Научная статья на тему 'МАЪНАВИЙ БЕГОНАЛАШУВ'

МАЪНАВИЙ БЕГОНАЛАШУВ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

34
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маънавият / тарих / маънавий бегоналашув / маънавий инқироз / ижтимоий бегоналашув / ўз-ўзидан бегоналашиш / инсонийлик / духовность / история / духовное отчуждение / духовный кризис / социальное отчуждение / самоотчуждение / человечество.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Баходир Савронович Мавлянов

Мазкур мақолада маънавий бегоналашув муаммоси ижтимоий-фалсафий нуқтаи-назардан таҳлил қилинган. Шунингдек, маънавий бегоналашувнинг объектив-субъектив жараѐн сифатида инсон, муайян ижтимоий гуруҳлар ва умуман жамият маънавий олами инқирозини ифодалаши илмий жиҳатдан асосланган. Шунингдек, ѐш авлодни фойдали меҳнатга жалб этиш, уларнинг бўш вақтини мазмунли ўтказиш, уларнинг руҳиятидаги ўзгаришларни ўз вақтида англаш ва тўғри йўналтира олиш, ѐшларнинг жамиятга ижтимоийлашувини кучайтириш, узлуксиз таълим тизимида таълим олаѐтган ѐшларда атрофмуҳитда рўй бераѐтган воқеа-ҳодисаларга нисбатан даҳлдорлик ҳисси, ватанпарварлик, ҳамда миллий ғурурни янада кучайтириш, ижтимоий тармоқларда миллий манфаатларга ва ѐшлар маънавиятига салбий таъсир қилувчи, уларни миллий қадриятлардан бегоналашишига сабаб бўлувчи сайтларга тақиқ қўйиш, ѐшларда ватанпарварлик ва миллий ғурурни юксалтиришга йўналтирилган хулоса ва таклифлар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье анализируется проблема духовного отчуждения с социально-философской точки зрения. Также научно обосновано, что духовное отчуждение как объективно-субъективный процесс представляет собой кризис духовного мира человека, отдельных социальных групп и общества в целом. А также привлечение молодого поколения к полезному труду, осмысленное проведение свободного времени, умение вовремя понять изменения в их менталитете и уметь правильно их направить, усиление социализации молодежи в обществе, чувство смелости и патриотизма у молодежи, обучающейся в системе непрерывного образования., а также выводы и предложения, направленные на дальнейшее укрепление национальной гордости, запрет сайтов в социальных сетях, негативно влияющих на национальные интересы и духовность молодежи, вызывая их отчуждение от национальные

Текст научной работы на тему «МАЪНАВИЙ БЕГОНАЛАШУВ»

МАЪНАВИЙ БЕГОНАЛАШУВ

Баходир Савронович Мавлянов

Жиззах вилояти хокимининг маслахатчиси, мустакил тадкикотчи

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада маънавий бегоналашув муаммоси ижтимоий-фалсафий нуктаи-назардан тахлил килинган. Шунингдек, маънавий бегоналашувнинг объектив-субъектив жараён сифатида инсон, муайян ижтимоий гурухлар ва умуман жамият маънавий олами инкирозини ифодалаши илмий жихатдан асосланган.

Шунингдек, ёш авлодни фойдали мехнатга жалб этиш, уларнинг буш вактини мазмунли утказиш, уларнинг рухиятидаги узгаришларни уз вактида англаш ва тугри йуналтира олиш, ёшларнинг жамиятга ижтимоийлашувини кучайтириш, узлуксиз таълим тизимида таълим олаётган ёшларда атроф-мухитда руй бераётган вокеа-ходисаларга нисбатан дахлдорлик хисси, ватанпарварлик, хамда миллий гурурни янада кучайтириш, ижтимоий тармокларда миллий манфаатларга ва ёшлар маънавиятига салбий таъсир килувчи, уларни миллий кадриятлардан бегоналашишига сабаб булувчи сайтларга такик куйиш, ёшларда ватанпарварлик ва миллий гурурни юксалтиришга йуналтирилган хулоса ва таклифлар берилган.

Калит сузлар: маънавият, тарих, маънавий бегоналашув, маънавий инкироз, ижтимоий бегоналашув, уз-узидан бегоналашиш, инсонийлик.

АННОТАЦИЯ

В данной статье анализируется проблема духовного отчуждения с социально-философской точки зрения. Также научно обосновано, что духовное отчуждение как объективно-субъективный процесс представляет собой кризис духовного мира человека, отдельных социальных групп и общества в целом.

А также привлечение молодого поколения к полезному труду, осмысленное проведение свободного времени, умение вовремя понять изменения в их менталитете и уметь правильно их направить, усиление социализации молодежи в обществе, чувство смелости и патриотизма у молодежи, обучающейся в системе непрерывного образования., а также выводы и предложения, направленные на дальнейшее укрепление национальной гордости, запрет сайтов в социальных сетях, негативно влияющих на национальные интересы и духовность молодежи, вызывая их отчуждение от национальные

April, 2023

378

ценности, повышение патриотизма и национальном гордости у молодежи.

Ключевые слова: духовность, история, духовное отчуждение, духовный кризис, социальное отчуждение, самоотчуждение, человечество.

ABSTRACT:

This article analyzes the problem of spiritual alienation from a socio-philosophical point of view. It is also scientifically substantiated that spiritual alienation as an objective-subjective process is a crisis of the spiritual world of a person, individual social groups and society as a whole.

As well as attracting the younger generation to useful work, meaningful spending of free time, the ability to understand changes in their mentality in time and be able to direct them correctly, strengthening the socialization of young people in society, a sense of courage and patriotism among young people studying in the system of continuous education, as well as conclusions. and proposals aimed at further strengthening national pride, banning social networking sites that negatively affect the national interests and spirituality of young people, causing their alienation from national values, increasing patriotism and national pride among young people.

Keywords: spirituality, history, spiritual alienation, spiritual crisis, social alienation, self-alienation, humanity.

Инсон хаётини жамиятсиз тасаввур кила олмаганимиздек, жамиятни хам инсонсиз тасаввур килиб булмайди. Буни биз инсониятнинг утмиш хаётида, тарих боскичларида бошидан кечирганлари, жамиятдаги турли ташки таъсирларга нисбатан карши курашиш учун уруг-жамоа булиб яшашининг хосиласи сифатида бугунги жамиятнинг вужудга келганлигидан яхши биламиз. Лекин, инсоният хаётининг ривожланиши ва техника тараккиёти натижасида бугунги глобаллашган жамиятда инсонларда бир-бири билан якинлашиш, жипслашишдан кура, алохидаликка интилиш, индивидуализмнинг кучайиши кузатилмокда. Буни биз инсоннинг атрофидагилардан, якинларидан ёки жамиятдан бегоналишиши деб изохлашимиз мумкин. Инсон жамият хаётидаги ижтимоий жараёнларнинг фаол харакатлантирувчи субъекти хисобланар экан, у жамият билан муносабатлар сохасида юзага келадиган мухим муаммоларни тушуниши, дахлдорлик сезиши ва мантикий изохлашда устувор уринни эгаллаши лозим.

Бугунги глобаллашган жамиятда ижтимоий жараёнлар билан боглик муаммолардан бири бу бегоналашувдир. Шунинг учун бегоналашувни шахснинг узи яшаб турган сохадаги фаолияти

April, 2023

379

- жамиятнинг натижаси булган объектив жараён ва субъектив харакатлар деб белгилаб, бу муаммони шахс ва унинг ижтимоий-маданий маконидаги карама-каршиликлар контекстида куриб чиксак, бегоналашувни ижтимоий-маданий ходиса сифатида тушуниш ва урганишга кенг имкон очилади.

Бегоналашув ижтимоий-фалсафий нуктаи-назардан кишиларнинг узига нисбатан ишончсизлиги, маънавий-рухий жихатдан тушкунлиги, уз хаётларини ижобий томонга узгартириш учун зарур чора-тадбирларни курмаслиги окибатида юзага келади. Окибатда эса улар жамият томонидан белгиланган маънавий-ахлокий талабларни бузган холда фаолият олиб боришга харакат килади. Жамият олдидаги уз мажбуриятларидан огиш, узи яшаётган мухит ёки жамият максадларига ёт булган хатти-харакатларни амалга ошириш, кишиларнинг уз-узидан коникмаслиги, узининг узидан бегоналашуви, уз кобилиятига ишончсизлиги устувор уринни эгаллайди.

Бегоналашув муаммоси бир асрдан купрок вакт давомида фалсафада мухим уринни эгаллаганига карамай, бугунги кунда хам купгина олимларнинг эътиборини жалб килишда давом этмокда. Бу холат ушбу муаммо нафакат хал килинмаганлиги, балки бир катор ижтимоий-иктисодий омиллар таъсири туфайли янада мураккаблашаётганлиги билан боглик. "Бегоналашув — инсон фаолияти ва унинг натижалари мустакил кучга айланиб, инсон устидан хукмронлик ва унга ёвузлик киладиган холатга киришишини ифодалайдиган ижтимоий жараён. Мехнат шарт-шароити, воситалари ва махсули устидан ижтимоий назоратнинг йуклигида, шахснинг хукмрон ижтимоий гурухлар томонидан алдамчилик йули билан бошкариш объектига айлантирилишида намоён булади. Бегоналашув киши онгида муайян тарзда акс этади, яъни ижтимоий меъёрларни ёт ва ёвуз меъёрлар сифатида идрок этиш, ёлгизлик хисси, локайдлик ва бошкалардир. Бегоналашув концепциясининг келиб чикиши Т.Гоббс, Ж.Ж.Руссога бориб такалади, Гегель томонидан эса ривожлантирилди. Шу боисдан хам инсон фаолиятининг бегоналашуви энг мухим ижтимоий муаммолардан бири хисобланади. Бегоналашув нафакат иктисодий ва ижтимоий сохада, балки инсон фаолиятининг барча сохаларини уз ичига камраб олади. Бегоналашув - бу ташки ва ички карама-карши хамда салбий характерли шаклларда намоён буладиган шахс ва вокелик уртасидаги муносабатларнинг йигиндисидир.

Маънавий бегоналашув хакида гапирган вактимизда "маънавият" тушунчасига хам тухталиб утишимиз максадга мувофик. Бошка ижтимоий фанлар ва гуманитар фанлар

April, 2023

380

сингари ижтимоий фалсафада хам маънавият тушунчасига ягона универсал таъриф берилмаган. И.Абдуллаев "Маънавият арабча суз булиб, "маъно" феълидан олинган ва рух, акл, идрок, рухий холат, ички кайфият, дадиллик, жасорат, хусусият, мохият, гамхурлик, кайгуриш, дид каби бир канча маъноларни англатади" деб ёзади 3.Б.12. Унга файласуф Т.Махмудов эътироз билдириб,: "Маънавият"ни бундай таърифлашда куп нарсалар кушилиб кетганга ухшайди. Унда "маънавият"га тегишли белгилар билан бирга тафаккурни ва рухиятни ифодаловчи маънолар хам учрайди. Шунингдек, яхши ва маънавияти юксак барча одамлар дадил ва жасоратли булмасликлари хам мумкин. Одамларни "маънавиятли, маърифатли, илмли, фозил, доно ёки маънавиятсиз, маънавий кашшок, маърифатсиз, нодон, жохил инсонлар"га ажратиш хам масалага юзакирок карашни англатади. Аввало, одамларни "маънавиятли" ва "маънавиятсиз"ларга ажратиб булмайди. Чунки одамзот пайдо булибдики, у ижтимоий тараккиёт жараёнида албатта маънавиятли булиб шаклланади. Маънавиятсиз одам йук. Факат маънавият баркамол ёки тубан, бой ёки кашшок, юксак ёки паст булиши мумкин", деб ёзади.4.Б.29. Бизнинг назаримизда маънавият инсоннинг бошка одамларни билишга ва уларга хизмат килишга булган юкори интилишларининг намоён булишидир. Шунингдек, маънавият муайян кадриятлар, максадлар ва маъноларнинг иэрархияси мавжудлигининг белгиси булиб, у инсон томонидан дунёнинг маънавий-рухий ривожланишининг энг юкори даражасини англатади. Маънавий бегоналашув инсоннинг уз онги ва тафаккур дунёсидан узоклашувидир. Маънавий бегоналашув инсонни уз хаётий кадриятларини инкор килишидир. Бизнинг фикримизча, маънавий бегоналашув - бу объектив-субъектив жараён булиб, бу жараён инсон, ижтимоий гурухлар ва умуман жамиятнинг нафакат маънавий дунёсини инкирозини ифодалайди, балки маънавий-ахлокий кадриятларни рационализация килиш кобилиятини пасайшига олиб келади. Маънавий бегоналашув нафакат кишиларни балки ижтимоий гурухларнинг ижтимоий бегоналашувидир. Маънавий бегоналашувни бартараф этиш учун хукукий, маънавий, ижтимоий, сиёсий ва иктисодий (моддий ва ишлаб чикариш) сохаларда ва ижтимоий ривожланишнинг барча ижтимоий даражаларида: шахсий, ижтимоий-гурухий, ижтимоий, давлат, цивилизация ва глобал микёсда кенг камровли ислохотларни амалга ошириш керак. Шу боисдан хам "дунё шиддат билан узгариб, баркарорлик ва халкларнинг мустахкам ривожланишига рахна соладиган турли янги тахдид ва хавфлар пайдо булаётган бугунги кунда маънавият

April, 2023

381

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-378-384

ва маърифатга, ахлокий тарбия, ёшларнинг билим олиш, камолга етишга интилишига эътибор каратиш хар качонгидан хам мухим" масалалардан хисобланади. 4.Б.12. Айни пайтда глобаллашга дунёкараш инсоният уз теран мохиятини, яъни узлигини билиши ва унга биноан яшашига асосланиши керак. Зеро мохиятдан бегоналашган маънавият тараккиётнинг эмас, аксинча, инкирознинг нишонасидир. Биз бу жуда тахликали даврда уз миллий узлигимизни кайта тиклаш йулида иш олиб борар эканмиз, комилликка эришувнинг энг юксак марраларига эришган бехисоб бобокалонларимизнинг бебахо маънавий меросига, уларнинг рухий хазинасига бемалол суянишимиз мумкинлигидан фахрлансак арзийди.

Маънавий бегоналашув бу жамият даражасида маънавий бирликнинг йуколишидир. Маънавий бегоналашув кишилар дунёкарашининг бир-биридан узоклашувидир. Зеро, уз мохиятидан бегоналашган инсон бошкаларни кизикишлари ва хиссиётлари билан хисоблашмайди. "Бегоналик хадик-хавотир келтириб чикаради ва пировард-натижада айни шу боис хавотир юзага келади. Бегонага, ёт кимсага айланиш дунёдан узилишни, бу эса инсоний куч-кувватни тасарруф этиш имкониятидан махрумликни билдиради. Шу боис - бегоналашув - чорасизга, атроф-мухитга, ашёларга ва одамларга фаол таъсир курсата олмаслик демакдир; бу дунё хак-хукукларимга хамла кила олишини, мен эса узимни химоя кила олмаслигимни билдиради". 4.Б.29.

Маънавий бегоналашув бу хаётнинг маъносизлиги эмас, балки аклнинг маъносизлашувдир. Бу маъносиз вазиятдан чикиб кетишнинг ягона йули инсон ва бутун борликни бирлаштирувчи, уни ягона коинот деб тан олувчи маънавий-рухий кучга мурожаат килиш, бу куч оркали худонинг инсонга булган мухаббатини хис килишидир. Бундай билиш жараёни тасаввуфда ирфоний билиш деб аталади. Шаркнинг буюк мутафаккири Имом Газзолий бундай илмни куйидагича таъриф ва тавсиф этади. "Зеро, илм кур калб кузини очувчи, коронгу зулматда нур багишловчи ва заиф баданларга куч кувватдир. Илм билан банда аброрлар кутарилади, олий мартабаларга етишади. Илм устида тафаккур килиш кундузги руза тутганга, уни музокара этиш кечани ибодат билан бедор утказганга тенгдир. Аллохга тоат-ибодат тавхидни англаш, Аллохни улуглаш ва такво килиш илм билан булади. Илм билан кариндошлик алокалари богланади. Харом билан халол ажратилади. Илм пешво-имомдир, амал унга эргашади. Илмдан бахраманд инсонлар бахтли махрумлар эса, бахтсиздир" 2.Б.33.

April, 2023

Демак, юксак маданиятга интилган жамиятнинг хар бир аъзосида илмни ривожланган булиши мухим ахамиятга эга. Зеро инсон билимсиз, курларча яшаса, чин (бегараз) ишксиз жамиятнинг бошка аъзолари билан бегоналарча, завку-шавксиз, кувончларсиз, узаро зиддият ва жанжаллар ичида яшайди. Жамиятдаги барча зиддиятлар инсонларда ё билимнинг саёзлиги, ё хис-туйгуларнинг тубанлиги, ё хар иккисининг хам камлиги, шунингдек, хулкнинг бузилишидан келиб чикиши маълум. Айни пайтда файласуфлар окиллик хам, хиссиётлар хам маънавият масаласида олий хакам була олмайди, деб уктирадилар. Зеро маърифатли булиш кишини акллирок килади, ва лекин уни яхши одамга айлантира олмайди. Кишида хис-туйгулар кучли булса-ю, хулки бузук булса, бунинг фойдасидан зарари купроклиги маълум.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, маънавий бегоналашув жараёни хар бир кишининг фаолияти ва харакатларида узига хос шаклда намоён булади. Жараён сифатида, маънавий бегоналашув, бир томондан, индивидуал ва ижтимоий хаётнинг маънавий сохасидаги узгаришларни, уз-узини ташкиллаштирилган, бошкаларни англатади. Иккинчи томондан эса маънавий бегоналашув ижтимоий хаётда кадриятларни рационализация килиш кобилиятини йукотиш билан тавсифланади. Учинчи томондан маънавий бегоналашув бугунги жамиятнинг маргиналлашувида ёркин намоён булади. Туртинчидан, маънавий бегоналашув бу кишилар уртасида девиант хатти-харакатларнинг усиши, истеъмолчиларнинг кайфияти кучайиши, ижтимоий-гурухий ва умуммиллий идентификация инкирози ва бошкалардан иборатдир. Мамлакатимизда бу каби жараёнлар кучайишининг олдини олиш ёки секинлаштириш учун узлуксиз таълим тизимининг давлат таълим стандартлари ва укув режаларига ёшларимизда атроф-мухитда руй бераётган вокеа-ходисаларга нисбатан дахлдорлик хисси, ватанпарварлик, хамда миллий гурурни янада кучайтириш билан боглик мавзуларни киритиш, таълим тизимига нисбатан булган ёндашув тенденциясини узгартириш максадга мувофик булади.

Таклиф ва тавсиялар:

1. Ёш авлодни фойдали мехнатга жалб этиш, буш вактини мазмунли утказиш, уларнинг рухиятидаги узгаришларни уз вактида англаш ва тугри йуналтира олиш хамда жамиятга ижтимоийлашувини кучайтириш чораларини куриш.

2. Узлуксиз таълим тизимининг давлат таълим стандартлари ва укув режаларига ёшларимизда атроф-мухитда руй бераётган вокеа-ходисаларга нисбатан дахлдорлик хисси, ватанпарварлик, хамда миллий гурурни янада кучайтириш

April, 2023

383

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-378-384

билан боглик мавзуларни киритиш, таълим тизимига нисбатан булган ёндашув тенденциясини узгартириш.

3. Ижтимоий тармоклардаги миллий манфаатларга ва ёшлар маънавиятига салбий таъсир килувчи, уларни миллий кадриятлардан бегоналашишига сабаб булувчи сайтларга такик куйиш.

4. Ижтимоий тармокларни ёшларда ватанпарварлик ва миллий гурурни юксалтиришга ва вактини мазмунли утказишга йуналтирилган лойихалар, роликлар, буюк аждодларимизнинг ибратли асарларидан намуналар хамда бошка ибратли маълумотлар билан тулдириш.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. - Тошкент: Узбекистон, 2017. - Б. 27.

2. Абу Х,омид Мухаммад ал-Газзолий. Ихё у улумиддин. Биринчи китоб. -Тошкент.: "Fikrmedia", 2003. -Б.33.

3. Абдуллох Исматуллох. Маънавият ва маърифат // Миллий тикланиш, 1996. -

4. Махмудов Т. Инсон ва маънавият // Тафаккур ва такдир.-Т.: Маънавият, 1998.

5. Tulyayev, Avazbek Ilxomovich (2019) "THE ISSUE OF PROTECTING YOUTH FROM THE DANGER OF VIRTUAL INFORMATION," Scientific and Technical Journal of Namangan Institute of Engineering and Technology: Vol. 1: Iss. 9, Article

6. Лалихон Ашуралиевна Мухамеджанова, Сергей Иванович Ивентьев, Мавлуда Рахимшикова ЗНАЧЕНИЕ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В СОВРЕМЕННОЕ ВРЕМЯ // Academic research in educational sciences. 2022. №NUU Conference 2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/znachenie-nravstvennogo-vospitaniya-v-sovremennoe-vremya

7. MUXAMEDJANOVA, L. (2022). AMALIY ETIKA VA ESTETIKA O'quv qo'llanma. https://scienceweb.uz/publication/4489

Б. 12.

Б. 29.

22.

April, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.