CC BY
3
УДК 379.85
DOI 10.24412/3005-8023-2024-1-111-118
БА ЪЗЕ АЗ ОМИЛХ^ОИ Хотамов Алишер Райимкулович, унвонцу,
ТА ЪСИРРАСОН БА РУШДИ САИЁХЦ муаллими калони факултети ицтисодии
ДАР ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН (дар МДТ "Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи
мисоли вилояти Сугд) академик Б. Гафуров (Хуцанд, Тоцикистон)
НЕКОТОРЫЕ ФАКТОРЫ, Хотамов Алишер Райимкулович,
ВЛИЯЮЩИЕ НА РАЗВИТИЕ соискатель, старший преподаватель
ТУРИЗМА В РЕСПУБЛИКИ факультета экономики ГОУ «ХГУ имени
ТАДЖИКИСТАН (на примере академика Б.Гафурова» (Худжанд,
Согдийской области) Таджикистан)
SOME FACTORS IMPACTING Hotamov Alisher Rayimkulovich, applicant for
ON THE DEVELOPMENT OF gaining degree, senior teacher of the faculty of
TOURISM IN THE REPUBLIC Economy under SEI "KhSU named after
OF TAJIKISTAN (in model academician B.Gafurov" (Khujand, Tajikistan)
of Sughd region) e-mail: alisher_1985.85@mail.ru
Цанбауои ицтисодии рушди сайёуи ва омилуои таъсиррасон ба соуаи мазкур дар Тоцикистон мавриди тащиц царор гирифтааст. Асосуои институтсионалии рушди соуаи сайёуи дар цумуури, аз он цумла дар вилояти Сугд уамчун омили заминави барраси шудааст. Тавсифи мухтасари омилуои дигар аз цумла шароити табиию экологи, объектуои инфрасохтори, сатуи хизматрасони ва гайра пешнщод шудааст. Дар ин раванд тамоюли рушди сайёуи дар низоми ицтисодиёти кишвар, уамчунин дар вилояти Сугд дар солуои охир барраси гардида аст. Цанбауои мусбат ва манфии омилуои таъсиррасон ба рушди сайёуи дар цумуури ва минтаца ба риштаи тащиц кашида шудаанд.
Калидвожа^о: сайёуи, омилуои тасиррасон ба рушди сайёуи, асосуои институтсионали, объектуои инфрасохтори,сифати хизматрасонщои сайёуи, стратегияи рушди сайёуи, цанбауои мусбат ва манфии омилуо дар рушди соуаи сайёуи дар вилояти Сугд
Исследуются экономические основы и факторы, способствующие развитию туризма в Таджикистане. В качестве основополагающего фактора рассматриваются институциональные основы развития туристической отрасли в республике, а затем - в Согдийской области. Также частично рассмотрено влияние других факторов, в частности природных и экологических условий, объектов инфраструктуры, уровня сервиса и т.д. В данном контексте изучены тенденции развития туризма в экономической системе страны в последние годы, а также в Согдийской области. Проанализированы положительные и отрицательные аспекты воздействия факторов, влияющих на развитие туризма в республике и её регионах.
Ключевые слова: туризм, факторы развития туризма, институциональные основы, инфраструктурные объекты, качество туристических услуг, стратегия развития туризма, положительные и отрицательные стороны воздействия факторов на развитии туризма в Согдийской области.
The article examines the economic foundations and factors contributing to the development of tourism in Tajikistan. The institutional foundations for the development of the tourism industry in the republic, and then in the Sughd region, are considered as a fundamental factor. The influence of other factors, in particular natural and environmental conditions, infrastructure facilities,
level of service, etc., is also partially considered. In this context, the trends in the development of tourism in the economic system of the country, as well as in the Sughd region in recent years, have been studied. The positive and negative aspects of the influence of factors influencing the development of tourism in the republic and in the regions are analyzed.
Key words: tourism, tourism development factors, institutional framework, infrastructure
facilities, quality of tourism services, tourism development strategy, positive and negative
aspects of tourism development factors in the Sughd region
Дар шароити муосири рушди устувори щтисодиёти миллй на^ш ва ма^оми сайёхй хеле мухим ва мубрам арзёбй гардида, масъалаи мазкур тахти таваччухи пайвастаи Асосгузори сулху вахдати миллй- Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон ^арор дорад. Аз чумла соли 2018 аз чониби Президенти Чумхурии Точикистон «Солхои рушди дехот, сайёхй ва хунархои мардумй» эълон гардидани солхои 2019-2021 [1], ^абул шудани «Стратегияи рушди сайёхй барои давраи то соли 2030» ба рушди сохаи сайёхй тав^ият бахшид, Масъалаи рушди сайёхй дар хар суханронй ва паёмхои Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон хамчун самти афзалиятноки рушди и^тисоди миллй ва байналмилалии кишвар мавриди тахлилу баррасии махсус ^арор дода мешавад. Тавре Рохбари давлат таъкид доштанд: «Хукумати мамлакатро зарур аст, ки барои расидан ба ма^садхои зикршуда дар самти мазкур ва хамзамон бо ин, чихати муаррифии мавзеъхои нодири сайёхй, хифз, инкишоф ва истифодаи о^илонаи захирахои табий, хайвоноту наботот ва мероси таърихиву фархангй, фарохам овардани шароит барои сайёхии экологй, табобатй, варзишию шикр ва кухнавардй тадбирхои иловагй андешад» [2., с.15]. Аз гуфтахои боло мубрамияти масъалаи мазкур возехан аён гардида, муайян намудани омилхои асосиву гайриасосии таъсиррасон ба рушди сайёхй вобаста ба и^тисодиёти миллй равиши густурдаи тах^и^у баррасиро та^озо менамояд. Дар ма^олаи мавриди назар масъалаи авомили мухимми тасиррасон ба рушди сайёхии миллй ва байналмилалии Чумхурии Точикистон дар мисоли вилояти Сугд мавриди баррасй ^арор дода шудааст.
Дар ин росто, омили нахустин, ба андешаи мутахассисони соха, ин такмил бахшидан, коркард ва амалй намудани заминахои меъёрии ху^у^ии рушди сайёхй ба хисоб меравад. Бахри танзими ху^у^ии сохаи сайёхй то имруз як силсила санадхои меъёрии сохавй, аз чумла ^онунхо, санадхои меъёрии ху^у^й, барномахо, стратегияхо ва гайра тахия ва мавриди амал ^арор гирифтаанд. Боиси таъкид аст, ки дар навбати аввал тахкурсии ху^у^ии сохаи сайёхй аз Конститутсияи Чумхурии Точикистон сарчашма гирифта, асосхои институтсионалии сохаи сайёхиро хуччатхои зерин танзим месозанд:
- ^онунхои Чумхурии Точикистон "Дар бораи туризм" (бо ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон, аз 3 сентябри соли 1999, №9)
- ^онуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи сайёхии дохилй" (бо ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон, аз 18 июли, соли 2017, №7-9)
- ^онуни Чумхурии Точикистон дар бораи сайёхй (бо ^арори Мачлиси миллии Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон аз 5 августи соли 2020, № 63 ^абул карда шудааст).
- Консепсияи рушди сайёхй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2009 -2019;
- Стратегияи рушди сайёхй дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030 (бо ^арори Чумхурии Точикистон аз 1 августи 2018, № 372 тасди^ гардидааст).
Бо назардошти ба тасвиб расидан ва мавриди амал ^арор гирифтани санадхои меъёрии мазкур метавон зикр кард, ки дар солхои сохибисти^лолии кишвар тахкурсй ва заминахои ху^у^ии меъёрии рушди сохаи сайёхй ба андозаи муайян танзим гардида,
масъалаи мухим таъмини амлишавии онхо ба хисоб меравад. Мутаассифона, амалишавй ва амалисозии саривакгии бархе аз стратегия ва барномахои дар ин самт ^абулгардида, ба талабот чавобгу набуда, кор дар ин чода бехбудиро та^озо менамояд. Илова бар ин баъзе чанбахои меъёрй ва механизму фишангхои амалисозии бархе аз санадхо бояд мониторинг карда шуда, дар холатхои зарурй такмил дода шудани онхо та^озои замон мебошад, зеро хар як бахши фаъолият дар ин самт вобаста ба та^озои талаботи бозор ва доираи хизматрасонихои сохавй ва байналмилалй пайваста дар тахаввулот буда, мутоби^ ба талаботи стандартхои байналмилалй ташкилу танзими фаъолият дар ин самт аз шарти асосии пешрафту тара^иёти сохаи мазкур ба хисоб меравад.
Омили дигаре, ки ба рушди сайёхй вобастагии бевосита дорад, ин шароити табиию экологии кишвар ва минта^аи Сугд мебошад. Тавре маълум аст, кулли минта^ахои Точикистон дорои табиати нотакрор, аз чумла кулхо, куххои баланд, набототу хайвоноти нодир, мероси бойи таърихию фархангй ва гайра мебошанд, ки ба муаррифии торафт густурдатар ва дар сатхи тахассусй баланд ниёз доранд. Ба тари^и намуна, ^уллаи Исмоили Сомонй, ки аз сатхи бахр дар баландии 7495 метр ^арор дорад, ^аторкуххои дорои и^лими ачоиби кишвар, ки дар дар як ва^т чор мавсими солро мушохида намудан мумкин аст, мавзеъхои шифобахш, иншооти табобатию осоишй бо чашмахои табобатй, мавзеъхои фархангй - таърихй, ки дар минта^аи Осиёи Марказй ва хатто, чахон назир надоранд, муаррифгари имконоти бойи хизматрасонии сайёхии Чумхурии Точикистон арзёбй шуда, дар самти рушди и^тисоди миллй уфу^хои тозаи пешрафту инкишофро боз ва мухайё месозанд. Масъалаи мазкур, яъне муаррифии шоистаи ин боигарии миллй имруз аз тамоми шахрвандони кишвар, хамаи сатххои идоракунии давлатй ва хатто чамъиятй масъулияти баланди шахрвандиро бахри хифзи мухити зист, нигох доштани бойигарихои табий та^озо менамояд. Тавре дар паёми навбатии Пешвои муаззами миллат вобаста ба масъалаи мазкур таъкид шуд: "Соли 2023 -юм 15 ёдгории таърихиву фархангии точикон ба Фехристи фарханги моддй ва гайримоддии ЮНЕСКО ворид карда шуд, ки боиси эътибори бештар пайдо кардани фарханги бостонии миллати точик дар байни чомеаи башарй гардид" [3., с.19]. Падидаи мазкур дар радифи иддае аз ташаббусхои кишвари мо бевосита бозори сайёхии Точикистонро боз хам такмил ва бахри рушди он имконоти бештар фаррохам хохад овард.
Омили дигар ин сатх ва доираи пешниходи хизматрасонихои сайёхй ба истеъмолкунандагон мебошад, ки аз самтхои мухимми фаъолияти маркетингй ба хисоб меравад. Во^еан, дар шароити муосир на танхо дар кишвархои хоричии дур, хатто дар давлатхои хамсоя низ торафт густариш бахшидан ва та^вият додани заминахои иттилоотии сохаи сайёхии кишвар та^озои замон мебошад. Мутаассифона, баъзан хатто шахрвандони кишвар дар самти ба даст овардани иттилооти имкониятхои сайёхии ин ё он минта^ахои Точикистон ба мушкилот мувочех мегарданд. Барои халли муаммои мазкур ба рох мондани фаъолияти маркетингии ширкатхои сайёхй, торафт густариш бахшидани самтхои фаъолияти ма^омотхои ичроияи хокимияти давлатй дар махалхо, рушди бахши ташкилу танзим ва идораи давлативу хусусии сайёхй хеле мухим ва сарива^тист. Дар ин чода торафт та^вият бахшидани тахия ва нашри маводхои таргиботии сохавй, мачаллахои махсус, рузномахо ва дигар васоити ташви^отй, ки дар дохил ва хоричи кишвар бештар дасраси хамагон бошанд, мувофи^и ма^сад мебошад. Албатта, бархе марказхои хизматрасонии сайёхй дар баъзе шахру нохияхо тавассути пахши навору барномахои телевизионй фаъолияти босамар рохандозй намуда истодаанд, аммо тавре амалия нишон медихад, ин амр дар самти оммавй намудани сохаи сайёхй дар дохили кишвар, чалби сайёхон аз давлатхои хорича нокифоя мебошад. Бинобар ин, ширкатхои сайёхй, ма^омоти масъули давлатй оид ба сайёхй, ма^омотхои ичроияи
хокимияти давлатй дар махалхо бояд дар самти таргиби соха, цалби сайёхони дохилию хорицй, дарёфти имконоти васеи таргиб дар давлатхои ИДМ, давлатхои Аврупо ва дигар кишвархои цахон бо муаррифии имконоти сайёхии Тоцикистон тавассути ташкили фаъолияти босамари маркетингй фаъолияти густурдаро ба рох монанд.
Сохаи сайёхй дар шароити муосир на танхо яке аз самтхои мухимми бахши макрои^тисодии рушди цомеаи муосир, балки яке аз самтхои хеле ояндадори рушди тицорат ва такомули сохтори микрои^тисодй низ ба хисоб рафта, бо мубрамият ва талаботи рузафзуни худ ба омили мухими рушддиханда бахши и^тисоди миллй мубаддал гашта истодааст. Кишвархое, ки мав^еи цугрофии мусоиди сохаи сайёхй, илова бар ин мероси гании таърихию фархангй доранд, аз хисоби рушди сохаи сайёхй имруз даромадхои хангуфте ба даст меоранд.
Дар байни олимон оид ба рушди намудхои сохахои сайёхй а^идахои гуногун мавцуданд. Масъалан, баъзе олимон таъкид менамоянд, ки корбурд ва истифоди сайёхии табобатию бар^ароркунии саломатй бештар ахаммият дорад [4.,с.97]. Тиб^и андешаи онхо торафт вусъат бахшидани гуногунии хизматрасонихои сайёхии табобатй хам барои истеъмолкунандагон ва хам барои бахшхои хизматрасон бо назардошти тамоюлоти пешрафт манфиатхои бештар хохад овард.
Таваццухи олимони дигар ба рушди соха дар асоси рушду такомул бахшидан ва амалй сохтани и^тисодиёти сабз, аз цумла сайёхии экологй, сайёхии кухнавардй ва гайра равона шудааст [5., с. 57-59]. Дар пажухишоти баъзе олимон ахаммияти хоса ба рушди сайёхии варзишй зохир мешавад [6., с.102-133]; [7., с. 110-117]. Умуман, гуфтан мумкин аст, ки рушди намудхои сайёхй аз хусусиятхои хоси хар як минта^а маншаъ гирифта, метавонад хар як минта^а ва намуд вобаста ба хусусиятхои махал нодир ва нотакрор бошад.
Дар тах^и^оти анцомёфта оид ба сайёхй дуруст таъкид хам шудааст, ки барои рушди и^тисодиёти сайёхй, сохтори худудии он хизматрасонихои на^лиётй ахаммияти махсус дорад. Аз цумла, мавцудияти хатсайрхои хавой байни кишвархо бо нарххои дастрас, роххои мутоби^ ва цавобгу ба стандартхои байналмилалй, роххои ^аторахои баландсуръат, инфрасохтори хизматрасонии мусофирбар, аз цумла бо мошинхои сабукрави барохат ва гайра дар рушди сайёхй ахаммияти бевоситаи таъсиррасон дорад [8., с.104].
Табиат ва умуман и^лими минта^ахои вилояти Сугд яке аз муассиртарин омилхо дар ин самт ба шумор меравад. Гуфтан цоиз аст, ки минта^ахои сайёхии Тоцикистон дар байни сайёхон маъруфияти зиёд дорад. Минта^ахои кишвар бо кулхо, дарёхои пуроб, куххои сар ба фалаккашида, манзарахои цолиба хайратангез, мавзеъхо ва цойхои таърихии худ хеле цолиби дивдатанд. Аз цумла шахраки Саразм бо таърихи зиёда аз 5500-солаи худ, шахри Панцакент хамчун зодгохи асосгузори адабиёти классикии тоцику форс устод Абуабдуллохи Рудакй, манзарахои нотакрори куххои Фон, Хдфткулу Искандаркул, мардуми хунарманду мехмоннавози тоцик ва гайра аз боигарии бемисли миллй ва омили мухимми рушди сайёхии кишвар мебошанд. Бо назардошти ин омилхо, аз цумла сарватхои табий, боигарии таърихию фархангй дар вилояти Сугд низ сохаи сайёхй яке аз самтхои афзалиятноки рушди и^тисодиёти минта^а арзёбй мешавад. Дар ин замина, омилхои таъсиррасон ба рушди сайёхй ва ба ин васила ба и^тисодиёти Тоцикистонро ба таври зер тасниф кардан мумкин аст (расми 1):
Расми 1.
Омил^ои таъсиррасони рушди сайёхй ба ицтисодиёт
Омилхои таъсирасон ба рушди сайёхй дар ицтисодиёти Чумхурии Точикистон
Ицтимои-щтисоди
Меъёрии-^уцуци
Демографи
Байналмилали
Табии
Фарханги
Дар асоси таснифи зикршуда чанбахои зерини чолибияти сайёхй муайян карда шуданд:
V табиати зебои нотакрор;
V махсулоти табии ватанй;
V дастгирии давлатии сохибкории сайёхй;
V мавчудияти объектхои табобатию истирохатй;
V обу хаво ва чойгиршавии мусоиди минта^авй;
V ахолии мехмоннавоз;
V дигархо.
Тиб^и маълумоти расмй гардиши молиявии умумй аз хизматрасонихои сайёхй бе назардошти андоз аз арзиши иловашуда дар соли 2021 - 790,2 хаз. сомониро ташкил дод, ки нишондихандаи мазкур нисбати соли 2020 - 3,25 маротиба зиёд аст. Нишондихандаи мазкур бевосита аз имконоти хуби рушди босуботи сохаи сайёхй ва тамоюли таъсири мусбатии он ба и^тисодиёти вилояти Сугд шаходат медихад [9., с.459].
Тиб^и маълумоти бархе аз сарчашмахо дар соли 2022 дар чумхурй зиёда аз 200 ширкати сайёхй ва 289 иншооти сайёхй фаъолият дошта, аз чумла 188 мехмонхона, 26 хобгох ва хостел, 45 санатория, 8 маркази шифобахшй, 10 хонаи истирохатй, 1 пансионат, 1 кемпинг ва 4 базаи истирохатй ва сайёхй мавчуд буданд [10]. мавчудияти инфрасохтори мазкур, ба андешаи мутахассисон аз омилхои калидии рушди сайёхии вилояти Сугд ба хисоб рафта, он дар самти афзоиши даромаднокии ахолй ва умуман рушди бахши и^тисоди минта^а на^ши мухим дорад.
Цадвали 1.
Баъзе нишондод^ои ицтимой -ицтисодии таъсиррасон ба рушди сайёхй дар вилояти Сугди Цумхурии Тоцикистон
Нишондщанда^о 2017 2018 2019 2020 2021 Мукоисаи соли 2021 бо соли 2017, %
Даромади умумии ахолй 500,60 496,15 543,11 671,05 854,22 170,6
(ба як аъзои хонавода),
смн.
Шумораи миёнаи солонаи 402,7 408,2 421,5 432,4 438,0 108,76
кормандон дар и^тисодиёт, хаз. нафар
Фоидаи корхонахои 48,4 70,5 107,6 6,8 25,5 52,68
надлиётй ва алок;а, хаз. смн.
Сарчашма: Мацмуаи омори вилояти Сугд. Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумхурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2022. -С.9, -С.462.
Тавре аз чадвали боло бармеояд, бо баробари рушди сохаи сайёхй омилхои дигаре ба монанди даромади умумии ахолй дар соли 2021 нисбат ба соли 2017 ба андозаи 70,6% афзуда, шумораи миёнаи кормандони бахши и^тисод дар соли 2021 дар му^оиса бо соли 2017 - 8,76% зиёд гаштааст. Танхо нишондихандаи фоидаи корхонахои на^лиётй ва ало^а дар панчсолаи охир кохиш ёфта, аммо дар соли 2021 нисбат ба соли 2020 тамоюли зиёдшавй касб намудааст, ки ин бевосита аз сатхи таъсиррасонии рушди сайёхй ба и^тисодиёти вилояти Сугд шаходат медихад.
Омилхои таъсиррасон ба рушди сайёхй ва умуман ба и^тисодиёти вилояти Сугдро ба омилхри мусбат ва манфй гурухбандй кардан мумкин аст (расми 2).
Расми 2.
Омилхои ицтисодии мусбат ва манфии рушди сайёхй
Дар ин радиф баланд бардоштани ра^обатпазирии и^тисодиёти миллии Точикистон имкон медихад, ки омилхои дар расм ^айдгардида тамоюлоти мусбат бахри рушди сайёхй таъмин менамояд. Дар ин маврид олими ватанй Ризо^улов Т.Р. чунин ^айд кардааст: "Сатхи ра^обатпазирии миллй дар мухтавои нишондихандахои макрои^тисодй, аз чумла дар хачми
- 116 -
умумии махсулот, нишондихандахои сатхи зиндагй, некуахволии ахолй, дарачаи мудовимати идтисодй бо тахдидхои беруна, омодагй ба амалиётхои манфй, афзоиши идтидори содирот ва афзоиши рейтинги давлат дар идтисоди чахонй нишон дода мешавад.
Арзиши мусбати нишондихандахое, ки рушди идтисодиёти мамлакат ва афзоиши некуахволии давлатро вобаста ба сиёсати мохиронаи Хукумати Чумхурии Точикистон тавсиф менамояд, ба мо имкон медихад, ки мавдеи радобатпазирии Точикистонро дар арсаи чахонй изхор намоем"[11, 53].
Бо назардошти тахлилхои гузаронидашуда ва раванди муназзами гузариши идтисодиёти Точикистон ба идтисодиёти сабз дайд кардан чоиз аст, ки рушди сайёхии экологй (экотуризм) низ аз бахшхои хеле мухимми соха мебошад. Заминахои аввалини ташкили экотуризм дар вилояти Сугд бо ташкил ва фаъолияти самараноку муназзами инфрасохтори марбути соха, аз чумла бунёд ва ба истифода супорида шудани истирохатгоххои «Шифо», «Бахористон», «Сохил», «Авитсенна», «Зумрад» ва гайра, афзоиши бомайлони истирохатгоххои экологй, зиёдшавии теъдоди мехмонхонахо, ба монанди мехмонхонахои «Сугд», «Хучанд Гранд отел», «Хучанд Делюкс», «Сугдиён», «Умариён», «Бустон», «Parliament Palace», «Армон Апарт», «Dilovar's Homestay» ва дигархо тадвият бахшида шуданд.
Дар мачмуъ, дар шароити муосири рушди босуботи нишондихандахои идтисодй бо мадсади фарохам овардани шароит барои татбиди идтисоди сабз торафт рушду такомул ёфтани сохаи сайёхй аз масоили мубрами идтисоди миллй махсуб гардида, истифодаи босамари имкониятхои мавчуда дар худуди вилоят ба рушди идтисоди вилояти Сугд низ мусоидати бевосита менамояд. Бо боварй метавон зикр намуд, ки дар ин чода дар кишвар, аз чумла вилояти Сугд захира ва имкониятхои мусоиду мувофид мавчуд мебошанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Паёми Президенти Чумхурии Тоцикистон Эмомали Рахмон ба Мацлиси Олии Чумхурии Тоцикистон 26.12.2018, ш. Душанбе // http://mti.tj/payomi-prezidenti [Санаи муроциат: 23.11. 2023].
2. Паёми Президенти Чумхурии Тоцикистон Эмомали Рахмон ба Мацлиси Олии Чумхурии Тоцикистон 26.12.2018, ш. Душанбе // http://mti.tj/payomi-prezidenti [Санаи муроциат 23.11. 2023].
3. Паёми Президенти Чумхурии Тоцикистон муутарам Эмомалй Ращон «Дар бораи самтуои асосии сиёсати дохилй ва хориции цумуурй» (28.12.2023). - Душанбе: Шарци Озод, 2024.
4. Jiang L., Wu H. and Song Y. Diversified demand for health tourism matters: From a perspective of the intra-industry trade //Social Science & Medicine. 2022. № 293. С. 97.
5. Zhang X., Guo W., Bashir M.B. Inclusive green growth and development of the high-quality tourism industry in China: The dependence on imports. Sustainable Production and Consumption. 2022; 29: 57-78.
6. Swart K. George R., Cassar J. The 2014 FIFA World Cup (TM): Tourists' satisfaction levels and likelihood of repeat visitation to Rio de Janeiro // Journal of destination marketing & management. 2018. № 8. С. 102-113.
7. Силова Е.С. Анализ развития индустрии туризма в России // Вестник Челябинского государственного университета. - 2019. - № 7(429). - С.110-117.
8. Zhou B., Wen Z., Yang Y. Agglomerating or dispersing? Spatial effects of high-speed trains on regional tourism economies // Tourism Management. 2021. № 87. С. 104.
9. Мацмуаи омори вилояти Сугд. Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2022. - С.459.
10. Факторы развития туризма в Таджикистане: текущее состояние и перспективы развития //https://mfa.tj/ru/baku/view/9627/[Санаи муроциат: 23.11.2023].
11.Ризоцулов Т.Р. Цанба^ои назариявию амалии баланд бардоштани рацобатнокии ицтисодиёти миллй //Ицтисодиёти Тоцикистон, 2021 №4 (2).- С.50-56.
REFERENCES:
1. Message of the President of Tajikistan Republic Emomali Rahmon to the Majlisi Oli of Tajikistan Republic 26.12.2018, Dushanbe. // http://mti.tj/payomi-prezidenti [Date of appeal 23.11. 2023]
2. Message of the President of Tajikistan Republic Emomali Rahmon to the Majlisi Oli of Tajikistan Republic 26.12.2018, Dushanbe // http://mti.tj/payomi-prezidenti [Date of appeal 23.11. 2023]
3. Message of the President of Tajikistan Republic Emomali Rahmon «On the Main Directions of Internal and Foreign Policy of the Country» (28.12.2023). - Dushanbe: "Sharki Ozod", 2024.
4. Jiang L., Wu H. and Song Y. Diversified Demand for Health Tourism Matters: From a perspective of the intra-industry trade // Social Science and Medicine. 2022. № 293. PP. 97.
5. Zhang X., Guo W., Bashir M.B. Inclusive Green Growth and Development of the High-quality Tourism Industry in China: The dependence on imports. Sustainable Production and Consumption. 2022; 29: 57-78.
6. Swart K. George R., Cassar J. The 2014 FIFA World Cup (TM): Tourists' Satisfaction Levels and Likelihood of Repeat Visitation to Rio de Janeiro // Journal of destination marketing & management. 2018. № 8. PP. 102-113.
7. Silova E.S. Development Analysis of Tourism Industry in Russia // Bulletin of Chelyabinsk state University. № 7(429). 2019e.-PP.110-117.
8. Zhou B., Wen Z., Yang Y. Agglomerating or Dispersing? Spatial Effects of High-Speed Trains on Regional Tourism Economies // Tourism Management. 2021. № 87. PP. 104
9. Statistic Collection of Sughd Region. The head of the Statistic Agency under the President of Tajikistan Republic in Sughd region, 2022. -PP. 459.
10. Facts of Tourism Development in Tajikistan: current condition and development perspective.//https://mfa.tj/ru/baku/view/9627/ [Date of appeal 23.11. 2023]
11.Rizokulov T.R. Directions of Theoretical Practical Improvement of Competitiveness of National Economy // Economy of Tajikistan, 2021 №4 (2).-PP.50-56.
