CC BY
0MANAVIY-AXLOQIY QADRIYATLARNI BOYITISHDA DAVLAT ISLOHOTLARI
1Ziyayeva SH.K., 2Aynakulov SH.A., 3Azbergenov N.A.
1TIQXMMI MTU, assistent 2TIQXMMI MTU, katta o'qituvchi 3TIQXMMI MTU, Iqtisodiyot fakulteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11215766
Annotasiya. Maqolada ma'naviy-ahloqiy qadriyatlar, yoshlarda dunyoqarash va xulq-atvorni shakllantiruvchi qadriyatlar, ma'naviy va madaniy qadriyatlarni saqlashda davlatni roli haqida gap yuritiladi.
Kalit so'zlar: ma'naviy-ahloqiy qadriyatlar, tarixiy, madaniy va ma'naviy meroslar, yoshlar siyosati,
Ma'naviy-axloqiy qadriyatlarni saqlash zamonaviy davrning asosiy vazifalaridan biridir. Zamonaviy dunyo o'zgarmoqda har kuni, va har daqiqa inson bo'lib qolish uchun har qanday vaziyatda jang qilish zarurdir. Ta'lim va fan - bu barqarorlikning asosi bo'lib, bu ikki sohani birlashtirish zarur.
Ta'lim - bu shaxsini rivojlantirish va uning qadriyat dunyoqarashini shakllantirishning asosiy omili hisoblanadi. O'qituvchilar nafaqat ta'lim, bilim va ko'nikmalarga ega bo'lishi, balki ular o'quvchilar ongiga muhim axloqiy qadriyatlarni singdirishi, mehribonlik, halollik, mas'uliyatlilik kabi qadriyatlarga ega bo'lishi shart. Ilm ham odamlarga o'zini yaxshiroq tushunish, o'zi haqida tanqidiy fikrlash imkonini beradi.
Ma'naviy va axloqiy qadriyatlar har bir insonning hayotiga quriladigan poydevordir. Ular hayotiy qadriyatlarni belgilaydi va shaxsning o'sishi, rivojlanishi, hayotda o'z o'rnini topishiga yordam beradi. Ular asososida madaniyat va urf-odatlar avloddan-avlodga.meros bo'lib o'tadi.
Keling, qanday ruhiy - axloqiy qadriyatlar dunyoqarash va xulq-atvorni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi, ko'rib chiqamiz.
1. Diniy qadriyatlar. Xudoga ishonish, ibodat, rahm-shafqat, kamtarlik, halollik, mehribonlik va boshqa ma'naviy fazilatlar.
2. Axloqiy qadriyatlar. Axloqiy qadriyatlar to'g'ridan to'g'ri insonning xulq-atvorini va boshqa odamlarga munosabatini belgilaydi. Ular o'z ichiga halollik, adolat, boshqa shaxslarning huquq va erkinliklariga hurmat, javobgarlik, ishonch, mehribonlik, hamkorlik va boshqa sifatlar.
3. Ijtimoiy qadriyatlar. Ijtimoiy qadriyatlar to'g'ri xatti-harakatni belgilaydi. Ular mehnatni o'z ichiga oladi, sevgi, mas'uliyat, boshqalarga hurmat, sog'lom hayot tarzi, hamkorlik, birdamlik, fuqarolik mas'uliyati va boshqa fazilatlar.
4. Madaniy qadriyatlar. Madaniy qadriyatlar an'ana va urf-odatlarni belgilaydi. Bularga mamlakatimiz tarixi, madaniyati, an'analari, urf-odatlari, til, adabiyot, san'at va boshqa fadriyatlar kiradi.
5. Estetik qadriyatlar. Estetik qadriyatlar go'zallik va uyg'unlikni belgilaydi. Ularga insonning tabiat, musiqa, san'at, me'morchilik, adabiyot va ijodning boshqa to'rlariga muhabbati kiradi.
6. Shaxsiy qadriyatlar. Shaxsiy qadriyatlar insonning individual fazilatlarni belgilaydi. Ular o'z ichiga oladi amalga oshirish, O'zini shakllantirish va rivojlantirish, o'z-o'zini nazorat qilish, o'zini hurmat qilish, o'ziga ishonch, ijodkorlik, halollik va boshqa fazilatlardir.
Zamonaviy dunyoda ma'naviy-axloqiy qadriyatlarni asrab-avaylash va mustahkamlash jamiyatning asosiy vazifalaridan biridir. Bu jarayonda fan va ta'lim asosiy rol o'ynaydi, chunki ular odamlarning.dunyoqarashi va qadriyat yo'nalishlarini shakllantiradi. Milliy o'zlikni asrash, ma'naviy-axloqiy qadriyatlarni mustahkamlash har bir fuqaroning kamol topishi uchun qulay shart-sharoit yaratish imkonini beradi [1].
Ma'naviy va madaniy qadriyatlarni saqlashda davlat (hukumat) muhim rol o'ynaydi. Hukumat an'anaviylikni faol qo'llab-quvvatlaydi va milliy qadriyatlarni saqlashga harakat qiladi. Hukumat tomonidan ko'rilayotgan chora-tadbirlar tarixiy, madaniy va ma'naviy meroslarimizni saqlab qolishga hissa qo'shadi.
Mamlakatimiz aholisining 30 foizi 14 dan 30 yoshgacha bo'lgan yoshlardir. Ularning ta'lim olishi, kasb-hunar egallashi uchun zamonaviy sharoit va imkoniyatlar yaratilgan. Shu bilan birga, yoshlarning bo'sh vaqtini mazmunli o'tkazishni tashkil etish dolzarb masala hisoblanadi. Yoshlar qanchalik ma'naviy barkamol bo'lsa, turli yot illatlarga qarshi immuniteti ham shuncha kuchli bo'ladi [2].
Yoshlar siyosati sohasidagi muhim yo'nalishlardan biri sifatida muhtaram Prezidentimiz tomonidan 2019 yil 19 mart kuni yoshlarga e'tiborni kuchaytirish, ularni madaniyat, san'at, jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish, ularda axborot texnologiyalaridan foydalanish ko'nikmalarini shakllantirish, yoshlar o'rtasida kitobxonlikni targ'ib qilish, xotin-qizlar bandligini oshirish masalalariga yangi tizim asosida yondashish bo'yicha 5 ta muhim tashabbus ilgari surildi. Bu orqali davlatimiz rahbari "Yoshlarimizni ma'naviy barkamol qilib tarbiyalash, ularni turli zararli va yot g'oyalar ta'siridan asrashga alohida e'tibor qaratish lozimligi"ni ta'kidlab o'tdi. Qayd etish kerakki, bu kabi ishlar yoshlar siyosati sohasida yangicha mexanizmlar sirasiga kirib, ularni san'at, musiqa va sportga jalb qilish borasida katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir [3].
Bundan tashqari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoev tashabbusi bilan O'zbekiston Yoshlar ittifoqi tashkil qilindi hamda 30 iyun sanasi mamlakatimizda "Yoshlar kuni" deb e'lon qilindi. Bundan tashqari, O'zbekiston amaliyotida butunlay yangi tizim, ya'ni yoshlarning turli dolzarb muammolarini o'rganish bilan shug'ullanadigan maxsus - Yoshlar muammolarini o'rganish va istiqbolli kadrlarni tayyorlash instituti tashkil etildi. Ushbu muassasaning O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruv akademiyasi qoshida tashkil etilganligi institutning ilmiy-metodik va tahliliy-tadqiqot faoliyatini zamon talablari asosida shakllantirilishi uchun asos bo'ldi.
Shuningdek, davlat boshqaruvi sohasidagi yosh rahbar kadrlarning o'rnini belgilash, ularni tayyorlash va turli mas'uliyatli lavozimlarga tayinlash masalasiga alohida urg'u berildi. O'tgan 2 yil davomida Yoshlar muammolarini o'rganish va istiqbolli kadrlarni tayyorlash instituti tomonidan 4 oylik qayta tayyorlov kurslarida 162 nafar yoshlar tahsil oldi hamda ularning aksariyati vazirlik, idora va tashkilotlarning yuqori lavozimlariga tayinlandi.
O'tgan davr mobaynida amalga oshirilayotgan ishlarning huquqiy asoslari ham mustahkamlanib bordi. Xususan, O'zbekiston Respublikasi prezidentining tashabbusi va amaliy ko'magi asosida yoshlar siyosatiga daxldor 40 ta Qonun va qonunosti hujjatlari qabul qilindi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 11 sentyabrdagi 158-son Farmoniga ko'ra "O'ZBEKISTON — 2030" STRATEGIYASI "Yoshlar va biznesni qo'llab-quvvatlash yili"da amalga oshirishga oid Davlat Dasturi qabul qilindi. O'nga ko'ra:
2024-yil 1-martdan boshlab alohida ishlash talab etiladigan, shuningdek, iste'dodli va iqtidorli yoshlar Mahallalarda yoshlar bilan ishlash masalalarini muvofiqlashtirish bo'yicha respublika komissiyasi qarori bilan "Yoshlar balansi" asosida vazirlik va idoralar, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari, davlat ishtirokidagi korxona va tashkilotlar hamda oliy ta'lim tashkilotlari rahbarlariga biriktirilshi ko'zda tutilgan. [4].
Keng jamoatchilik muhokamasi natijasida "Harakatlar strategiyasidan — Taraqqiyot strategiyasi sari" tamoyiliga asosan ishlab chiqilgan quyidagi yettita ustuvor yo'nalishdan iborat 2022 — 2026-yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi (keyingi o'rinlarda — Taraqqiyot strategiyasi) va uni "Inson qadrini ulug'lash va faol mahalla yili"da amalga oshirishga oid davlat dasturi tasdiqlandi. Taraqqiyot strategiyasining 5-yo'nalishi Ma'naviy taraqqiyotni ta'minlash va sohani yangi bosqichga olib chiqish dan iborat. Jumladan:
- "Yangi O'zbekiston — ma'rifatli jamiyat" konsepsiyasini amalga oshirish.
- O'zbek xalqining milliy qadriyatlari va ma'naviy merosini asrab-avaylash, keng ommalashtirish hamda rivojlantirishni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash.
- Ommaviy axborot vositalarida, ijtimoiy tarmoqlarda xolis axborotlarni o'z vaqtida berib borish orqali yolg'on ma'lumotlar tarqalishining oldini olish.
- Ma'naviy tarbiyani baholashning ilmiy asoslangan indikatorlarini ishlab chiqish.
- Maktablarni chinakam ma'naviyat va ma'rifat, madaniyat o'chog'iga aylantirish uchun ta'lim-tarbiyaning interaktiv usullarini qo'llash.
- Mafkuraviy xurujlarga qarshi milliy g'oya asosida birgalikda kurashish, oila, maktab va mahalla hamkorligini mustahkamlash va shu asosda ma'naviy tarbiyaning uzviyligini ta'minlash ko'nikmasini shakllantirish.
- "Yoshlar — Yangi O'zbekiston bunyodkorlari" shiori ostida "Yangi O'zbekiston — Uchinchi Renessans" g'oyasining ro'yobga chiqarilishini ta'minlash ko'zda tutilgan [5].
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Gladkix V.V., Pankova E.I. Integrasiya nauki i obrazovaniya kak effek-tivnoe sredstvo soxraneniya i ukrepleniya duxovno-nravstvennix sennostey // Vestnik Tambovskogo universiteta. Seriya: Gumanitarnie nauki. 2023. T. 28. № 3. S. 580-591.
2. "Yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirish strategiyasi: mavjud vaziyat va rivojlantirish istiqbollari" mavzusidagi ilmiy-amaliy konferensiyasi maqolalar to'plami, Kirish. Toshkent, 2019 yil.
3. O'z.R. Prezidentining 19 mart 2019-yilgi "Prezidentning 5 muhim tashabbusi" Davlat Dasturi.
4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 11.09.2023 yildagi 158-son Farmoni "O'ZBEKISTON — 2030" STRATEGIYASI.
5. 2022 — 2026-yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning Taraqqiyot Strategiyasi to'g'risida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 28.01.2022 yil., PF-60-son.
