Научная статья на тему 'МАРКЕТИНГ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ - НОДАВЛАТ ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИДА ПЕДАГОГ КАДРЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ВОСИТАСИ'

МАРКЕТИНГ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ - НОДАВЛАТ ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИДА ПЕДАГОГ КАДРЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ВОСИТАСИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
88
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МАРКЕТИНГ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ДИАГНОСТИКА / КВАЛИМЕТРИК УСУЛ ВА ВОСИТАЛАР / ИЖТИМОИЙ МАРКЕТИНГ / SMART МАРКЕТИНГ / ИНТЕРАКТИВ МАРКЕТИНГ / ТАРМОқ (ЭЛЕКТРОН) МАРКЕТИНГИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Холмуродов А.Ш.

Мақолада нодавлат таълим ташкилотларида таълим хизматларининг замонавий маркетинги, таълим соҳасининг ўзига хос вазифаларини амалга ошириш учун маркетингнинг умумий услубий воситалари, тадқиқот ва диагностика усуллари, таълим муассасаларининг бозор фаолиятини ҳамда бошқарув самарадорлигини ошириш, маркетингнинг асосий ривожланиш, замонавий маркетинг тадқиқотларида фаолият самарадорлигини баҳолаш каби мсалаларга тўхталиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MARKETING TECHNOLOGIES - A TOOL FOR IMPROVING THE MECHANISMS OF INCREASING THE SKILLS OF TEACHERS IN NON-GOVERNMENTAL EDUCATIONAL ORGANIZATIONS

The article focuses on issues such as modern marketing of educational services in non-governmental educational organizations, general methodological tools of marketing for the implementation of specific tasks in the field of education, research and diagnostic methods, improving the market activity and management efficiency of educational institutions, the main development of marketing, evaluation of the effectiveness of activities in modern marketing research.

Текст научной работы на тему «МАРКЕТИНГ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ - НОДАВЛАТ ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИДА ПЕДАГОГ КАДРЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ВОСИТАСИ»

Холмуродов А.Ш.

Жиззах вилояти педагогларни янги методикаларга ургатиш миллий

маркази директори, ицтисод фанлари номзоди

МАРКЕТИНГ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ - НОДАВЛАТ ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИДА ПЕДАГОГ КАДРЛАР МАЛАКАСИНИ

ОШИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

ВОСИТАСИ

Аннотация. Мацолада нодавлат таълим ташкилотларида таълим хизматларининг замонавий маркетинги, таълим соуасининг узига хос вазифаларини амалга ошириш учун маркетингнинг умумий услубий воситалари, тадцицот ва диагностика усуллари, таълим муассасаларининг бозор фаолиятини уамда бошцарув самарадорлигини ошириш, маркетингнинг асосий ривожланиш, замонавий маркетинг тадцицотларида фаолият самарадорлигини бауолаш каби мсалаларга тухталиб утилган.

Калит сузлар: Маркетинг технологиялари, диагностика, квалиметрик усул ва воситалар, ижтимоий маркетинг, SMART маркетинг, интерактив маркетинг, тармоц (электрон) маркетинги.

Kholmurodov A.Shcandidate of economics Director of the National Center for Training Teachers in New Methods

of Jizzakh Region

MARKETING TECHNOLOGIES - A TOOL FOR IMPROVING THE MECHANISMS OF INCREASING THE SKILLS OF TEACHERS IN

NON-GOVERNMENTAL EDUCATIONAL ORGANIZATIONS

Abstract. The article focuses on issues such as modern marketing of educational services in non-governmental educational organizations, general methodological tools of marketing for the implementation of specific tasks in the field of education, research and diagnostic methods, improving the market activity and management efficiency of educational institutions, the main development of marketing, evaluation of the effectiveness of activities in modern marketing research.

Keywords: Marketing technologies, diagnostics, qualitative methods and tools, social marketing, SMART marketing, interactive marketing, network (electronic) marketing.

Нодавлат таълим ташкилотларидаги таълим сифати ва хизматлар сифати бевосита таълим хизматлари маркетинги фаолиятининг самарали

технологиялaрини белгаташ Ba yлaрдaн мyвaффaкиятли фойдaлaнишни TaKaso этaди.

Maълyмки, мaркетинг шaхслaрнинг эxтиёжлaри, бозорнинг тaлaблaридaн келиб чиккдн xoлдa янги тoввaр ёки хизмaтлaрни ишлaб чикишгa йyнaлтирилгaн нaзaрий Ba aмaлий тизим 6ули6, эxтиёжлaрни кондириш oркaли мaксимaл дaрoмaд топиш мaксaдигa йyнaлтирилaди.

Maркетинггa оид тaдк,икoтлaр хорижлик oлимлaр Т.Левитт (TheodorLevitt), П.Дрyкер (PiterDrucker), М.Бейкер (MichaelBaker), Р.Бaртелс (RobertBartels), Ф.Котлер, M. MaкДoнaлд, МДХ, oлимлaридaн Азoевa Г.Л., Андреевa С.Н., Бaгиевa Г.Л., Дaнченoк Л.А., Ойнер O.K., Сoлoвьевa Б.А., Третьяк О.А., мaмлaкaтимиз oлимлaридaн С.Тургунов, M.Сaидoв, И.Сирaджев, Н.Жyрaевa, Н.Эрметoвa Ba бoшкa кyплaб тaдкикoтчилaрнинг илмий излaнишлaридa тyрличa йyнaлишлaрдa тaдкик этилган.

Kyпгинa зaмoнaвий мyaллифлaр мaркетингни мyрaккaб бoшкaрyв концепцияси, фaлсaфaси Ba бозор бизнесининг йyнaлиши деб x1исoблaшaди. Буни мaркетинг эволюциясини yргaнгaн тaникди хорижий oлимлaр М.Бейкер, П.Дойл, Р.Бaртелс таби мyaдлифлaр тaсдикдaйди. М.Бейкер Узининг "Maркетинг" китoбидa, мaркетинг - бу yзaрo мaнфaaтли мyнoсaбaтлaрни Урнaтиш Ba ривoжлaнтириш тyшyнчaсидир, дея тaъриф берaди75. Maркетинг бyйичa энг нуфузли прoфессиoнaд жaмoaт бирлaшмaси бyлгaн Aмерикa Maркетинг Ассоцшцияси (AMA) 2013 йилдa мaркетинг тaърифигa кyйидaгичa aникдик киритaди: "Maркетинг - бу истеъмoлчилaр, мижoзлaр, xдмкoрлaр Ba yмyмaн жaмият учун киммaтли тaклифлaрни тaкдим этиш учун бизнес-жaрaёнлaрни тaшкил этишнинг комплекс интегрaциялaшгaн фaoлиятидир".

Тaълимдa мaркетинг бу истеъмoлчилaрнинг (шaхс, иш берyвчилaр, жaмият) тaълим хизмaтлaригa булган тaдaблaрини Ургaниш Ba KOндиришгa, шунингдек, эxтиёжлaр aсoсидa янги тaълим хизмaтлaрини тaклиф килиш, ривoжлaнтириш технoлoгиялaри сифaтидa тyшyнилaди.

Тaдкикoтчи Н.Жyрaевa узининг илмий излaнишлaридa, тaълим хизмaтлaри мaркетинги хдр бир умумий тaълим мyaссaсaсигa тaълим xдзмaтлaри бoзoридa обрусининг oшишигa Ba мех,шт бозори э^тиёжига мое тaрздa кaдрлaр тaйёрлaшни aмaдгa oширишгa кyмaклaшaди дея тaъкидлaйди.

Тaдкикoтчи Н.Эрметoвa умумий yртa тaълим мyaссaсaдaридa мaркетинг хизмaтлaрини тaкoмиллaштириш билaн боглик излaнишлaридa, тaълимдa мaркетинг бу тaълим хизмaтлaригa бyлгaн тaдaб бозорини Ургaниш Ba ривoжлaнтиришгa, тaдaбгa жaвoб берaдигaн тaълим му^итини ярaтишгa Ba ярaтилгaн тaълим мухдтига тaдaбни рaFбaтлaнтиришгa кaрaтилгaн фaoлиятдир, дея уз фикрлaрини илгaри сyрaди. Бyндa

75 Marketing. Michael John Baker, Oxford ; Boston : Butterworth-Heinemann,2003.

моркетинг хизмaтлaри бошк;apyв жaрaёни 6ули6, тaълим мyaссaсaлaрининг мapкетинг бозорини ypгaниш, бaшоpaт килиш Ba yлapнинг pивожлaнишининг энг истиккболли йyнaдишлapини aникдaшгa ёpдaм беpaди хдмдо тaълим мyaссaсининг боркдрор pивождaнишини тaъминлaйди.

Дapxдк;ик;aт, тaълим хизмaтлapининг зaмонaвий мapкетинги 6У тaълим сохдсининг узига хос вaзифaдapини aмaдгa ошириш учун мapкетингнинг умумий услубий воситaдapи, тодкикот Ba диaгностикa yсyллapидaн фойдaдaнилaдигaн моркетинг тури сaнaдaди. Тaдкдкотчилap бу боpaдa тaълим хизмaтлapи мapкетинги тaълим мyaссaсaлapининг бозор фaолиятини хдмдо бошк;apyв сaмapaдоpлигини ошириш тизими сифaтидa белгилaйдилap.

M^a^ ошириш жapaёнлapидa мapкетнинг хизмaтлapи негизидa тингловчи шaхси ^о^идо вхдмият косб этaди. Чунки, тaълим хизмaтлapининг aсосий истеъмолчиси бу тингловчи сaнaдaди. Шу билaн биpгa, мaдaкa ошириш жapaёнлapидa тaълим хизмaтлapи кypсaтишдa бозоp-фойдa жихдтлори кшрок охдмиятли сaнaдиб, aсосaн ижтимоий бyюpтмaгa aсослaнгaн хизмaтлap сохдси сaнaлaди.

Тaдкдкотчилap И.И.Скоробогатых Ж.K.Myсaтовaдap мaдaкa ошириш, косбий pивождaниш доиpaсидa тaълим хизмaтлapи кypсaтишнинг yчтa aсосий моделини aжpaтиб кypсaтaди.

1. Maдaкa ошириш моделини ишлaб чикдриш сохдсидоги хизмaт кypсaтиш шaкди сифaтидa белгилaниши, яъни тaшкилот ёки коpхонaнинг бyюpтмaси aсосидa косбий pивожлaниш дaстypлapининг aмaдгa оширилиши. Бyндa, тaшкилот ёки коpхонaнинг моксоди Ba фaолият йyнaдишлapидaн келиб чикдан холдо, ходимлapни мaдaкaсини ошириш ёки косбий компетенциялapини бax1олaшгa кapaтилгaн бyюpтмaдapи aсосидa мaдaкa ошириш тaълим дaстypлapи шaкллaнтиpилaди Ba aмaдгa ошиpилaди. Maдaкa ошириш жapaёнлapидaн кyзлaнгaн aсосий моксод -ходимлapдa янги билимлapни pивожлaнтиpиш aсосидa купрок фойдa олиш Ba paкобaтбapдошликни ошиpишгa йyнaдтиpилaди.

2. Maдaкa оширишнинг мозкур модели тaълим олyвчининг индивидyaл эxтиёжлapидaн келиб чиккдн холдо, косбий-билиш мотивлapини pивожлaнтиpишгa йyнaдтиpилaди. Бундо тоълим хизмотлориго булган эxтиёждapни кyйидaгилap косбий мотивлap билон боглош мумкин булоди:

- э^тдажлорини кондириш Ba уз-узини pивожлaнтиpиш;

- лaвозимдa усиш учун хдрокот килиш;

- уз косбий хaвфсизлигини тоъминлошго коротилгон эxтиёждapини кондириш, яъни янги билим Ba компетенциялорни узлоштириш орк&ли лaвозим ёки иш жойини соклоб колиш истоги;

- индтидуол-билиш мотивлapи, кдйсидир косб сохдсига кизикишлори (достурлош, тил урганиш Ba бошкк).

3. Давлатнинг ижтимоий буюртмаси асосида жараёнларни ташкил этиш, яъни мазкур моделда ходимларнинг малакасини ошириш жараёнлари давлат назоратида булиши ва ижтимоий ахамият касб этиши билан ажралиб туради. Бундай таълим хизматлари факат ижтимоий ахамиятга эга булган соха ходимлари ва мутахассисларини малакасини оширишда тадбик этилади76.

Эмперик кузатишлар натижасида, куриш мумкинки, малака ошириш таълим муассасаларида таълим жараёнларига инновацияларни жорий этиш борасидаги ижтимоий-маданий тусиклар, инновацияларни тажрибадан утказиш ва амалиётга кенг жорий этиш механизмларининг етарлича самарали эмаслиги, ходимлардаги мотивациянинг етишмаслиги ва шу каби жихатлар таълим сифатига таъсир этувчи омиллардан саналади. Но давлат малака ошириш ташкилотлари фаолиятига тускинлик килаётган асосий сабаблар орасида эса таълим дастурларининг тингловчиларнинг эхтиёжларига мувофик эмаслиги, шунингдек, янгича шаклдаги таълим хизматлари турлари (коучинг, нетворкинг, ворк-шопинг, кайдзинг, кейс чемпионатлари ва бошк)ни йулга куйишга нисбатан потенциал ва имконияларни етарлича жалб этмасликда куриш мумкин булади.

Шундай экан, нодавлат таълим ташкилотларида малака ошириш хизматларини ташкил этишда куйидаги жихатларга алохида эътибор картишни талаб этади:

- таълим хизматларининг барча турлари ва шаклларида (индивидуал, корхона ва ташкилотлар буюртмалари асосида ва бошк) истеъмолчилар ва буюртмачиларниг эхтиёжларини аниклаштириш;

- укитиш макссадларини аник белгилаш, яъни уларнинг аник, эришса буладиган, махсулдор булишига эътибор каратиш;

- малака ошириш жараёнлари кандай шаклда ва кай тарзда ташкил этилади - сайёр шаклдами, масофавий шаклдами, тренинг шаклида ёки ходимнинг иш жойида- шу каби саволларга аник жавоб топши ва режалаштириш;

- таълим дастурларини тайёрлашда, укитиш шакли ва методларини танлашда ёш ва тажриба хусусиятларини эътиборга олиш, тингловчиларнинг узларига касбий ривожланиш йуналишлари ва вазифаларини белгилаш имкониятини бериш;

- тингловчиларнинг натижаларини рагбатлантириш, мотивацион тизимни яратиш.

Юкоридаги тахлиллардан куринадики, нодавлат таълим ташкилотларида малака ошириш хизматларини ривожлантириш

76 Скоробогатых И.И., Мусатова Ж.К. Эволюция маркетинга в мире и в России. https://www.researchgate.net/publication/

летию кафедры маркетинга РЭУ им.Г.В.Плеханова.// Вестник Российского экономического университета им.Г.В.Плеханова. -М.: 2014, № 9 (75), с.97-

летию кафедры маркетинга РЭУ им.Г.В.Плеханова.// Вестник Российского экономического университета им.Г.В.Плеханова. -М.: 2014, № 9 (75), с.97-https://www.researchgate.net/publication/

биринчидан, тингловчиларда доимий равишда касбий-малака даражасини оширишга булган эхтиёжни шакллантириш; иккинчидан, таълим муассасалари ва ташкилотлари билан ходимларининг касбий малакасини ошириб боришда доимий хамкорликни йулга куйиш механизмларини шакллантириш билан бевосита боглик.

Маркетинг технологиялари - таълим хизматлари сифатини ошириш, ташкилот/муассасанинг бозордаги муваффакиятли фаолиятини ташкил этиш, ижтимоий имиджини ошириш хамда асосий максадларига эришишга каратилган диагностик, ривожлантирувчи, квалиметрик усул ва воситалар, карорлар кабул килиш жараёнлари билан боглик ижодий ёндашувлар, харакатлар мажмуасидир.

Сунгги йилларда маркетингнинг асосий ривожланиш тенденциялари ракамли коммуникация технологиялари, ахборот, Интернет ва ижтимоий медиа ривожланишига мос равишда узгариб бормокда. Бунда замонавий маркетинг технологиялари сифатида - ижтимоий маркетинг, SMART маркетинг, интерактив маркетинг, тармок (электрон) маркетинги кабиларни келтиришимиз мумкин булади.

Таълим хизматлари бозорининг трансформацияси бугунги кунда анъанавий маркетинг ёндашувидаги фойда ва бизнес-жамият тушунчаларидан бир оз чекинган холда, ижтимоий-ахамиятли лойихаларни куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш билан боглик ижтимоий маркетингни шакллантирмокда.

Ижтимоий маркетинг жамият - инсонлар хаёти, турмуш тарзини яхшилашга каратилган хизматлар секторини ривожлантириш воситаси сифатида курилиб, дастлаб фанга "ижтимоий маркетинг" тушунчаси 1971 йилда амаркетинг назарияси асосчиларидан булган Филип Котлер томонидан киритилган. Олим ижтимоий маркетингни бу ташкилот ёки корхонаниг баркарор ривожланиши шарти сифатида таъкидлаб, инсонларни бир-бирин тушуниши, мулокот килиши, янгича карашларнинг шаклланиши, шунингдек, уз хатти-харакатларини узгартириш оркали жамиятнинг ижтимоий муаммоларини хал этишга таъсир этиши билан боглик холда асослайди77.

Нодавлат таълим ташкилотларининг ижтимоий маркетинг технологияларига таълимдаги ижтимоий хамкорлик, турли ижтимоий лойихалар ва акциялар, хомийлик, худуд понециалини ошириш, турли хил бепул курслар хамда махорат дарслари, консультатив марказлар фаолиятини киритиш мумкин булади.

Ижтимоий маркетинг технологиялари нодавлат таълим ташкилотининг ижтимоий имиджини оширишга, худуддаги мавкеини мустахкамлашга хамда брендни ривожлантиришга, жозибадорлигини оширишга хизмат килади.

77 Котлер Ф., Картаджайя Х., Сетиаван А.Маркетинг 4.0 : разворот от традиционного к цифровому /; пер. с англ. М. Хорошиловой. — М.: Бомбора, 2019. — 220 с. (Topbusinessawards).

Хрзирги кунда энг ривожланган ракамли маркетинг технологиялари сифатида ижтимоий-тармок маркетинги, интерактив маркетинг, медиа маркетинг (SMM), мобил иловалар оркали маркетинг хизматларини ривожлантириш, Интернет маркетинги кабиларни киритиш мумкин булади.

Нодавлат таълим ташкилотларидаги таълим хизматларини ривожлантиришда ракамли маркетинг катта ёшли аудиторияни жалб этишнинг самарали воситаси хисобланади. Шу билан бирга, малака ошириш таълим дастурларида укишни хохлаган истеъмолчилар-тингловчиларнинг укув-билиш мотивлари англанган хамда касбий-хаётий тажрибага асосланган булиб, контентларнинг хилма-хиллиги ва диверсификацияси уларда катта кизикиш уйготиши таббий. Бундан ташкари, истеъмолчилар тезрок узаро таъсир ва маълумот узатиш туфайли контентнинг динамик равишда узгаришини хохлашади.

Яна бир ахмиятли жихати, ракамли маркетинг технологиялари воситасида нодавлат таълим ташкилотларидаги малака ошириш жараёнларининг самарадорлиги, тингловчиларнинг эхтиёжлари, муносабатлари хамда иш берувчиларнинг таклифларини электрон шаклда (онлайн суровлар, овозли видео чатлар, интервьюлар ва бошк) оркали бахолаш ва тахлил килиш имкони юкори булади. Бу эса, уз навбатида малака ошириш жараёнларининг мазмуни, шакли ва методларини такомиллаштириш учун ишончли ахборот-тахлил базасини шакллантиради, креатив бошкарув карорларини кабул килиш имкониятини оширади.

Шу билан бирга, замонавий маркетинг тадкикотларида фаолият самарадорлигини бахолашнинг KPI (key performance indicators, KPI) тизими кенг оммалашмокда.

KPI - диагностик инструмент сифатида, ташкилот ва муассасалар, ходимлар фаолиятини назорат килиш ва бахолаш, шунингдек ривожланиш максадларига эришиш даражасини аниклашга йуналтирилган стратегия хисобланади.

KPI тизими фаолиятнинг натижадорлиги ва самарадорлигини аник курсаткичлар асосида бахолаш ва тахлил килишга йуналтирилган булиб, курсаткичлар тизими, сифат менежменти, компетенцияларни бошкариш каби бошкарув концепцияларига асосланади.

Фикримизча, юкорида келтирилган ёндашувлар нодавлат таълим ташкилотларининг маркетинг фаолияти самарадорлиги ва уларнинг узок муддатли корпоратив максадларга эришишга кушган хиссаси курсаткичлари сифатида иктисодий самарадорлик, молиявий баркарорлик хамда таълим хизматлари сифатининг ортиши билан боглик курсаткичлардан фойдаланишга олиб келди.

Хулоса килиб айтганда, нодавлат таълим ташкилотларида маркетинг технологияларини жорий этишдан кузланган асосий максад -

тингловчиларининг касбий малакасини ривожлантириш асосида, уларнинг касбий малакаси ва куникмаларини ташки мухит узгаришларини хисобга олган холда, умумтаълим мактабларида педагогик фаолиятини ташкил этишнинг янги усуллари ва моделларини, укитишнинг янги технологияларини узлаштириш, инновацион фаоллигини ошириш, шу билан бирга педагог кадрларга нисбатан куйиладиган Давлат талабларга жавоб бера оладиган даражада булишини таъминлашдан иборатдир.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 11 майдаги "2022 -2026 йилларда халк таълимини ривожлантириш буйича миллий дастурни тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-134- сонли Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2022 йил 17 январдаги "Халк таълими ходимларини узлуксиз касбий ривожлантириш тизимини ташкил этиш тартиби тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида"ги 25-сон карори/^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 18.01.2022 й., 09/22/25/0033-сон.

3. Marketing. Michael John Baker, Oxford; Boston: Butterworth-Heinemann, 2003.

4. Скоробогатых И.И., Мусатова Ж.К. Эволюция маркетинга в мире и в России. https://www.researchgate.net/publication/

5. летию кафедры маркетинга РЭУ им.Г.В.Плеханова.// Вестник Российского

6. экономического университета им.Г.В.Плеханова. -М.: 2014, № 9 (75), с.97-

7. летию кафедры маркетинга РЭУ им.Г.В.Плеханова.// Вестник Российского

8. экономического университета им.Г.В.Плеханова. -М.: 2014, № 9 (75), с.97-Ы^: //www.researchgate. net/publication/

5. Котлер Ф., Картаджайя Х., Сетиаван А.Маркетинг 4.0: разворот от традиционного к цифровому /; пер. с англ. М. Хорошиловой. - М.: Бомбора, 2019. - 220 с. (Topbusinessawards).

6. "Электрон педагогика асослари ва педагогнинг шахсий, касбий ахборот майдонини такомиллаштириш" модулининг укув-услубий мажмуаси. - Т.: БИММ, 2019.

7. Юлдашев М.А. Халк таълими ходимларини малакасини оширишда таълим сифати менежментини такомиллаштириш: докторлик дисс. автореф....пед.фан.док. - Тошкент, 2016.

8. https://ru.wikipedia.org/wiki/

9. https://www.edu.uz/

10. https://www.uzedu.uz/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.