CC BY
25
Xoshimova R.A. o'qtuvchisi
Namangan viloyati Pedagoglarni yangi metodikalarga o'rgatish milliy markazi
O'QUVCHILARNI AKSOLOGIK YONDASHUV ASOSIDA MA'NAVIY AHLOQIY DUNYOQARASHINI SHAKILLANTIRISH
Anatatsiya. Maqolada ma'naviy-axloqiy xususiyatlar tahlil qilinadi aksiologik yondashuv kontekstida yoshlarni tarbiyalash. Asosiy zamonaviy yoshning ma'naviy-axloqiy madaniyatining "yazasini" tashkil etuvchi qadriyatlar guruhlari. O'rganilayotgan pedagogik hodisaning yangiligi shundaki aksiologik yondashuvni amalga oshirishning o'ziga xos xususiyatlarini tavsiflaydi milliy xavfsizlikni mustahkamlash va o'zbeklarning aqliy o'ziga xosligini jamiyat va butun davlat uchun strategik resurs sifatida saqlash sharoitida yoshlarni ma'naviy-axloqiy tarbiyalash.
Kalit so'zlar: ma'naviyat, axloq, aksiologik yondashuv, qadriyatlar, ma'naviy-axloqiy tarbiya, milliy xavfsizlik.
Hoshimova R.A. teacher
New teachers in Namangan region National Center for Teaching Methodology
FORMATION OF SPIRITUAL AND ETHICAL OPINION OF
STUDENTS ON THE BASIS OF AXOLOGICAL APPROACH
Abstract. The article analyzes the features of spiritual and moral education of youth in the context of axiological approach. The main groups of values that make up the "core "of the spiritual and moral culture of the modern young man are identified. The novelty of the studied pedagogical phenomenon lies in the fact that it describes the specifics of the implementation of the axiological approach in the spiritual and moral education of young people in the context of strengthening national security and preserving the mental identity of Russians as a strategic resource of the community and the whole state.
Keywords: spirituality, morality, axiological approach, values, spiritual and moral education, national security.
Zamonaviy sharoitda yoshlarni ma'naviy-axloqiy tarbiyalash muammosi, birinchidan, so'nggi o'n yilliklarda butun dunyo hamjamiyatiga, shu jumladan o'zbekistonga davlat va shaxsni tashkil etishning universal modeli sifatida deideologizatsiyalangan (yangi tartibli hukumatning yagona tamoyilni qo'llashdagi siyosati) liberal standart taklif etiladi; navbat, ommaviy axborot
vositalari axborot va kommunikatsiyalar, tashkillashtirilmagan ekologik hodisalar) yoshlarning yetuk intellektiga va hissiyotlariga doimo katta ta'sir ko'rsatadi. Buning natijasi shunday bo'ldiki, qiymat munosabatlari yig'indisi, ommaviy ongga (shu jumladan bolalar va yoshlarga) xos bo'lgan shaxs, oila va davlatning rivojlanishi nuqtai nazaridan ko'p jihatdan buzg'unchi va halokatli.
Shu munosabat bilan yosh avlodni ma'naviy-axloqiy tarbiyalash vazifasi g'oyat muhim bo'lib, mubolag'asiz, zarurdir. bugungi kunni O'zbe kistonning ma'naviy-axloqiy xavfsizligini ta'minlash va milliy o'ziga xoslikni saqlashning ustuvor yo'nalishlaridan biri sifatida tushunish. Ma'naviy-axloqiy me'yorlarga e'tibor bermaslik muqarrar ravishda jamiyatning parchalanishiga olib keladi, kabi uni tuzuvchi ma'naviy-axloqiy asoslarning buzilishi bilan bog'liq holda yaxlit tizim.
Yoshlarni ma'naviy-axloqiy tarbiyalashning yaxlit tizimi o'zbek jamiyatiga o'zining hayotiy parametrlarini (birinchi navbatda madaniy, axloqiy va intellektual xususiyatga ega) tarixan belgilangan me'yorlar doirasida saqlab qolishga imkon beradi. akseologiyaning milliy va ma'naviy negizlari bu;oila,maktab,mahalla va jamiyat hisoblanadi.
Bugungi kunda nazariy va uslubiy jihatdan keng doiradagi mavjud "ma'naviyat" va "axloq" tushunchalarini o'rganishga yondashuvlar.
Zamonaviy falsafiy, psixologik, pedagogik, ijtimoiy-pedagogik adabiyotlarda ma'naviyat turli pozitsiyalarda ko'rib chiqiladi: qanday qilib shaxsning uzluksiz o'zini-o'zi takomillashtirish jarayoni bo'lgan psixik hodisa; hayot mazmuni muammolarini hal qilishga yo'naltirilganlik sifatida; maqsadlilik, reja tuzish va unga intilish sifatida; ma'lum bir yo'l kabi umuminsoniy va madaniy qadriyatlarning keng doirasiga qaratilgan inson hayoti; butun insoniyat manfaati uchun o'z shaxsiy salohiyatini faol rivojlantirish qobiliyati sifatida; ongning qadriyat mazmuni sifatida; muayyan faoliyat turi sifatida; shaxsiy faoliyat tizimi va inson hayotining turli sohalari bilan munosabatlari sifatida; bilimga bo'lgan ehtiyojning individual ifodasi sifatida; izlash, assimilyatsiya qilish, yaratish va tarqatish sifatida shaxsiy o'zini o'zi anglash jarayonida ma'naviy qadriyatlar [1].
Shunday qilib, aytish mumkinki, "ma'naviyat" tushunchasining mazmunining keng doirasi tufayli pedagogika fanida bir ma'noli ta'rifga ega bo'lmagan ma'naviyatning inson hayotidagi ko'rinishlari.
Agar biz "axloq" tushunchasini "O'zbek tili lug'ati" bo'yicha hukm qilsak, u ichki, ruhiy fazilatlarni ifodalaydi boshqariladigan odam; axloqiy me'yorlar; ular bilan belgilanadigan xulq-atvor qoidalari va sifatlaridir.
Ko'rib turganimizdek, bu ta'rifda "ma'naviyat" va "axloq" tushunchalarining umumiy jihatlari ko'p.
Biz buni inson ongi va xulq-atvorining sifati sifatida qaraymiz, u o'zini yaxshiroq, madaniyat uchun o'zgartirish va o'zini o'zi belgilash qobiliyatida amalga oshiriladigan intellektual, hissiy, axloqiy, estetik qadriyatlar va munosabatlarning ajralmas majmui bilan tavsiflanadi. Axloq o'lchovlardan biri ma'naviyatdir.
Biz yoshlarni ma'naviy-axloqiy tarbiyalashda ilmiy-nazariy va uslubiy yondashuvlar akseologik tamoyillar doirasida hal etilishi kerak, deb hisoblaymiz.
Qadriyatlar yosh shaxsning ma'naviy-axloqiy tarbiyasining asosiy mazmunini belgilaydi. Rivojlangan ma'naviy-axloqiy qadriyatlar O'zbekistonning madaniy rivojlanish jarayoni "Ta'limni rivojlantirish strategiyasi O'zbekiston Respublikasida 2030 yilgacha". Bu xayriya, adolat, sharaf, vijdon, iroda, shaxsiy qadr-qimmat, ezgulikka ishonch, o'z, oila va Vatan oldidagi ma'naviy burchni bajarish istagini o'yg'otishga qaratilgan [5].
Aksariyat olimlarning fikriga ko'ra, qadriyatlar - bu kishilik jamiyati sivilizatsiyasini, madaniyatini butun bir spektorini o'z ichiga oladi va muqaddas dargoh oilada shakllanadi, sayqal topadi avloddan avlodga o'tadi.,odamlarning maqsadlari va xatti-harakatlarining me'yorlari, har bir inson ongida mavjud bo'lgan ko'rsatmalar haqidagi umumlashtirilgan asosiy g'oyalar. Pedagogik manbalarda shaxsning ma'naviy-axloqiy madaniyati deganda insonning o'z-o'zini anglashining eng yuqori holati tushuniladi, u manba va ijodiy kuch sifatida mavjudlikning eng yuqori qadriyatlariga qaratilgan odamlarning birgalikdagi hayoti va ularning o'zini o'zi yaratish qadriyatlarini shakillantirish [2].
Pedagogik akseologiya tizimida ma'naviy-axloqiy tarbiya qadriyatlarni o'zlashtirish, ularni sayqallantirish jarayoni sifatida quriladi.
U bir necha bosqichlarni o'z ichiga oladi: ta'limning real sharoitida qiymatni taqdim etish; uning birlamchi bahosi, ushbu qadriyatga hissiy jihatdan ijobiy munosabatni ta'minlash; qadriyat va uning ma'nosini ochib berish; idrok etilgan qiymatni qabul qilish; qabul qilingan qadriyat munosabatini harakatning real ijtimoiy sharoitlariga kiritish va o'quvchilarning muloqoti; yoshlar faoliyati va xulq-atvorida qadriyat munosabatini mustahkamlash. Shaxsning ma'naviy-axloqiy shakllanish maydoni, bizningcha, quyidagi qiymat yo'nalishlarini hisobga olgan holda rivojlanadi:
1) dunyoqarashning eng umumiy savollari, inson mavjudligi: dunyo nima, yaxshilik va yomonlik nima, ularni qanday tan olish kerak, nimaga va kimga ishonish kerak, ideal nima, inson va inson hayoti;
2) hayot muammolari: o'z hayotingizni qanday qurish kerak, qanday qadriyatlar o'zingiz uchun qaysi hayot tarzini afzal ko'rishni, kasbiy faoliyatda nimaga intilishni, kimni o'zingizga na'muna deb bilishni aniqlang;
3) axloqiy muammolar: odamlarga, qarindoshlarga, boshqalarga qanday munosabatda bo'lish do'stlar va dushmanlar, oilada munosabatlarni qanday o'rnatish, nizolarni qanday hal qilish, bolalarni qanday tarbiyalash, boshqa millat, boshqa madaniyat vakillariga qanday munosabatda bo'lish, boshqa e'tiqod.
Ma'naviy-axloqiy madaniyatning eng muhim ko'rinishlarini ajratib ko'rsatish mumkin (I.M.Ilyicheva): inson mavjudligining asoslari va hayotning mohiyatiga qiziqish, atrofimizdagi dunyoga ijobiy munosabat, umuminsoniy qoidalarga rioya qilish. qadriyatlar, boshqa odamlarga qiziqish, empatiya, yordam berishga tayyorlik, mavjudlik o'ziga nisbatan qadriyat pozitsiyasi, o'ziga ishonch, ochiqlik tajriba, turli nuqtai nazarlarga bag'rikenglik, o'z-o'zini takomillashtirish
uchun sharoit va imkoniyatlardan foydalanish qobiliyati, mas'uliyat, kundalik muammolar va manfaatlarning cheklangan doirasidan chiqib ketish istagi, hayotning ma'nosini izlash, xohish o'z imkoniyatlarini o'rganish va ro'yobga chiqarish, yangi ma'naviy qadriyatlarni yaratish va ularning jamiyatda taqsimlash, o'z-o'zini bilish va o'z-o'zini rivojlantirishga va jamiyat manfaatiga yo'naltirilgan faol maqsadli xatti-harakatlar [3].
Yuqoridagi qoidalardan kelib chiqib, shunday xulosa qilishimiz mumkinki, ma'naviy-axloqiy tarbiya yosh avlodda yuksak qadriyat yo'nalishlarini shakllantirishga qaratilgan tashkillashtirilgan va maqsadli pedagogik faoliyatdir.
Keng ma'noda ma'naviy-axloqiy tarbiya jamiyat va butun davlatning ajralmas, strategik, intellektual resursidir. Aksiologik yondashuv dastlab ma'naviy-axloqiy rivojlanish va tarbiyaning butun tizimini, milliy tarbiyaga asoslangan ta'limning butun yo'lini belgilaydi. eng oliy pedagogik qadriyat sifatida ideal, barcha zamonaviy ta'lim ma'nosi va asosiy milliy qadriyatlar tizimini belgilaydi.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Аксенова, Г.И. Российское образование в этнокультурном контексте / Г.И. Аксенова // Известия Академии педагогических и социологических наук. Вып. 7. - М.: Воронеж, 2003. - С. 138-143.
2. Бурцева, И.В. Аксиологический подход к развитию духовности студентов вуза / И.В. Бурцева // Мир науки, культуры, образования. - 2016. - № 2 (57). - С. 11-13.
3. Ильичева, И.М. Психология духовности: автореф. дис. ... д-ра псих. наук / И.М. Ильичева.- СПб., 2003. - 51с.
4. Крестовский, А.В. Духовно-нравственное воспитание как социально-педагогический феномен / А.В. Крестовский, В.А. Беловолов. // Сибирский педагогический журнал. - 2007. - № 3. - С. 192-198.
5. O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi
