Научная статья на тему 'МАРГИНАЛ МАДАНИЯТ, УНИНГ ТАВСИФИ ВА ТАЛАБА-ЁШЛАР ХАТТИ-ҲАРАКАТИДА НАМОЁН БЎЛИШИ'

МАРГИНАЛ МАДАНИЯТ, УНИНГ ТАВСИФИ ВА ТАЛАБА-ЁШЛАР ХАТТИ-ҲАРАКАТИДА НАМОЁН БЎЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
6
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Намозова Мадина

Ўзбекистон жамияти тараққиётининг ҳозирги босқичида ижтимоий нуқтаи назардан маргиналлик этномаданий умумийликка эга бўлган алоҳида шахслар, ижтимоий гуруҳларнинг янги қадриятларга асосланган муҳитга қўшилишини англатади. Маргинал маданият локал яъни субмаданиятлар мажмуи, уларнинг асосий тамойиллари ҳисобланади. Маргинал маданият халқнинг асосий етакчи маданиятига зид келадиган маданият бўлиб, унинг доирасида шахс икки маданият чегарасида ўз ҳаракатларини амалга оширади. У ҳар иккала маданиятнинг элементларини ўз фаолиятларида мужассамлаштиради. Бу маданиятлардан бири иккинчисига душманлик позициясида туради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАРГИНАЛ МАДАНИЯТ, УНИНГ ТАВСИФИ ВА ТАЛАБА-ЁШЛАР ХАТТИ-ҲАРАКАТИДА НАМОЁН БЎЛИШИ»

"1^'ог хогфу tajribalar анон1(1а Ьо'^ак о^киусЫ1а^а kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning pedagogik strategiyalari: тиатто1аг уа уесЫт1аг" mavzusidagi гезриЬИка 11ш1у-ашаИу konferensiyasi

2024-уП20-fevra1

МАРГИНАЛ МАДАНИЯТ, УНИНГ ТАВСИФИ ВА ТАЛАБА-ЁШЛАР ХАТТИ-

^АРАКАТИДА НАМОЁН БУЛИШИ Намозова Мадина

УзПФИТИ 1-боскич таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.10679162

Узбекистон жамияти тараккиётининг х,озирги боскичида ижтимоий нуктаи назардан маргиналлик этномаданий умумийликка эга булган алох,ида шахслар, ижтимоий гурух,ларнинг янги кадриятларга асосланган мух,итга кушилишини англатади. Маргинал маданият локал яъни субмаданиятлар мажмуи, уларнинг асосий тамойиллари х,исобланади. Маргинал маданият халкнинг асосий етакчи маданиятига зид келадиган маданият булиб, унинг доирасида шахс икки маданият чегарасида уз хдракатларини амалга оширади. У х,ар иккала маданиятнинг элементларини уз фаолиятларида мужассамлаштиради. Бу маданиятлардан бири иккинчисига душманлик позициясида туради.

Бугунги куда маргинал маданиятнинг ташувчиси сифатида миллий маданиятнинг айрим элементларини узида мужассамлаштирган талаба-ёшлар сафи кенгайиб бормокда. Маргинал маданият миллий маданият билан узаро келишмайдиган анъаналар, эътикодлар, йуналишлар, хдёт тарзига хос булган элементларни узида мужассамлаштириб, унинг ташувчилари муайян жамият аъзоларининг оралик катламини ташкил этади. Маргинал маданиятнинг ривожланишига таъсир курсатувчи асосий х,одиса миграция жараёни х,исобланади. Шу билан бир каторда маргинал маданият алох,ида ахдмият касб этадиган инсонлар гурух,ининг уз ижтимоий мавкеларидан ажралишларига сабаб булади. Улар узларининг дастлабки ижтимоий мух,итларидан ажралиб коладилар, шу билан бир каторда янги шароитга тулик мослашмайдилар. Бундай шахсларни аросатда колган кишилар гурух,и сифатида бах,олаш мумкин.

Марганал маданият маданиятнинг энг паст даражаси булиб, мазкур маданиятга мансуб кишилар мух,итга етарлича мослашмаган, янги маданий мух,ит билан етарлича муносабат урната олмаган, маънавий кизикишлари тор, яъни етарлича шаклланмаган кишилар гурух,идир. Маргинал маданиятга ижтимоий-маданий меъёрлар ва йуналишларнинг наоаниклиги, мавхумлиги хосдир. Инсон учун асосий булган мураккаб ечиладиган муаммолар, янги кадриятлар, ижтимоий мавкени эгаллашни мураккаблаштиради. Бундай шахсларнинг ижтимоий-маданий хдёти баркарор эмаслиги билан ажралиб туради. Бундай инсонлар уз фаолиятларини амалга оширишда кийинчиликлар хдмда босимларга дуч келадилар. Бундай утиш жараёнида шахсда иккиланиш ва дисгармония х,олати кузатилади. Улар бошкалар билан уз муносабатларини чукур уйланган х,олда амалга ошириш хдмда ижобий характердаги маданий меъёрларга амал килиш имкониятига эга булмайдилар. Бундай мух,итга купинча Республиканинг турли худудларидан укишга келган талабалар тушиб келмокдалар.

Шахс икки маданият оралигида узининг истикболдаги маданий ривожланиши учун зарур имкониятни саклаб колишга хдракат килади. Бирок уз узини англашдаги иккиланиш, рух,ий босимлар, хдмда бегоналашиш маргинал маданият таъсирида колишига асос булади. Натижада шахс узи учун кулай лекин ёпик мухитга тушиб колади. Мазкур мухит купинча уларнинг умидсизлик, тушкунликка берилишига сабаб булиб, бу эса ёшларнинг ижтиомий-маданий дунёкараши ва жамият аъзолари билан кенг куламда муносабатга киришиш имкониятини чеклайди.

"1^'ог хогфу tajribalar анон1(1а Ьо'^ак о^киусЫ1а^а kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning pedagogik strategiyalari: тиатто1аг уа уесЫт1аг" mavzusidagi гезриЬИка 11ш1у-ашаИу konferensiyasi

2024-уП20-fevra1

Маргинал маданият алох,ида шахсларга хос тарзда шаклланиб таниш маданиятнинг таркибий кисмлари сифатида намоён булиб, янги маданиятнинг кискартирилган, кулай шакли сифатида яшай бошлайди. Шунинг учун маргинал маданиятни эгаллаган талаба-ёшлар аксарият лолларда оммавий маданиятнинг фаол истеъмолчисига айланмокдалар. Бугунги кунда Узбекистон жамиятида аксарият талаба-ёшларнинг хатти-хдракатларида оммавий хдмда маргинал маданиятга хос булган жихдтларни куриш мумкин. Бу уз навбатида "оммавий маданият" билан бир каторда укувчи хдмда талаба-ёшларда маргинал маданиятга карши иммунутитени шакллантириш заруриятини кучайтирмокда.

Ёшларда маргинал маданиятнинг шаклланиши бир катор объектив шарт-шароитлар билан боглик. Улар:

1. Узбекистон жамиятидаги тарнсформация жараёнлари, жумладан жамиятни модернизация ва кайта куриш билан боглик ислох,отлар.

2. Жамият ижтимоий таркибининг узгариши, жумладан, янги ижтимоий гурух,ларнинг вужудга келиши ва айрим гурухларнинг уз ижтимоий мавкеини йукотиши.

3. Маданиятлараро муносабатларнинг турли шаклларда намоён булиши, жумладан урушлар, зиддиятлар, иктисодий хамкорлик ва маданий алмашинувлар мухим ахамият касб этади.

Маргиналлик холати бир вактнинг узида шахснинг мажбурий ёки ихтиёрий гухух ёки айнан бир шахснинг мувофик келмайдиган маданий карашлари доирасида вужудга келади. Маргинал маданият учун характерли булган хусусият турли туман кадриятлар, стандартларни тугридан тугри узлаштириш асосида вужудга келадиган номунтазам, хилма хил маданий нуктаи назарларга эгаликдир. Мазкур нуктаи назарлар турли туман, бир бирига мувофик келмайдиган, камдан кам холатларда зид келадиган, узаро алокадор булган ижтимоий-маданий тизимларга хос хусусиятларни уз ичига олади. Маргинал маданият шахснинг маданий уз узини англашига тускинлик килади. Шу билан бир каторда маргинал маданият ташувчиси булган шахслар бошка халкларнинг маданиятини англаш имкониятига эга буладилар.

Маргинал маданият муайян давр махсули хисобланади. Маргинал маданият мавжуд маданий ёндашувлар доирасида ролли маданий ресурсларни тажрибада синаб куриш имкониятини такдим этади. Маданий ресурслар доирасида олинган ёки аллакачон ишлаб чикилган материаллардан маълум бир маданий мухитни яратишда фойдаланилади. Маргинал маданият доирасида талаба-ёшларда турли мамлакатларнинг маданиятини урганиш учун кулай шароит вужудга келади. Маргинал онгнинг турли туманлиги ва бир бирига зидлиги талаба-ёшларда дискомфорт ва девиант хулк-атворнинг вужудга келишига асос булмокда. Бу эса уз навбатида агрессив характердаги ижтимоий фаоллик ва уз узини тасдиклатишнинг кенгайишига олиб келмокда. Бу:

1. Бадиий ижодни таъкиб килишдан жиноий-криминал харакатларгача булган жараённи камраб олади.

2. Радикал характердаги ижтимоий хдракатлар куламининг кенгайишига олиб келади, бу миллий, конфессионал хамда сиёсий хдракатларни камраб олади.

3. Яккаланиш ва пассивликка берилиш холати кузатилади.

4. Маданий жихдтдан уз узини яккалаш ва сирли шахс сифатида намоён булишга интилиш вужудга келади.

Маргинал маданиятнинг турли шакллари узига хос маданият тилида гаплашадиган талаба-ёшларлар гурухининг шаклланишига олиб келмокда. Шу тарика расмий ва маргинал

"Ilg'or xorijiy tajribalar asosida bo'lajak o'qituvchilarda kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning pedagogik strategiyalari: muammolar va yechimlar" mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

2024-yil 20-fevral

нуткнинг узаро бир бири билан коришуви натижасида атрофдагилар учун кизикарли, айни пайтда тушунарсиз булган мулокот шакли таркиб топади. У уз характерига кура нотугри, ностандарт, бошкарилмайдиган, тасодифан вужудга келган маданий коммуникация шакли хисобланади. Бундай холат жамиятдаги утиш ва маданий инкироз боскичларига хос хисобланади. Мазкур жараёнда маданиятнинг маргинал воситалари мажмуи контрмаданият, яъни узаро зид келадиган маданият долзарб маданий стандартларнинг ракобатлашуви мавкеини эгалайди. Куриниб турибдики, маргинал маданиятнинг салбий характерга эгалиги миллатга хос булган мавжуд маданият динамикасининг мухим омили сифатида намоён булади.

Маргинал маданиятга хос моделларнинг миллий маданият таркибига кириб келиши янги маданий услубни вужудга келтириб унинг мувофик тарздаги магринал чекланишини белгилайди. Бу куйидагиларда намоён булади: янги маданий асосларнинг шаклланиши, кабул килиб буладиган субмаданиятга айланиши, янгиланган миллий маданиятга хос булган белгилар билан узида мужассамлаштириши кабилар.

Бугунги кунда кечаётган авторитар хамда ёпик характердаги маданиятдан очик, ранг баранг куринишга эга булган маданият майдонига утиш жараёни анъанавий зиддиятлар ва босимларни пасайтириб, бу жараённи бошкарувчи марказларнинг функцияси чекланишига шароит яратади. Турли босимлар ёрдамида сикиб чикарилган, кабул килиш учун кулай булган маргинал маданият элементларини миллий маданият таркибига киритиш жараёни кечади. Юкорида таъкидлаганимиздек маргинал маданият алохида шахслар, гурухлар, этномаданий жамоаларнинг янги кадриятлар мухитига кириши натижасида вужудга келадиган маданият хисобланади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 28.11.2018 йилдаги П^-4038-сонли "Узбекистон республикасида миллий маданиятни янада ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ^арори.

2. Р.Г.Сафарова ва б. Педагогларнинг укувчи-ёшларни «оммавий маданият»га карши курашчанлик куникмаларини шакллантириш сохасидаги компетенцияларини ривожлантириш воситалари. - Т.: «Tafakkur qanoti», 2020. - 200 б.

3. Тожибоева Х.М. Гендер ёндашув асосида усмир ёшдаги укувчиларда "оммавий маданият"га карши иммунитетни шакллантиришнинг педагогик стратегиялари: педагогика фанлари доктори дисс. Т.: ТДПУ, 2022. - 222 б.

4. Жбанков М.Р. Маргинальная культура // Социология: энциклопедия / сост. А.А. Грицанов, В.Л. Абушенко, Г.М. Евелькин, Г.Н. Соколова, О.В. Терещенко. Минск, 2003. 1312 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.