Научная статья на тему 'МАРҲИЛАИ ТАШАББУСКОРИИ БАЙНАЛМИЛАЛӢ ДАР СИЁСАТИ ХОРИҶИИ ТОҶИКИСТОН'

МАРҲИЛАИ ТАШАББУСКОРИИ БАЙНАЛМИЛАЛӢ ДАР СИЁСАТИ ХОРИҶИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
17
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ташаббускории байналмилалӣ / сиёсати хориҷӣ / мавқеи байналмилалӣ / симои байналмилалӣ / марҳилабандӣ / international initiative / foreign policy / international position / international image / periodization

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Солихоҷаева Саидахон Анвархоҷаевна

Ташаббукории байналмилалии Тоҷикистон ҳамчун марҳилаи муҳимми рушди сиёсати хориҷии кишвар мавриди баррасӣ ва таҳлил қарор дода шудааст. Вобаста ба тамоюли ташаккул ва рушди сиёсати хориҷии Тоҷикистон дар замони соҳибистиқлолӣ ва дастовардҳои кишвар дар даҳаҳои охир давраи рушди босубот ҳамчун марҳилаи ташаббусгарии байналмилалии Тоҷикистон баҳогузорӣ карда шудааст. Дар заминаи баррасии марҳилаҳои ташаккул ва рушди сиёсати хориҷии Тоҷикистон хосияти динамикии он ошкор гардидааст. Дар мақола дидгоҳи муҳаққиқони ватанӣ оид ба ташаббусгарии байналмилалии Тоҷикистон мавриди баррасӣ ва таҳлил қарор гирифтаанд. Дар замони рушди босуботи Тоҷикистон ташаббусгарии байналмилалии кишвар ҳамчун объекти муҳимми таҳлили муҳаққиқони сиёсати хориҷӣ баромад намудааст. Таҳқиқоти нигаронидашуда ба ин давраи рушди сиёсати хориҷии Тоҷикистон ғолибан мавзуи ташаббусгарии байналмилалии кишварро мавриди баҳогузорӣ қарор додаанд ва онро ҳамчун дастоварди арзишманди дипломатияи тоҷик шинохтаанд. Ба андешаи муаллиф ташаббускории байналмилалӣ ҳамчун марҳилаи муҳим дар сиёсати хориҷӣ Тоҷикистонро ба як субъекти фаъоли сатҳи байналмилалӣ табдил додааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PERIOD OF INTERNATIONAL INITIATION IN THE FOREIGN POLICY OF TAJIKISTAN

The article examines the international initiative of Tajikistan as an important stage in the development of the country's foreign policy. Based on the trend in the formation and development of Tajikistan’s foreign policy during the period of independence and the country’s achievements over the past decades, the period of stable development is assessed as a stage of Tajikistan’s international initiative. Based on the consideration of the stages of formation and development of Tajikistan’s foreign policy, its dynamic features are identified. The views of domestic researchers on the international initiatives of Tajikistan are analyzed. It is noted that during the period of stable development of Tajikistan, its international initiative became an important object of analysis for researchers. In works devoted to the period under study in the development of Tajikistan’s foreign policy, its international initiatives are adequately assessed, which are recognized as a valuable achievement of Tajik diplomacy. The opinion is presented that international initiative as an important stage of foreign policy has turned Tajikistan into an active subject of international relations.

Текст научной работы на тему «МАРҲИЛАИ ТАШАББУСКОРИИ БАЙНАЛМИЛАЛӢ ДАР СИЁСАТИ ХОРИҶИИ ТОҶИКИСТОН»

5.6.7. (07.00.15) ИСТОРИЯ МЕЖДУНАРОДНЫХ ОТНОШЕНИИ И ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ 5.6.7. ТАЪРИХИ МУНОСИБАТХРИ БАЙНАЛХАЛЦЙ ВА СИЁСАТИ ХОРИ^Й 5.6.7. HISTORY OF INTERNATIONAL RELATIONS AND FOREIGN POLICY

УДК 327

DOI 10.24412/3005-849X-2024-1-20-29

МАРХЦЛАИ ТАШАББУСКОРИИ Солихоцаева Саидахон Анвархоцаевна, н.и.т., БАИНАЛМИЛАЛЙ ДАР СИЁСАТИ дотсенти кафедраи сиёсатшиносии ДДХрСТ ХОРИЦИИ ТОЦИКИСТОН (Хуцанд, Тоцикистон)

ПЕРИОД МЕЖДУНАРОДНОГО Солиходжаева Саидахон Анварходжаевна, ИНИЦИАТОРСТВА ВО ВНЕШНЕЙ канд. истор. наук, доцент кафедры политологии ПОЛИТИКЕ ТАДЖИКИСТАНА ТГУПБП (Худжанд, Таджикистан)

THE PERIOD OF Solikhojaeva Saidakhon Anvarkhojaevna,

INTERNATIONAL INITIATION IN candidate of history, docent of Political Science

THE FOREIGN POLICY OF Chair under TSULBP (Khujand, Tajikistan)

TAJIKISTAN e-mail: saidakhon_89@mail.ru

Ташаббукории байналмилалии Тоцикистон уамчун маруилаи мууимми рушди сиёсати хориции кишвар мавриди барраси ва тащил царор дода шудааст. Вобаста ба тамоюли ташаккул ва рушди сиёсати хориции Тоцикистон дар замони соуибистицлоли ва дастовардуои кишвар дар дауауои охир давраи рушди босубот уамчун маруилаи ташаббусгарии байналмилалии Тоцикистон бауогузори карда шудааст. Дар заминаи баррасии маруилауои ташаккул ва рушди сиёсати хориции Тоцикистон хосияти динамикии он ошкор гардидааст. Дар мацола дидгоуи мууаццицони ватани оид ба ташаббусгарии байналмилалии Тоцикистон мавриди барраси ва таулил царор гирифтаанд. Дар замони рушди босуботи Тоцикистон ташаббусгарии байналмилалии кишвар уамчун объекти мууимми таулили мууаццицони сиёсати хорици баромад намудааст. Тауцицоти нигаронидашуда ба ин давраи рушди сиёсати хориции Тоцикистон голибан мавзуи ташаббусгарии байналмилалии кишварро мавриди бауогузори царор додаанд ва онро уамчун дастоварди арзишманди дипломатияи тоцик шинохтаанд. Ба андешаи муаллиф ташаббускории байналмилали уамчун маруилаи мууим дар сиёсати хорици Тоцикистонро ба як субъекти фаъоли сатуи байналмилали табдил додааст.

Калидвожа^о: ташаббускории байналмилали, сиёсати хорици, мавцеи байналмилали, симои байналмилали, маруилабанди

Рассматривается международное инициаторство Таджикистана как важный этап развития внешней политики страны. Исходя из тенденций становления и развития внешней политики Таджикистана в период независимости и достижений страны за последние десятилетия, период стабильного развития оценивается как этап международного инициаторства Таджикистана. На основе рассмотрения периодизации этапов становления и развития внешней политики Таджикистана выявлены ее динамические особенности. Анализируются взгляды отечественных исследователей на международные инициативы Таджикистана. Отмечено, что в период стабильного развития Таджикистана его международное инициаторство стало важным объектом анализа исследователей. В работах, посвященных изучаемому периоду развития внешней политики Таджикистана, достойно оценены его международные инициативы, которые признаны ценным достижением таджикской дипломатии. Представлено мнение, что

Серия гуманитарных наук

международное инициаторство как важный этап внешней политики превратило Таджикистан в активный субъект международных отношений.

Ключевые слова: международное инициаторство, внешняя политика, международное

положение, международный имидж, периодизация

The article examines the international initiative of Tajikistan as an important stage in the development of the country's foreign policy. Based on the trend in the formation and development of Tajikistan's foreign policy during the period of independence and the country's achievements over the past decades, the period of stable development is assessed as a stage of Tajikistan's international initiative. Based on the consideration of the stages offormation and development of Tajikistan's foreign policy, its dynamic features are identified. The views of domestic researchers on the international initiatives of Tajikistan are analyzed. It is noted that during the period of stable development of Tajikistan, its international initiative became an important object of analysis for researchers. In works devoted to the period under study in the development of Tajikistan's foreign policy, its international initiatives are adequately assessed, which are recognized as a valuable achievement of Tajik diplomacy. The opinion is presented that international initiative as an important stage of foreign policy has turned Tajikistan into an active subject of international relations.

Key words: international initiative, foreign policy, international position, international image,

periodization

Дар замони содибистщлолй падлудои мухталифи давлатдории миллй аз чониби мудавдщони илмдои ичтимой мавриди баррасй ва омузиш ;арор гирифтанд. Таваччуди мудавдщони ватаниро на тандо масъаладои сиёсати дохилй, балки дамчунин падлудои гуногуни сиёсати хоричии кишвар ба худ чалб намуда буд. Аз ин ру, то ба имруз дар мавриди сиёсати хоричии Точикистон тад;и;оти назаррас ба анчом расидааст, ки хосияти тадлилй ва тафсириро доро мебошанд. Яке аз мавзуъдои тад;и;оти анчомшударо масъалаи мардилабандии сиёсати хоричии Точикистон ташкил медидад, ки дар таърихнигории сиёсати хоричии кишвар дар замони содибисти;лолй ба он таваччуди хоса зодир шудааст. [1]

Тадлили мудтавоии тад;и;оти анчомшуда дар самти сиёсати хоричии Точикистон нишон медидад, ки муда;;и;он дар заминаи меъёрдои мухталиф, хусусан руйдоддои мудимми сиёсй ва тагйироти назарраси сифативу ми;дорй рушди сиёсати хоричиро мардилабандй намудаанд. Чуноне ки дар тад;и;оти пешини хеш ошкор намудем, мардилабандии сиёсати хоричии Точикистон масъалаи серпадлу буда, дар он ба самтдои мухталифи рушди сиёсати хоричй таваччуд карда шудааст. [1, с.41] Тадлили мудтавоии тад;и;оти анчомшуда он чидатро ошкор намуд, ки дар мардилабандии сиёсати хоричии Точикистон то ба давраи рушди босуботи кишвар таваччуди бештар зодир шуда, дар давраи муосири рушди сиёсати хоричии Точикистон ин масъала аз чониби муда;;и;он ба таври зарурй тадлил ва баррасй нашудааст. Ба андешаи мо арзёбии долати рушди сиёсати хоричии Точикистон дар давраи рушди босубот аз он чидат мудим аст, ки дар заминаи он мо метавонем хусусиятдои ташаккул ва рушди сиёсати хоричии кишварро дар замони содибисти;лолй ба пуррагй дарк намоем. Аксари тад;и;оти анчомшуда дар мавриди сиёсати хоричии Точикистон то ба давраи рушди босуботи кишвар, яъне даврони ташаккул ва шаклгирии муносибатдои хоричии Точикистон таваччуд намуда, ба тамоюли рушди минбаъдаи он бадои зарурй надодаанд. Аз ин ру зарурати тадлили дамачонибаи рушди сиёсати хоричии Точикистон дар даврони рушди босуботи кишвар ба миён омадааст. Арзёбии дамачонибаи сиёсати хоричй дар давраи рушди босуботи кишвар барои

дарки пурраи раванди ташаккул ва рушди мавдеи байналмилалии Точикистон метавонад мухим бошад.

Вобаста ба тамоюли ташаккул ва рушди сиёсати хоричй дар замони сохибистидлолй ва дастовардхои кишвар дар дахахои охир мо метавонем давраи рушди босуботро хамчун мархилаи ташаббусгарии байналмилалии Точикистон арзёбй намоем. Храмин тарид мархилаи ташаббусгарии байналмилалии Точикистон метавонад давоми мантидии мархилахои пешин дар ташаккул ва рушди сиёсати хоричии кишвар бошад. Ташаббусгарии байналмилалии Точикистон баёнгари он аст, ки сиёсати хоричии кишвар ва мавдеи байналмилалии тадричан ташаккул ва инкишоф ёфтааст. Тадлили раванди ташаккул ва рушди сиёсати хоричии Точикистон он чихатро ошкор менамояд, ки кишвари мо зина ба зина мавдеи байналмилалии хешро тахким бахшидааст. Аз он чумла мархилахои бухронии рушди кишвар, давраи расидан ба ризоияти миллй, бардарории пасазнизой ва ташаббусгарии байналмилалии Точикистон аз рушди тадричй ва динамикии сиёсати хоричии кишвар дарак медихдц. Арзёбии давраи рушди босубот ва мархилаи ташаббусгарии Точикистон дар сатхи байналмилалй бараъло хосияти динамикй доштани сиёсати хоричии кишварро нишон медихдц.

То ба мархилаи ташаббускорй расидан дар сиёсати хоричии хеш кишвари мо даврахои муайяни ташаккул ва рушдро тай намудааст. Албатта барои расидан ба ин давра Точикистон дар сиёсати хоричии хеш даврахои мушкилро паси сар намуд. Дар тахдидоти анчомшуда аз чониби мухаддидон холат ва шароити ташаккул ва рушди сиёсати хоричии кишвар ва мархилахои асосии он ба таври хамачониба мавриди тахлил дарор гирифтааст. Дар мавриди мархилабандии сиёсати хоричй дар таърихнигории муосири точик муносибати гуногун пеша карда шудааст. Мухаддидон меъёрхои мухталифро хамчун асос барои мархилабандии сиёсати хоричии Точикистон мавриди истифода дарор додаанд. Мо низ дар асоси тахаввули тадричй ва дастовардхои Точикистон дар самти муносибатхои байналмилалй кушиш бар он менамоем, ки мархилабандии сиёсати хоричии кишварро дар давраи сохибистидлолй ба рох монда бошем. Ба давраи рушди босуботи кишвар пас аз солхои 2000-ум таваччухи хоса дода шудааст, ки мо онро хамчун мархилаи ташаббусгарии байналмилалии Точикистон дар сиёсати хоричии кишвар даламдод менамоем. Меъёри асосиро дар ин муайяннамой рушди мадом ва надши кишвар дар сатхи байналмилалй ташкил медихад.

Лозим ба ёдоварист, ки сиёсати хоричии Точикистон дар замони сохибистидлолй мархилахои мухталифро паси сар намуда, дар ин давра дипломатияи точик ба халли масъалахои мухталифе ру ба ру шудааст. Албатта дар бораи ташаккули сиёсати хоричии Точикистон ва хусусиятхои рушди он то ба имруз тахдидоти назаррас ба анчом расицааст. Тахлили мухтавоии корхои анчомшуда нишон медиханд, ки давраи то ба рушди босубот расидани Точикистон сиёсати хоричии он хаматарафа тахлил ва даврабандй карда шудааст. Аммо ба назари мо дар давраи рушди босубот то як андоза заифгардии занчираи мархилабандии сиёсати хоричй ба назар мерасад. Он чихати масъала, ки Точикистон тахти кадом заминахо ва шароитхо аз як кишвари бухронзада ба як ташаббусгари сатхи байналмилалй табдил шудааст, то як андоза ба таври мантией ва хамачониба тахлил нагаштааст. Аз ин ру, мо дар баррасии хеш мархилаи муосири рушди сиёсати хоричии Точикистонро хамчун мархилаи ташаббусгарии сатхи байналмилалй бахогузорй ва тахлил менамоем.

Агарчанде мухаддидони ватанй дар баррасии сиёсати хоричии Точикистон дар замони пас аз рушди босубот ба шинохти он хамчун мархилаи мухим таваччух накардаанд, аммо дар асархои онхо ташаббусгарии байналмилалии кишвар хамчун объекти мухимми тахлил дарор гирифтааст. Аз тахлили мухтавоии тахдидоти анчомшуда дар мавриди сиёсати

хориции Тоцикистон дар даврони рушди босуботи кишвар он цихатро мушохида намудан мумкин аст, ки ташаббусгарии байналмилалии кишвар яке аз масьалахои мухимми баррасй мебошад. Тахдидоти ба ин давраи рушди сиёсати хориции Тоцикистон бахшида шуда голибан мавзуи ташаббусгарии байналмилалии кишварро мавриди бахогузорй дарор додаанд ва онро хамчун дастоварди арзишманди дипломатияи тоцик шинохтаанд.

Дар ин маврид баьзе аз тахлилхои ироашударо мавриди баррасй дарор медихем, ки дар онхо ташаббусгарии байналмилалии Тоцикистон хамчун дастоварди мухимми сиёсати хорицй шинохта шудааст. Мухаддиди тоцик Исмоилзода З. дар тахдидоти хеш мухиммияти минтадавй ва цахонии ташаббусхои Тоцикистонро дар мавриди халли мушкилоти об махсусан зикр намуда, дабули онхоро аз цониби СММ ва цомеаи башарй шаходати боло рафтани фаьолии кишвар дар низоми муносибатхои байналмилалии муосир мешуморад. [2, c.109]

Мухаддиди тоцик Тоцев Ф.Н. дар кори тахдидотии хеш «Эмомалй Рахмон - асосгузор ва сарвари сиёсати хориции Чумхурии Тоцикистон» ба ташаббусхои байналмилалии кишвар дар бахшхои мухталиф таваццух намудааст. У ба таври хоса мухиммияти ташаббусхои байналмилалии Тоцикистонро дар халли мушкилоти алодаманд бо истифодаи об ба риштаи баррасй кашидааст. У ёдовар гаштааст, ки бинобар кушишхои сарвари давлати Тоцикистон Эмомалй Рахмон мавзуи об ба масьалаи доимии созмонхои байналмилалй табдил ёфт. Хдмчунин амалй шудани ташаббусхои байналмилалиро мухаддид шаходати боло рафтари обруи Тоцикистон дар сахнаи байналмилалй мешуморад. [3]

Дар тахдидоти хеш мухаддиди ватанй Акбаров Ф. дипломатияи бисёрцонибаи Тоцикистонро мавриди тахлил дарор дода, ташаккул ва рушди онро ба якчанд давра цудо намудааст. Дар даврабандии мухаддид тагйири тадриции сигаи хамкорихо дар дипломатияи бисёрцонибаи кишвар ба назар мерасад. Аз он цумла, шуруь аз соли 2003 то ба имруз аз цониби мухаддид хамчун мархилаи ташаккули дипломатияи обу энергетикии Тоцикистон ва дабули ташаббусхои сарвари давлат вобаста ба мушкилоти об дониста шудааст. Манфиатхои доимии кишвар хамчун сарчашмаи дипломатияи Тоцикистон шинохта шудаанд [4].

Мухаддид Акбаров Ф. таваццухи Тоцикистонро ба халли мушкилоти об дар ин замон мухим мешуморад. Хусусан омили об ва истифодаи он хамчун заминаи низоьангез дар сиёсати байналмилалй бахогузорй шудааст. Мавдеьгирии Тоцикистон дар мавриди халли мушкилоти об як кушиши циддй барои тагйири омили низоь ва радобат дар масьалаи об ва истифодаи он ба омили хамкории манфиатбахш ва рушди босубот дониста шудааст. Ба рох монда шудани дипломатияи бисёрцониба чун омили пешгиранда аз пахншавии эхтимолии низоь дониста шудааст [4, c.102].

Тахлилгарони сиёсати хориции Тоцикистон ташаббусхои кишварро дар тахким ва рушди симо ва мадоми он дар сатхи байналмилалй мухим медонанд. Мухаддиди ватанй Баротов И. дар рисолаи хеш ташаббусхои байналмилалии Тоцикистонро як дастоварди мухим дар ташаккули симои байналмилалии кишвар медонад. Ба андешаи у эътирофи ташаббусхои Тоцикистон аз цониби СММ дар мавриди халли мушкилоти об, ки дар имици байналмилалии кишвар надши мусбат доранд, то хадди муайян боиси мустахкамшавии мавдеи байналмилалии он низ шудааст [5, с.116]. Аз ин ру мархилаи ташаббусгарии Тоцикистонро дар сатхи байналмилалй хамчунин метавонем чун давраи тахкимёбии симои байналмилалии он бахогузорй намоем.

Мухаддид Комилова Х. дар тахдидоти хеш зикр намудааст, ки дар тахлили тахаввулоти сиёсати хориции Чумхурии Тоцикистон баррасй намудани ташаббусхои байналмилалии

кишвар дар сатхи чахонй мухим мебошад. У ташаббусхои байналмилалиро хамчун василаи нави таъсиррасонии давлат ба равандхои сиёсии чахонй мешуморад. Ташаббусхои байналмилалй барои иштирок дар халли мушкилоти глобалй, ки хам барои давлат ва хам барои чомеаи башарй дар умум мухим мебошанд, имкони мусоид фарохам меоваранд [6, с.131]. Дар мадолаи хеш перомуни тахаввули сиёсати хоричии Точикистон дар охири асри 20 ва аввали садаи нав у солхои 2000-умро хамчун огози ташаббусгарии байналмилалии кишвар бахогузорй намудааст. Аз нудтаи назари парадигмаи рушди таърихй ташаббусгарии байналмилалй барои ташаккули Точикистон хамчун актори комилхудуди муносибатхои байналмилалй мухим дониста шудааст [7].

Ч,ихати ташаббусгарии сиёсати хоричии Точикистон дар асари тахлилии фаъолияти 25-солаи кишвар дар сатхи байналмилалй, ки зери назари вазири корхои хоричй С. Аслов ба нашр расидааст, низ бараъло ба назар мерасад. Таълифгарони он ба ташаббусхои чахонии Точикистон ва ахаммияти онхо дар сатхи минтадавй ва чахонй таваччух намудаанд. Аз он чумла чунин зикр карда шудааст, ки ташаббусхои байналмилалии Точикистон дар самти халли мушкилоти об ба тахкими хамкорихо ва танзими муносибатхо нигаронида шуда, мавзуи обро аз чахорчубаи фахмиши классикии адибмонда ва собиди он рахой мебахшанд [8, с.15]. Аз чониби СММ дастгирй ёфтани ташаббусхои байналмилалии Точикистон далели дархури ормони миллионхо мардуми дунё будани онхо дониста шудааст. Ташаббусхои байналмилалии Точикистон ба амалй шудани икдомхои назаррасе дар самти халли мушкилоти об дар сатхи минтадавй ва чахонй боис гардиданд.

Аксари мухаддидони ватанй ироа ва кабул шудани ташаббусхои байналмилалии Точикистонро дар сатхи байналмилалй хамчун заминаи мухимми боло рафтани мадоми он дар сатхи чахонй медонанд. Ташаббускории байналмилалии Чумхурии Точикистон хамчунин дар тахдидоти коршиноси маъруфи сиёсати хоричии кишвар Саидзода З.Ш. мавриди баррасй ва тахлил дарор дода шудааст. У дар тахдидоти хеш мухиммияти ташаббускории байналмилалии Точикистонро дар рушди сиёсати хоричии кишвар ва боло рафтани мадоми он дар сатхи байналмилалй ба риштаи тахлил кашидааст. Барои мисол дар рисолаи хеш дабул шудани ташаббуси Точикистонро дар мавриди эълон гардидани соли 2003 хамчун Соли байналмилалии Оби тоза мухаддид далели эътирофи давлати Точикистон чун субъект ва хамшарик дар корхои байналмилалй ва хамчунин дастоварди назарраси дипломатияи точик ва сиёсати хоричии он тахти рохбарии Перзиденти кишвар мешуморад [9]. Мухиммияти ташаббусхои байналмилалии Точикистонро дар сохаи об мухаддид Саидзода З.Ш. хамчунин дар он мебинад, ки бо ироаи онхо кишвари мо тавонистааст таваччухи чомеаи чахониро ба яке аз мушкилоти мубрами глобалии олам чалб намояд [9, с.265].

Мухиммияти ташаббускории байналмилалии Точикистон хамчун мархилаи мухим дар сиёсати хоричии кишвари мо аз он бармеояд, ки давлати миллии моро ба як субъекти фаъоли сатхи байналмилалй табдил дод. Тахлилгарони сиёсати хоричии Точикистон дар тахдидоти хеш ба ин масъала равшанй бахшидаанд. Мухиммияти ташаббусхои байналмилалии Точикистон мавриди тахлил ва бахогузорй дарор дода шудааст. Албатта, ахаммияти амалй доштани ташаббусхои байналмилалии Точикистон дар сатхи минтадавй ва чахонй аз мархилаи мухимме дар рушди сиёсати хоричии кишвар дарак медихад. Мухаддидон Амирзода О. ва Номвар дар баррасии ташаббусхои байналмилалии Точикистон ба ахаммияти амалии онхо таваччухи хоса кардаанд. Хамчунин онхо пайванди занчирии ташаббусхои байналмилалии Точикистонро мавриди тахлил дарор додаанд [10].

Дар тахлили сиёсати хоричии Точикистон коршиносони соха ба ахаммияти минтадавй ва байналмилалии ташаббусхои кишвар эътибори махсус зохир намудаанд. Аз он чумла аз

цониби коршиносони ватанй мухиммияти ташаббусхои байналмилалии Тоцикистон дар цалб намудани таваццухи цомеаи цахонй ба мушкилоти цахонй ва минтадавй, хамчунин цустуцуи роххои кохиш додан ё бартараф намудани онхо тавассути хамдастй ва хамкорй ёдовар шудааст. Мадсади ташаббусхои Тоцикистон ба вуцуд овардани шароити хуби зист барои башарият, таьмини сулху субот ва амният дар кишвархо, ривоц додани хамкорихо ва муносибатхои самарабахш, саривадт цилавгирй намудан аз зухуроти манфии равандхои ицтимоию табий эътироф шудааст. Илова бар ин ташаббусхои байналмилалии Тоцикистон заминаи афзудани обру ва нуфузи кишвари мо дар анцумани давлатхои мутамаддин ва эътирофи шахсияти сарвари давлат дар доирахои сиёсии цахон дониста шудааст [11].

Мухаддидони ватанй дар тахдидоти хеш хамчунин тамоюли шаклгирии ташаббусхои байналмилалии Тоцикистонро баррасй намудаанд. Барои мисол мухаддид Сайидзода З.Ш. суханронихо ва паёмхои сарвари давлати Тоцикистон Эмомалй Рахмонро перомуни ибтикороти байналмилалии кишвар дар шакли мацмуае мураттаб намудааст. Тахлили мухтавоии ин мацмуа тамоюли шаклгирй ва рушди ташаббусхои байналмилалии Тоцикистонро бараьло нишон медихад. Аз мухтавои суханронихо ва пешниходоти сарвари давлат дар мавриди халли мушкилоти об дар сатхи байналмилалй чунин бармеояд, ки хар як ташаббуси байналмилалии Тоцикистон дар заминаи кушишхои муайяни дипломатй ва ироаи пайдархами пешниходхо имконпазир ва дабул карда шудааст [12]. Мухиммияти мацмуаи тахиянамудаи Саидзода З.Ш. аз он иборат аст, ки бо тахлили мухтавоии он дарки пурраи чигунагии шаклгирии ташаббусхои байналмилалии Тоцикистон дар сохаи об имконпазир мегардад. Барои мисол масьалаи обшавии пиряххо ва ба мушкилоти ташвишовар табдил ёфтани норасоии об дар Осиёи Марказй аз цониби сарвари давлати Тоцикистон хануз дар Форуми панцуми цахонии об дар ш. Истанбул, 16 марти соли 2009 ироа гардида буд, ки тадрицан чунин масьалагузорй боиси зухури ташаббуси нави байналмилалй перомуни хифзи пиряххо гардид [12, с.215].

рангами тахлили надши сарвари давлат Эмомалй Рахмон дар рушди сиёсати хорицй мухаддидон ба ташаббускории байналмилалии у эьтибори хосса додаанд. Ташаббускории байналмилалии Тоцикистонро хамчун дастоварди мухимми сиёсати хориции сарвари давлат ва хамчунин заминаи мухимми боло рафтани шахсияти у дар сатхи цахонй медонанд. Надшгузории сарвари давлат дар ташаббусхои байналмилалии Тоцикистон ва кушишхои у дар ин самт яке аз мавзуьхои мухимми бахогузорй ба сиёсати хориции Тоцикистон дар дахсолахои охир аст. Дар барохмонии ташаббускории байналмилалии Тоцикистон мухаддидони ватанй надши сарвари давлатро мухим медонанд. Хусусан ташаббусхои байналмилалии Тоцикистон боиси боло рафтани эьтибори сарвари давлат дар арсаи байналмилалй гаштааст. Ташаббусхои байналмилалй боис гаштанд, ки шахсияти сиёсии Президента Тоцикистон дар доирахои сиёсии цахон хамчун сарвар ва пешвое шинохта шавад, ки дар сиёсат ва корсозихои хирадмандонааш миёни арзишу ормонхои миллии кишвараш ва ниёзхои дунёи муосир таносуб ва тавозуни одилона эцод намудааст. [13, с.207] Дар тахдидоти хеш мухаддид Буриев М. фаьолии байналмилалиро як усули мухимми сиёсати хориции Тоцикистон донистааст. Таваццухи кишварро ба имици байналмилалй у як заминаи мухимми фаьолгардии Тоцикистон дар халли мушкилоти цахонии об медонад. Ба андешаи мухаддид тавассути иштирок дар форумхои цахонй ва ироаи ташаббусхои бузург Тоцикистон хешро хамчун кишвари мусоидатгар ба рушди устувор ва халли мушкилоти вобаста ба об чи дар цомеаи цахонй ва чи дар дохил нишон додааст. Аммо у ташаббусгарии Тоцикистонро танхо сиёсате донистааст, ки дар як давраи муайян кишвар барои цалби таваццухи берунй нишон додааст. Хдмчунин мухаддид иштироки Тоцикистонро дар фаьолнокии экологии цахонй хамчун ташаббуси муваддатй медонад ва

бехбуд ёфтани муносибатхои кишварро бо Чин чун заминаи нозарур гаштани фаъолии байналмилалии он мешуморад. [17] Холати кунунии рушди муносибатхоро бо Чин у хамчун далели нозарур гаштани фаъолии байналмилалии Точикистон донистааст. Ба андешаи мо чунин мавдеъгирии мухаддид чандон сахех ва водеънигорона нест. Ташаббуси нави Точикистон перомуни эълони соли 2025 хамчун «Соли байналмилалии хифзи пиряххо» иддаои ин мухаддидро беасос гардонид ва он чихатро ба намоиш гузошт, ки ташаббусгарии байналмилалй чун унсури мухимми сиёсати хоричии Точикистон то ба имруз бодй мондааст.

Дар суханронихо ва паёмхои Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон низ тамоюли ташаббускории байналмилалии кишвар дар дахсолахои охир ба таври возех ба назар мерасад. [14, 15]

Лозим ба ёдоварист, ки ташаббускории байналмилалии Точикистон дар мавриди мушкилоти об ва истифодаи он вобаста ба масъалахои чойдошта дар ин самт ва хоссатан чихатгирии халли мушкилот дар минтада ва чахон сурат гирифтааст. Ташаббусгарии кишвари мо дар самти халли мушкилоти низ зина ба зина тадвият ёфтааст. Пас аз эълон шудани соли 2003 -юм хамчун Соли байналмилалии Оби тоза Точикистон тавонист, ки барои ироаи ташаббусхои минбаъдаи хеш дар мавриди мушкилоти об иддом намояд. Бо дабули ташаббуси аввалин заминаи эътимод барои фаъолгардии кишвар дар самти халли мушкилоти об дар сатхи минтадавй ва байналмилалй фарохам омад. Эълони дахсолаи аввали амал «Об барои хаёт - 2005-2015», «Соли байналмилалии хамкорй дар сохаи манбаъхои обй» (2013), эълони дахсолаи дуюми амали «Об барои рушди устувор - 20182028» аз тадричан фаъол шудани кишвар дар ташаббускории байналмилалй дарак медихад.

Мархилаи нав дар ташаббусгарии Точикистон дар мавриди халли мушкилоти об ин пешгирй намудани нобудшавии манбаъхои обии минтада мебошад. Агар ташаббусхои аввали кишвар бештар ба масъалаи истифодаи манбаъхои обй равона гардида буд, пас эълони соли 2025 хамчун «Соли байналмилалии хифзи пиряххо» ба масъалаи бардарорсозй ва пешгирии нобудшавии манбаъхои обй равона гардидааст.

Ташаббуси нави Точикистон дар мавриди хифзи пиряххо низ солхои охир мавриди таваччухи тахлилгарони сиёсати хоричии кишвар дарор гирифтааст. Амалй гардидани он барои давлатхои Осиёи Марказй ва хам барои минтадахои дигари олам мухим дониста шудааст. Хусусан мухиммияти ин ташаббус барои хифзи сарчашмахои об дар минтадаи Осиёи Марказй ёдовар гардидааст. Ташаббуси Точикистон дар мавриди хифзи пиряххо давоми мантидии ташаббусхои пешини кишвар дар мавриди истифодаи об ва, мухимтар аз хама, заминаи мухимми халли мушкилоти об дар сатхи минтада ва чахон шинохта мешавад. [16, с.134]

Зикр намудан бамаврид аст, ки ташаббусгарии Точикистон дар сиёсати хоричй ва сатхи байналмилалй танхо ба халли мушкилоти об марбут нест. Дахсолаи охир Точикистон дар дигар самтхо низ ташаббусхоеро пиёда намудааст, ки боиси рушди мавдеи кишвар дар сатхи байналмилалй гардидаанд. Хусусан эътироф гардидани Навруз хамчун чашни байналмилалй, ворид намудани унсурони фархангии миллати мо чун «Шашмадом» ва «Фалак» ба мероси фарханги башарй ва дигар ташаббусхои Точикистон боиси тахкими мавдеи он дар сатхи байналмилалй гардида, заминаи боло рафтани симои кишвар дар арсаи чахонй шуданд.

Ташаббусхои байналмилалии Точикистон дар сиёсати хоричии он як механизми мухим барои муаррифии кишвари мо дар сатхи байналмилалй гардид. Дар заминаи ташаббусхои байналмилалии хеш Точикистон дар дахсолахои охир ба яке аз кишвархои баргузоркунандаи маъракахои сиёсии сатхи байналмилалй табдил ёфт. Вобаста ба

ташаббусхои ироашуда дар кишвар конференсияхои сатхи баланд перомуни халли мушкилоти об баргузор гардиданд, ки боиси тахкими симои Тоцикистон дар арсаи байналмилалй шуданд. Хдмчунин кишвари мо яке аз ташаббусгарони мухимми баргузории Конфронси оби СММ дар мохи марти соли 2023 буд, ки дар доираи он бо ташкили Намоишгохи «Таърихи рушди Тоцикистон» бори дигар симои давлатдории миллии моро дар сатхи байналмилалй муаррифй намуд.

Аз баррасии тахдидоти ироашуда бармеояд, ки мухаддидон ташаббускории байналмилалии Тоцикистонро дар замони рушди босуботи кишвар як дастоварди мухим ва яке аз пахлухои асосии сиёсати хориции кишвар бахогузорй намудаанд. Аз ин ру, дар заминаи водеиятхои мавцуда ва самтгирии сиёсати хориции кишвар дар ду дахсолаи охир метавонем ин фосилаи замониро хамчун мархилаи ташаббусгарии байналмилалии Тоцикистон даламдод намоем.

ПАЙНАВИШТ:

1. Солиходжаева С.А. Некоторые особенности периодизации внешней политики Республики Таджикистан в годы независимости (историографический анализ) / С.А. Солиходжаева // Вестник ТГУПБП. Серия гуманитарных наук. - Худжанд. - 2023. -№2 (95). - С. 41-52.

2. Исмоилзода З.М. Государственный суверенитет в системе международных отношений в условиях глобализации (опыт Республики Таджикистан): дисс... канд. политических наук / З.М. Исмоилзода. - Душанбе, 2019. - 157 с.

3. Тоджев Ф.Н. Эмомали Рахмон - основатель и руководитель внешней политики Республики Таджикистан (1992-2018): дисс... канд. исторических наук / Ф.Н. Тоджев.

- Душанбе, 2019. - 178 с.

4. Акбаров Ф.Х. Специфика реализации национальных интересов Республики Таджикистан в условиях продвижения многосторонней дипломатии: дисс... канд. политических наук / Ф.Х. Акбаров. - Душанбе, 2020. - 155 с.

5. Баротов И.И. Повышение международного имиджа государства в условиях изменяющегося мира (на примере Республики Таджикистан): дисс... канд. полит. наук / И.И. Баротов. - Душанбе, 2020. - 162 с.

6. Комилова Х.Г. Республика Таджикистан в системе международных отношений и геополитических координат в условиях нового мирового порядка (региональный формат): дисс...д-ра исторических наук / Х.Г. Комилова. - Душанбе, 2021. - 373 с.

7. Комилова Х.Г. Эволюция внешней политики Республики Таджикистан на рубеже XX -начале XXI века /Х.Г. Комилова // Вестник Таджикского национального университета.

- 2020. - № 8. - С. 10-15.

8. 25 цадам дар паунои олам / Зери назари С. Аслов. - Душанбе: Ирфон, 2016. - 220 с.

9. Саидов З. Ш. (Сайидзода Зафари Шерали). Республика Таджикистан на межгосударственной арене до и после объявления политики «открытых дверей» / З. Ш. Саидов. - Душанбе, 2015. - 346 с.

10.Амирзода О., Номвар Ц. Ташаббусуои Тоцикистон вобаста ба масоили об ва таъмини уадафуои рушди устувор / О. Амирзода, Ц. Номвар. - Душанбе: Дониш, 2022. - 79 с.

11. Сиёсати хориции Тоцикистон дар масири истицлолият / Зери назари Х^амрохон Зарифй. Силсила: Сиёсати хориции Тоцикистон. - Душанбе: Ирфон, 2011. - 340 с.

12. Сарвари давлат, Пешвои миллат Эмомалй Раумон дар бораи масъалауои мубрам ва ибтикороти сиёсати хориции Цумуурии Тоцикистон / Мураттиб ва муаллифи пешгуфтор Зафар Шералй Сайидзода. - Душанбе: ЧДММ «Контраст», 2018. - 366 с.

13. Эмомали Раумон - бунёнгузори сиёсати хориции Точикистон. (Зери назари Хрмрохон Зарифи). - Душанбе: Ирфон, 2012. - 272 с.

14.Паёми Президенти Цумуурии Тоцикистон муутарам Эмомали Раумон «Дар бораи самтуои асосии сиёсати дохили ва хориции цумуури», 28 декабри соли 2023, ш. Душанбе. Сурогаи дастраси www.president.tj, санаи дастраси 08.01.2024.

15.Паёми Президенти Цумуурии Тоцикистон муутарам Эмомали Раумон «Дар бораи самтуои асосии сиёсати дохили ва хориции цумуури», 23 декабри соли 2022, ш. Душанбе, сурогаи дастраси www.president.tj, санаи дастраси 15.12.2023.

16.Солихоцаева С. А., Солиев Ш.Х. Нацши Цумуурии Тоцикистон дар уалли мушкилоти об дар Осиёи Маркази // Захирауои оби дар цауони муосир: муаммо ва истифодаи самаранок, Маводи конференсияи илми-назариявии байналмилалй / Зери назари д.и.и., профессор Шарифзода М.М. - Хуцанд: Дабир, 2023. - С. 131-139.

17.Buriev M. Recipient, activist, protector: three modes of Tajikistan's foreign policy // M. Buriev / Crossroads policy brief, No 5-2020, August 2020, electronic resource: https://hollingscenter.org/wp-content/uploads/2020/09/CCAPB5_Buriev-ENG.pdf

REFERENCES:

1. Solikhojaeva S.A. Some Features of the Periodization of the Foreign Policy of the Republic of Tajikistan during the Years of Independence (historiographic analysis) // Bulletin of the TSUPBP, series of humanities, No. 2 (95), 2023, Khujand. - PP. 41-52

2. Ismoilzoda Z.M. State Sovereignty in the System of International Relations in the Context of Globalization (the experience of the Republic of Tajikistan). Dissertation for the degree of candidate of law. - Dushanbe, 2019. 157pp.

3. Tojev F.N. Emomali Rahmon is the Founder and Head of Foreign Policy of the Republic of Tajikistan (1992-2018). Dissertation for the degree of candidate of history. Dushanbe, 2019. - 178pp.

4. Akbarov F.Kh. Specifics of Implementing the National Interests of the Republic of Tajikistan in the Context of Promoting Multilateral Diplomacy. Dissertation for the degree of candidate of political sciences. - Dushanbe, 2020, - 155pp.

5. Barotov I.I. Improving the International Image of the State in a Changing World (using the example of the Republic of Tajikistan). Dissertation for the degree of candidate of political sciences. - Dushanbe, 2020. - 162pp.

6. Komilova H.G. The Republic of Tajikistan in the System of International Relations and Geopolitical Coordinates in the Conditions of the New World Order (regional format). Dissertation for the degree of Doctor of History. - Dushanbe, 2021. 373pp.

7. Komilova H.G. The Evolution of the Foreign Policy of the Republic of Tajikistan at the End of the 20th - beginning of the 21st century // H.G. Komilova. / Bulletin of the Tajik National University, 2020, No. 8. - PP. 10-15.

8. 25 Steps across the World. Under the review of S. Aslov. - Dushanbe: Irfan, 2016, 220pp.

9. Saidov Zafar Sheralievich (Sayidzoda Zafari Sherali). The Republic of Tajikistan in the Interstate Arena Before and After the Announcement of the "Open Door" Policy. - Dushanbe, 2015.

10.Amirzoda O., Nomvar K. Initiatives of Tajikistan Related to Water Issues and Ensuring the Goals of Sustainable Development. - Dushanbe: "Donish", 2022. - 79pp.

11.Foreign Policy of Tajikistan on the Way to Independence. Under the review of Hamrokhon Zarifi. Series: Foreign policy of Tajikistan. - Dushanbe: "Irfan", 2011, 340 pp.

12.Head of State, Leader of the Nation Emomali Rahmon on the Critical Issues and Innovations of the Foreign Policy of the Republic of Tajikistan / Compiler-author of the foreword Zafar Sherali Sayidzoda. - Dushanbe: LLC "Contrast", 2018. - 366pp.

13.Emomali Rahmon - Founder of the Foreign Policy of Tajikistan. (Under the review of Hamrokhon Zarifi). - Dushanbe. "Irfan", 2012, 272pp.

14.Message of the President of the Republic of Tajikistan, Honorable Emomali Rahmon "On the Main Directions of the Internal and Foreign Policy of the Republic", December 28, 2023, Dushanbe, access address www.president.tj, access date 08.01.2024;

15.Message of the President of the Republic of Tajikistan, Honorable Emomali Rahmon "On the Main Directions of the Internal and Foreign Policy of the Republic", December 23, 2022, Dushanbe, access address www.president.tj, access date 15.12.2023

16.Solihojaeva S. A., Soliev Sh.Kh. The role of the Republic of Tajikistan in solving the water problems in Central Asia // Water resources in the modern world: problems and effective use, Materials of the international scientific-theoretical conference, under the supervision of d.e.s. Professor SharifzodaM.M. - Khujand: "Dabir", 2023. - PP. 131-139.

17.Buriev M. Recipient, activist, protector: three modes of Tajikistan's foreign policy // M. Buriev / Crossroads policy brief, No 5-2020, August 2020, electronic resource: https://hollingscenter.org/wp-content/uploads/2020/09/CCAPB5_Buriev-ENG.pdf

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.