Научная статья на тему 'КОРХОНАЛАРНИНГ MAРКЕТИНГ САЛОҲИЯТИНИ БАХОЛАШ ОМИЛЛАРИ'

КОРХОНАЛАРНИНГ MAРКЕТИНГ САЛОҲИЯТИНИ БАХОЛАШ ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
203
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
маркетинг / инвестиция / рақобат / модернизация / marketing / investment / competition / modernization

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Одина Насридиновна Тешабаева, Дониёр Эркинжон Ўғли Нишонбоев

Корхоналарнинг маркетинг фаолиятини, уларнинг бозорга йўналтирилишини такомиллаштириш ва қўшимча инвестицияларни жалб қилиш имкониятларини олиш учун маркетинг салоҳиятини баҳолаш ҳамда уни мақсадли ва ўз вақтида бошқариш лозим.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Одина Насридиновна Тешабаева, Дониёр Эркинжон Ўғли Нишонбоев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

AS A FACTOR OF MARKETING POTENTIAL AND INVESTMENT ATTRACTIVENESS OF THE ENTERPRISE

In order to improve the marketing activities of enterprises, their orientation to the market and to obtain opportunities for attracting additional investments, it is necessary to evaluate the marketing potential and manage it purposefully and on time.

Текст научной работы на тему «КОРХОНАЛАРНИНГ MAРКЕТИНГ САЛОҲИЯТИНИ БАХОЛАШ ОМИЛЛАРИ»

КОРХОНАЛАРНИНГ МАРКЕТИНГ САЛО^ИЯТИНИ БАХОЛАШ

ОМИЛЛАРИ

Одина Насридиновна Тешабаева Дониёр Эркинжон ^ли Нишонбоев

Фаргона давлат университети

АННОТАЦИЯ

Корхоналарнинг маркетинг фаолиятини, уларнинг бозорга йуналтирилишини такомиллаштириш ва кушимча инвестицияларни жалб килиш имкониятларини олиш учун маркетинг салохиятини бахолаш хамда уни максадли ва уз вактида бошкариш лозим.

Калит сузлар: маркетинг, инвестиция, ракобат, модернизация

AS A FACTOR OF MARKETING POTENTIAL AND INVESTMENT ATTRACTIVENESS OF THE ENTERPRISE

ABSTRACT

In order to improve the marketing activities of enterprises, their orientation to the market and to obtain opportunities for attracting additional investments, it is necessary to evaluate the marketing potential and manage it purposefully and on time.

Keywords: marketing, investment, competition, modernization

Мамлакатимизда иктисодиётни либераллаштириш ва модернизация килиш борасида катор чора-тадбирлар амалга оширилиб келинмокда. Мамлакатимиз мустакилликка эришгандан сунг, ахоли фаровонлигини таъминлашнинг асосий йуналиши булган халк истеъмоли товарларини ишлаб чикаришга ва хизматлар курсатишга катта ахамият берилди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 8 февралдаги ПФ-4947-сонли "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида"ги Фармонида "Иктисодиётни янада ривожлантириш ва либераллаштиришга йуналтирилган макроиктисодий баркарорликни мустахкамлаш ва юкори иктисодий усиш суръатларини саклаб колиш, миллий иктисодиётнинг ракобатбардошлигини ошириш, кишлок хужалигини модернизация килиш ва жадал ривожлантириш, иктисодиётда давлат иштирокини камайтириш буйича институционал ва таркибий ислохотларни давом эттириш, хусусий мулк хукукини химоя килиш ва унинг устувор мавкеини янада кучайтириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожини рагбатлантириш, худудлар, туман ва шахарларни комплекс ва мутаносиб холда ижтимоий-иктисодий тараккий эттириш, инвестициявий мухитни яхшилаш оркали

мамлакатимиз иктисодиёти тармокдари ва худуддарига хорижий сармояларни фаол жалб этиш"га адохида эътибор беридган.[1] Бу уз навбатида, ишдаб чикариш ва хизмат курсатиш корхонадарида маркетинг тизимини шакллантириш ва удар фаодиятини янада ривождантириш учун кенг камровди ва чукур идмий асосга эга будган маркетинг тадкикотдари утказиш зарурдигини такозо этмокда.

Маркетинг тадкикотдари утказишга будган бугунги кун тадабининг хусусиятдаридан бири шундаки, корхонадар уздари жойдашган шахар ёки видоят микёси бидан чекданиб кодган, бутун бир респубдика бозорида ишдаш тажрибасига эга эмасдар. Маъдумки, сотув хажми кичик будган корхонадар уз мижозини яхши бидади ва удар бидан ишдаш осон кечади. Лекин, истеъмодчидар сонининг ортиб бориши, ударни ушдаб кодиш ва доимий мижозга айдантириш маркетинг тадкикотдарини утказиб туришни тадаб этади. Хизматдар бозорида мукаммад ракобат мухитининг шакдданаётгани хамда аходи даромаддарининг ортиб бориши сифатга будган эътиборнинг кучайишини ва бу уз навбатида маркетинг тадкикотдарининг бугунги кун тадабига жавоб берадиган даражада утказиш заруриятини вужудга кедтиради. Бунинг учун маркетинг тадкикотдарининг мавжуд будган замонавий усуддарини чукур урганиш, хорижий давдатдарнинг бу сохадаги идгор тажрибасини эътиборга одган ходда, мамдакатимизда маркетинг тадкикотдари утказиш усдубиёти ва технодогиясини такомиддаштириш зарур.

Модиявий ресурсдарни ташки манбадардан одиш учун корхона етарди даражада инвестицион жозибадордикка эга будиши керак. Узбекистон Респубдикасининг "Инвестициядар ва инвестиция фаодияти

тугрисида"ги ^онуни, инвестиция фаодияти максади фойда кидиш ва (ёки) бошка фойдади таъсир эришиш экандигини курсатади. Инвестициядарни амадга оширишдан тадаб кидинадиган самара корхонанинг маъдум даражадаги иктисодий садохияти мавжуддиги туфайди таъминданади, унинг остида, корхона учун мавжуд будган восита ва имкониятдар мажмуи, уни окидона бошкариш унинг фаодияти самарадордигини ошириш ва бозор шароитида ривожданишни таъминдай одиш демакдир [2].

И.Хотамов уз идмий ишида "Маркетингда асосий нарса уни максадга каратидгандиги ва хар томондамадиги, асосий эдементдарининг аник харакатдадиги ва технодогик жихатдан кетма-кетдиги, шу бидан бирга ударнинг бир-бирини узаро туддириб боришидир. Бу жараён тугамайди, доимий равишда фаодият курсатиб боради, яъни у бозорни урганишдан бошданса, истикбоддаш, сервис хизматдар курсатишни ташкид кидиш ва амадга ошириш бидан тугадданиб янгидан яна биринчи боскичга кайтидади ва бу жараён уздуксиз давом эттиридади", [8] - деб изохдаган будса, Эргашхужаева "Маркетинг тадбиркордикнинг ривождантиришнинг мухим амадий асосдаридан бири будиб,

самарали хужалик юритиш услуби хисобланади", [9] - деб таъриф беради. Шунингдек, М.Насритдинова узининг илмий ишларида халк истеъмоли молларининг худудий-тармок маркетингини шакллантириш назарияси ва услубиётини, хусусан бозор муносабатлари шароитида маркетингни ривожлантириш хусусиятларини очиб берган эди [10]. Машхур маркетолог олим Ф.Котлер "Маркетинг бу истеъмолчиларнинг муаммоларини тушуниб етишни тартиблаштирилган ва максадга йуналтирилган жараёни хамда бозор фаолиятини бошкариш", [7] - деб таъриф беради. Ф.Котлер нуктаи-назаридан келиб чиккан холда хулоса килсак, маркетингнинг асосини маркетинг тадкикоти ташкил этади, деб хисоблаш мумкин. Лекин маркетинг тадкикоти жараёни аник бир муаммони урганиш ва унинг ечимини топишга каратилганлигидир. Шунинг учун бу жараённи биз киска килиб "Маркетинг тадкикоти - бу корхонанинг махсулот ишлаб чикариш ва сотиш фаолиятини бозорни урганиш асосида бошкариш", - деб таъриф беришимиз мумкин.

Корхонанинг маркетинг салохияти унда мавжуд булган ички маркетинг ресурслари (сотиш сиёсати, режалаштириш тизими ва бошкалар) ва баркарор пул окимларини таъминлайдиган ракобат мавкеини мустахкамлашга каратилган функцияларни бажаришга имкон берувчи бозор имкониятлари билан тавсифланади [4, с. 6]. Инвестицияланган капиталнинг кайтарилиши ишлаб чикарилган махсулотларнинг сотилишини таъминлаган холда амалга оширилиши мумкин. Паст маркетинг салохиятига эга баркарор пул окимларини (даромадни) таъминлаш жуда кийин, бунга махсулот сифатининг пастлиги, мижозларнинг ночорлиги, маркетинг тадкикотлари, режалаштириш ва хоказоларнинг белгиланган тизимининг йуклиги сабаб булиши мумкин. Шунда корхонанинг инвесторлар учун жозибадорлиги пасайиши мумкин, келажакдаги инвестицион фаолият нафакат натижавий таъсир билан, балки боглик рисклар даражаси билан хам тавсифланади. Шунинг учун корхонанинг инвестицион жозибадорлигини бахолаш учун биз ишлаб чикаётган методология инвестицион салохият ва таваккалчиликнинг мураккаб курсаткичларини алохида шакллантиришни назарда тутади. Таъкидлаш жоизки, бир катор муаллифлар, масалан [6], корхона фаолиятининг ички рисклари, шу жумладан, махсулот сотиш билан боглик тижорат рискининг бир кисми сифатида ажралиб туради. Ушбу далилларни хисобга олган холда корхонанинг инвестицион жозибадорлигини бахолашда корхонанинг маркетинг салохияти курсаткичи ва фаолиятининг тижорат рисклари курсаткичини хисобга олишни таклиф этамиз. Шу билан бирга маркетинг фаолияти рискларини тавсифловчи маркетинг потенциалини бахолаш учун тавсия этилган айрим алохида курсаткичлар тижорат рисклари курсаткичида хисобга олиниши лозим.

Корхонанинг маркетинг садохиятини тавсифдовчи курсаткичдарни тандаш максадида турди муаддифдар томонидан такдиф этидган ёндашувдар урганидди, бу бутундай инвестицион жозибадордикнинг ушбу омидини урганишга багишданган. Корхонанинг бозор жозибадордигини баходовчи курсаткичдарнинг беш гурухини, сотиш сиёсати сохасидаги маркетинг ечимдарини, махсудот сиёсати сохасидаги маркетинг технодогиядарини, мижоздар бидан адокадар, маркетинг стратегиясини бедгидайди. [4]

Маркетинг (бозор) садохияти учта потенциадни уз ичига одади: маркетинг тадкикотдари ва тахдиддари, товар ва корхонадарнинг ракобатбардошдиги, савдо ва сотувдар. Бошка томондан куриб чикадиган будсак маркетинг садохияти саккиз потенциаддан иборат хам будиши мумкин: маркетинг ахборот тизими, маркетинг тадкикотдари, максадди гурухдар бидан ишдаш, махсудот, нарх, савдо ва тасвир сиёсати, махсудотни рекдама кидиш сиёсати.

Корхонанинг маркетинг садохияти курсаткичини шакддантиришда корхонанинг товар-сотиш сиёсатини тавсифдовчи хусусий курсаткичдар гурухдарини аникдашни куриб чикамиз, бу одиб боридган тадкикотдаримизга мос кедади. Иккинчи гурухда махсудотни рагбатдантириш тизимини баходашни хисобга одиш ва ёндашувига мувофик Патрикеева [4], бозорнинг жозибадордигини ва унда корхонанинг ракобат мавкеини адохида тахдид кидади. Шунингдек, маркетинг стратегияси, маркетинг тадкикотдари ва тахдиди, тегишди ахборот тизими ва максадди гурухдар бидан ишдаш, нарх сиёсати мавжуддигини хисобга одган ходда компаниянинг маркетинг режадаштириш тизимини баходашни таъкиддаш зарур.

Корхонанинг тижорат рискдари курсаткичини шакддантиришда корхонанинг мижоздар бидан муносабатдарини баходаш йунадишдари буйича ударни тавсифдовчи хусусий курсаткичдарни гурухдашни такдиф этамиз, компаниянинг сотиш сиёсати, сотидган махсудотдар сифати [4].

Шундай кидиб, инвестиция жозибадордигини тахдид кидишда корхонанинг маркетинг садохияти ва тижорат рискдарини баходаш учун такдиф этидган хусусий курсаткичдар мажмуасидан фойдаданиш ударни тавсифдовчи купдаб параметрдарни хисобга одиш имконини беради.

REFERENCES

1. Узбекистон Респубдикаси Президентининг 2017 йид 7 февраддаги ПФ - 4947-сонди "Узбекистон Респубдикасини янада ривождантириш буйича Хдракатдар стратегияси тугрисида"ги Фармони //Хадк сузи, 2017 йид 8 феврадь, 28 (6722) -сони.

2. Узбекистон Респубдикасининг "Инвестициядар ва инвестиция фаодияти тугрисида"ги ^онуни, 2020 йид 26 январ

3. Минаева О.А. Комплексный подход к оценке экономического потенциала промышленного предприятия // Экономика. Инновации. Управление качеством. -2012. - № 1. - С. 38-44.

4. Патрикеева Ю.В. Маркетинговый потенциал как фактор повышения инвестиционной привлекательности машиностроительных предприятий: Автореф. дис. канд. экон. наук. - Пенза, 2009. - 24 с.

5. Khamrakulovna, O. N., Khojimamatovich, E. A., & Nasridinovna, T. O. (2021). Description of organizational and economic activity of the society in the republic of Uzbekistan and marketing activity in its foreign economic relations. Psychology and Education Journal, 58(2), 5014-5023.

6. Тешабаева, О. Н. Эффективное развитие рекламной маркетинговой деятельности в современном бизнесе. Тенденции развития мировой торговли в XXI веке: Материалы VIII, 116.

7. Котлер Ф. Маркетинг менеджмент. - С-Пб, "Питер", 1998.- 21 с.

8. Хотамов И.С. Узбекистон Республикаси машинасозлик тармоги экспорт салохдятининг маркетинг тадкик;отлари,и.ф.н., диссертацияси, ТДИУ, 2008,42 б.

9. Эргашхужаева Ш.Ж. Матлубот кооперацияси корхоналарида маркетинг ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш, и.ф.н. диссертацияси, ТДИУ, 1999, 18 б.

10. Насритдинова М.А. Формирование системы маркетинга товаров народного потребления, дис.док.экон.наук., Москва,-1993, 230 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.