Научная статья на тему 'МАЪНАВИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИ АМАЛГА ОШИРИШ ВА ЁШЛАР ИНТЕЛЛЕКТУАЛ САЛОҲИЯТИ'

МАЪНАВИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИ АМАЛГА ОШИРИШ ВА ЁШЛАР ИНТЕЛЛЕКТУАЛ САЛОҲИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

259
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маънавият / қадрият / интелектуал салоҳият / таълим / тарбия. / spirituality / value / intellectual potential / education / upbringing

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Л. К. Ахатов, Ж. Жўраева

Янги Ўзбекистонда, бугунги шиддат билан ўтиб бораѐтган янги тараққиѐт босқичида жисмоний соғлом ва маънавий баркамол ѐш-авлодни тарбиялаш мамлакат сиѐсатининг устувор йўналиши эканлиги мақолада илмий нуқтаи назардан кўриб чиқилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF SPIRITUAL VALUES AND INTELLECTUAL POWER OF YOUTH

In the new Uzbekistan, at the current stage of rapid development, the article considers from a scientific point of view that the upbringing of physically healthy and spiritually mature young generation is a priority of the country's policy.

Текст научной работы на тему «МАЪНАВИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИ АМАЛГА ОШИРИШ ВА ЁШЛАР ИНТЕЛЛЕКТУАЛ САЛОҲИЯТИ»

МАЪНАВИЙ ЦАДРИЯТЛАРНИ АМАЛГА ОШИРИШ ВА ЁШЛАР ИНТЕЛЛЕКТУАЛ САЛО^ИЯТИ

Л. К. Ахатов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти катта укитувчиси

Ж. Жураева

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти талабаси

АННОТАЦИЯ

Янги Узбекистонда, бугунги шиддат билан утиб бораётган янги тараккиёт боскичида жисмоний соглом ва маънавий баркамол ёш-авлодни тарбиялаш мамлакат сиёсатининг устувор йуналиши эканлиги маколада илмий нуктаи назардан куриб чикилган.

Калит сузлар: маънавият, кадрият, интелектуал салохият, таълим, тарбия.

IMPLEMENTATION OF SPIRITUAL VALUES AND INTELLECTUAL

POWER OF YOUTH

ABSTRACT

In the new Uzbekistan, at the current stage of rapid development, the article considers from a scientific point of view that the upbringing of physically healthy and spiritually mature young generation is a priority of the country's policy.

Keywords: spirituality, value, intellectual potential, education, upbringing.

КИРИШ

Бугуги янги Узбекистонда амалга оширилаётган ислохотлар замирида ёшлар ва уларнинг интеллектуал салохияти мужассамдир. Мамлакатимиз Президентининг "Биз ёшларнинг мамлакатимиз хаётидаги демократик жараёнларда фаол иштирок этишига, уларнинг сиёсий ва ижтимоий салохиятини оширишга алохида эътибор каратишимиз лозим" деб таъкидлагани хам фикримизга асосдир.

Маълумки, ёш авлод вакилларининг интеллектуал салохиятини оширишнинг узига хос тадрижий ва ижтимоий-маданий омиллари мавжуд булиб, ушбу омиллар ичида тарбия ва таълим омили етакчи саналади. Сабаби

инсондан, хусусан, ёшлардан уз истеъдод ва иктидорини шакллантириш ва намоён этиш учун диярли хамма шарт-шароитларни тарбия ва таълим оркали амалга оширилади. Шунингдек, деалектик тараккиётнинг янги боскичида бутунлай янгича шарт-шароит ва мухитда усган ёш авлод вакиллари катта хаётга кадам куймокда. Шу билан бирга, мамлакат ахолисининг асосий кисмини ташкил этадиган ёшларнинг хали тула ечилмаган муаммоларини интеллектуал салохият билан ечиш, соглом ва баркамол авлодни тарбиялаш, таълим тизимини тубдан такомиллаштириш хамда жамиятнинг ижтимоий-маданий юксалтириш асосий вазифаси саналади. Шунинг учун, бугунги ёшлар тарбияси факат мактабда ёки оилада эмас, балки бутун жамият олдидаги ута стратегик ва зарурлик жихатидан мухим максад хисобланиши керак.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Спорт ва маънавий кадриятларни янада такомиллаштириш ва ривожлантириш учун хам жисмоний ва хам аклий мехнат, яъни интеллектуал салохият оркали, уни амалга оширган ёшларгина, жамият учун ушбу давр ва келажак авлодга маънавий кадриятларни мерос килиб колдириш имкониятини бунёткорлари булади. Бундай спорт оркали шаклланган маънавий кадриятлар уз навбатида шу жамият учун инсон омилини мухим эканлигини курсатмокда.

Шунинг учун, спорт ва аклий мехнат вакили саналган ёшлар янги гояларни бунёд этади ва такомимллаштиради, жамиятнинг колган кисми учун меъёрлар ва маданий кадриятларни белгилайди деб эътироф этилади. Миллий тикланишдан миллий юксалиш сари олга кадам куйиш, юксак маънавиятли ёшларни миллий тикланишга сафарбар этиш уз мустакил фикрига эга балкамол авлод вакилларини шакллантириш каби мухим стратегик вазифани хал килиш билан белгиланади. Бундай гоялар уз навбатида хар томонланма оила, махалла, мактабгача таълим, умумтаълим муассасалари, ОТМ (УзДЖТСУ мисолида Л.Ахатов), фукаролик жамияти институтларининг биргаликда самарали фаолият олиб боришини такозо этишлиги шарт.

Фикримизга асос бу: ёшларга оид давлат сиёсатини амалга оширишда давлат хокимияти ва бошкаруви органлари, таълим муассасалари, ёшлар ва бошка ташкилотларнинг самарали фаолиятини ташкил этиш масалалари белгиланганлигидир.

Бундай карорга келишга доир мисоллар куп: файласуф олимлардан Хосе Арангуреннинг таъкидлашича, интеллектуал салохият вакили (эгаси Л.А) "миллат виждони", "озчиликнинг жамиятдаги энг илгор, мустакил ва

прогрессив овози", булишлиги айтиб утилган. Бундан маълумки, интеллектуал салохият эгаси миллат ва жамиятнинг "гнезиси"-субстационал ядроси булмоги лозим. Бу уз навбатида миллат ва жамиятнинг "гнезиси"ни шакллантириш эхтиёжини амалга оширади. Аникрок килиб айтадиган булса, рационал (аклий фаолият Л.А) тизимининг хозирги холатини, инсон хаётининг маълум бир даврида (ёшлик ва усмирлик) интеллектуал фаолиятнинг самарадорлигини бахолашга интеллектуал маком тушунчаси оркали ифодаланади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Жисмонан соглом ва маънан етук булган, интеллектуал салохиятга эга ёшлар-бу рациоонал (акл-идрок) тизимининг янги даражасига утиш учун зарур саналган вокеликнинг узига хос инъикоси, сифат жихатдан янги элементлар ва функциялар тизимини узида жо этишлиги лозим.

Шунинг учун "Таълим-тарбиянинг асосий максади хар бир шахсда юксак ахлокий фазилатларни шакллантириш хамдир" деб каралади. Аслини олганда, маънавиятнинг узаги булмиш инсон ахлоки шунчаки салом-алик, хушмуомалаликдан иборат булибгина колмай, аввало инсоф, адолат, имон, халолликни ташкил этишлиги лозим балади.

Унутмаслик керак, тарихий даврларда маънавий кадриятлар бирининг урнини иккинчиси эгаллайди, тулдириб боради, бойитиб боради, ривожлантириб туради, яъни эскини умуман инкор килмасдан, балки унинг кераксиз булиб колган жихатларидан воз кечиб, янги тараккиётга имкон яратиб келади.

Демак бугунги кунда хам янги авлодни тарбиялашдаги энг мухим асос бу катта авлод тажрибасига таяниш, хулк-одоб кадриятларини аждодларимиз доно фикрларига уйгунлашган холда ворисийликка асосланиб давом эттириш ке рак. Тараккиётнинг хар бир юкорирок боскичи куйи боскич билан "ворисларча" алокадор булганида аввалини инкор килмайди, балки унинг ёрдамида мазмунан бойийди, тараккий этади. Инкор узининг мохият-эътибори билан факат эскиликни тугатишни эмас, балки олдинги боскичларда кулга киритган илгор ижобий ютукларни саклаб, янада ривожлантиришни назарда тутади.

Шундагина, хам жисмонан ва хам маънан етук кадрлар салохияти ва интеллектуал салохияти бойитилади. Анашу мавжуд интеллектуал салохият эгаларини мамлакатимизда фукаролик жамиятини барпо этиш, "Кучли давлатдан-кучли фукаролик жамияти сари" тамойилини хаётга татбик этишга йуналтириш оркали миллий юксалишга эришиш мумкин.

Спорт ва маънавий кадриятларни амалга оширишда ёшлар интеллектуал салохияти оркали белгиланадиган омилларни ифодаловчи вазифаларни шакллантирувчи таянч бу "Бугунги тез узгараётган дунё инсоният олдида, ёшлар олдида янги-янги, буюк имкониятлар очмокда. Шу билан бирга, уларни илгари курилмаган турли ёвуз хавф-хатарларга хам дучор килмокда. Гаразли кучлар содда, гур болаларни уз ота-онасига, уз юртига карши кайраб, уларнинг хаётига, умрига зомин булмокда. Бундай кескин ва тахликали шароитда биз ота-оналар, устоз-мураббийлар, жамоатчилик, махалла-куй бу масалада хушёрлик ва огохликни янада оширишимиз керак. Болаларимизни бировларнинг кулига бериб куймасдан, уларни узимиз тарбиялашимиз лозим" эканлигидир.

Бугунги тараккиётнинг янги боскичида ёшлар интеллектуал салохиятини ошириш учун давлат сиёсати даражасида харакат килинмокда. Бугунги кунда жамиятда тизимли равишда давлат ва шахс, давлат ва фукаролик жамияти, давлат ва оила устуворлиги хамда химояси, давлат ва таълим-тарбия, давлат ва ахоли саломатлиги, давлат ва хотин-кизлар, давлат ва ёшлар каби узаро алокадор ижтимой-маданий вокеаларнинг изчил, хамнафас ва бир-бирини тулдирувчи ижтимоий-маданий категориялари ривожланмокда. Бу борада мамлакат рахбарининг "Халк давлат учун эмас, балки давлат халк манфаати учун хизмат килишлиги лозим" деган мазмундаги чакириклари хам бир асос саналади. Шу билан бирга, давлат уз сиёсатини амалга оширар экан, табиий равишда, ёшлар катламини унинг таянчи ва истикболини белгилаб берувчи асос сифатида кабул килишлигига боглик. Шундагина, ёшларни хам жисмонан ва хам маънан интеллектуал салохиятини ошириш давлатнинг энг мухим ижтимоий-маданий кадриятига айланиб боради. Узбекистон Республикаси Президенти томонидан 2019 йил март ойида илгари сурилган бешта ташаббус мазмуни ва вазифалари билан боглаш ёшлар учун мухим ахамиятга эгалиги хам ушбу фикрларимизга бир асос хисобланади.

ХУЛОСА

Х,икмат шуки, ёшларни жисмонан ва маънан етук хамда интеллектуал салохиятини оширишлик - бу демократик хукукий давлат куриш ва шахс эркинлигини таъминлаш борасидаги хар бир устувор йуналишларда уз куч-куввати, билими, салохияти, идроки ва журъатини кучайтиришга каратилган давлат сиёсати билан интеграшув хусусиятига богликлигида. Мамлакатимизда ёшлар интеллектуал салохияти ва жисмоний маданият омилларини юксак

боскичда бахолаш ва кутаришда таълим-тарбия омили давлат сиёсати мохиятига кура хам миллий, хам умуминсоний кадриятларга таянилган холда амалга оширилиб юксалиш сари харакатланмокда.

Шу билан бирга, ижтимоий-маданий тараккиётда ёшларни тулаконли иштирок этишлари учун, таълим-тарбия тизимига оид амалга оширилаётган ислохотлар ёшлар интеллектуал салохиятини оширишнинг мухим бугуни саналади. Мисол учун, мамлакатда таълим тизимини ривожлантиришга оид бир катор фармон ва карорлар кабул килиниб, баркамол авлодни спорт сохасига йуналтириш ва интеллектуал салохиятини оширишга замин яратилиб келинмокда. Бу эса уз навбатида миллий юксалишнинг самараси ёшлар интеллектуал салохиятининг намоён булиши учун хам кенг имкониятлар хозирлайди.

Унутмаслик керак, "Мамлакатимиз ахолисининг карийб ярмини ташкил этадиган ёшлар билан ишлаш масаласи, бундан буён хам энг асосий вазифаларимиздан бири булиб колади".

REFERENCES

1. Ш.М.Мирзиёев Нияти улуг халкнинг иши хам улуг, хаёти ёруг ва келажаги фаровон булади. Тошкент. "Узбекистон" НМИУ 2019. Б-386

2. Энциклопедия социологии. 2-том. Москва. 2016. С-214.

3. Узб.Рес. Президенти "Узб.Респ. янада ривож. буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида"ги ПФ 4947 фармони 2017 йил 7 феврал

4. J.L.Aranguren El buen talante Obras Completas.-Madrid: Trotta, El buen talante.-V.638.

5. Э.Юсупов Ёшларнинг -маънавий камолоти - Т.: Узбекистон, 1995. 8 б.

6. МДаххорова Ворислик хулк одоб кадриятларини шакллантиришнинг мухим омили. Ф.ф.н...дисс. - Т.: УзМУ. 2001. - 162 б.

7. Ш.М.Мирзиёев ^онун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гарови // URL -https://nrm.uz/contentf?doc=480816_o'zbekiston_respublikasining_ saylangan_o'zb_respublikasi_konstituciyasi_qabul_qilinganining_24_yilligiga_bag'i shlangan_tantanali_marosimdagi_maruzasi_(2016_yil_7_dekabr)

8. Ш.М.Мирзиеёв Президент: Ёшларни тарбиялашдаги мухим 5 та ташаббус. 20.03.2019. http://uzdaily.uz

9. Ш.М.Мирзиёев Олий Мажлисга Мурожаатномаси // URL -https://president.uz/uz/lists/view

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.