CC BY
10
УДК 619:616.152.112:636.22/28
МАРФАЛАГ1ЧНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ДЫСТРАФ1ЧНЫХ ЗМЯНЕННЯУ СЛ1З1СТАЙ АБАЛОНК1 РУБЦА ПРЫ ХРАН1ЧНАЙ ФОРМЕ АЦЫДОЗУ У КАРОУ
Г. А. ТУМ1ЛОВ1Ч
УА «Гродзенск дзяржауны аграрны утверстэт», г. Гродна, Беларусь, 230008
(Паступта у рэдакцыю 11.04.2018)
Пры паракератозе рубца, яю узшкае на фоне хратчнага ацыдозу, устаноулены наступныя структурныя змены эniтэлiяльнага пласта слЫстай абалонт: патаушчэнне ахоунага (рагавога) слоя, за кошт павелiчэння колькасц паверхне-вых эптэлiяльныx клетак, багатая ix дэсквамацыя з паверхт ахоунага слоя, павелiчэнне колькасц i аб'ёму клетак базаль-нага слоя з слаба выяуленым пераходам слоя шыпаватых клетак у зяршсты слой. Устаноулена, што пры хратчнай форме ацыдозу сасочк рубца мяняюць сваю натуральную форму, становяцца патоушчанымi, шчыльнымi, часта зрошчанымi памiж сабой, утвараючы шчыльныя вузлы, яюя уяуляюць сабой паракератозныя утварэнт. Пры паракератозе слЫстай абалонш змяняецца структура клеткавых мембран i велiчыня мiжклетачныx прастор, што прыводзщь да парушэння мехатзмау транспарту пажыуныхрэчывау праз керацтзаваны эптэлiяльны пласт рубца.
Ключавыя словы: буйная рагатая жывёла, рубец, слтстая абалонка, эптэлiяльна-злучальнатканкавыя сасочт, эттэлш, хратчны ацыдоз, паракератоз, марфалогiя, марфаметрыя.
Rumen parakeratosis, which occurs with chronic acidosis, leads to the following structural changes in the epithelial mucosal layer: thickening ofprotective (keratoid) layer by increasing the amount of surface epithelial cells, their rich desquamation from the surface ofprotective layer, an increase in the number and size of cells of basal layer with a weakly manifested transition of the layer of spiny cells into granular layer. We have established that in the chronic form of acidosis rumen papillae change their natural form and become thickened, dense, often spliced together, forming dense nodes which are parakeratosis formations. In the parakeratosis of mucous membrane, there are changes in the structure of cell membranes and inter-cell space, which leads to disruption of mechanisms of transport of nutrients through the keratinized epithelial layer of rumen.
Key words: cattle, rumen, mucous membrane, epithelial connective tissue papillae, epithelium, chronic acidosis, parakeratosis, morphology, morphometry.
Уводзшы
Айчыннымi i замежнымi By40HbiMi даказана, што у аснове захворванняу перадстраушка высокапрадуктыуных кароу ляжаць парушэнш 6iHxiMi4Hbix i ферментатыуных працэсау у змесщве рубца. З прычыны гэтага у рубцы развiваецца ацыдатычны або алкалатычны стан, яю прыводзщь да парушэння стрававання [1, 2, 6, 8, 10, 19, 22].
Працяглы канцэнтратны тып кармлення у жуйных жывёл прыводзщь да развщця храшчнай формы ацыдозу (румешт), якая характарызуецца устойлiвымi стрyктyрна-фyнкцыянальнымi зменамi як у аргашзме у цэлым, так i у рубцы. Па лгаратурных дадзеных i вышках нашых даследаванняу, румешт - адно з найбольш распаусюджаных захворванняу буйной рагатай жывёлы на буйных таварна-малочных комплексах i фермах. Румештам часцей хварэе буйная рагатая жывёла на штэншуным ад-корме, пры хуткай змене рацыёну з грубых кармоу на рацыён з высокай удзельнай вагой канцэнтра-ваных кармоу, пры працяглым скармлiваннi цукровых буракоу, кукурузы, сшасу, барды, жамерынау i шш. [1, 4, 6, 20, 21].
Румешт - гэта запаленне ^зютай абалоню рубца, якое працякае пераважна у хранiчнай форме, у вышку назапашвання малочнай кiслаты (храшчны малочнакiслы ацыдоз), што прыводзiць да з'яулення паракератозу, гiперкератозy i утварэнню язвау слiзiстай абалонкi [1, 8]. Пры руменще ад-значаюцца ютотныя змены ва унутраным асяроддз1 аргашзма: павышаецца асматычны щек у змесщве рубца буйной рагатай жывёлы, следствам чаго з'яуляецца дэпдратацыя аргашзма за кошт паступлен-ня вадкасцi у рубец, павышаецца паказчык гематакрыта, адбываецца падзенне крывянога цiскy, yзнiкае тахшардыя. Адзначаецца парушэнне стрававання, знiжаецца паядальнасць корму, выяуляецца скажэнне апетыту, зшжаецца прадуктыунасць, жывёлы худнеюць. Вонкава жывёлы млявыя, прыгне-чаныя, шэрснае покрыва цьмянае, ускудлачанае. Знiжаецца рН змесщва рубца да 4,5-6,0 i мачы менш за 8,0 [1, 2, 6, 8, 10, 20, 22].
Адной з асноуных праяу дэструктыуных працэсау у слiзiстай абалонцы рубца пры храшчнай форме цячэння румешту з'яуляецца паракератоз. Паракератоз ^зютай абалонкi рубца - гэта хвароба характарызуецца разростам i ушчыльненнем сасочкоу рубца з утварэннем вялшх пластоу лускатых эпiтэлiяльных элементау са значным змяненнем структуры слiзiстай абалоню i, як правiла, суправад-жаецца застойнай дысташяй перадстраунiка [2, 6, 8, 9, 10, 20, 22]. На дадзены момант ёсць некалью здагадак аб прычынах узнiкнення паракератозу ^зютай абалонкi рубца - гэта мехашчнае i хiмiчнае уздзеянне. Шэраг аутарау паказваюць, што прычынай узшкнення паракератозу у
высокапрадуктыуных жывёл пры хранiчнай форме цячэння румешту, можа быць доугае уздзеянне на слiзiстyю абалонку змесцiва рубца з змененым хiмiчным складам (павелiчэнне колькасцi малочнай кiслаты), знiжэннем рН змесщва рубца да 5,5-6,0 i г. д. [1, 2, 6, 8]. 1ншая група даследчыкау паказвае на магчымае механiчнае уздзеянне на ^зютую абалонку рубца, непасрэдна корму. Так, па дадзеных В. А. Зотава доугае скармлiванне у вялшх колькасцях збожжавых, цукрыстых i юслых кармоу з'яуляецца прычынай не толью адхiлення у страваваннi, але i патаушчэння слiзiстай абалонкi i павелiчэння арагавення эпiтэлiя перадстраушка. Паракератоз рубца, па дадзеных А. Ч. Лi i iнш., развiваецца пры працяглым кармленнi аднымi гранyляванымi кормасyмесямi. У вышку змены структуры эпiтэлiяльных клетак рубца адзначаецца ускладнены транспарт пажыуных рэчывау на фоне фiзiялагiчных i бiяхiмiчных змяненняу складу змесщва рубца. Адбываюцца паталагiчныя змены складу мшрафлоры рубца, у ёй пераважаюць патагенныя бактэрыi i грыбы, што прыводзiць да пас-лаблення ахоуных сiл арганiзма i развiццю генералiзаваных iнфекцый i гiбелi жывёлы [1, 2, 4, 6, 9, 20].
Марфалапчныя змены тканкавых кампанентау ^зютай абалонкi рубца высокапрадуктыуных жывёл пры парушэнш тэхналогп кармлення малочных кароу i захворваннях перадстраунiка мала выву-чаны. Дадзеныя, якiя ёсць па гэтаму пытанню, адзiнкавыя, няпоуныя, сyпярэчлiвыя i не даюць агуль-нага уяулення аб важнай бiялагiчнай праблеме.
Мэта работы - выявщь марфалагiчныя прыкметы дыстрафiчных змяненняу ^зютай абалонкi рубца пры хранiчнай форме ацыдозу у кароу.
Асноуная частка
Матэрыялам для гiсталагiчных даследаванняу ray^rni узоры сценак рубца у розных яго участках. Матэрыял адбiрауся у - пераддзвер i, зводзе'i сляпых выступах дарсальнага i вентральнага мяшкоу у высокапрадуктыуных кароу 2-5-ай лактацьи з прадуктыунасцю больш за 25 л^рау у сyткi. Пры адборы матэрыялу iмкнyлiся да максiмальнай стандартызацып прэпаратыуных працэдур пры фiксацыi, праводцы, залiваннi, падрыхтоуцы парафiнавых i крыястатных зрэзау. Адбор проб рубца праводзш не пазней 10-15 мiн пасля ускрыцця брушной поласцi жывёл. Матэрыял папярэдне фiксавауся у 10 %-ым растворы нейтральнага фармалiнy i вадкасщ Карнуа. Затым залiвалi у парафш i ажыццяулялi унiфiкаванyю праводку. Зрэзы рыхтавалi на ратацыйны мiкратоме МПЗ-2 i МС-2 таушчынёй - 5-8 мкм. З дапамогай акуляр-мшраметра вымяралi вышыню, шырыню i таушчыню сасочкау, таушчыню сценкi, вiзyальна ацэньвалi колер i цэласнасць слiзiстай абалонкi. Для правядзення марфалапчных даследаванняу ужывал1 афарбоуку - гсматакеiлiн-эазiнам па Эрл1ху, Малоры i па Браше. Для апрацоую дадзеных выкарыстоувал1 астэму м¡краскапii з камп'ютарнай праграмай «Altami Studio», якая уключае мiкраскоп ЛАМА М1КМЕД - 2, каляровую фотакамеру D. S. P. 78/73 SERIES.
Слiзiстая абалонка рубца буйной рагатай жывёлы пакрыта шматслаёвым, часткова арагавеваючым, плосюм эпiтэлiем таушчынёй ад 40 да 90 мкм, варыябельнасць таушчынi эпiтэлiяльнага пласта абумоулена разнастайнасцю умоу утрымання, структуры рацыёну, характару корму, фiзiялагiчнага стану, узросту i г. д. У бiяптычных пробах слiзiстай абалоню рубца, пры выкарыстаннi любых метадау гiсталагiчнага даследавання у яго складзе выдзяляюцца два пласта клетак: парасткавы (вытворчасны) i ахоуны (рагавы). Мнопя айчынныя i замежныя навукоуцы, таюя, як А. А. Тyрэускi, А. П. 1лын, Л. В. Даулетава i iнш., П. П. Круглякоу, В. В. Малашка i шш., Г. А. Тyмiловiч i шш., J. Espinasse, i S. Cakala et al., аддаюць перавагу першаму тэрмiнy у сyвязi з тым, што поунага арагавення клетак у iм не адбываецца, што вщаць з прадстауленых гiсталагiчных матэрыялау.
Ахоуны слой ^зютай абалонкi рубца утвораны 3-5-цю радамi плоскiх i шiпаватых клетак (мал. 1). На папярочных зрэзах клетю маюць верацёнападобную форму i iнтэнсiуна афарбоуваюцца эазiнам. Пры афарбоуцы метадам Малоры ахоуны слой прымае памяранцава-чырвоны колер, тады як для керащна характэрна сiняя афарбоука. Паверхня кожнай клеткi гэтага слоя пакрыта ахоунай аба-лонкай (кутыкулай), якая выразна вылучаецца на гiсталагiчных прэпаратах (мал. 1а, 1б). На частковае арагавенне паверхневых слаёу эпiтэлiяльнага пласта паказваюць даследваннi А. А. Турэускага, Л. В. Даулетавай i шш., П. П. Круглякова, В. В. Малашка i iнш., Г. А. Тyмiловiч i iнш., што звязваюць з сiнтэзам i назапашваннем гранул кератапялшу i керацiнy, а таксама некаторым ушчыльненнем цыта-плазматычнага матрыкса i канцэнтрацыяй у iм тонафiбрыл. Аднак варта адзначыць, што у адрозненне ад скуры, якая пакрыта шматслаевым плоскiм арагавеваючым эпiтэлiем, ^зютая абалонка пазбаулена спецыялiзаванага рагавога слоя - ахоунага бесструктурнага слоя з кератапялшам.
a - axciynbi (papa^) слой; б - слой зяpшстыx клеток; в - слой a - слой пaвяpxоyныx эпiтэлiяцытaУ; б - слой зяpнiстыx клeтaк; в
шыпaвaтыx клеток; г - слой бaзaльныx кдетак; д - кaпiляpы - слой шыпaвaтыx клеток; г - эpaзiyны дэфект дaсягнуy бaзaльнaй
мiжсцeння сaсочкa. Узpcсr - 3 гaды. Гeмaтaксiлiн-эaзiн. мeмбpaны (д); е - ^д^з^вя aснcвa. Узpcсr - кapcвa 4 гады.
Miкpaфcra. Altami Studio. Шв.: 140. Гeмaraксiлiн-эaзiн. Miкpaфcra. Altami Studio. Шв.:70.
Maл. 1 a. Cтpуктуpнaя apra^a^rn эпirэлiяльнaгa raaCTa Maл. 1б. Эpaзiyнae пaшкоджaннe эпirэлiяльнaгa raaCTa
слiзiсraй aбaлcнкi pyô^ кapcвы слiзiсraй aбaлcнкi pубцa
Пapушэннe i нeвыкaнaннe pэглaмeнтay кapмлeння высокaпpaдуктыyныx кapоУ, a твксвмв aдсутнaсць paзумeння бiялогii стpaвaвaння y жуйныx жывёл выклiкae бiяxiмiчныя, мiкpaбiялaгiчныя i ^py^^p^^ змены не толькi y apгaнiзмe жывёл, где i y pубцы, што пpыводзiць дв yзнiкнeння pозныx фоpмay вцыдозу pyбцa, чaсцeй зв yсё дв xpaнiчнaй фоpмы. Яе 4aCTa вылучвюць як всобную нaзaлaгiчнyю aдзiнкy i нвзыввюць pyмeнiтaм. Адной з пaтaмapфaлaгiчныx пpaяy pyмeнiтy з'яyляeццa пpaзмepнae apaгaвeннe слiзiстaй aбaлонкi pyбцa. Пpaцэс apaгaвeннe можв нaзipaццa не толью ш скypы are i m слiзiстыx aбaлонкax пpы xpaнiчныx paздpaжнeнняx, iнфeкцыяx i тpayмax.
Тpэбa paзyмeць, што apaгaвeннe - гэтв вдта з пpыкмeт, зв якой могуць xaвaццa як дыстpaфiчныя, твк i кaмпeнсaтоpнa-пpыстaсaвaльныя пpaцэсы. Дыстpaфii, яюя paзглядaюццa як пapyшэннe xiмiчнaгa складу, фiзiкa-xiмiчныx yлaсцiвaсцяy i мapфaдaгiчнaгa выгляду клетвк i raam^ aбyмоУлeныя пaтaлогiяй вбмену pэчывay, з'яyляeццa вдным з ^вяу дэстpyктыyныx пpaцэсay, якiя paзвiвaюццa y apгaнiзмe пpы yздзeяннi пaшкоджвaльныx фaктapay. Дадзеным фaктapaм у шшым выпадку з'яyляeццa змяненне фiзiялaгiчныx, бiяxiмiчныx i фepмeнтaтыyныx пpaцэсay у pyбцы ш пpaцягy royara пepыядy чвсу. Адквз apгaнiзмa та экзв- щ эндвгеннве yздзeяннe paздpaжняльнiкay, якiя не выклшвюць xyткae paзбypэннe (някpоз) клетвк i тквнвк, выяyляeццa axоУнaй вктыввцыяй yнyтpыклeткaвыx фepмeнтaтыyныx pэaкцый, нaкipaвaныx та зaxaвaннe гaмeaкiнeзa пaшкоджaнaй ткaнкi. Следстввм тaкix фepмeнтaпaтый можв быць тpaнсфapмaцыя i дэкaмпaзiцыя склaдaныx, комплeксныx xiмiчныx злучэнняу; aтыповaя вбо зaдiшняя iнфiльтpaцыя тквтак i клетвк; нeнapмaдьны вбо кольквста зменены сiнтэз.
Гiстaлaгiчнa apaгaвeннe слiзiстыx aбaдонaк чвстей зв yсё пpaяyляeццa дыскepaтозaм, пapaкepaтозaм i гiпepкepaтозaм. Дыскepaтоз - гэтв пaтaдaгiчны ^вцэс, пpы якiм aдбывaeццa дыскepaцiнiзaцыя i дэгeнepaцыя клетвк шыпaвaтaгa слоя, нaзipaeццa дiсплaзiя клетвк, пapyшaюццa злучэння пaмiж iмi, клeткi paзмяшчaюццa xaaтычнa. Пapaкepaтоз пpaяyляeццa нeпayнaвapтaсным apaгaвeннeм, кaдi y пpaтaплaзмe клетвк пaвяpxоyнaгa raaCTa з'яyляeццa кepaцiн, вле яшчэ пpысyтнiчaюць ядpы. Клeткi эпiтэлiя губляюць здольтасць выпpaцоУвaць кepaтaгiялiн, сувязь пaмiж aсобнымi клeткaмi пapyшaнa, гiстaдaгiчнa вызтачвець paзpыxлeны paгaвы слой, чвстковве вбо поУнae зшкненне зяpнiстaгa слоя эпiтэлiя. Кpaйняй ступенню apaгaвeння нaзывaeццa гiпepкepaтоз. Mapфaдaгiчнa дадзетая фоpмa дыстpaфii пpaяyляeццa зтачным пaвeлiчэннe зяpнiстaгa i paгaвогa слоя y мeсцax фiзiялaгiчнaгa apaгaвeннe скypaныx пaкpовay вбо слiзiстыx aбaдонaк. В. M. Caxro, выявiy гiпepкepaтоз та ^зютвй вбвлонцы свсочков кнiжкi пpы гiпaвiтaмiнозe А у цялят.
Mapфaдaгiчныя дaслeдaвaннi пaшкоджaныx учвстквУ эпiтэлiя слiзiстaй aбaлонкi pyбцa y кapоУ з xpaнiчнaй фоpмaй цячэння зaxвоpвaння выявiлi ятасныя i кольквсныя гiстaмapфaлaгiчныя змены xapaктэpныя y большвй стyпeнi для пapaкepaтозy, чым для гiпepкepaтозy, што пaцвяpджaюць пpывeдзeныя гiстaлaгiчныя мaтэpыялы (мм. 2a, 2б). Для пapaкepaтозy слiзiстыx aбaлонaк pyбцa xapaктэpны таступныя мapфaдaгiчныя aсaблiвaсцi: пaтayшчэннe axоУнaгa (paгaвогa) слоя, зв кошт пaвeлiчэння колькaсцi пaвepxнeвыx эпiтэлiяльныx клетвк, бaгaтaя ix дэскввмвцыя з пaвepxнi axоУнaгa слоя, пaвeлiчэннe кольтасщ i вб'ёму клетвк бaзaдьнaгa слоя, св слвбв выяyлeным пepaxодaм слоя шыпaвaтыx клетвк y слой зяpнiстыx клетвк. Узмоцнетае paзмнaжэннe клетвк бaзaльнaгa слоя мы
тлумачым магчымым стымулюючым паведамленнем для iх дадатковай энергii або уздзеяннем празмернага раздражняльшка.
Павел1чэнне таушчыш слаёу: базальнага, шыпаватага [ ахоунага з багатай дэсквамацыяй клетак. Узрост - карова 4 гады. Гематаксшн-эазш. Мжрафота. АЙаш! Studio. Пав.: 140. Мал. 2а. Паракератоз сл1зютай абалоню сасочка рубца пры храшчнай форме ацыдозу
Цэласныя, добра разв1тыя сла1 эштэл1я сл1зютай абалоню, рагавы слой сасочкау рубца слаба разв1ты. Узрост - карова 5 гадоу. Гематаксшн-эазш. Мжрафота. Altami Studio. Пав.: 70. Мал. 2б. Структурная аргашзацыя сл1зютай абалоню рубца здаровай каровы
Досыць доугае, празмерна не пашкоджвальнае механiчнае або хiмiчнае уздзеянне абумоулiвае з'яуленне базальных клетак з больш высокiм узроунем актыунасщ унутрыклеткавых ферментатыуных працэсау. Па меры паспявання, г. зн. пераходу у шшыя эпiтэлiяльныя пласты, гэтая папуляцыя выяуляецца патаушчэннем у шыпаватым сла^ слаба выяуленым зярнiстым слоем, на фоне згладжанасщ iх межау i патоушчаным слоем рагавых лускавiнак.
Паракератоз ^зютай абалонкi рубца высокапрадуктыуных кароу характарызуецца ушчыльненнем i керацiнiзацыяй эmтэлiяльна-злучальнатканкавых сасочкау рубца, што суправаджа-ецца змяненнем структуры яго ^зютай абалоню i парушэннем рубцовага стрававання. Даследаванш Р. М. Шмiдта i шш., i Х. С. Салiжанава i iнш., паказваюць на парушэнне мехашзмау транспарту пажыуных рэчывау праз керащшзаваны паверхневы эпiтэлiяльны пласт рубца, паколью пры параке-ратозе слiзiстай абалоню змяняецца структура клеткавых мембран i велiчыня мiжклеткавых прастор. Пры храшчнай форме ацыдозу сасочкi рубца мяняюць сваю натуральную форму з ланцетападобнай, лiсцепадобнай на грушападобную i булавападобную. Сасочкi становяцца патоУшчанымi, шчыльнымi, часта зрошчанымi у шчыльныя вузлы, яюя уяуляюць сабой паракератозныя утварэннi. На участках ^зютай абалонкi сасочкау рубца намi адзначана, павелiчэнне паверхневых слаёу эпiтэлiяльных клетак з iх багатай дэсквамацыяй з паверхнi ахоунага слоя. Пры гэтым на паверхш эпiтэлiя таксама выяуляюцца неспецiфiчныя керацшацыты з цэлым ядром, што з'яуляецца прыкметай рубцовага пара-кератозу (мал. 2а), на паверхш сасочкау утвараецца своеасаблiвая «рагавая корка», якая засцерагае шжшя пласты ад уздзеяння юслага асяроддзя, але пры гэтым перашкаджае усмоктванню пажыуных рэчывау са змесщва рубца. Найбольшая колькасць паракератозных утварэнняу была выяулена у пераддзер'i i каудадарсальным сляпым выступе дарсальнага мяшка.
400 350 300 250 200 150 100 50 0
и арагавеваючы слой эштэл1яльнага пласта
□ эштэл1яльны слой
□ падсл1зкты слой
□ сл1зктая абалонка
здаровыя
хворыя (храшчная форма ацыдозу)
Мал. 3. Марфаметрычныя паказчыш тканкавых элементау сл1з1стай абалонк1 рубца кароу, мкм
Вынш даследавання тканкавых кампанентау слiзiстай абалоню рубца, атрыманыя пры выкарыстанш марфаметрычных метадау даследавання пацвярджаюць вышэй прыведзеныя довады. Так, намi устаноулена, што таушчыня ахоунага слоя слiзiстай абалоню сасочкау рубца у кароу з храшчнай формай цячэня ацыдозу у сярэднiм склала 65,8±3,9 мкм, што перавышае гэты паказчык у здаровых жывёл больш чым у тры разы. Таушчыня эпiтэлiяльнай пласта i слiзiстай абалонкi у хворых жывёл склала 175,8±10,3 мкм i 317,5±15,7 мкм, што перавышае дадзеныя паказчыю у здаровых кароу на 29,6 % i 34,1 % адпаведна (мал. 3).
Як мы адзначалi раней, у хворых жывёл выяуляецца патаушчэнне базальнай мембраны, павелiчэнне слаёу клетак шыпаватага слоя, i памяншэнне зярнiстага слоя з утварэннем значных дэфектау (мал. 2а). У гэтых месцах адзначаюцца прыкметы ацёку, гемастазу i павелiчэнне колькасцi макрафагау на мяжы эрозiй слiзiстай абалонкi. Утварэнню эрозiй пры паракератозе слiзiстай абалоню рубца, спрыяее назапашванне вялiкiх паверхневых слаёу эпiтэлiяльных клетак ахоунага слоя. Намi было адзначана адслаенне у тоушчы ахоунага слоя арагавелых лускавшак i iх аддарванне, что i правакуе утварэнне эрозiй. Клеткi астатшх слаёу пачынаюць iнтэнсiуна мiграваць з утварэннем прасветау. Аголеныя слаi пад дзеяннем кiслага асяроддзя таксама пачынаюць адмiраць, а ва утвараючыяся паражншы могуць пранiкаць хiмiчныя злучэннi, таксшы i мiкраарганiзмы, якiя потым трапляюць у агульны кровазварот. У далейшым адбываецца адмiранне не толькi вонкавых, але i усiх астатнiх слаёу эпiтэлiя, а затым i самiх сасочкау.
Заключэнне
Пры паракератозе ^зютай абалонкi рубца, якi узнiкае на фоне храшчнага ацыдозу устаноулены наступныя структурныя змены эпiтэлiяльнага пласта: патаушчэнне ахоунага слоя, за кошт павелiчэння колькасщ паверхневых эпiтэлiяльных клетак, багатая iх дэсквамацыя з паверхнi ахоунага слоя, павелiчэнне колькасцi i аб'ёму клетак базальнага слоя са слаба выяуленым пераходам слоя шыпаватых клетак у зяршсты слой. Устаноулена, што пры храшчнай форме ацыдозу сасочю рубца мяняюць сваю натуральную форму з ланцетападобнай, люцепадобнай на грушападобную i булавападобную, становяцца патоУшчанымi, шчыльным^ часта зрошчанымi, утвараючы шчыльныя вузлы, якiя уяуляюць сабой паракератозныя утварэнш. Пры паракератозе слiзiстай абалонкi змяняецца структура клеткавых мембран i велiчыня мiжклетачных прастор, што прыводзiць да парушэння механiзмау транспарту пажыуных рэчывау праз керацiнiзаваны эпiтэлiяльны пласт рубца. Эmтэлiяльны ахоуны бар'ер, якi звычайна складаецца з 3—5-цi шэрагау, арагавелых эпiтэлiяцытау пры паракератозе разбураецца, што можа прыводзщь да утварэння значных па плошчы i глыбiнi дэфектау ^зютай абалонкi рубца.
Ацыдоз рубца праяуляе сваё разбуральнае уздзеянне на аргашзм малочнай каровы ужо на раншх стадыях, хоць вонкава гэта выяуляецца значна пазней. Усе структурныя змены ^зютай абалоню рубца зварачальныя, i своечасовае прыняцце мер дазволщь пазбегнуць яшчэ большых негатыуных наступствау i эканамiчных страт.
Праца выканана пры падтрымцы БРФФД НАН Беларус гранд № Б17-018.
Л1ТАРАТУРА
1. Богатко, Л. М. Хронический молочнокислый руменит при интенсивном откорме молодняка крупного рогатого кота: автореф. дис. ... канд. вет. наук: 16.00.01 / Л. М. Богатко; Украинская ордена трудового красного знамени сельскохозяйственная академия. - Киев, 1992. - 22 с.
2. Гулый, М. Ф. Руменогипотонический ацидоз животных при высококонцентратном типе кормления / М. Ф. Гулый // Ветеринария, 1984. - № 11. - С. 58-59.
3. Давлетова, Л. В. Биология развития пищеварения жвачных и всеядных животных / Л. В. Давлетова. - М., 1974. -135 с.
4. Зотов, В. С. Показатели рубцового пищеварения у коров при использовании в рационах различных источников углеводов / В. С. Зотов // Кормление и разведение с.-х. животных: сборник научных трудов. - Саранск, 1985. - С. 83-88.
5. Ильин, П. А. Морфофункциональная дифференциация тканей органов ротоглотки, пищевода и многокамерного желудка крупного рогатого скота в онтогенезе: автореф. дис. ... докт. биол. наук: 03.099 / П. А. Ильин; Омский государственный ветеринарный институт. - Омск, 1972. - 43с.
6. Калюжный, И. И. Ацидоз рубца крупного рогатого скота: автореф. дис. ... докт. вет. наук: 16.00.01 / И. И. Калюжный; Всероссийский научно-исследовательский ветеринарный институт патологии, фармакологии и терапии. - Воронеж, 1996. - 49 с.
7. Кругляков, П. П. Ультраструктура эпителия преджелудков у овец в онтогенезе: автореф. дис. ... канд. биол. наук: 16.00.02 / П. П. Кругляков; Институт эволюционной морфологии и экологии животных им. А. Н. Северцова. - М., 1983. -25 с.
8. Курдеко, А. Как предупредить хронический ацидоз рубца? / А. Курдеко, А. Мацинович, А. Белко // Белорусское сельское хозяйство. - 2017. - № 5 (181). - С. 62-65.
9. Ли, А. Ч. Препарат для профилактики паракератоза рубца / А. Ч. Ли, А. П. Чернявский, П. Н. Безбородов // Материалы Первого съезда ветеринарных фармакологов России / Всероссийский научно-исследовательский ветеринарный институт патологии, фармакологии и терапии: сборник научных трудов. - Воронеж, 2007. - С. 407-411.
10. Малашко, В. В. Ацидоз животных / В. В. Малашко // Ветеринарное дело, 2014. - № 1 (31). - С. 23-30.
11. Малашко, В. В. Морфогенез многокамерного желудка телят с разной живой массой при рождении: монография / В. В. Малашко, Г. А. Тумилович. - Гродно: ГГАУ, 2011. - 173 с.
12. Салижанов, Х. С. Физиологическая роль рубца в механизме сохранения баланса веществ и энергии в организме лактирующих коров / Х. С. Салижанов, И. И. Хренов, М. А. Ажибеков // Физиологические механизмы адаптации с.-х. животных: сборник научных трудов, Алма-Ата, 1983. - С. 67-82.
13. Сахно, В. М. Морфогенез гиперкератоза / В. М. Сахно // Морфофункциональные показатели продуктивных животных: сборник научных трудов. - М., 1992. - С. 61-63.
14. Структурно-метаболические процессы в рубце и влияние на них факторов питания (теоретические и практические аспекты пищеварения у жвачных животных) / В.В. Малашко [и др.] // Сельское хозяйство - проблемы и перспективы: сборник научных трудов: Т 33. - Гродно, 2016. - С. 88-100.
15. Тумилович, Г. А. Структурно-функциональная организация пищеварительного тракта телят: монография / Г. А. Тумилович, Д. Н. Харитоник. - Гродно: ГГАУ, 2015. - 275 с.
16. Туревский, А. А. Структурные и гистологические основы функциональной деятельности преджелудков крупного рогатого скота в онтогенезе: автореф. дис. ... докт. биол. наук / А. А. Туревский; Ленинградский государственный ветеринарный институт. - Ленинград, 1964. - 19 с.
17. Шмидт, Р. М. Роль слизистой оболочки рубца во взаимосвязях рубцовой ферментации с интермедиарным метаболизмом у откормочных бычков / Р. М. Шмидт, Г. И. Каланчук // Меры борьбы с болезнями с.-х. животных и птиц в УССР: сборник научных трудов. - Киев, 1982. - №83. - С. 119-122.
18. Электронно-микроскопическое и гистохимическое исследование эпителия преджелудков жвачных животных в онтогенезе / Л. В. Давлетова [и др.] // С.-х. биология, 1988. - Т. 4. - С. 52-55.
19. Cakala, S. The influence of diet on the development of forestomach parakeratosis in cattle / S. Cakala, J. Lubiarz // Proceedings of the 5th International congress on animal hygiene, 1985. - Р. 515-521.
20. Espinasse, J. Concentres et pathologie des ruminants / J. Espinasse // C. R. Acad. Agr. Fr, 1983. - Т. 69. - № 13. -Р. 1033-1044.
21. Van Soest, P. J. А nutritional requirement for fiber non ruminants and ruminants / P. J. Van Soest // Feed Manag, 1984. -Т. 35. - № 8. - Р. 36-39.
22. Voranau, D. Diagstics of rumen acidosis: evalution of rumenocentesis and oro-ruminal probes as routine techniques / D. Voranau, H. Tumilovich // The 3rdInternational Symposium on EuroAsian Biodiversity (SEAB2017). - 05-08 July 2017. - P. 590.
