдсобланади. Корхонанинг бозор позицияси асосида SO, WO, ST ва WT рацобат стратегиялари асосий йуналишларидан бири танланади. Тадкикот натижаларига кура, Андижон вилоятидаги озик;-овк;ат корхоналари рацобат стратегиялари фаолиятни диверсификация кцлиш, техника ва технологияларни модернизациялаш, бопщарувда рацамлаштиришни жорий этиш, замонавий маркетологлар тайёрлаш тизимини шакллантириш, етказиб берувчилар, мижозлар ва хизмат курсатувчилар билан хамкорлик алокаларини ривожлантириш ва инновацион фаолиятни рагбатлантиришга каратилиши мацсадга мувофиц булади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Ермакова И.А., Черникова С.А. Основные стратегии повышения конкурентоспособности предприятия // Молодой учёный. - 2017. - №16.(150) -С.-256-260.

2. Adik Ahmad Unggul Nugeroho, S Hasibuan, С Jaqin and J Hidayati. Development strategy of small and medium food industry in Tangerang City with SWOT and AHP methods // IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering 1122 (2021)

3. Попова K.P., Хайруллина А.Д. Разработка конкурентной стратегии как основа повышения конкурентоспособности предприятия// Гуманитарный научный журнал. - 2019, №1.

4. Ingaldi М., SKURKOVA К. L. Company strategy determination in food company using swot method // Acta Technologica Agriculturae. - 2014, №3.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.