Научная статья на тему 'МАЪНАВИЙ БАРКАМОЛ АВЛОДНИ МУТАФАККИРЛАРНИНГ ҚАРАШЛАРИ АСОСИДА ТАРБИЯЛАШ'

МАЪНАВИЙ БАРКАМОЛ АВЛОДНИ МУТАФАККИРЛАРНИНГ ҚАРАШЛАРИ АСОСИДА ТАРБИЯЛАШ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
илм-фан / ақл / тарбия / тафаккур / қобилият / инсон / маърифат / иймон / ихлос / эътиқод / меҳнат / маънавият.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Явкачева Зулхумор Абдурасиловна, Андакулова Нигора Набижон Қизи

Мақолада Учинчи Ренессанс пойдеворини қуриш учун маърифатли жамият маконини барпо этишда, маънавий баркамол авлодни тарбиялашда мутафаккирларнинг қарашлари асосий аҳамиятга эга эканлиги,уларнинг қарашлари алоҳида кўрсатилиб ўтилган.Буюк аждодларимизнинг қарашларида иймон – эътиқодихлос тушунчалари бир – бирига узвий боғланиши баркамол авлодни тарбиялашни асосини ташкил этади.Шу билан бирга Туронзаминда илм – фан ва маданият ўз-ўзидан пайдо бўлиб қолмагани, бунинг ўзига хос объектив ва субъектив сабаблари борлиги, унга сабаб бўлган қатор омиллар тўғрисида ёритилган.Ислом ва унинг туб илоҳий – фалсафий моҳияти бизнинг заминда илм – фан ривожига объектив омил сифатида хизмат қилган бўлса, ҳукмдорларнинг илм – фан фидойиларини қўллаб – қувватлагани, уларга шарт – шароит яратиб бергани субъектив омил ҳисобланади.Чунки бу икки тушунча ўзаро чамбарчас боғлиқ бўлиб,бири иккинчиси натижасида шаклланади ва такомиллашиб боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАЪНАВИЙ БАРКАМОЛ АВЛОДНИ МУТАФАККИРЛАРНИНГ ҚАРАШЛАРИ АСОСИДА ТАРБИЯЛАШ»

МАЪНАВИЙ БАРКАМОЛ АВЛОДНИ МУТАФАККИРЛАРНИНГ ЦАРАШЛАРИ АСОСИДА

ТАРБИЯЛАШ

1Явкачева Зулхумор Абдурасиловна, 2 Андакулова Нигора Набижон кизи

1Катта ук;итувчи ТДТУ 2Талаба - ТДТУ https://doi.org/10.5281/zenodo.11222679

Аннотация. Мацолада Учинчи Ренессанс пойдеворини цуриш учун маърифатли жамият маконини барпо этишда, маънавий баркамол авлодни тарбиялашда мутафаккирларнинг царашлари асосий ауамиятга эга эканлиги,уларнинг царашлари алоуида курсатилиб утилган.Буюк аждодларимизнинг царашларида иймон - эътицод-ихлос тушунчалари бир - бирига узвий богланиши баркамол авлодни тарбиялашни асосини ташкил этади.Шу билан бирга Туронзаминда илм - фан ва маданият уз-узидан пайдо булиб цолмагани, бунинг узига хос объектив ва субъектив сабаблари борлиги, унга сабаб булган цатор омиллар тугрисида ёритилган.Ислом ва унинг туб илоуий - фалсафий моуияти бизнинг заминда илм - фан ривожига объектив омил сифатида хизмат цилган булса, уукмдорларнинг илм - фан фидойиларини цуллаб - цувватлагани, уларга шарт - шароит яратиб бергани субъектив омил уисобланади.Чунки бу икки тушунча узаро чамбарчас боглиц булиб,бири иккинчиси натижасида шаклланади ва такомиллашиб боради.

Калит сузлар:илм-фан,ацл,тарбия,тафаккур,цобилият,инсон,маърифат, ,иймон, ихлос, эътицод, меунат, маънавият.

Аннотация. В статье показано, что взгляды мыслителей имеют первостепенное значение в построении просвещенного общества, построении основ Третьего Возрождения, в воспитании духовно зрелого поколения, при этом отдельно показано то, что наука и культура не появились сами по себе в Туронзамине, что для этого существуют определенные объективные и субъективные причины, а фактором, вызвавшим это, послужило то, что правители поддерживали подвижников науки и созданные для них условия являются субъективным фактором. Поскольку эти два понятия тесно связаны друг с другом, одно формируется и совершенствуется вследствие другого.

Ключевые слова: наука, интеллект, образование, мышление, способности, человек, просвещение, вера, искренность, убеждение, труд, духовность.

Abstract. The article shows that the views of thinkers are ofprimary importance in building an enlightened society to build the foundations of the Third Renaissance, in raising a spiritually mature generation, and their views are shown separately. At the same time, the fact that science and culture did not appear by themselves in Turonzamin, that there are specific objective and subjective reasons for this, and a number of factors that caused it, are explained. served as a factor, the fact that the rulers supported the devotees of science and created conditions for them is a subjective factor. Because these two concepts are closely related to each other, one is formed and improves as a result of the other.

Keywords: science, intelligence, education, thinking, ability, human, enlightenment, faith, sincerity, belief, work, spirituality.

КИРИШ

Аждодларимиз меросини урганиш халкимиз босиб утган тарихий йулни,буюк зотларни,уларнинг жасорати ва кахрамонликларини билиб олиш оркали миллий хис - туйгу ва ифтихор ортади. Уйгониш даври Туронзаминда Хоразмий, Беруний, Ибн Сино,Фаргоний,Фаробий, ^ошгарий, Замахшарий, Термизий, Мотуридий каби буюк аждодларимизни етиштириб чикарди ва улар IX- XI асрлардаги Биринчи Ренессанс даврига замин яратди.

XIV-XV асрларда Иккинчи Ренессанс деб аталадиган давр хам узига хос вокеа хисобланиб,бунда объектив шарт - шароитдан кура, субъектив омиллар мухимрок ва купрок ахамиятга эга булган.Амир Темурнинг олим ва фузалоларга юксак эътибори, олий мадрасалар бунёд этилиши,маданият ва маърифат негизига курилган бунёдкорлик сиёсати ва давлат бошкаруви Иккинчи Ренессанс юзага келишига сабаб булди.

Биз бугун яшаётган кунимизни илм - маърифат, мустахкам эътикод, юртга садокат рухи билан тулдира олинса, келажак авлод вакиллари илмли, маърифатли, маданиятли, багрикенг,халол,сахий булади.

Учинчи Ренессанс пойдеворини яратиш учун хар бир миллат вакили качонки уйгок булса, хозирги замонда булаётган вокеа - ходисаларга хушёр булса,атроф - мухитда содир булаётган узгаришларга эътиборини жалб этса,иштирок этса,янги - янги фикрлар, гоялар шаклланади.Натижада инсон интилади, тараккиёт, ривожланиш юзага келади.Ёшларимиз хар доим бир нарсани назардан четга колдирмаслиги ва унутмаслиги керак,Мовароуннахр диёри кайсидир вактларда маглуб булган булиши мумкин, лекин илм ва маърифатда асло маглуб булмаганлигини ота - боболаримиз насихатларидан билиб турамиз.Чунки бепоён юртимиз доимо дунё илм - фани маркази булганлигини хар бир Узбекистон фукароси билади ва калбида хис килади.

Шу юртда сиз ва биз бирга истикомат килар эканмиз, бир - биримизга билдирилган баъзи танкидий фикрларни тугри кабул килишимиз лозим.Аслида хаммамизнинг максадимиз улуг,ниятимиз пок.Халкимиз, давлатимиз бой булсин, элимиз фаровон яшасин, фарзандларимиз соглом ва бакувват, рухияти тетик уссин, ота - боболаримиз бахтимизга бор булсин каби эзгу ният, эзгу максад ва эзгу суз билан биргаликда яшашимиз лозим. Шаркона анъаналарга кура ёшлар катталарга салом бериши, уларга самимий муносабатда булиши лозим.Узбек оилаларида утадиган хар бир маросим ёши катталар билан маслахатли равишда утади.Ота-она тажрибалари,маслахатлари тарбия учун бойлик хисобланган.Анъанага кура ота - она маслахатини бажармаслик катта гунох хисобланган, уларнинг розилигисиз фарзандлар бирор ишга кул урмаганлар.Отага тик бокмаслик, онанинг сузини икки килмаслик фарзандлар онгига сингдирилган.Бу холат оилавий тарбия замини хисобланган ва бола тарбиясида ижобий роль уйнаган.Ёшларнинг хар куни фойдали бир амал, савоб иш килиши,бутун инсониятга мехр - мухаббат билан караши, жамиятдаги ахлок меъёрларини калбан хис килиб,уларни бузмасликка интилиши хам иймондандир.Иймон тушунчаси, бутун бир жамият, миллатга,ёшларга хос булган жихатларни хам узида ифода этади.Шу уринда иймон ва эътикод тушунчаларининг узаро алокадорлигини таъкидлаб утиш керак. Иймонни эътикод ва ишонч тушунчалари билан бир хилда куллаш одат тусига кирган.Иймон эътикоднинг олий шаклидир.Иймоннинг узига хос хусусияти шундаки,у фидойиликни амалга ошириш йулида фаолликни такозо этади.Фидойиликни амалга ошириш бу ёшларда эътикод билан давом эттирилади.

Эътикодли ёшлар уз олдига максад куяди, хар томонлама баркамол булишга интилади.Эътикод бирор ишни килиш ёки максадлар тизимини аниклашда ёшларга ишонч, умид бахш этади.Инсондаги эътикод ихлос билан давом этади.Ёш авлодда ихлоснинг шаклланиши шахс маънавий камолотининг баркарор узигагина хос булган фазилатнинг намоён булишига олиб келса, иккинчи томондан, у узок даврий жараёнлар,вокеа -ходисаларнинг инсон томонидан умумлашган тахлили асосида шаклланиб,ирсият билан боглик булган жихатларга хам алокадор эканлигини унутмаслик керак.Ихлос булмаган жойда эътикод булмайди.Уз навбатида, ихлос уз хусусиятларига кура турли шаклларда намоён булади.Ихлос ёшларда тинимсиз мехнат,машаккатларга чидамлилик, ирода хамда олдига куйган максадига эришишдаги катъийлилик асосида шаклланади.

Ёш авлодни билимли, салохиятли килиб тарбиялашда маънавий - маърифий кадриятларимиздаги бой анъаналардан фойдаланиш ижобий натижалар беришига ишонамиз.Буюк аждодларимизнинг илмий мероси таълим - тарбияга оид карашларида комил инсонни тарбиялашга оид йуналиш шакллантирилган.

Ёшларнинг шахс сифатида шаклланишида маънавий тарбия уларнинг рухий оламни бойитишга, иродасини,иймон - эътикодини мустахкамлашга, виждони ва акл заковатини уйготишга,идроки, тасаввурларини ривожлантиришга, унинг фаолиятини адолат,диёнат, гамхурлик, инсонпарварлик, мехнатсеварлик,ватанпарварлик сари уйлаб таркиб топтиришга йуналтирилган максадли жараёндир.

Аклий тарбия - табиат, жамият, инсон тафаккури хакидаги билимлар тизимига эга булиш, тафаккурни ривожлантириш, зехнни тарбиялаш, хотирани мустахкамлаш, зукколик, идроклилик, заковат, топкирлик, омилкорлик, ижодкорликни таркиб топтиришдан иборат.

Ижодкорлик деганда нимани тушунамиз? Ёшларда ижодкорлик кобилиятини ривожлантиришдан максад нима? деган саволга куйидагича жавоб беришимиз мумкин.

Ижодкорлик мураккаб масалани хал этишни содда ечимидир.Одатда оддий суз билан айтганда ихтиро хам дейиш мумкин.Ёшларни ижодий фаолиятга тайёрлашдан максад унинг ишларни мустакил бажаришга интилувчанлигини, уз устида мустакил ишлаш куникма ва малакаларини шакллантиришлан иборат.Ушбу фикрни купрок моддий неъматлар яратишга оид техник ижодкорлик мисолида куриш мумкин.Демак, ихтиро -инсон фаолиятини янги, унинг учун кулайрок булган вазиятга олиб чикадиган тараккиёт йулидир.Ёшларимизда мана шу ижодкорлик кобилиятини ривожлантириш оркали тафаккурини ривожлантириш асосий ахамиятга эга булади. Тафаккури ривожланган инсоннинг маънавий сифатлари юксалади, яъни маънавий сифатлар:ватарпарварлик, маърифатпарварлик, адолатлилик,масъулият, инсонпарварлик; шахсий сифатлар олийжаноблик,киришувчанлик кабиларни самарали такомиллаштириш, ривожлантириш ва хулкидаги салбий нуксонларни бартараф этиш мумкин.

Х,озирги даврда таълим - тарбия сохасида мутафаккирларимиз илмий меросини урганиш, уни таълим - тарбия амалиётига киргизиш давр талаби хисобланадиДар бир мутафаккиримиз уз карашларини маданий меросларида ёзиб колдирганлар.

Ал Хоразмий илмий билимни урганувчилар ижодий фаолиятини ривожлантиришга эътибор беришлари кераклигини таъкидлайди.

Ал - Фаробий эса инсоннинг камолга етишида мухим булган услубларни ёритган.Инсон фахм фаросати, фикрлаш,мулохаза юритиш кобилиятларини тугри йулга

куйиш оркали аклий ва ахлокий камолотга етади.Табиат ва жамият конунларини тугри билиб олади, хдётда тугри йшл тутади, деган фикрни илгари суради.Ал-Фаробий таълим -тарбияга таъриф бериб, таълим инсонга укитиш, тушунтириш асосида назарий билим бериш, тарбия эса назарий фазилатни,маълум хунарни эгаллаши учун зарур булган хул; меъёрларини ва амалий малакаларни ургатиш деганидир.Хулк - атворга суз билан эмас,балки амалда эришиш мумкинлигини тушунтирган.

Абу Райх,он Беруний инсонни табиат гултожиси деб караган. Х,ар бир инсон акл -заковатли, юксак ахлокли, билим маърифатли булиши лозим дейди.Беруний асарларида инсон камолоти - унинг тафаккури ривожланиши, соглом ва жисмонан бакувват булишга богликлиги таъкидланади.Берунийнинг аклий тарбия хдкидаги карашлари унинг илм олиш, билиш жараёни хдкидаги фикрларида уз ифодасини топади.Беруний илмий билимларни эгаллаш жараёнида ёшларни зериктирмаслик, янги мавзуларни кизикарли, асосли,кургазмали баён этишни тавсия этади.У барча салбий иллатларнинг келиб чикишидаги асосий сабаб илмсизлик деб тушунтиради. Инсон хдкикий камолга етиши учун, энг аввало,билимга эга булиш зарурлигини айтиб утади.Бунинг учун инсон аклий кобилиятини ривожлантириши лозим.Бунда ёши катта инсонлар инсоний фазилатларни ривожлантиришда ёрдам беради. ХУЛОСА

Юкоридаги фикрлардан куйидагича хулосага киламизДозирги даврда таълим -тарбия сохдсида мутафаккирларимиз илмий меросини урганиш, уни таълим - тарбия амалиётига киргизиш давр талаби х,исобланади. Инсоннинг камолга етиши ва инсоний муносабатларнинг таркиб топишида илм - фаннинг ахдмияти алох,ида уктирилади.Агар давлат маърифатли жамият барпо этиш йулида булса, ривожланиш жараёни тезлашади.Чунки мух,ит шунга мос равишда шаклланса,илгор максад ва гояларга эришиш осон кечади.Бунинг учун ёшларимиз баркамоллиги, билимдон булишининг мух,им асоси дунёвий кадриятлардан, халкимизнинг мумтоз кадриятларидан бахраманд булиши оркали маънавий, маърифий жихатдан ижодий кучга эга булиши керак.

REFERENCES

1. Р.Бекжонов "Эйнштейн ва Нисбийлик Назарияси" , "Уккитувчи" Тошкент-1978

2. Журнал "Махорат Педагог" 2020 йил август №8

3. Z.A.Yavkacheva "How did the kilograms come about?", "Science and innovation" Volume 3 Issue 1

4. Z.A.Yavkacheva "In higher education, infrared and ultraviolet rays are studied", "Science and innovation" volume 2 Issue 9

5. М.Хайруллаев "Уйгониш даври ва Шарк мутафаккри",Т. "Узбекистон"-1971

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.