Научная статья на тему 'МАЪМУРИЙ СУД ИШЛАРИНИ ЮРИТИШДА ТАРАФЛАРНИНГ ИШТИРОКИ: ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР МИСОЛИДА'

МАЪМУРИЙ СУД ИШЛАРИНИ ЮРИТИШДА ТАРАФЛАРНИНГ ИШТИРОКИ: ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР МИСОЛИДА Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
33
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маъмурий суд иш юритуви / тарафлар / аризачи / жавобгар / муаммо / ҳуқуқий ечимлар / қонунчиликни такомиллаштириш. / administrative proceedings / parties / applicant / defendant / problem / legal decisions / improvement of legislation.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Болтаев, Аслиддин Азимович

Мазкур мақолада маъмурий суд ишларини юритиш борасида амалга оширилаётган ишлар, унинг бугунги кундаги ривожи ҳамда судларнинг профессионал ёндашуви, ривожланган мамлакатлар маъмурий суд иш юритиш соҳасини тартибга солувчи ҳуқуқий асосларга оид масалалар ёритилган. Шунингдек, АҚШ, Буюк Британия, Германия, Франция, Швейцария, Хитой, айрим МДҲ мамлакатларининг маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги қонунчилигининг аҳамиятига тўхтанилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PARTIES' PARTICIPATION IN ADMINISTRATIVE COURT CASES: IN THE CASE OF FOREIGN COUNTRIES

This article discusses issues of administrative proceedings, its development today and the professional approach of the courts, issues related to the legal framework regulating the field of administrative proceedings in developed countries. Also, the importance of legislation on administrative proceedings in the USA, Great Britain, Germany, France, Switzerland, China, and some CIS countries was touched upon.

Текст научной работы на тему «МАЪМУРИЙ СУД ИШЛАРИНИ ЮРИТИШДА ТАРАФЛАРНИНГ ИШТИРОКИ: ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР МИСОЛИДА»

SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

МАЪМУРИЙ СУД ИШЛАРИНИ ЮРИТИШДА ТАРАФЛАРНИНГ

ИШТИРОКИ: ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР МИСОЛИДА

Болтаев Аслиддин Азимович,

Узбекистан Республикаси Бош прокуратураси академияси мустакил изланувчиси, asliddinboltayev@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада маъмурий суд ишларини юритиш борасида амалга оширилаётган ишлар, унинг бугунги кундаги ривожи уамда судларнинг профессионал ёндашуви, ривожланган мамлакатлар маъмурий суд иш юритиш соуасини тартибга солувчи ууцуций асосларга оид масалалар ёритилган. Шунингдек, АЦШ, Буюк Британия, Германия, Франция, Швейцария, Хитой, айрим МДХ, мамлакатларининг маъмурий суд ишларини юритиш тузрисидаги цонунчилигининг ауамиятига тухтанилган.

Калит сузлар: маъмурий суд иш юритуви, тарафлар, аризачи, жавобгар, муаммо, ууцуций ечимлар, цонунчиликни такомиллаштириш.

В данной статье рассматривается вопросы административного судопроизводства, его развитие на сегодняшний день и профессиональный подход судов, вопросы, связанные с правовой базой, регулирующей сферу административного судопроизводства в развитых странах. Также, была затронута важность законодательства об административном судопроизводстве США, Великобритании, Германии, Франции, Швейцарии, Китай, некоторых стран СНГ.

Ключевые слова: административное судопроизводство, стороны, заявитель, ответчик, проблема, правовые решения, совершенствование законодательства.

Маълумки, фукароларнинг хукук ва конуний манфаатларини химоя килиш азалдан доимо долзарб масала хисобланади. Айникса, маъмурий суд ишларини юритишда бир тарафдан хокимият ваколатларига эга субъект - маъмурий органларнинг иштирок этиши бу борада узига хосликларни келтириб чикаради. Бу эса, тарафларнинг хукукий макомига доир ёндашувларни тахлил килиш заруратини келтириб чикаради.

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN: 2181-1784

educational, natural and social sciences 4(01), Jan., 2024

SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 www.oriens.uz

Узбекистан Республикаси Конституциясининг 55-моддасида "Х,ар кимга уз хукук ва эркинликларини суд оркали химоя килиш, давлат органларининг хамда бошка ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг конунга хилоф карорлари, харакатлари ва харакатсизлиги устидан судга шикоят килиш хукуки кафолатланиши" белгиланган1.

Узбекистон Республикасининг маъмурий суд ишларини юритиш тугрисидаги кодексининг 40-моддаси суд жараёнида иштирок этувчи тараф сифатида аризачи хамда жавобгарни белгилайди. Бунда узларининг хукуклари ва конун билан курикланадиган манфаатларини химоя килиш максадида талаб такдим этаётган ёки манфаатларини кузлаб талаб такдим этилган фукаролар ва юридик шахслар аризачилар хисобланишса, ариза (шикоят) талаби каратилган маъмурий органлар, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари ва уларнинг мансабдор шахслари жавобгар тараф сифатида тан олинади. Бунда хар икки тараф хам тенг процессуал хукуклардан фойдаланиши кафолатланади2.

Маъмурий суд ишларини юритишда аризачи сифатида одатда, жисмоний шахслар курилсада, аслида ушбу тарафда хорижий ва халкаро ташкилотлар, шунингдек жамоат ва диний ташкилотлар иштирок этади. Бундан ташкари, ариза давлат органлари, фукароларни узини узи бошкариш органлари, сайлов комиссиялари, шунингдек бошка давлат органлари билан иш олиб борадиган органлар ва ташкилотлар, шунингдек мансабдор шахслар томонидан берилиши хам мумкин. Масалан, чет эл фукаросини Узбекистон Республикаси худудидан чикариб юбориш (МЖтК 225-модда).

Жавобгар сифатида турли шахслар, шу жумладан давлат хокимияти органлари, фукароларни узини узи бошкариш органлари, сайлов комиссиялари, шунингдек муайян маъмурий ваколатларга эга булган органлар ва ташкилотлар, мансабдор шахслар булиши мумкин. Масалан, нотариал харакатни амалга ошириш, фукаролик холати далолатномаларини ёзишни руйхатга олиш рад этилганлиги ёки нотариуснинг ёхуд фукаролик холати далолатномаларини ёзиш органи мансабдор шахсининг харакатлари (харакатсизлиги) юзасидан низолашилганда ушбу орган жавобгар тарзида ишда иштирок этади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Маъмурий суд ишларини юритиш хакида гапирганда, шуни таъкидлаш керакки, ушбу жараён суд иштирокчиларини аниклайди, уларга муайян хукук ва мажбуриятларни хам юклайди. А.А.Соловёвнинг фикрига кура, маъмурий

1 Узбекистон Республикаси Конституцияси. //Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 01.05.2023 й., 03/23/837/0241 -сон.

2 Узбекистон Республикасининг маъмурий суд ишларини юритиш тугрисидаги кодекси. Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 26.01.2018 й., 02/18/МПК/0627-сон.

SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

суд жараёнининг узига хос хусусиятлари унинг томонларининг хукукий макомига таъсир килади3.

Хитойда маъмурий суд ишларини юритишнинг асосий максади фукаролар ёки юридик шахсларга маъмурий органларнинг харакатлари ёки харакатсизлиги натижасида етказилган зарар учун компенсация олиш имкониятини бериш хисобланади4 . Бирок, ушбу мамлакат конунчилиги бизнинг Узбекистон Республикасининг маъмурий суд ишларини юритиш тугрисидаги кодекснинг 42-моддасида белгиланганидек ишга дахлдор булмаган жавобгарни алмаштириш институти хакида алохида коида белгиламайди.

Германияда маъмурий суд ишларини юритиш учун диспозитивлик принципи кулланилади, унга кура хукуклари бузилган шахс судга мурожаат килиши мумкин5. Ушбу мамлакат маъмурий судлари тугрисидаги конун маъмурий даъвони шакллантириш учун аник коидаларни белгилайди6.

Инглиз хукуки маъмурий суд ишларини юритиш борасида узига хосликни намоён килади. Хусусан, А^Шда маъмурий иш юритиш моддий ва процессуал маъмурий хукук нормаларини бирлаштиради, судлар эса фукароларнинг аризаларини куриб чикишда мухим ва асосий ролни уйнайди7. Асосийси, хукукни куллаш ва суд амалиёти процессуал коидаларга риоя килиш мухимлигини хам курсатади.

1787 йилги А^Ш Конституциясига киритилган узгартириш хаётдан, озодликдан ёки мулкдан махрум килишнинг конуний тартибини, шунингдек мулкни жамоат эхтиёжлари йулида фойдаланиш учун адолатли компенсацияни кафолатлайди8. А^Шдаги маъмурий суд иш юритиш коидаларига мувофик, аризалар судгача хам куриб чикилиши мумкин.

Франция маъмурий суд ишларини юритишда умумий ва маъмурий судлар уртасида юрисдикцияни фарклаш долзарб хисобланади. Суд жараёни префектнинг, томонларнинг илтимосига биноан ёки тегишли коидалар билан тартибга солинадиган судларнинг ташаббуси билан бошланади.

3 Соловьёв А.А. Общая характеристика правового положения сторон административного судопроизводства // Административное право и практика администрирования. 2018. №1. С. 33-43.

4 Козырин А.Н. Административное право зарубежных стран. М.: Спартак, 1996. 229 с. 50-б.

5 Силайчев М.В. Федеральный закон «Об административных процедурах» - предмет правового регулирования // Актуальные проблемы российского права. 2007. №2. С. 65-71. 67-б.

6 Силайчев М.В. Федеральный закон «Об административных процедурах» - предмет правового регулирования // Актуальные проблемы российского права. 2007. №2. С. 65-71. 68-б.

7 Чатурведи А.А., Капустин С.А. Административная процедура в США и ее правовое значение // Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. 2011. №9. С. 192-199. 193-б.

8 Конституция Соединенных Штатов Америки 1787 г. // Соединенные Штаты Америки. Конституция и законодательные акты: пер. с анг. / сост.: В.И. Лафитский, под ред. и со вступ. ст. О. А. Жидков. М.: Прогресс -Универс, 1993.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

Ю.Е.Аврутиннинг таъкидлашича, маъмурий суд ишини юритиш нафакат маъмурий хатоларни "тузатиш" вазифасини бажаради, балки ушбу хатолар содир этилиши натижасида хам юзага келади. Суд жараёни аллакачон бузилган ёки хукук борасидаги низони суд томонидан химоя килиш зарур булган пайтдан бошланади9.

Юкоридагилардан куринадики, хорижий мамлакатлар конун чикарувчи ва суд хокимияти асосий вазифа сифатида суд химояси учун томонларнинг тенг имкониятларини таъминлаш хисобланади. Маъмурий суд ишларининг асосий мазмуни фукарони давлат хокимиятининг узбошимчаликларидан химоя килишдир. Давлат хокимияти органи хукукий муносабатларда кучли субъект сифатида харакат килганлиги сабабли, унинг фаолияти компенсацион функцияга эга тегишли процессуал механизмлардан фойдаланган холда окилона чекланиши керак10.

Суд химоясини таъминлашга доир стандартлар хар бир фукаронинг судга мурожаат килиши учун кафолатланган имкониятни англатади. Маъмурий хукукларни химоя килиш нуктаи назаридан, уз фукаролик хукукларини амалга оширишга давлат органининг аралашуви ноконуний деб хисоблаган хар бир шахс учун инсон хукуклари буйича Европа судига мурожаат килиши кераклигини белгилайди. Бошкача килиб айтганда, ваколатли давлат хокимияти органи томонидан фукарога нисбатан кабул килинган карор ноконуний деб хисоблаган шахс тегишли хукук борасида судга шикоят килиши керак11.

Европа Конвенциясининг 6-моддаси маъмурий хужжатларни, шунингдек судда давлат органларининг харакатлари ёки харакатсизлигини куриб чикиш хукукини кафолатлайди. Суд химояси билан боглик Конвенциянинг асосий талаблари айрим низоларда яккол намоён булади.

Т.В.Звереванинг фикрига кура, буюк Британияда мамлакат миллий суд тизимига кирмайдиган, аммо фукаролар ва хокимият органлари уртасидаги низоларни куриб чикадиган ихтисослаштирилган трибуналлар (квази-суд) ташкил этилган, бунда хукукий низода хусусий шахсларнинг вакиллари, хокимият тарафда эса, давлат вакиллари иштирок килишади12.

9 Аврутин Ю.Е. Поможет ли административное судопроизводство обеспечить эффективность государственного управления? // Вестник Санкт-Петербургского университета МВД России. 2015. № 2. С. 40-50. 47-б.

10 Орлов А.В. Активная роль суда в административном судопроизводстве // Российский судья. 2016. № 8. С. 12 -15. 14-б.

11 Бондаренко А.В. СТАНДАРТИ ПРАВА НА ДОСТУП ДО СУДУ ТА СПРАВЕДЛИВОГО СУДОВОГО РОЗГЛЯДУ В АДМ1Н1СТРАТИВНОМУ СУДОЧИНСТВ1. // Науково-шформацшний вюник 1вано-Франк1вського ушверситету права ISSN 2618-0308 (Online) iменi Короля Данила Галицького: Журнал. Серiя Право. Вип. 15(27), Т. 2, 2023. 81-86-б.

12 Зверева Т.В. Особенности осуществления административного судопроизводства в России и зарубежных странах // Современные научные исследования и инновации. 2019. № 3 [Электронный ресурс]. URL: http://web.snauka.ru/issues/2019/03/88912 (дата обращения: 22.03.2021).

SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

BywK BpuTaHua MatMypufi cyg TapKuSura MatMypufi cyg Kupagu Ba y cyg-apHuHr, TpnöyHannap xaMga SomKa opraH Kapop-apuHu KypuS HuKumra BaKo-arau xucoS-aHagu13. fflyHuHrgeK, 6y KaSu BaKo-araapra anennaцнa cygu, o-ufi cyg, rpa^nHK cyg-apu, MarucTpaT cyg-apu xaM эгa.

A^ffl Ba BywK BpuTaHuaga y3ura xoc KBa3H-cygnap u^po этyвнн xokhmhat TH3HMHHHHr HXTHCOcnamraH opraH-apu cu^arnga MaB^yg Sy-uS, y-ap yMyMufi cyg-ap Su-aH Sup KaTopga MatMypuaT ycTHgaH Ha3opaTHH aMa-ra omupagu. BupoK, y-ap öom^apyB ^yH^ua-apuHu Sa^apMafigu Ba y-apHuHr TapKuSura cygta-ap эмac, Sa-Ku y3 Ba3H$anapuHH gouMufi paBumga Sa^apaguraH MaHcaSgop maxc-ap Kupagu. MatMypufi Hroo-ap yMyMufi ropucgu^ua cyg-apuga Sy-raHu Kaöu Kypuö nuKunagu14.

KynruHa puBo^naHraH MaM-aKaraapga cyg ^apaëHuHu TapTuöra co-yBHu a-oxuga npo^ccya- KoHyH-ap MaB^yg. Maca-aH, TepMaHuaga, 1960 fiu-garu "MatMypufi cyg um-apuHu ropuram Tyrpucuga^ru KoHyH ^--aHu-agu, A^fflga Ba afipuM mTaraapga "MatMypufi TapTuS Tyrpucuga^ru KoHyH (1946 fiu-), AHr-uaga 2007 fiu-ru "TpuöyHannap, cyg-ap Ba xyKyKHu Ky^-am Tyrpucuga^ru KoHyH, HcnaHuaga 1998 fiu-ru "MatMypufi cyg um-apuHu ropuram Tyrpucuga^ru KoHyH aMa- Ku-agu. fflßefi^pua Ba TepMaHuaga MatMypufi npo^gypa-ap $aKaT a-oxuga MatMypufi xy^^aT-apra Taan-yK-u Sy-ca, Opaнцнaga HopMarnB-xyKyKufi xy^^araapHu Tafiëp-am Ba KaSy- Ku-um ^apaëHuHu xaM TapTuSra co-agu15.

PuBo^-aHraH MaM-aKaraapga пpoцeccyan KoHyH-ap Tyrpucugaru WKopuga afiTuö yra-raH Mat-yMoT-ap acocuga Kyfiugaru xy-oca-ap HuKapum MyMKuH:

MatMypufi um-apHu TapTuSra co-yBHu a-oxuga пpoцeccyan KoHyH-ap puBo^-aHraH MaM-aKaraapga aMa- Ku-agu. Maca-aH, TepMaHua, AKffl, BywK BpuTaHua, HcnaHua Ba SomKa-ap. fflßefi^pua Ba TepMaHua KaSu Sat3u MaM-aKaraapga MatMypufi пpoцegypanap $aKaT a-oxuga MatMypufi xy^^araapra HucöaTaH кУnnaннnagн. Opaнцнaga KoHyH myHuHrgeK, HopMarnB-xyKyKufi xy^^araapHu Tafiëp-am Ba KaSy- Ku-um TapTuSuHu xaM TapTuSra co-agu.

Пpoцeccyan KoHyH-ap MatMypufi um-apHu TapraSra co-yBHu acocufi пpннцнпnap Ba TapTuS-apHu Se-ru-afigu. YmSy KoHyH-ap KynuHHa Typ-u cyg-ap Ba y-apHuHr BaKo-araapuHu, muKoaT Sepum TapTuSuHu, ganнnnapгa goup Kouga-apHu Ba cyg um-apuHuHr öomKa ^uxaT-apuHu Se-ru-afigu. ^ap Sup

13 C-ameRRo B.A. HeKoTopwe acneKTH agMuHncTpaTuBHofi мcтнцнн b 3apy6e®HHx cTpaHax u b Poccnn // Bonpocw poccuficKofi мcтнцнн. 2020. № 5. C. 250-261. 256-S.

14 C-enneHKo B.A. HeKoropbie acneKTH agMuHucTpaTuBHofi мcтнцнн b зapy6e®ннx cTpaHax u b Poccuu // Bonpocw poccnficKofi мcтнцнн. 2020. № 5. C. 250-261. 257-S.

15 gagameB P.C. AgMnHncTpaTnBHoe cygonpon3BogcTBo b EBpone. AgMnHncTpaTnBHHe cygw: cTaHoB-eHne nHcTnTyTa // Mo-ogofi yneHHfi. 2020. № 22 (312). C. 238-242.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

мамлакат маъмурий процессга узининг хукукий анъаналари ва институционал хусусиятларини акс эттирувчи узига хос ёндашувга эга. Масалан, Буюк Британияда ихтисослаштирилган суд (трибунал)ларнинг мавжудлиги функцияларни ажратиш ва ишларни янада самарали куриб чикиш имкониятини курсатади.

Процессуал конунларнинг асосий максади фукароларнинг суд химоясига булган хукукини, уларга хокимият органлари хатти-харакатлари устидан шикоят килиш механизмларини такдим этиш ва конун олдида тенгликни кафолатлаш оркали таъминлашга хизмат килади. Процессуал конунлар маъмурий одил судловнинг адолатли ва самарали ишлашини таъминлаш учун мухим восита булиб хизмат килади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. //Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 01.05.2023 й., 03/23/837/0241-сон.

2. Узбекистон Республикасининг маъмурий суд ишларини юритиш тугрисидаги кодекси. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 26.01.2018 й., 02/18/МПК/0627-сон.

3. Соловьёв А.А. Общая характеристика правового положения сторон административного судопроизводства // Административное право и практика администрирования. 2018. №1. С. 33-43.

4. Козырин А.Н. Административное право зарубежных стран. М.: Спартак, 1996. 229 с. 50-б.

5. Силайчев М.В. Федеральный закон «Об административных процедурах» -предмет правового регулирования // Актуальные проблемы российского права. 2007. №2. С. 65-71. 67-б.

6. Силайчев М.В. Федеральный закон «Об административных процедурах» -предмет правового регулирования // Актуальные проблемы российского права. 2007. №2. С. 65-71. 68-б.

7. Чатурведи А.А., Капустин С.А. Административная процедура в США и ее правовое значение // Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. 2011. №9. С. 192-199. 193-б.

8. Конституция Соединенных Штатов Америки 1787 г. // Соединенные Штаты Америки. Конституция и законодательные акты: пер. с анг. / сост.: В.И. Лафитский, под ред. и со вступ. ст. О. А. Жидков. М.: Прогресс-Универс, 1993.

SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

9. ABpyTHH ro.E. noMO^eT hh agMHHucTpaTHBHoe cygonpou3BogcTBo o6ecnenHTb э$$eктнвнocтb rocygapcTBeHHoro ynpaBneHHa? // BecTHHK CaHKT-neTepöyprcKoro yHHBepcuTera MB^ POCCHH. 2015. № 2. C. 40-50. 47-6.

10. OpnoB A.B. AKTHBHaa pont cyga b agMHHucTpaTHBHoM cygonpou3BogcTBe // Pocchhckhh cygta. 2016. № 8. C. 12-15. 14-6.

11. EoHgapeHKo A.B. CraHgapTH npaBa Ha gocTyn go cygy Ta cnpaBegnuBoro cygoBoro po3raagy b agMiHicTpaTHBHoMy cygonuHcTBi. // HayKoBo-m^opMa^ÖHHH bïchhk iBaHo-OpaHKÏBctKoro yHiBepcuTeTy npaBa ISSN 2618-0308 (Online) iMeHi Kopona ^aHuna TanH^Koro: ^ypHan. Cepia npaBo. Bun. 15(27), T. 2, 2023. 81-

12. 3BepeBa T.B. Oco6eHHocTH ocyrnecraneHHa agMHHHcTpaTHBHoro cygonpou3BogcTBa b Pocchh h 3apy6e^Hbix cTpaHax // CoBpeMeHHbie HaynHbie uccnegoBaHua h нннoвaцнн. 2019. № 3 [3neKTpoHHbiö pecypc]. URL: http://web.snauka.ru/issues/2019/03/88912 (gara o6pa^eHHa: 22.03.2021).

13. CnenneHKo B.A. HeKoTopbie acneKTbi agMHHHcTpaTHBHoö rocтнцнн b 3apy6e^HMx cTpaHax h b Pocchh // Bonpocbi pocchhckoh rocтнцнн. 2020. № 5. C. 250-261. 256-6.

14. CnenneHKo B.A. HeKoTopbie acneKTbi agMHHHcTpaTHBHoö rocтнцнн b 3apy6e^Hbx cTpaHax h b Pocchh // Bonpocb pocchhckoh rocтнцнн. 2020. № 5. C. 250-261. 257-6.

15. ^agarneB P.C. AgMHHucTpaTHBHoe cygonporoBogcreo b EBpone. AgMHHHcTpaTHBHbe cygbi: craHoBneHHe HHcTHTyTa // Monogofi yneHbifi. 2020. № 22 (312). C. 238-242.

86-6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.