Научная статья на тему 'МАМЛАКАТИМИЗ МИЛЛИЙ ЮКСАЛИШНИНГ ИЖТИМОИЙФАЛСАФИЙ АСОСЛАРИ'

МАМЛАКАТИМИЗ МИЛЛИЙ ЮКСАЛИШНИНГ ИЖТИМОИЙФАЛСАФИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
8
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
миллий тараққиёт / маънавий юксалиш концепция / ҳаракатлар стратегияси / миллий қадриятлар

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Б.Ж.Шамсиддинов

Миллий тараққиёт ва маънавий юксалиш жараёнини ўрганишга доир турли хил ижтимоий-фалсафий қарашлар тизимини илмий жиҳатдан таҳлил ва тадқиқ қилиш, уни амалий ҳаётга жорий этиш зарурати нафақат бизнинг мамлакатимизда балки бутун жаҳон миқёсида долзарб аҳамиятга эга масалалардан бирига айланиб бормоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАМЛАКАТИМИЗ МИЛЛИЙ ЮКСАЛИШНИНГ ИЖТИМОИЙФАЛСАФИЙ АСОСЛАРИ»

МАМЛАКАТИМИЗ МИЛЛИЙ ЮКСАЛИШНИНГ ИЖТИМОИЙ-

ФАЛСАФИЙ АСОСЛАРИ

Б.Ж.Шамсиддинов КДПИ

Аннотация: Миллий тараккиёт ва маънавий юксалиш жараёнини урганишга доир турли хил ижтимоий-фалсафий карашлар тизимини илмий жихатдан тахлил ва тадкик килиш, уни амалий хаётга жорий этиш зарурати нафакат бизнинг мамлакатимизда балки бутун жахон микёсида долзарб ахамиятга эга масалалардан бирига айланиб бормокда.

Калит сузлар: миллий тараккиёт, маънавий юксалиш концепция, харакатлар стратегияси, миллий кадриятлар

SOCIO-PHILOSOPHICAL FOUNDATIONS OF THE NATIONAL PROGRESS OF OUR COUNTRY

BJ.Shamsiddinov KSPI

Abstract: The need to scientifically analyze and research the system of various socio-philosophical views on the study of the process of national development and spiritual growth, and to introduce it into practical life is becoming one of the most important issues not only in our country, but also on a global scale.

Keywords: national development, spiritual development, concept, action strategy, national values

Миллий тикланиш, тараккиёт ва юксалиш жуда кенг, чукур, мураккаб тарихий жараён булиб, у миллатимиз хаётининг хамма сохаларни: иктисодиётни хам, сиёсий фаолиятни хам, маънавиятни хам, илм-фан, тил, тарих, урф-одатлар, хунармандчилик, меъморчиликни хам, инсон камолоти билан бевосита дахлдор барча омилларни ижобий жихатлари асосланган. Жуда куп миллат ва элатлар истикомат килаётган мамлакатда киска муддатда миллий тикланишга бирданига эришиб булмайди. Миллий тикланиш узок давом этадиган, куп йилларни уз ичига камраб оладиган мураккаб жараёндир. Мамлакатимиз янги ривожланиш боскичи даврида, демократик ислохотларни янада чукурлаштириш жараёнининг жадаллашуви муаммосини хал этиш, бевосита инсон манфаатларининг ечими, унинг мавжуд ижтимоий, иктисодий мухитга мослашуви, ислохотлардаги бевосита иштирокини юксалтиришни талаб килади.

Мамлакатимизда миллий юксалиш концепцияси асосида ижтимоий ривожланиш буйича узига хос тизим шаклланаётганини ушбу кунларгача амалга оширилган мухим вазифалар ва хукумат томонидан кабул килинган дастурларда куришимиз мумкин. Бу борада 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга оширилаётгани, "Обод кишлок", "Обод ма^алла", "Ёшлар - келажагимиз", "Беш ижобий ташаббус" каби дастурлар ахолини янгича фикрлаш ва ишлашга сафарбар этишда мухим роль уйнамокда. Бунинг натижасида, хатто мамлакатнинг энг чекка худудлари, марказлардан олисда жойлашган кишлокдарнинг хам меъморий киёфаси тубдан янгиланиб, ахолининг турмуш фаровонлиги юксалтирилмокда1, деган фикрга кушилади. Миллий гоямизнинг бош гояси "Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари". Юксалиш - харакатни талаб килади. Демак, миллий гоямиз харакатлар мафкураси булади. Миллий гоя одамларга ислохотлар ким учун, нима учунлигини ва маънавий ахамиятини тушунтиради.

Миллий юксалиш концепциясининг тадрижий ривожланиш боскичлари «Халк давлат органларига эмас, давлат органлари халкка хизмат килиши керак», «Инсон манфаатлари хамма нарсадан улуг», «Халк бой булса, давлат хам бой ва кудратли булади», «Халк биздан рози булса, ишимизда унум ва барака булади», «Адолат-конун устуворлигида», «Маънавият булмаган жойда хеч качон адолат булмайди!», «Инсонларнинг дарду ташвишларини уйлаб яшаш-одамийликнинг энг олий мезонидир» сингари тамойиллар хаётга жорий килинмокда. Бу эса миллий гоянинг халк иродаси сифатидаги макомини оширишга хизмат килишини асослайди. Бу эса, миллий гоя хар бир инсоннинг узини англаши ва жамиятда тутган мавкейини хис килиши жараёнида шакллана бошлайди. Инсоннинг шахс сифатида шаклланиши эса унинг узини англашидан бошланади.

Миллий гоя миллат вакилларининг иктисодий ахволи, сиёсий карашлари ва бошка жихатларидан катъи назар, уларнинг ягона гоя атрофида бирлаштиришни ифодалайди. Шунинг учун хам миллий гоя мамлакатда баркарорлик, тинчлик ва тараккиёт учун асос була оладиган мухим омил хисобланади. Шу маънода, шахс маънавиятини юксалтиришда миллий гоя ва миллий узликни англаш узаро алокадор.

Миллий юксалиш жараёнининг жамият ижтимоий-маънавий тараккиётига таъсирининг синергетик методологиясининг замирида мураккаб тизимлар хулк-атворини узгартириш йулларининг маълум туплами мавжудлиги тугрисидаги караш ётади. Бу келажакнинг мавхумлигини, келгуси ривожланиш йулларини танлаш билан боглик бекарорликлар мавжудлигини англатади. Халкимиз босиб утган тарихий йулда шаклланган миллий ва диний кадриятларга нисбатан

1 https://uza.uz/uz/posts/Узбекистоннинг миллий тикланишдан миллий юксалиш сари дадил одимлари ITiy^^^BI 346 ISSN 2181-063Х/ Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)

жамиятимиз аъзоларида хурмат ва эътикод туйгуларини камол топтириш максадида миллий-маънавий ва диний-рухий меросимизнинг тарихий илдизларини урганиш хамда тахлил этиш ва уларнинг шахс дунёкарашига таъсири даражасини курсатиш зарур.

Миллий кадриятлар кишиларнинг табиий, тарихий ва ижтимоий бирлигини таъминлайдиган этник маконда шаклланади. Ранг-баранг тарзда, турли шаклларда намоён булади, кишиларнинг онгига, хаёт тарзига узига хос тарзда таъсир килади. Шунингдек, миллий кадриятларни кишиларнинг узаро муносабатларида, ижтимоий фаолиятларида кузга ташланиб туришидан хамда ана шу муносабат, фаолият, максад, эхтиёж ва интилишлар учун маънавий асосдан билиб олса булади.

Миллий кадриятлар табиатига кура, тор доирада тухтаб колмайди, балки равнак топиб, турмуш жараёнида янгиланиб, бошка халклар кадриятларининг ютуклари билан бойиб боради. Аёнки, хар бир эл, элат, уруг ёки халкнинг урф-одатларида узига хослик булади. Узига хос кадриятларни бошка жойда, бошкача тарзда яшаётган кишиларнинг тарозиси билан улчаш ёки бу масалада бошкаларнинг хакам булиши максадга мувофик эмас. Умуминсонийлик туйгуси факат уз халки кадриятини ардоклаш, куз-куз килиш ва бошкалар орасига ёйиш учун интилишга асосланмайди, балки хар бир халк, элат, уруг кадриятларини кандай холатда булса, шундайлигича кабул килиб, уларни хурмат килишдан бошланади.

Узбекистонда сунгги йилларда миллий-диний кадриятларимизни тиклаш ва ривожлантириш, эътикод эркинлигини таъминлашга алохида эътибор каратилмокда, турли миллат ва элатлар уртасида тотувлик, ахиллик ва хамжихатлик мухити тобора юксалиб бормокда.

Халкимизнинг ислом маданияти ва цивилизациясига кушган улкан хиссасини мамлакатимиз ва дунё жамоатчилигига етказиш, табаррук кадамжоларни обод килиб, зиёратгохларга айлантириш, буюк аждодларимизнинг илмий-маънавий меросини чукур урганиш ва таргиб этиш борасида бошлаган хайрли ишларимиз илму маърифатнинг кадрига етадиган эл-юртимиз ва халкаро хамжамият томонидан тулик куллаб-кувватланмокда2 деган фикрга кушилади. Бу эса, Узбекистонда фукаролик жамияти мамлакатимиздаги узига хос хусусиятларга мувофик шароитда мавжуд булиб, демократия туфайли юзага келган ва тобора юксалиб бораётган кулайликлар натижасида улкамизда миллий, ахлокий, диний кадриятлар тикланиб, мустакиллигимизнинг маънавият заминлари теранлашиб, халкимизнинг маданий-маънавий савияси, хукукий билим ва маданияти усиб бормокда. Буларнинг хаммаси иктисодий ва сиёсий мустакиллигимизнинг конуний окибати ва бундан кейинги усиши, ривожланиши

2Мирзиёев Ш.М. Миллий тикланишдан - миллийюксалиш сари. -Т.: Узбекистон, 2020. - Б. 338.

347 ISSN 2181-063Х/Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)

ва табора мустахкамланишининг мухим омили, маънавий камолотимизнинг зарур шартидир.

Шахс дунёкарашида янгича тафаккур нафакат тафовутларда, балки янгича хаёт учун зарур булган куникмаларда хам намоён булишини асослайди. Миллий юксалишнинг асоси миллий кадриятларни умуминсоний кадриятларга йуналтириш барча ижтимоий гурухлар ва жамоалардан уз манфаатлар фаолиятларини халкаро муносабатларга инсонпарварлик рухини сингдириш йули билан каратишни такозо этишида деб таъкидлайди. Шу боис, «Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари» деган дастурий гоя асосида, ёшларни она юртга садокат рухида тарбиялаш, уларда ташаббускорлик, фидоийлик, ахлокий фазилатларни шакллантириш - ута шарафли вазифадир3, деган фикрга кушилади. Узбекистон тараккиётининг янги боскичида шахс хаётини фаровонлаштиришга булган муносабат миллий юксалишга боглик булади.

Тадкикотда, миллий юксалиш концепциясини амалга оширишнинг объектив ва субъектив омиллари тараккиёт натижасида амалий фаолият ва жамиятни ислох килишни ривожлантириш максади хисобланади. Шунингдек, юксалишни хис этиш учун инсон маънавиятини шахс сифатида англагандан бошлаб, умрининг охиригача шакллантиради ва ривожлантириб боришига боглик булиши урганилган.

Тараккиётнинг янги боскичида мамлакатнинг тарихий ривожланиш жараёни халкимизнинг маънавий бойлигини саклаб, туплаб авлодларга етказиб келгани, халкимизда бирдамлик, ватанпарварлик ва миллий гурур хиссини тарбиялаганини эътироф этган холда, маданиятнинг устуворлигига ургу бериш, жамият хаёти сифатининг янада юкори даражасини таъминлаш, унда фукароларнинг бахамжихат булишига эришиш, маънавиятли, масъулиятли, мустакил фикрловчи ижодкор шахсни шакллантириш асосий мазмуни эканлиги асосланган.

Миллий юксалиш концепциясини амалга оширишни умуммиллий харакатга айлантириш заруратини асослайди. Узбекистон тараккиётининг янги боскичида халкимиздан беркитилган узини бой тарихига эга булган миллий маънавиятимизни тиклаш, уни халкимизнинг келажагини уйлаб, юртимизнинг равнаки йулида ривожлантириш буйича амалга оширилаётган улкан ишлар, шунингдек, бу борада олдимизда турган вазифалар белгилаб олинганлигига эътибор беради.

Дунёда булаётган маданий узгаришлар юртимизнинг хар бир ватанпарвар фукаросини хушёрликка чакиради. Чунки, маънавий-маърифий жараёнларни ташкил этишда яхлит тизим ишлаши зарурлиги, халкимиз, айникса ёшларни

3Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси Узбекистон, 2020.- Б 28.

маънавий тахдидлардан химоя килиш борасида ташкилий-амалий ишлар манзилли ва тизимли амалга ошириш мухим ахамиятга эга хисобланади. Муаллиф фикрича, миллий юксалиш эса инсонпарварлик гояларига содиклик, хурфикрлилик, виждон ва дин эркинлиги коидаларини карор топтириш ва ижтимоий адолат, тамойилларини руёбга чикариш Узбекистон танлаган йулининг асосий негизини ташкил этади.

Ижтимоий-сиёсий хаётдаги хурфикрлилик, уз навбатида ижтимоий онг барча шаклларининг ривожига катта таъсир курсатиши урганилган. Миллий юксалиш концепциясини амалга оширишни умуммиллий харакатга айлантириш учун аввало хукукий давлат, яъни конун устуворлиги жамият учун мухим назарий ва амалий асос булади.Инсон хукук ва эркинликларига амал килишини таъминлаш, хар бир шахснинг кадр-кимматини эъзозлаш биз барпо этаётган очик, эркин ва адолатли жамиятнинг ажралмас хусусиятидир4. Яъни, очиклик ва адолат мухим хусусиятлардан бири эканлигини англанилади. Сукрот «Конунийлик адолатлиликнинг курсаткичидир, адолат ва хар кандай эзгулик билимдан ташкил топган, эзгулик воситасида амалга ошириладиган хар кандай нарса эса маънавий гузалликдир5» эканлиги, Афлотуннинг «Каерда конунлар кучга эга булмаса ёки кимнингдир хукми остида булса, уша жойда давлат халокатга якин деб биламан. Каерда конун хукмдорлар устидан хукмрон, хукмдорлар конунлар кули булса, уша жойда давлат равнак топади6» деган фикрлари хозирда хам уз ахамиятини йукотмаган..

Шунингдек, миллий юксалишнинг асосларидан бири хукукий маданият булса унда хукукий маданият - хукукий тафаккур, юридик техника (услубият) ва хукукий тажрибанинг мужассамлиги, бошкаларида эса - ахоли хукукий муносабатлари сохасидаги ижтимоий ахамиятга молик ижодий фаолият шаклларидан бири сифатида бахоланиши хамда хукук меъёрлари институтларида ва мазкур ходисаларни бахолаш кобилияти7 унинг таркибий кисмларини миллий юксалишнинг асосий омиллари булишини далиллайди. Жамият ва давлат фаровонлиги баркамол авлодни вояга етказиш билан кафолатланади. Жамият ичидан етишиб чикадиган етук, баркамол шахслар миллий юксалишнинг пойдеворини куяди. Бу эса, ахлокий-маънавий таълим-тарбия жараёнида камолга эришган шахсдир. Шу уринда немис файласуфи Иоганн Фихте узликни англаш миллий юксалишга асос эканлигини куйидагича ифодалайди, «Уз-узингни идрок эт, атрофингни ураб турган хамма нарсадан нигохингни уз ва ботинингга бок8». Демак, миллий юксалишни амалга

4Мирзиёев Ш.М. Миллий тикланишдан-миллий юксалиш сари. Тошкент. Узбекистон. 2020. - Б 115.

5НерсесянцВ.С.Философия права. Москва.Норма-Инфра,1999.- c. 408-409.

^арб фалсафаси.Тошкент.Шарк,2004. -Б108.

7ТаджихановУ.,Саидов А. Хукукий маданият назарияси. 1-Жилд.-Тошкент:УзР ИИВ Академияси, 1998. - Б 26.

8Х,акикат манзаралари. 96 мумтоз файласуф.-Тошкент. Янги аср авлоди. 2002. - Б 344.

ПссШ^^Ш] 349 ISSN 2181-063Х/ Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)

omupumHHHr oSteKTHB Ba cySteKTHB oMH..apHHHHr y3ura xocnuru TatnuM-TapSua ;apaeHH SocKH^napura SoF.HKgup. ffly HyKTau Ha3apgaH ^bmhothh MH..Hfi WKcannmHHHHr cySteKTH Su.aH yHHHr oSteKT.apu ypTacugaru guaneKTHK a.oKagop.HKHH TagKHK KH.Hm h^thmohh MyHocaSaraapHH Su.HmHHHr acocufi Ba Myx,HM KareropHflnapugaH Supugup. ^aMHATHH u;THMoHfi-MagaHHfi эxтнe^пaрн Tapuxufi TapaKKHeT SocKH^napuga Ma3Kyp MyHocaSaraapHH hhmhh Sanum Ba HHCOHHHHr SyryH h^thmohh ^aonHATHgaru ypHHra Sofhhk. Munnufi MKcanumga SaFpuKeHrauK, aBBano Typ.H h^thmohh rypyxnap, TaSaKanap, cuH^.ap ypTacuga x,aMKopnHK, MH..araapapo ToTyB.HK, guH.apapo Mypoca Ba yMyMMH..Hfi TapaKKueT fiynuga ;Hnc.amHm TaMofiunnapura TaaHuS uHgHBugya. - maxcufi, ;aMoaBHfi-rypyxHH Ba MHnnHH-yMyMHHCOHHH MaH^aaraapHH yfiFyHnamTHpumra xH3Mar KH.agH. EyHHHr acocufi mapTH, axroKHfi Ba xyKyKufi TaMofiunu - x,ap KaHgafi H^THMOHH-cnecHH cySteKT.apHHHr HKTHcogufi, cuecufi, MatHaBHfi, MagaHHfi, Matpu^ufi MaH^aaraapura, cof.om эxтнe^пapннн ycumura Ba y.apHH KoHgupumra 3HeH eTKa3MacnHKgHp.

Munnufi WKcanHmHHHr oSteKTHB Ba cySteKTHB oMH..apH SaFpuKeHraHKHHHr SomKanapra 3ueH eTKa3Mac.HK mapTH, KOHyHHH^HK Sopacuga, hhcoh xyKyKgapHHH Myx,o^a3a KH.umga xa.Kapo xyKyKHHHr MH..Hfi xyKyKgaH ycTyBopnuruHH эtтнpo$ этнmga HaMoeH Sy.agu. YmSy TaMofiu. Sup ToMoHgaH hhcoh эpкннпнкпapн Ba xyKyK.apHHH TatMHH.amra, hhcohhhot SaFpuKeHrauK cySteKTH cu^arnga h^thmohh MyHocaSaraapga ;aMHAT TapaKKueTHHHHr MaKcagHHH aHr.aS, HmTHpoKHHH TatMHH.am, yHra HHcoHnapBap.HK Ma3MyHHHH SaFHmnafigu. Hkkhhhh ToMoHgaH, MatHaBHfi-Matpu^ufi SaFpuKeHrauK gaB.ar SomKapyBHHHHr oSteKTHB xapaKTepura 3ug Sy.uS, ^yKapo.ap, ;aMoa.ap, этннк rypyxgap MyHocaSaraapuHH geMoKpaTHK TaMofiunnapra Kypa TaKoMunnamTupum acocugup.

MH..Hfi WKcanum кoнцепцнacннн yMyMMH..Hfi xapaKarra afinaHTupum 3apypaTH ;aMHar xaeTHHH geMoKparaamrapum ;apaeHHHH aHaga nyKyp.amTHpum, yHHHr H3HH..HrH Ba caMapagopnuruHH TatMHH.am - MaM.aKarga aMa.ra omupunaeTraH cuecufi ucnoxpraapHHHr энг acocufi fiyHanumu Su.aH SoF.HKgup.

OoMfla^aHM^raH ap&ftwemap

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.