Научная статья на тему 'ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА MCKINSEY/ GENERAL ELECTRIC МАТРИЦАСИ ЁРДАМИДА БОЗОР САЛОҲИЯТИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ'

ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА MCKINSEY/ GENERAL ELECTRIC МАТРИЦАСИ ЁРДАМИДА БОЗОР САЛОҲИЯТИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
79
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
стратегик режалаштириш / бошқарув / корхона фаолияти / рақобатбардошлик / General Electric / бошқарув самарадорлиги / GE/Mckinsey модели / ички ва ташқи омиллар / иннова­ ция / жозибадорлик­рақобатбардошлик модели / стратегия / баҳолаш / корхона барқарорлиги. / стратегическое планирование / управление / деятельность предприятия / конку­ рентоспособность / General Electric / эффективность управления / модель GE/Mckinsey / внутренние и внешние факторы / инновации / модель привлекательности­конкурентоспособности / стратегия / оценка / устойчивость предприятия.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ашурова Насиба Батировна, Атамурадов Шерзод Акрамович

Ушбу мақолада корхоналарнинг инновацион фаолиятини стратегик режалаштириш жараёнида “Тармоқнинг жозибадорлиги ва рақобатбардошлиги матрицаси”, ёки General Electric (GE)/Mckinsey матрицаси сифатида танилган, компанияда бир нечта лойиҳалар тўпламини ривожлантириш бўйича стратегияларини ишлаб чиқишда фойдаланиладиган портфель таҳлили усулини қўллаш аҳамияти ёри­ тилган. GE/Mckinsey модели компаниянинг стратегик бизнес йўналишларини қиёсий таҳлил қилиш учун 9 элементларни ўз ичига олган матрицадир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АНАЛИЗ РЫНОЧНОГО ПОТЕНЦИАЛА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ МАТРИЦЫ MCKINSEY/ GENERAL ELECTRIC ПРИ СТРАТЕГИЧЕСКОМ ПЛАНИРОВАНИИ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

В данной статье приведена важность применения метода портфельного анализа, известного как «матрица сетевой привлекательности и конкурентоспособности» или матрица General Electric (GE)/ Mckinsey, в процессе стратегического планирования инновационной деятельности предприятий, которая используется в разработке стратегии развития нескольких наборов проектов в компании. Модель GE/Mckinsey представляет собой матрицу, содержащую 9 элементов для сравнительного анализа стратегических направлений бизнеса компании.

Текст научной работы на тему «ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА MCKINSEY/ GENERAL ELECTRIC МАТРИЦАСИ ЁРДАМИДА БОЗОР САЛОҲИЯТИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ»

Ашурова Насиба Батировна,

Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети Молия-иктисод ишлари буйича проректори, иктисод фанлари доктори

Атамурадов Шерзод Акрамович,

Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети, Кимё-металлургия факультети декани уринбосари, иктисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА MCKINSEY/ GENERAL ELECTRIC МАТРИЦАСИ ЁРДАМИДА БОЗОР САЛОЩТИНИ ТА^ЛИЛ КИЛИШ

УДК: 334.72

DOI: 10.34920/EIF/VOL_2022_ISSUE_11_7

АШУРОВА Н.Б., АТАМУРАДОВ Ш.А. ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШДА MCKINSEY/ GENERAL ELECTRIC МАТРИЦАСИ ЁРДАМИДА БОЗОР САЛОЦИЯТИНИ ТАЦЛИЛ К,ИЛИШ

Ушбу маколада корхоналарнинг инновацион фаолиятини стратегик режалаштириш жараёнида "Тармокнинг жозибадорлиги ва ракобатбардошлиги матрицаси", ёки General Electric (GE)/Mckinsey матрицаси сифатида танилган, компанияда бир нечта лойих,алар тупламини ривожлантириш буйича стратегияларини ишлаб чикишда фойдаланиладиган портфель тах,лили усулини куллаш ах,амияти ёри-тилган. GE/Mckinsey модели компаниянинг стратегик бизнес йуналишларини киёсий тах,лил килиш учун 9 элементларни уз ичига олган матрицадир.

Калит сузлар: стратегик режалаштириш, бошкарув, корхона фаолияти, ракобатбардошлик, General Electric, бошкарув самарадорлиги, GE/Mckinsey модели, ички ва ташки омиллар, инновация, жозибадорлик-ракобатбардошлик модели, стратегия, бах,олаш, корхона баркарорлиги.

АШУРОВА Н.Б., АТАМУРАДОВ Ш.А. АНАЛИЗ РЫНОЧНОГО ПОТЕНЦИАЛА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ МАТРИЦЫ MCKINSEY/ GENERAL ELECTRIC ПРИ СТРАТЕГИЧЕСКОМ ПЛАНИРОВАНИИ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

В данной статье приведена важность применения метода портфельного анализа, известного как «матрица сетевой привлекательности и конкурентоспособности» или матрица General Electric (GE)/ Mckinsey, в процессе стратегического планирования инновационной деятельности предприятий, которая используется в разработке стратегии развития нескольких наборов проектов в компании. Модель GE/Mckinsey представляет собой матрицу, содержащую 9 элементов для сравнительного анализа стратегических направлений бизнеса компании.

Ключевые слова: стратегическое планирование, управление, деятельность предприятия, конкурентоспособность, General Electric, эффективность управления, модель GE/Mckinsey, внутренние и внешние факторы, инновации, модель привлекательности-конкурентоспособности, стратегия, оценка, устойчивость предприятия.

ASHUROVA N.B., ATAMURADOV SH.A. MARKET POTENTIAL ANALYSIS APPLAYING THE MCKINSEY/ GENERAL ELECTRIC MATRIX FOR STRATEGIC PLANNING FOR INNOVATIVE ACTIVITIES

This article highlights the importance of applying the portfolio analysis method, known as the "network attractiveness and competitiveness matrix" or the General Electric (GE) / Mckinsey matrix, in the process of strategic planning of enterprise innovation, which is used in developing a strategy for developing several sets of projects in a company. The GE/Mckinsey model includes 9 elements of matrix for benchmarking company's strategic business directions.

Key words: strategic planning, management, enterprise activity, competitiveness, General Electric, management efficiency, GE/Mckinsey model, internal and external factors, innovations, attractiveness-competitiveness model, strategy, assessment, enterprise sustainability.

Кириш.

Замонавий иктисодиётда барча ривожланган мамлакатлар узларининг юкори тараккиёт дара-жасига илм-фан ва техника-технология сох,асида эришилаётган ютуклар ва уларни амалиётга кенг татбик килиш, айникса ишлаб чикаришга сама-рали жорий этиш натижасида эришаётганлиги яккол намоён булмокда. Мавжуд илмий имкони-ятлардан самарали фойдаланиш оркали замонавий инновацион мух,итни шакллантириш - амалга оширилаётган илмий ва иктисодий ислох,отлар доирасидаги биринчи даражадаги вазифалардан бири х,исобланади. Бунда давлат илмий натижа-ларни амалиётга жорий этиш буйича кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектларининг инновацион фаолиятини куллаб-кувватлаш х,амда раFбатлантириш учун шарт-шароитлар яратиш-даги иштироки алох,ида ах,амиятга эга.

Бугунги кунда, бутун жах,онда булгани каби Узбекистонда х,ам мамлакатимизга хом-ашё экс-портига боFликликдан халос булиш ва бугунда тупланиб колган технологик колокликни енгиб утишга ёрдам берадиган иктисодий ривожланиш-нинг янги моделига утиш муаммолари долзарб булиб колмокда. Инвестицияларни янги ишлаб

чикаришларни ривожлантиришга йуналтиришни таъминлашга кодир булган миллий молиявий-инвестиция тизимини шакллантиришнинг истикболли йуналишлари орасида, янги технологик тартибнинг ишлаб-чикариш-технологик ком-плекслари, шунингдек уларнинг мах,сулотларини истеъмол килиш сох,аларини яратиш ва ривож-лантириш лойих,аларини молиялаштириш инсти-тутларини шакллантириш ажралиб туради.

Илмий муаммонинг к,уйилиши.

Инновацион фаолиятни ташкил этиш х,амда стратегик режалаштириш, молиялаштириш усул-ларини такомиллаштириш масалалари мамлака-тимиз, мустакил давлатлар х,амдустлиги ва хори-жий давлатлар иктисодчи олимлари томонидан назарий х,амда илмий нуктаи назаридан урганиб чикилмокда.

Иктисодиётнинг инновацион ривожлани-шида стратегик режалаштиришнинг ах,амияти ва бошка омиллар ролини оширишга каратилган тадкикотлар МДХ мамлакатлари олимларидан А.Виролайнен, Е.Игнатущенко, И.Мельникова, А.Нечаев, И.Родионов, Ю.Рюмина, Т.Тумина, Р.Фатхутдинов кабиларнинг илмий ишлари баFишланган. Миллий иктисодиётни иннова-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

цион ривожланишининг айрим жихатлари мам-лакатимиз иктисодчи олимларининг илмий тадк,ик,отларида хам к,араб чик,илган. Булар жум-ласига Бегалов Б.А., Вахабов А.В., Пардаев М.К., Воронин С.А., Гаибназарова З.Т., Кадиров А.А., Махкамова М.А, Назарова Р.Р., Хамидулин М.Б., Юлдашев Ш.Г. ва бошк,аларнинг илмий ишларини киритиш мумкин.

Ушбу иктисодчи олимларнинг илмий ишла-рида миллий ик,тисодиётнинг инновацион ривож-лантиришнинг илмий-назарий ва методоло-гик асосларини такомиллаштиришнинг айрим жихатлари ёритилган. Аммо хозирги кунда ишлаб чикарилаётган инновацион махсулот хажмини оширишнинг асосий омили булган инновацион фаолиятни стратегик режалаштириш ва молия-вий таъминлашни такомиллаштириш буйича комплекс тадк,ик,от мавжуд эмас. Буларнинг барчаси миллий иктисодиётнинг инновацион омиллар асосида ривожланиш йулларини тадкик этиш ва уларни молиявий таъминлашнинг илмий-назарий ва методологик асосларини такомиллаштириш буйича чукур тадкикотларни амалга оширишни, буларни мамлакатимиз амалиётига татбик, к,илиб инновацион ик,тисодиётни шакллантириш жара-ёнларини жадаллаштириш лозимлигини талаб килади.

Тадк,ик,от методологияси.

Ушбу маколанинг назарий ва услубий асоси сифатида умумиктисодий адабиёт хамда илмий маколалар, иктисодчи олимларнинг корхона-ларни фаолиятини стратегик режалаштириш маса-лалари буйича изланишлари, олимлар ва соха вакиллари билан сухбатлар, уларнинг ёзма ва оFзаки фикр-мулохазаларини тахлил к,илиш, эксперт бахолаш, жараёнларни кузатиш, ик,тисодий ходиса ва жараёнларга тизимли ёндашув, муал-лиф тажрибалари билан киёсий тахлил утказиш орк,али тегишли йуналишларда хулоса, таклиф ва тавсиялар берилган. Мавзуни урганиш жараёнида умумиктисодий усуллар билан бир к,аторда маъ-лумотларни тизимлаш буйича махсус ёндашув-лар, яъни таккослаш, назарий ва амалий мате-риалларни жамлаш хамда тизимли тахлил каби усуллар кулланилган.

Та^лил ва натижалар му^окамаси.

"Тармокнинг жозибадорлиги ва

ракобатбардошлиги матрицаси", ёки General Electric (GE)/Mckinsey матрицаси сифатида танил-ган, компанияда бир нечта лойихалар тупламини

ривожлантириш буйича стратегияларини ишлаб чикишда фойдаланиладиган портфель тахлили усули хисобланади. GE/Mckinsey модели компа-ниянинг стратегик бизнес йуналишларини к,иёсий тахлил килиш учун 9 элементларни уз ичига олган матрицадир.

"Тармокнинг жозибадорлиги ва

ракобатбардошлиги матрицаси" модели биринчи марта 1970-йилларда пайдо булган хамда General Electric консалтинг компанияси хамда McKinsey & Со томонидан таклиф килинган ва шу муно-сабат билан у «GE/Mckinsey модели» деб ном-ланган. 1980 йилга келиб, "жозибадорлик-рак,обатбардошлик модели" бизнеснинг стратегик позицияларини куп омилли тахлил к,илиш имко-нини берадиган энг машхур моделга айланади.

Mckinsey моделининг асосий хусусияти шун-даки, уни ишлаб чикиш хамда тармокни ривожланиш тенденцияларини урганишда мухим омил-ларни тахлил килиш ва улардан фойдаланиш имконияти мавжуд булади.

Амалда GE/Mckinsey матрицаси куйидаги саволларга жавоб топишга имконини беради:

• кайси йуналишларда компанияни бизне-сини ривожлантириш мумкин;

• узок истикболда компания кайси йуналишда зарар куриши мумкин;

• кандай махсулотларнинг ракобатбардошлиги таъминланиши керак;

• кайси мухимрок товарларни ва уларни бозорда харакатлантириш ва ривожлантиришда зарур;

• ресурсларни кандай килиб компания ичида ва тармок,лар орасида самарали так,симлаш мумкин;

• кайси тармокларда компания ресурслари-дан фойдаланиш самарасизлиги сабабли уларни кискартириш керак.

Матрицанинг ривожланиш босцичлари.

Матрицани туFри ишлаб чик,иш учун 5 та асосий боскичларни амалга ошириш керак:

• Сегментларнинг жозибадорлигини аниклаш мезонларини танлаш ва хар бир сег-ментда компаниянинг ракобатбардошлик дара-жасини бахолаш.

• Хар бир жозибадорлик ва ракобатбардошлик мезонининг ахамиятини (мухимлигини) аниклаш.

• Хар бир сегментни танлаб олинган жозибадорлик ва ракобатбардошлик мезонлари буйича бахолаш.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

ИНВЕСТИЦИЯЛАР ВА ИННОВАЦИЯЛАР / ИНВЕСТИЦИИ И ИННОВАЦИИ 47

1-расм. GE/Mckinsey матрицасини ишлаб чикиш боскичлари.

МЕЗОНЛАРНИ ТАНЛАШ

МЕЗОНЛАРНИ А^АМИЯТИНИ БАХ.ОЛАШ

МАК.САДЛИ СЕГМЕНТНИ ТАНЛАШ

)^АР БИР СЕГМЕНТНИ БА^ОЛАШ

СЕГМЕНТЛАР САЛОХ.ИЯТИНИ ПРОГНОЗ килиш

• Истеъмолчи ва бозор тенденциялари асо-сида хар бир сегментнинг салохиятини аниклаш.

• Максадли сегментларни танлаш ва компания ресурсларини таксимлаш.

GE/Mckinsey матрицаси иккита курсаткичга асосланади:

• компания кирмокчи булган ёки компания аллакачон мавжуд булган бозорнинг жозибадор-лиги;

• ракобатдаги устунликлар ёки компания махсулотининг жорий бозорда ракобатбар-дошлиги.

Компаниянинг портфель стратегияси ушбу юкоридаги икки курсаткичлар даражасига боFлик булади. Яъни:

• махсулотнинг ракобатбардошлиги хамда бозорнинг жозибадорлиги канчалик юкори булса, бизнеснинг ушбу сохасида муваффакиятга эри-шиш имконияти шунчалик юкори булади;

• компаниянинг махсулоти ракобатчиларга нисбатан канчалик заиф ва тармокнинг жозибадорлиги канчалик паст булса, - бу йуналишда бизнеснинг ривожланиши учун имкониятлар шунчалик паст булади;

Жозибадорлик ва ракобатбардошлик мезон-лари ташки мухит (бозор) ва ички мухит (компаниянинг мавжуд ресурслари) тахлилидан келиб чикади. Мезонлар SWOT тахлилининг мезонла-рига жуда ухшаш ва улардан фойдаланиш мумкин.

Жозибадорлик ва ракобатбардошликни аниклаш буйича аник мезонларининг универсал руйхати мавжуд эмас. Бу руйхат хар бир тахлил учун компанияда мавжуд булган маълумотлар асосида бозор ва товарнинг хусусиятларидан келиб чиккан холда тузилади.

Сегментнинг жозибадорлигини ба^олаш курсаткичлари. Mckinsey усули буйича бозорнинг жозибадорлиги куйидагиларни ифодалайди:

• потенциал сотиш хажми буйича сегментнинг жозибадорлиги;

• янги иштирокчилар учун сегментга кириш тусиклари пастлиги;

• сегментнинг компанияга узок муддатли даромад келтириш имконияти;

• бозорда хавф-хатарларнинг йуклиги (узок муддатда сегментда сотувнинг бекарорлигига сабаб булувчи потенциал тахдидлар)

Жозибадорлик мезонларига бозор омиллари, истеъмолчи омиллари ва сегмент тенденциялари/ суръатларини тавсифловчи омиллар киради. Сегментга кириш ёки кирмаслик туFрисидаги карор компаниянинг ноёб, аналогига эга булмаган ва шу билан бирга хакикий эхтиёжларни максимал дара-жада кондирадиган махсулотни таклиф килиш оркали истеъмолчиларнинг содиклиги осонлик билан козониш имкониятини бахолашга асосла-ниши керак. Акс холда, ноёб, хакикатда эхтиёж мавжуд булган махсулотсиз сегментга кириш -юкори ракобатли бозорларга муваффакиятсиз харакатланиш эхтимолини оширади.

Бозор омиллари. Сегмент жозибадорлигининг бозор омилларига куйидагилар киради:

- жорий сегмент хажми ёки бозор сиFими;

- сегментнинг ривожланиш суръати ва унинг натурал хамда киймат жихатидан потенциал имкониятлари;

- сунгги 3 йил ичида сегментнинг усиш суръ-ати;

- сегментга киришда бренд ассортиментини янада кенгайтириш имконияти;

- сегментдаги иштирокчилар сони ва уларни савдо хажми;

- сегментда реклама оркали танилиш имконияти мавжудлиги.

Куйидаги бозор холатларида сегмент компания учун жозибадор хисобланади:

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

• сегментнинг сиFими катта булса (бутун бозорда 1-4 урин);

• сегментнинг усиш суръати бозорнинг усиш суръатларидан катта булса (натурал ва киймат жих,атидан);

• сегментда кам сонли иштирокчилар мав-жуд, рекламага инвестиция килиш шарт эмас;

• сегментга муваффакиятли кириб олгач, товар турларини янада кенгайтириш мумкин.

Истеъмолчи омиллари. Сегмент жозибадор-лигининг истеъмолчи омилларига куйидагилар киради:

- максадли аудитория х,ажми;

- сегментдаги товарларни истеъмол килиш маданияти (ривожланган ёки ривожланмаган);

- истеъмолчиларда товар туFрисида маълумот ва уларнинг бошка ракобатчилар мах,сулотларига содиклиги;

- истеъмолчиларда кондирилмаган ёки яширин эх,тиёжларнинг мавжудлиги.

Куйидаги х,олларда сегмент истеъмолчи омилларига кура компания учун жозибадор х,исобланади:

• сегментнинг истеъмолчи сони х,ажми катта (бутун бозорда 1-4 урин);

• мах,сулотни истеъмол килиш мадани-ятининг пастлиги - бозор усиши учун юкори салох,ият;

• истеъмолчилар ракобатдош брендлар билан таниш эмас, содиклик даражаси паст;

• истеъмолчининг мах,сулотга булган жорий эх,тиёжларининг бир кисми кондирилмайди, яширин ва кондирилмаган эх,тиёжлар мавжуд.

Истеъмолчи омиллари МсИгаеу моделидаги энг мух,им омиллардир, чунки улар эркин бозор бушликларининг мавжудлигини бах,олайдилар (мижозларнинг кондирилмаган эх,тиёжлари мавжудлигини тах,лил килиш оркали).

Матрицани тах,лил килишда бозорнинг куйидаги асосий тенденциялари тах,лил килинади: кейинги 5 йил учун сегментнинг усиш прогнози (киймат ва натурал жих,атдан); истеъмолчи тен-денцияларини тах,лил килиш (истеъмолчиларнинг хатти-х,аракатларини узгартириш учун зарур шарт-лар мавжудми); макро мух,ит - демографик, сиё-сий, табиий, ижтимоий-маданий, иктисодий омил-ларнинг узгариши натижасида юзага келадиган хавфларни тах,лил килиш; бозорнинг янги ишти-рокчиларининг пайдо булиши ва ракобатнинг кучайиши учун зарур шарт-шароитларнинг мавжудлиги.

Сегмент компания учун асосий тенденциялар нуктаи назаридан жозибадор х,исобланади, агар:

• сегментнинг узок муддатли усиши башо-рат килинган булса (айникса, сегмент бах,оланган мукобиллар ичида энг тез усишга эга булса);

• мавжуд истеъмол тенденциялари бозорга кириш учун кулай булса;

• макро мух,итнинг бозор сиFимининг пасайишига таъсир килиш хавфи минимал булса (хавфлар: иктисодий инкироз, х,окимиятнинг узгариши, иклим узгариши, иклим шароитлари-нинг кескинлашиши, ах,оли турмуш даражасининг пасайиши, демографик сабабларга кура максадли аудиториянинг кискариши ва бошкалар).

Сегментдаги ма^сулотнинг

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

рацобатбардошлигини ба^олаш

курсаткичлари. Ракобатбардошлик мезон-лари компаниянинг мавжуд сегмент етакчилари билан узок муддатли ракобат килиш кобилиятини акс эттириши керак; мезонлар ракобатчилар билан таккослаш оркали бах,оланиши керак. Ракобатбардошлик мезонларига компаниянинг ракобатда устунлиги, компаниянинг ресурс имко-ниятларини ва бозор ракобатининг кучини тав-сифловчи омиллар киради.

Ма^сулот рацобатбардошлиги. Товар-нинг бозордаги ракобатбардошлигини тав-сифловчи омилларга куйидагилар киради: сегментдаги мах,сулотни товарни ажратиб турувчи мах,сулотнинг индивидуал хусусиятлари устунлиги мавжудлиги; мах,сулотнинг талаб даражасидаги асосий хусусиятлари.

Агар компания мах,сулоти бозорда мавжуд булган мах,сулотларга нисбатан ноёб устунликка эга булса, компания сегментда ракобатлаша олади ва шунингдек, асосий эх,тиёжларни етарли даражада ёки ундан самаралирок даражада кондиришга кодир булади.

МсИгаеу моделидаги мах,сулот

ракобатбардошлиги омиллари энг мух,им омиллардир. Янги сегментга киришнинг муваффакияти компания бренди сегментда такдим этилган товар-лардан кандай фарк килишига боFлик булади. Бозорда пайдо буладиган янги мах,сулотлар хусусиятлари жих,атидан яхширок, арзонрок, фойда-ланиш учун оддийрок ва кулайрок булиши керак.

Компания ресурслари. Мах,сулотнинг ракобатбардошлигига таъсир курсатиши мумкин булган компания ресурсларига компаниянинг товар белгисининг мустах,камлиги, молия, маркетинг, кадрлар малакаси, таксимлаш, сотиш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

2-расм. GE/Mckinsey матрицасини буйича бозорни бах,олаш мезонлари.

Сегментнинг РАКОБАТБАРДОШлиги

Паст (0-3 балл) Уртача (4-7 балл) Юкори (8-10 балл)

1 I Юк,ори (8-10 балл) №1 №2 №3

I о си Ч г ш Уртача (4-7 балл) №4 №5 №6

и * Паст (0-3 балл) №7 №8 №9

канали, логистика сох,асидаги ресурслар; карор кабул килиш ва бозор узгаришларига реакция килиш тезлиги кабилар киради.

Агар компания кучлирок брендга эга булса, молиялаштириш, маркетинг, кадрлар малакаси, сотиш ва бошкалар сох,асида етарли ресурс-ларга эга булса бозордаги х,аракати, бозор узгаришларига реакцияси тезлиги юкори булса ёки мавжуд бозор иштирокчилари орасида фаол булса сегментда ракобатлаша олади;

Ракобат кучи. Сегментда ракобат кучи бозор-нинг янги иштирокчилари томонидан хатарлар мавжудлигини курсатади; рак,обатнинг интен-сивлиги (бозор канчалик булинган, канчалик туйинган, ракобатчилар канчалик кучли ва фаол); уйинчиларнинг тусикларни яратиш ёки компания сегментга кирганда жавоб бериш кобилияти; савдо каналида урин эгаллаш ва максадли истеъ-молчига эришиш имкониятлари кабиларни мисол килиб келтирса булади.

Компания эътиборини каратиши керак булган бозорлар - ракобат даражаси паст булган бозор-лар (иштирокчилар фаол эмас, бозор туйинмаган ва булинмаган); ва ракобатчилар тезда жавоб бера олмайдиган ва кириш учун тусиклар паст булган сегментлардир.

GE/Mckinsey матрицаси ишлаб чикилган ва компания бизнесининг х,ар бир йуналиши учун матрицадаги жой аниклангандан сунг, сегмент-ларнинг узок муддатли имкониятларини кайта бах,олаш, хавф-хатарларни бах,олаш, компания-нинг х,ар бир сегментдаги рентабеллигига таъсир килиши мумкин булган омилларни тах,лил килиш тавсия этилади.

Сегментнинг салох,иятини куйидаги 7та омил билан бах,олаш мумкин:

• жорий ва потенциал бозор х,ажми уртасидаги фарк (фарк канча куп булса, салох,ият шунчалик катта булади);

• кейинги 3-5 йил давомида сегментларнинг усиш суръатлари (усиш суръати канчалик юкори булса, салох,ият шунчалик юкори булади);

• фаровонлик, турмуш тарзи, истеъмолчи кадриятларининг узгариши (таклиф этилаётган мах,сулот концепциясидаги узгаришлар - потенциал мавжуд);

• ишлаб чикариш технологияларини узгартириш;

• бозордаги иктисодий ва сиёсий мух,итнинг узгариши;

• сегментнинг ракобат мух,итида мумкин булган узгаришлар;

• ассортиментни кенгайтириш имконият-лари ва бошкалар.

Компаниянинг х,ар бир мах,сулот гурух,ининг ракобатбардошлиги тах,лил килингандан ва жози-бадор бозор бушликлари аниклангандан сунг, мах,сулотни ривожлантириш стратегиясини ишлаб чикишга утиш мумкин.

Хулоса ва таклифлар.

Хулоса урнида GE/Mckinsey модели буйича асосий 9та стратегиялар келтириб утиш мумкин. Ассортиментни ривожлантириш стратегияси ком-паниянинг мах,сулот гурух,и МсктБеу матрицасида 9 квадрантдан кайси бирини эгаллашига боFлик. Матрицанинг х,ар бир квадранти учун стра-тегик карорларнинг асосий йуналишлари куйидагилардан иборат:

№ 1. Сегментнинг юкори жозибадорлиги - сегментдаги бизнес ракобатбардошлигининг паст-лиги.

• ceгмeнтгa киpишдa: биpинчидaн, 6apKapop paкoбaт ycтyнлигини шaкллaнтиpиш тaвcия эти-лaди, кoмпaниянинг paкoбaтбapдoшлиги oшмa-гyнчa, бoзopгa киpиш тaвcия этилмaйди;

• aгap ceгмeнт мaвжyд бyлca: бapчa ^ъй-x1apaкaтлapни мaвжyд пoзициялapни x1имoя килишгa йyнaлтиpиш, кoмпaниянинг ^ъй-x1apaкaтлapини уш6у ceгмeнтнинг шм^ния улу-шининг ycишигa кapaтмacлик, paкoбaтдoш xycy-cиятлapни яpaтиш имкoниятлapини ^иб чикиш тaвcия этилaди.

№ 2. Ceгмeнтнинг юкopи жoзи6aдopлиги - ce^ мeнтдaги 6изнecнинг ypтaчa paкo6aт6apдoшлиги.

^м^ния учун юкopи caлox1иятгa эгa cernea.

• paFбaтлaнтиpишдaги бapчa ^ъй-x1apaкaтлap (peклaмa, promotion, aкция вa бoшкaлap) мax1cyлoтнинг paкoбaтбapдoш aфзaл-ликлapигa кapaтилиши кepaк;

• ceгмeнтдaги ycиш имкoниятлapини aник бeлгилaш (иcтeъмoлчилap вa paкoбaтчилap нyктaи нaзapидaн); кoмпaния фaкaт aник уаун-ликкa эгa бyлгaн paкoбaтчилapгa хужум килиш учун тaнлaнгaн cтpaтeгияни ишлaб чикиш;

• юкopи paкoбaтбapдoш бoзop eтaкчилapи билaн яккaмa-яккa paкoбaтидaн эx1тиëт 6УЛИШ кepaк.

№ 3. Ceгмeнтнинг юкopи жoзи6aдopлиги - ce^ мeнтдaги 6изнecнинг юкopи paкo6aт6apдoшлиги.

Koмпaния учун юкopи caлox1иятгa эгa булган ceгмeнт, энг куп тaлa6 килинaдигaн мaкcaдли cep мeнт.

• Ceгмeнт мaкcaди: 1 ^ин ëки мут^к eтaк-чилик.

• Koмпaниянинг aco^ pecypcлapи ушбу ceгмeнтгa кapaтилaди.

• Maкcимaл pивoжлaниш мaкcaдидa инвe-егиция килca бyлaди.

• Paкoбaт ycтyнликлapини x1имoя килишгa кaттa эътибop кapaтиш кepaк -paкo6aт6apдoшликнинг зapyp дapaжacини caклa6 Koлишнинг aник peжacини ишлaб чикиш лoзим (тexнoлoгияни x1имoя килиш - пaтeнт; нapxлap; иcтeъмoлчи бaзacи).

• Mapкeтинг x1apaкaтлapи мax1cyлoтгa бул^н caдoкaтни oшиpиш вa кyчaйтиpишгa кapaтилгaн булиши кepaк.

• Keлaжaкдa paкoбaт ycтyнликни мycтax1кaмлaш мaкcaдидa тexнoлoгияни pивoж-лaнтиpишгa capмoя киpитиш кepaк.

• Янги иштиpoкчилapнинг ceгмeнтгa киpиш учун ту^к^ни яpaтиш.

№ 4. Ceгмeнтнинг ypтaчa жoзи6aдopлиги - cep мeнтдaги бизнecнинг пacт paкoбaтбapдoшлиги.

Ceгмeнтгa киpиш тaвcия этилмaйди.

• Mинимaл инвecтициялap билaн мaкcимaл дapoмaд oлишгa эътибop кapaтиш.

• Инвecтициялap фaкaт ceгмeнт-дaги мaвкeини caклaб кoлиш учун, aco^ paкoбaтчилapгa кapши мyдoфaa cтpaтeгияcидaн фoйдaлaниш.

№ Б. Ceгмeнтнинг ypтaчa жoзи6aдopлиги - Ceг-мeнтдaги ypтaчa бизнec paкoбaтбapдoшлиги.

Aгap бoзop кeлaжaкдa юкopи пoтeнциaлгa эгa 6yлca ëi^ кoмпaния paкo6aтдoш ycтyнликлapнинг oшиши бaшopaт килинca, ceгмeнтгa киpиш мум-кин.

• Paкoбaт ycтyнликлapини кyчaйтиpиш имкoниятини бaтaфcил кypиб чикиш кepaк.

• Ceгмeнтдaги бизнec йyнaлишлapини aник бeлгилaш ^pa! (кaйcи paкoбaтчилapдaн бoзop улушини oлиш peжaлaштиpилгaн), yлapгa кapши aник cтpaтeгия тузиш лoзим.

• Бoзopдaги мaвкeини acтa-ceкин мycтaxкaмлaш учун кyлaй инвecтициялap тaвcия этилaди.

• Maкcимaл тaъcиpгa эгa кaмxapaжaт peклaмa ycyллapини тaнлaш тaвcия килинaди.

№ 6. Ceгмeнтнинг ypтaчa жoзи6aдopлиги - ceг-мeнтдaги 6изнecнинг юкopи paкo6aт6apдoшлиги.

Koмпaния учун юкopи caлox1иятгa эгa ceгмeнт.

• Koмпaниянинг ceгмeнтдaги пoзицияcининг мaкcaди биpинчи ëки иккинчи булиш.

• Paкoбaт ycтyнликлapини тaъминлaш вa coдик иcтeъмoлчилap бaзacини яpaтиш учун юкopи дapaжaдaги инвecтициялap.

• Cepxapaжaт мeдиa вocитaлapидaн чeклa-ниш кepaк.

• Paкoбaт ycтyнликлapини мycтax1кaмлaш вa yзoк мyддaтли x1имoягa кapaтилгaн инвecтиция-лap.

• Ceгмeнтнинг caлox1ияти ycтидaн нaзopaт-нинг юкopи дapaжacи. Юкopи caлox1иятли ce^ мeнт бyлca - 3-cтpaтeгия.

№ 7. Ceгмeнтнинг пacт жoзибaдopлиги - ce^ мeнтдaги бизнecнинг пacт paкoбaтбapдoшлиги.

Ceгмeнтгa киpиш тaвcия этилмaйди.

• А^ ceгмeнтдa мaвжyд бyлca - бapчa инвecтициялapни минимaллaштиpиш.

• Энг пacт ycтyвop ceгмeнт, шунинг учун ушбу ceгмeнтдa кoмпaниянинг энг яxши pecypcлa-pидaн фoйдaлaниш имкoниятини иcтиcнo килaди.

ИКТИСОД ВА MОЛИЯ I ЭKОНОMИKA И ФИНАНСЫ 2O22, 11(1S9)

• Ушбу сегментдаги бизнесни сотиш ёки бозордан чикиш х,ак,ида уйлаб куриш керак.

№ 8. Сегментнинг паст жозибадорлиги - сегментдаги бизнеснинг уртача ракобатбардошлиги.

Чекланган ва тез усиш учун уртача инвести-циялар.

• Сегментдаги мавкени мустах,камлаш учун кераксиз куч ва инвестицияларни сарфламлитк керак, жорий савдо даражасини х,имоя килишга эътибор каратиш лозим.

• Мах,сулотни реклама килишда арзон нарх-лардаги медиа воситаларидан фойдаланиш

№ 9. Сегментнинг паст жозибадорлиги - сегментдаги бизнеснинг юкори ракобатбардошлиги.

Бозорнинг жозибадорлиги яхшиланмагунча сегментга киришни кечиктириб туриш керак.

• Бизнесни ривожлантиришга минимал инвестициялар.

• Сегментнинг потенциалини назорат килиш, потенциал усиш х,олатида - 6 ва 3-сонли стратегиялар.

Адабиёт / Литература / Reference:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси туFрисида" ПФ-60-сон Фармони.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 24 ноябрдаги "Тадбиркорлик ва инновациялар сох,асидаги лойих,аларни молиялаштириш механизмларини такомиллашти-риш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Пф-5583-сонли Фармони.

3. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 7 майдаги "Иктисодиёт тармоклари ва сох,аларига инновацияларни жорий этиш механизмларини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-3698-сонли Карори.

4. Зайнутдинов Ш.Н. Инновацион салох,иятни ошириш стратегияси. // "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнал №1 2011 й.

5. Улашев И.О., Атамурадов Ш.А. Корхона иктисодиёти ва менежменти. Укув кулланма. - Тошкент: 2013, 24-б.

6. Strategic Management concepts and cases. Arthur A. Thompson, Jr., A. J. Strickland, III. McGraw-Hill Higher Education, 2000 - Strategic planning.

7. Ашурова Н. Узбекистонда баркарор иктисодий усиш шароитида тадбиркорлик фаолия-тини соликлар воситасида ратбатлантириш. Монография. - Н.: Алишер Навоий, 2017. - 143-б.

8. Ашурова Н.Б. Узбекистан Республикаси солик сиёсати ва солик сохасидаги ижтимоий хамкорликни амалга ошириш йуналишлари. // "Иктисод ва молия" №11. 2012 https://www. indianjoumals.com/yor.aspx?target=ijor:sjbir&volume=5&issue=3&article=004

9. Ashurova N.B. Tax policy with favorable investment climate establishment in the republic of Uzbekistan №11 2015. SAARJ Journal on Banking & Insurance Research Year : 2016, Volume : 5, Issue : 3 Pages 30-36 Online ISSN : 2319-1422 https://cyberleninka.ru/article/n/zbekiston-respublikasi-soli-siyosati-va-soli-so-asidagi-izhtimoiy-amkorlikni-amalga-oshirish-y-nalishlari.

10. Атамурадов Ш.А. Analysis of the venture investment climate in different regions and the problems of introducing venture business in the Uzbek economy //Economics and Innovative Technologies. - 2019. - Т. 2019. - №. 6. - С. 9.

11. Атамурадов Ш.А. Хорижий мамлакатларда венчурли инновацион лойих,алаштириш моделлари // Иктисодиёт ва инновацион технологиялар. - 2019. - №. 2. - С. 126-243.

12. Ашурова Н.Б., Атамурадов Ш.А. Хорижий мамлакатларда вeнчур капитали бозори-нинг институционал субъектлари //International Journal of Advanced Technology and Natural Sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 1. - С. 24-32.

13. Ашурова Н.Б., Атамурадов Ш.А. Analysis of the Venture Investment Environment in the United States, Europe and Asia and the Problems of Uzbekistan in This Region. - 2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.