CC BY
3УДК 334.72.4(476) Б01 10.52928/2070-1632-2022-62-12-28-34
МАЛОЕ ПРАДПРЫМАЛЬНЩТВА: НАПРАМК1 РОСТУ ДЗЕЛАВОЙ АКТЫУНАСЦ1
канд. экан. навук, дац. Г.К. КРАМАРЭНКА (Брэсцт дзяржауны тэхтчны утвератэт)
У артыкуле прыведзены высновы даследавання асабл1васцей развщця м1кра- I малых прадпрыемствау (МП) у кратах ЕС I БеларусI за 2005 - 2020 гг. Дынамка асноуных паказчыкау дзейнасцI МП прыведзена у кан-тэксце аналгзу умоу вядзення бгзнэсу у гэтых кратах. Прадстаулена група мер дзяржаунага рэгулявання МП з пазщыи 1х узаемасувязI з асноунымI напрамкамI удзелу МП у вырашэнн! рэггянальных эканам1чных задач. Па даных анкетавання траунжоу МП аутарам выдзелены праблемы дзейнасцI МП. Прапанавана методыка разл1ку ттэнсгунасцг развщця МП I ацэнк яго уплыву на рост эканомт з пазщып ствараемага прадукта для удаклад-нення Iснуючага метадычнага тструментарыя прагназавання развщця МП. Даследаванне наюравана на выка-рыстанне у большай меры патэнцыялу МП Беларус!.
Ключавыя словы: м1кра-1 малыя прадпрыемствы, дзелавое асяроддзе, дзяржаунаерэгуляванне прадпрымальнщтва.
Уводзшы. Ва умовах ]шжнародных санкцый, яшя прадугледжваюць абмежаванш на гандлёвую i экана-]шчную дзейнасць прадпрымальшкау Беларус з замежньЕШ крашам^ роля мшра- i малых прадпрыемствау (МП) у рашэнш задачы iмпартазамяшчэння надзвычай высокая, нельга яе недаацэньваць. У гэтым пытанш МП могуць дапамагчы эканомщы за кошт паставак на унутраны рынак падобных таварау айчыннай вытворчасщ, тым самым забяспечваючы працай мясцовае насельнiцтва i памяншаючы залежнасць ад iмпарту1. Дзякуючы гэтаму, МП здольныя знiзiць залежнасць ад санкцыённых абставш. Удзел малога бiзнэсу у iмпартазамяшчэннi у галiнах эканомiкi магчымы тольш у выпадку наяунасщ адпаведных вытворчых магутнасцей i выпуску канкурэнтаздоль-най прадукцыi па рыначных цэнах. Знiжэнне iмпартнай залежнасцi красны магчыма за кошт выкарыстання МП iнавацый i стымулявання iнвестыцый у галiнах эканомш, стварэння новых вытворчасцей.
У Беларус iснуюць праблемы, як1я уплываюць на развщцё МП. Неабходна выявщь найважнейшыя з iх i магчымасцi iх рашэння. У сувязi з гэтым узшкае неабходнасць частковага удасканалення юнуючай сiстэмы дзяржаунай падтрымк1 МП. Мэтай даследавання з'яуляецца аналiз станоучага вопыту развiцця i падтрымк1 МП замежных кра1н, а таксама выяуленне магчымасщ яго прымянення у беларуск1х умовах.
Асноуная частка. Малое прадпрымальнiцтва з'яуляецца асновай эканомiкi, якая функцыянуе па законах попыту i прапановы з перавагай прыватнай уласнасцi i свабоды выбару. МП маюць патэнцыял у вырашэнш эканамiчных (эфектыунае выкарыстанне рэсурсау) i сацыяльных (беднасць, гендэрная няроунасць, высок! узровень беспрацоуя, шш.) праблем. Яны забяспечваюць стварэнне новых працоуных месцау, папауненне бю-джэту, развщцё наватарства i iнавацыйнай дзейнасцi. Таксама яны уносяць пэуны уклад у фармiраванне канку-рэнтнага асяроддзя2 [2, с. 135], што для развщця эканомш мае першаснае значэнне.
Уплыу МП на эканом^ Беларусi i неабходнасць удасканалення дзелавога асяроддзя МП падкрэслiвалi мнопя вучоныя. У навуковых працах В.Л. Сiмановiч, М.1. Балашэвiч, Т.П. Быкавай, В.Я. Лялiнай, У.1. Ляшэнк1, К.В. Паулавай, В.В. Хахулшай, 1.В. Мальгiнай, В.В. Тышлека, Г.А. Яшавай, В.Г. Вайнулавай i шш. быт дэталёва разгледжаны дадзеныя пытанш з пазщып навуковых штарэсау гэтых вучоных. Так, В.Л. Сiмановiч раскрывае дадзеную праблему з пазщып уплыву шавацыйнай дзейнасцi МП на развщцё рэпянальнай эканомiкi. На думку М.1. Балашэвiча, МП шмат у чым вызначаюць тэмпы эканамiчнага росту, занятасщ насельнiцтва, вызначаюць структуру i якасць ВУП. Т.П. Быкава вывучае ролю МП у прыцягненш фiнансавых сродкау у нацыянальную эканомiку, акцэнтуе увагу на пытаннях аб суадносiнах дзяржаунага рэгулявання i самарэгулявання МП. К.В. Паулау вывучае перспектывы удзелу МП у працэсэ прыстасавання эканомiкi i сацыяльнай сферы да сучас-ных рэалiй. Шэраг шшых беларускiх вучоных акцэнтуюць увагу на iнвестыцыйным патэнцыяле МП, выкары-станнi швестыцыйных рэсурсау рэгiёну [1, с. 20; 2, с. 102]. У цэлым, пры аглядзе навуковых прац у гэтай галше можна вызначыць наступныя падыходы да абгрунтавання уплыву МП на эканомшу Беларусi: разглядаюцца аспекты уплыву у !х сукупнасцi i узаемасувязi; дэталёва аналiзуюцца асобныя аспекты уплыву МП на эканомшу Беларуа (эканамiчны, фiнансавы, кiраунiчы, псiхалагiчны, сацыяльны, шш.). У дадзеным артыкуле будуць прыведзены высновы з праведзенага даследавання заканамернасцей развiцця мiкра- i малых прадпрыемствау у замежных крашах i Беларусi за 2005 - 2020 гг.; будуць выяулены магчымыя к1рунк1 росту дзелавой актыунасщ беларуск1х МП з улiкам станоучага вопыту замежных краш па падтрымцы дзейнасцi так1х суб'ектау.
Роля i месца МП у сiстэме эканашчных адносiн, канкурэнтаздольнасцi эканомiкi, нацыянальнай бяспеш у мнопм залежаць ад узроуню развiцця нацыянальнай эканомiкi, гiсторыка-культурных асаблiвасцей краiны. Аналiз дзейнасцi МП у крашах ЕС за 2005 - 2020 гг. прывёу к наступным вышкам. Так, у ЕС сярэдняя колькасць работшкау МП складае не больш за 20 чалавек. МП забяспечваюць 2/3 прыросту новых працоуных месцау. Доля
1 Б01: https://doi.org/10.46782/1818-451Q-2Q22-1-17-34.
2 Б01: https://doi.org/10.29235/1817-7204-2Q2Q-58-2-135-142.
МП у ВУП складае каля 55% [1, с. 28]. У ЕС юнуюць наступныя крытэрьп вызначэння МП: колькасць працуючых -не больш за 49 чалавек; таваразварот - не больш за 40 млн. еура; балансавы кошт актывау - не больш за 27 млн. еура. На малюнку 1 прыводзяцца i супастауляюцца тэмпы росту аб'ёмау вытворчасцi, колькасц МП, колькасцi работшкау МП у ЕС за 2005 - 2020 гг. Дадзеныя паказчыш адлюстроуваюць штэнаунасць развiцця МП. Найболь-шыя значэнш iх прыпадаюць на 2011, 2014 i 2020 гг.3.
120 110 100 90
2019
2020
2005 2008 2011 2014 2017 2018 I Темпы росту аб'ёмау вытворчасц прадукцып
I Темпы росту колькасщ малых прадпрыемствау 1 мшрааргашзацый I Темпы росту колькасц работшкау малога прадпрымальнщтва
Малюнак 1. - ПаказчыК дзейнасц1 МП у эканомщы ЕС, %
Па дадзеных дыяграмы ввдаць, што у ЕС за 2005 - 2020 гг. назiраецца рост колькасщ МП, яш у сярэднiм па крашах склау 106% у год. Для МП характэрна высокая шчыльнасць у разлiку на 1000 жыхароу. У сярэднiм па кра1нах яна вагаецца ад 35 да 55 МП. Найбольш высокая значэннi паказчык дасягае у Чэхii - 86, у Партугали -83, у 1спанп - 72, у Ггалл - 68, у Швецыi - 65 [1, с. 28], дзе шматбакова стымулюецца самазанятасць, падтрымль ваецца аргашзацыя уласнай справы. Для параунання, доля буйных прадпрыемствау у агульнай колькасцi суб'ектау прадпрымальнiцтва у ЕС складае да 1%, а iх шчыльнасць у разлшу на 10000 жыхароу - у сярэдшм па крашах 1 суб'ект [1, с. 28]. МП у ЕС працауладкоувае каля 45% насельнщтва. У большай колькасщ гэта жыхары буйных гарадоу, занятыя у сферы паслуг. За 2005 - 2020 гг. выяулены адносна устойлiвыя штогадовыя тэмпы росту колькасщ работшкау МП, якiя у сярэднiм па кра1нах ЕС склалi каля 102,5% у год. У 2020 г. значную занятасць насельнщтва на МП мелi Германiя (54%), Францыя (53%), Швецыя (47%), Аустрыя (52%), Польшча (47%)4, а сярэдняя колькасць занятых на адным мшрапрадпрыемстве склала 4 чалавекi, на адным малым прадпры-емстве - каля 15 чалавек (таблща 1). Ташя паказчык! адлюстроуваюць вытворчую моц прадпрыемствау. Для параунання, адно буйное прадпрыемства забяспечыла працай каля 670 чалавек.
Таблица 1. - Сярэдняя колькасць занятых на адным МП у замежных крашах, 2019 - 2020 гг.5*
Краша Насельнщтва, млн. чал. Сярэдняя колькасць занятых, чал. Адхшенне ад сярэдн. знач. паказчыка, чал.
Аустрыя 8,92 15 +7 (187,50 %)
Бельгш 11,56 7 -1 (87,50 %)
Данiя 5,83 9 +1 (112,50 %)
Фшляндыя 5,53 5 -3 (62,50 %)
Францыя 67,39 7 -1 (87,50 %)
Германiя 83,24 9 +1 (112,50 %)
Грэцыя 10,72 5 -3 (62,50 %)
1рландыя 5,00 9 +1 (112,50 %)
1талш 59,55 4 -4 (50,00 %)
Люксембург 0,63 11 +3 (137,50 %)
Шдэрланды 17,44 11 +3 (137,50 %)
Партугалш 10,31 5 -3 (62,50 %)
1спашя 47,35 5 -3 (62,50 %)
Дадзеныя таблщы 1 паказваюць, што на доследных прадпрыемствах працавала у 2019 - 2020 гг. у сярэдшм ад 4 да 15 супрацоушкау (гэта тыповая характарыстыка МП). Найбольшае значэнне паказчыка было дасягнута у Аустрыi, Люксембургу, Шдэрландах, што звязана з умовамi унутранага рынку гэтых кра1н (тут пакупнщкая здольнасць спажыуцоу вышэйшая за сярэднюю па кра1нах ЕС).
3 URL: https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/849659ce-dadf-11eb-895a-01aa75ed71a1. URL: httpУ/се.europa.eu/ eurostat/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin= 1 &pcode=tec00011 &language=en.
4 Там жа.
5 URL: http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=1&pcode=tec00011&language=en.
У ЕС уклад МП у ВУП высок! Яго сярэдняе значэнне складае каля 35%; па галшовай структуры: у сферы паслуг - каля паловы ВУП крашы, у прамысловасцi - сёмую частку (каля 15%). МП вырабляюць кожны трэцi прадукт (кожны сёмы тавар або аказваюць кожную другую паслугу)6 [1, с. 28-29]. МП у крашах араентаваны на захаванне культурнай спадчыны, прыкмет донтычнасш у вытворчасщ таварау i паслуг. У цэлым, аналiз паказ-чыкау дзейнасцi МП у эканомГцы краiн ЕС вызначыу асноуныя фактары iх фармiравання: прыватная уласнасць мае на увазе вялшую адказнасць за вынiк прадпрымальнiцкай дзейнасцц гнуткасць вытворчых магчымасцей МП садзейшчае павышэнню вынiкау прадпрымальнiцкай дзейнасцi; шавацын укараняюцца хутчэй у параунаннi з сярэднiмi i буйнымi прадпрыемствамi; тэхналапчныя iнавацыi больш актыуна выкарыстоуваюцца у арганiзацыi працы; дзейнасць МП дазваляе рэалiзоУваць iнвестыцыi у найкарацейш^1я срош; канкурэнцыя памгж МП пашы-рае выбар для спажыуцоу; высокая прыстасаванасць да рыначных умоу i зменлiвасцi спажывецкага попыту; злу-чэнне уласшка i кiраунiка у адной асобе спрыяеюць прадпрымальнiцкай шщыятыве; невялiкая колькасць супра-цоунiкау спрыяе карпаратыунасцi i узаемадапамозе; для дзейнасцi МП характэрна высокая хуткасць абмену дзе-лавой iнфармацыi; малая забяспечанасць рэсурсамi спрыяе iх эканомнаму выкарыстанню.
Красны ЕС дэманструюць прыклад шматбаковай дзяржаунай палггыш рэгулявання МП [1, с. 20-23]. Трэба адзначыць, што праблемы, на вырашэнне як1х накiравана дзяржаунае рэгуляванне, у кра1нах ЕС падобныя. Адрозненш - у непасрэдных механiзмах рэалiзацыi дзяржаунай палiтыкi, у аргаизацыГ тых цi iншых мерапры-емствау. ГалоунымГ мэтамi рэгулявання МП з'яуляюцца развщцё прадпрымальнiцкiх сувязей i унутранага рынку, форм замежнай дзелавой актыунасцi МП, узаемадзеяння памiж прадпрыемствамi. У ЕС рэгуляванне МП ажыц-цяуляецца на чатырох узроунях: памiж усiмi крашаш ЕС, рэгiянальным, нацыянальным i мясцовым. Памiж усiмi краiнамi ЕС палгтыка падтрымк1 МП арыентавана на канкрэтнага чалавека, фiрму i грамадства. Яе галоунай мэтай з'яуляецца стварэнне адзшага рынку шляхам унiфiкацыi заканадаучай базы па МП, узаемадзеянне краiн па ства-рэннi аб'яднянняу прадпрымальнiкау, камерцыялiзацыi iнавацый i стварэннi умоу для iх распрацоуш. Для павы-шэння канкурэнтаздольнасцi МП распрацоуваецца спецыяльнае заканадауства. У ЕС створана Бюро па зблiжэннi прадпрыемствау, дзейнiчае Еурапейская асацыяцыя венчурнага капiталу (гэта еурапейсш сектар прамых швесты-цый, венчурнага капталу i iнфраструктуры), Камiтэт па спрашчэнш працэдур вядзення бiзнэсу (створаны у 2006 г.), Камiтэт па садзейшчанш бiзнэсу, сетка iнфармацыйных цэнтрау (яны рэалiзуюць меры па росце канкурэнта-здольнасцi мясцовых МП за кошт скарачэння бюракратычных працэдур, лшвГдацш нарматыуных бар'ерау, iнш.). У мэтах рэгулявання МП укаранёны юрыдычныя мадэлi: Еурапейсш пул эканамiчных iнтарэсау, Еурапейская акцыянерная кампанiя (яны вырашаюць задачы груп прадпрымальшкау), iнш. Усё гэта дае магчымасць МП выра-шаць праблемы супярэчнасцей нацыянальных прававых сiстэм. Рэпянальная падтрымка МП аж^1ццяуляецца на аснове спецыяльных праграм, як1я аб'ядноуваюць прыватных 1/або дзяржауных партнёрау для вырашэння на-дзённых праблем бiзнэсу (напрыклад, у краiнах Балтыйскага рэгiёну створаны Ганзейск парламент (1994 г.), яш мае адну з лепшых мадэляу у ЕС па абароне правоу прадпрымальнiкау). Задачамi рэгiянальнай палiтыкi рэгулявання МП з'яуляюцца: падтрымка МП, больш уразлiвых да негатыуных знешшх умоу, у рэгiёнах з шзшм узроу-нем даходау прадпрымальнiкау i нiзкiмi тэмпамi эканамiчнага росту; падтрымка мiжнароднай дзейнасцi i мГжна-роднага супрацоУнiцтва МП; пошук шляхоу атрымання прадпрымальнiкамi i насельнiцтвам высакаякаснай i ш-клюзiунай адукацыi, прафесiйнай падрыхтоуш; абмен досведам дзелавога жыцця пам1ж МП (усё гэта арыентавана на рэпянальныя асаблiвасцi МП). Аказваюцца розныя меры падтрымка: арганiзуюцца трэншгц ажыццяу-ляецца трансфер iнавацый; праводзяцца навукова-даследчыя працы; бiзнэс-форумы i шш. [1, с. 20-23].
Палiтыка рэгулявання МП у ЕС зведала разнастайныя змены у сувязi з эканамiчнымi i палпычныш фак-тарамi. Асноуныя напрамк1 дзяржаунай палпыш рэгулявання МП у кантэксце аналiзу умоу вядзення бiзнэсу у краь нах ЕС згрупаваны наступным чынам: фшансава-крэдытная, Гнвестыцыйная i падаткавая падтрымка; прыцягненне да выканання дзяржауных заказау; падтрымка экспартнай дзейнасц1; падтрымка навуковых даследванняу i развiцця навук1; кадравая падтрымка; падтрымка МП, яшя працуюць у сацыяльным сектары (таблiца 2).
Таблiца 2. - Асноуныя напрамю дзяржаунай палггыш рэгулявання МП у ЕС7
Напрамю Сутнасць
1 2
Фшансава-крэдытная Г 1нвест^1ц^1йная падтрымка 1. Выплата прэмгй, яюя залежаць ад вынжау працы, паспяховым бГзнэсмэнам за стварэнне бГзнэсу. 2. Шзкш пра^шным стаую па крэдытах МП на увесь тэрмгн крэдытавання, працяглыя тэрмшы крэдытавання (больш за пяць гадоу), разнастайная лгнейка крэдытау. 3. Гарантаванне дзяржавай (або спецыялГзаваныт фшансавымГ шстытутамГ) да 60 - 80% крэдытау МП з розным узроунем прадуктыунасщ працы Г у розных галшах вытворчасщ. 4. Прадастауленне венчурнага капталу маладым прадпрымальткам Г студэнтам у тэхналапч-най галгне, паслуп настаунжау у гэтай галгне. 5. Разв1ццё факторынгу з яго сегментаваннем па рэпёнах (тэрыторыях), тыпах Г прымяненнях
Падаткавая падтрымка, у т.л. дапамога у пад-рыхтоуцы падатковых дэкларацый 1. Вызваленне ад шэрагу падаткау прадпрымальшкау на пачатковым этапе. 2. Зшжэнне карпаратыунага падатку на працугу першых пящ гадоу працы. 3. Зшжэнне падаткавых ставак для МП у параунанш з шшыт суб'ектам прадпрымальнщтва. 4. Кансультаванне МП у падрыхтоуцы падаткавых дэкларацый
6 Гл. спасылку № 5.
7 Там жа.
Канчатак таблщы 2.
1 2
Прыцягненне МП да выканання дзяржауных заказау 1. Заканадаучае рэзерваванне вытворчасцi пэунага пералiку таварау i работ МП. 2. Прыцягненне МП да выканання дзяржауных заказау у абароннай прамысловасщ, шшых галшах эканомiк
Падтрымка экспартнай дзейнасцi МП, у т.л. шдывщуальная падтрымка мясцовых МП на замежным рынку 1. Кансультаванне па экспартнай дзейнасщ i льготнае крэдытаванне экспартных праектау. 2. Дапамога у прыцягненш спецыялютау, падаткавыя льготы i вызваленне МП ад пэуных патра-баванняу для выхаду на замежны рынак. 3. Кансультацып па выкарыстанш 1Т, неабходных для выхаду МП на замежны рынак, для выра-шэння спецы^чных патрэб замежнага рынку
Падтрымка навуковых даследванняу, развiцця навукi 1. Прыняцце спецыяльных рэгшнальных праграм падтрымю навуковых даследванняу, дапамога у навукова-даследчых i даследча-канструктарсюх працах, грантавае фiнансаванне. 2. Прадастауленне навукаёмiстым МП службовых, гандлёвых i шшых памяшканняу, дзелавой кантактнай шфармацш. 3. Стварэнне i развiццё шматсектарных або арыентаваных на канкрэтную галiну "тэхнапаркау", '^знэс-шкубатарау", "прамысловых вулляу"
Кадравая падтрымка; падтрымка МП, якя працуюць у сацы-яльным сектары 1. Дзяржаунае стымуляванне росту колькасцi работнжау МП. 2. Развгтая сетка навучальных устаноу i 6!знэс-школ. 3. Дзеянне праграм падрыхтоуш кадрау вышэйшай квалiфiкацыi, спецыялютау з сярэдняй спе-цыяльнай адукацыяй. 4. Платформы электроннага навучання з анлайн-курсамi для усгх спецыялiзаваных вщау прад-прымальнiцкай дзейнасцi (па прадметных абласцях)
Крынща: [1].
У цэлым, замежны вопыт дзяржаунага рэгулявання МП заслугоувае усебаковага вывучэння i выяулення магчымасцей выкарыстання станоучага вопыту у айчыннай практыцы.
Ашл!з дзейнасцi МП у Беларусi i параунанне яго асноуных паказчыкау з аналалчнывш паказчыкамi МП шэрагу краш ЕС, мэтавымi значэннямi асноуных паказчыкау дзейнасщ МП, як1я устаноулены у Дзяржауных праграмах падтрымк1 МП, паказал^ што уплыу дзейнасцi МП на стан эканомш у рэгiёнах i нацыянальную эканомiку невялiкi. У параунант з ЕС, у Беларусi склалася iншая сггуацыя. Унёсак МП у ВУП iстотна тжэйшы -каля 16%. Для параунання, нават у крашах-партнёрах - 20 i 19% (Райя i Казахстан адпаведна) [1]. Гэты унёсак не адпавядае патрэбам эканомiкi. За апошняе дзесяцiгоддзе у Беларусi умовы для вядзення 6!знэсу прыкметна палепшылiся, што з'яуляецца вышкам дзеяння праграмм дзяржаунай падтрымк1 прадпрымальнщтва. Аднак да паказчыкау прыведзеных краш беларусшм МП яшчэ далёка. Колькасць стратных МП у рэспублщы значная. Кожнае пятае МП стратнае8. Агульныя звестк1 пра дзейнасць МП крашы прыведзены у таблiцах 3, 4 (на прадставе даных Белстата9).
Таблiца 3. - Агульныя эканампчныя паказчык1 дзейнасцi МП Беларусi
Паказчыю 2005 2008 2010 2012 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Колькасць МП, адз. 32243 60719 84164 97444 105047 105067 107726 108977 108542 109186
Аб'ём вытворчасщ прадукцыi, млрд. руб. 10332 25374 43657 157894 224361 26297* 31002* 36014* 41771* 45996*
Аб'ём прамысловай вытворчасцi, млрд. руб. 4371 10750 14852 64768 68112 8205,1* 9513,3* 11364* 12572* 14149*
^естыцш у асноуны капiтал, млрд. руб. 1033 4888 14928 40354 49422 4819* 4757* 5973* 7991* 8286*
Выручка ад рэалiзацыi таварау i паслуг, млрд руб. 31768 70159 126388 413319 632689 71023* 90602* 108440* 111453* 110654*
Знешнегандлёвая дзейнасць, млн. дол. ЗША 6973 12113 20279 26314 19138 17149 23087 28487 27209 21090
* - млн. руб. (з улшам маштабу дэнамшацын)
Таблiца 4. - Дадзеныя дзейнасщ МП Беларуй ад агульных рэспублжансюх паказчыкау, %
Паказчыю 2005 2008 2010 2012 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Валавы унутраны прадукт 7,9 9,3 12,3 15,1 13,7 14,2 14,9 14,7 15,6 15,6
Аб'ём прамысловай вытворчасщ 7,0 8,2 8,9 10,5 9,3 10,1 10,2 10,4 11,0 12,0
^естыцш у асноуны каттал 6,9 13,1 27,0 26,1 23,5 25,8 22,6 23,9 27,7 28,0
Выручка ад рэалiзацыi таварау i паслуг 21,2 20,7 27,9 26,7 28,2 28,9 31,6 32,2 30,9 29,6
Знешнегандлёвая дзейнасць 21,3 16,7 33,7 28,5 33,6 33,6 36,4 39,5 37,6 34,1
8 иКЬ: https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/realny-sector-ekonomiki/strukturnaia statistika.
9 Там жа.
У Беларуа станоучымГ вышкаш дзяржаунай палиыи развщця дзейнасц МП з'яуляюцца рост колькасц МП на 238,6% за перыяд 2005 - 2020 гг. (на 76 943 адз.), рост аб'ёму вытворчасц з 10 332 млрд руб. да 45 996 млн. руб. (з улжам маштабу дэнамшацып). Агульны аб'ём прамысловай вытворчасц МП павялГчыуся у 18 разоу у параунанш з 2005 г. У 2020 г. ён склау 14 149 млн. руб. (з улГкам маштабу дэнамшацып), г. зн. 12% ад агульнага аб'ёму прамысловай вытворчасц у рэспублщы. Штогод расце унёсак МП у знешнегандлёвы зварот кра1ны. Рост Гнвестыцый МП у асноуны каштал сведчыць пра павелГчэнне Гх матэрыяльна-тэхшчнай базы. У цэлым, аналГз паказчыкау таблщ 3, 4 Г асаблГвасцей дзейнасц МП у Беларуа за 2005 - 2020 гг. дазваляе сцвяржаць наступнае: назГраюцца высокая тэмпы росту колькасц мГкрапрадпрыемствау, гэта суправаджаецца зшжэннем тэмпау росту колькасц малых прадпрыемствау; за прыведзены перыяд МП сканцэнтраваны у сферах, як1я не патрабуюць высокай квалГфГкацыГ Г спецыяльных ведау (больш за 40% прадпрымальшкау занятыя аптовым Г розшчным ганд-лем), галшовая структура МП застаецца стабГльнай; назГраецца нераунамернасць тэрытарыяльнага развщця МП (засяроджванне МП у сталщы Г абласных цэнтрах); назГраецца значная колькасць стратных МП (у рэстаранным Г гасщшчным бГзнэсе - 42%, у гандлГ - 23%, у прамысловасц - 21%); колькасць работшкау МП павялГчваецца у 2,5 разы, аднак большая частка насельнщтва рэспублЫ занята на буйных Г сярэдшх прадпрыемствах; па галшах эканомш размяшчэнне колькасц работшкау МП у працэнтах ад агульнага рэспублжанскага паказчыка змяняец-ца нязначна; дынамжа змяненняу вытворчых паказчыкау МП часта звязана са зменай колькасщ МП Г Гх струк-турнага складу [1, с. 126-127]. Таюя характарыстыи назГраюцца напрацягу усяго даследаванага перыяду.
Даследванне таксама уключыла спробы вызначыць асноуныя праблемы дзейнасц МП у Беларуси У таблщы 5 прыведзены даныя анкетавання прадпрымальшкау, ираушкоу суб'ектау шфраструктуры падтрымк1 малога прадпрымальнщтва у Беларуа [1, с. 87]. Можна убачыць, што развщцё МП у Беларуа стрымл1ваецца мноствам фактарау. ПералГчаныя у таблщы 5 праблемы дзейнасц МП, выдзеленыя ираушкамГ прадпрыемствау, характарызуюць умовы развщця малога прадпрымальнщтва у Беларуа.
Таблща 5. - Асноуныя праблемы дзейнасц МП у Беларуа
Назва праблемы Адказы асоб анкетавання
Крэдытаванне дзейнасщ Праблемы закладной маёмасщ, высоюя працэнтныя стаую, аб'ём выдадзеных крэдытау, абмежаваная крэдытная лгнейка, умовы паручыцельства па крэдытах, зысоюя штрафы за невыкананне умоу крэдытнага дагавору, парадак пагашэння працэнтау Г асноунага абавязку, гнш.
Затрымю тэрмшау аплаты па-купшкамГ пастауленай прадукцш, колькасць даужнжоу па аплаце пастауленай прадукпьIi Малая колькасць пакупнжоу (партнёрау), высокая залежнасць ад заказчыкау, галгновыя рызыю, шзюя штрафы за парушэнне тэрмшау пастаую прадукцып па умовах тэндэру, гнш.
Складанасц па арэндзе маёмасщ, высокая арэндная плата Высокая арэндная плата за тэрытарыяльна выгадна размешчаную маёмасць, гкладанасцГ у парадку арэнды маёмасцГ, тэрм1н^1 арэнд^1
Вялжая колькасць адмшстрацыйных працэдур Праблемы выканання працэдуры атрымання лгцэнзГй, сертыфжацш в^1пуску, маркГроукГ, тэхнГчнай экспертызы, гнш.
Высокая канкурэнпьIя ШматлГкасць канкурэнтау на р^1нку, рэклама, асарт^1мент, Гнш.
Высокш штрафы Высок1я штрафы за парушэнш, в^1яулен^1я пры правядзеннГ кантрольна-наглядных мерапрыемствау, за парушэннГ правГлау тэхнт бяспекГ; кГраунгцтва прадпрыемствау лГч^шь, што з боку дзяржавы узмацняюцца кантрольна-наглядныя функц^1Г
Адток працоуных з прафесшнымГ навыкам^ выпускшкоу ВНУ у шшыя крашы Адток Г дэф1ц^1т квалГфжаваных рабоч^гх, неабходнасць перападр^гхтоукГ рабоч^гх у гувязГ з умовамГ працы!, магчымасць выканання работ вахтавым метадам у РФ, Польшч^1; адток в^1пускн1коу ВНУ у РФ, Польшчу, высокая цякучасць малад^гх кадрау, гнш.
1ншыя ЦяжкасцГ прымянення дзеючага заканадауства, цяжкасцГ укаранення 1Т эканамГчнага \ 1ншага прызначэння, памылю у бухгалтарскГм улГку Г справаздачнасщ, абмежаван^1я навыкГ у маркет^1нгу, цяжкасщ пабудовы дзелав^гх адносгн з партнёрам^ недастатковы узровень ведау Г кампетэнцый, цяжкасцГ пошуку дзелавой Гнфармацы1Г, шш.
Крытца: [1, с. 87; 5-7].
Пазначаныя шраушкамГ праблемы маюць важнае значэнне, таму што яны вызначаюць здольнасць ташх прадпрыемствау прыстасоувацца ва умовах рыначнай кан'юнктуры. Вызначаные праблемы не з'яуляюцца крытычна значнымг Яны дапускаюцца у дзелавым асяроддз! На думку ираушкоу, яны больш сур'ёзныя у параунанш з унутранымГ функцыянальнымГ праблемамг Усё ж, пазначаныя цяжкасц патрабуюць ведау для вырашэн-ня Гх у вядзенш гаспадарчай дзейнасщ
У ходзе даследвання стала вщавочным, што для павышэння удзелу беларуск1х МП у выкананш эканамГч-ных задач, у тым лГку пераймання станоучага вопыту развщця МП замежных кра1н, неабходна удасканаленне метадычнага шструментарыя прагназавання развщця МП, яш дазваляу бы даць своечасовую практычную ацэнку намечаных змен у дзяржаунай палиыцы. Распрацоука такога шструментарыя пасадзейшчае Г больш эфектыу-наму выкарыстанню рэпянальных рэсурсау. У якасц складовай частк1 шструментарыя прапануецца выкарыстоу-ваць аутарси шструментарый методык1 даследвання змяненняу паказчыкау гаспадарчай дзейнасщ МП, яю дасць
магчымасць колькасна ацанщь узаемасувязь фактарнага i асноунага паказчыкау !х дзейнасщ. Метадычны шстру-ментарый нак1раваны на выяуленне значнасцi доследнага фактарнага паказчыка для дынамiкi асноунага паказ-чыка дзейнасцi МП. Прапанаваная методыка разлшу штэнйунасщ развiцця МП i ацэнш яго уплыву на рост эканомш краiны з пазiцыi створанага прадукта выкарыстоувае апарат ацэнк1 структурных змен у развщщ МП. Ужыванне прапанаванай методык1 дазваляе выявщь штэнйунасць уплыву фактарных паказчыкау развiцця МП на аб'ём створанага прадукта, ступень уплыву змен структуры МП па ввдах эканамiчнай дзейнасцi на агульны аб'ём гатовага прадукту у краше. Методыка уключае пабудову крывых рухомасщ змен доследных паказчыкау i разлш каэфщыентау структурнага эфекту ад уведзеных новаутварэнняу. Значэнне каэфiцыента структурнага эфекту ад магчымых змен пакажа дынамжу штэнйунасщ уплыву фактарнага паказчыка развщця МП на асноуны паказчык. Прымяненне прапанаванай методык1 у нейкай меры дасць магчымасць удасканалщь рэал!зацыю шст-рументау дзяржаунага рэгулявання развiцця МП у адпаведнасш са спецыфiкай !х развiцця. Методыка больш падрабязна прадстаулена у дысертацыйным даследваннi i апрабавана у дзейнасцi мясцовых улад г. Брэста i Брэсцкай вобласцi [1, с. 109].
Заключэнне. Дзяржауная палиыка, што праводзiцца у Беларусi, патрабуе развiцця канкурэнтнага асярод-дзя праз дзейнасць малых прадпрыемствау. Традыцыйна асноУнымi суб'ектамi нацыянальнай эканомiкi з'яуля-юцца буйныя прамысловыя прадпрыемствы, як1я ва умовах мiжнародных санкцый адносна павольна прыстасоу-ваюцца да новых фактарау. Рэал!зацыя задачы iмпартазамяшчэння выклiкае неабходнасць больш iнтэнсiунага развiцця МП. Даследванне развщця МП за 2005 - 2020 гг. дазволша прасачыць юнуючыя умовы вядзення гаспа-дарк1 у крашах ЕС. У Беларусi за гэты перыяд колькасць МП узрастае, аднак сярод !х назiраецца высокая страт-насць дзейнасцi. Удзел МП у ВУП, прамысловай вытворчасцi, забеспячэнш занятасцi насельнiцтва невысок1 i недастатковы ва умовах iснуючай падтрымцы малога бiзнэса дзяржавай. Таксама ён недастатковы у сучаснай рыначнай сггуацып. Паказчыш дзейнасцi айчынных МП фармiруюцца пераважна малымi прадпрыемствам! (не мiкрапрадпрыемствамi), сярод яшх фiксуецца высокая стратнасць дзейнасщ Можна зрабiць вышк, што МП не рэалiзуюць магчымасцi развiцця у поунай меры. На нашу думку, для сучаснай Беларуй найважнейшую ролю у развщщ МП (сярод функцый шравання) павiнна адыгрываць планаванне, якое павшна грунтавацца на прагназа-ванш Для павышэння дакладнасцi прагназавання неабходны деталёвы аналiз цяперашнiх i будучых дзелавых умоу. Прапанаваная методыка разлшу iнтэнсiунасцi развiцця МП i ацэнш яго уплыву на рост эканомш крашы з пазiцыi створанага прадукта можа выкарыстоувацца як складовая частка такога шструментарыя. Яна дазволiць праводзщь перыядычную ацэнку, што актуальна у сувяз! з няустойлiвасцю рыначных абставш
Беларусь можа пераняць станоучыя баю рэгулявання МП замежных кра1н, аднак пры гэтым неабходна ул!чваць нацыянальныя эканам!чныя, сацыяльныя ! культурныя асабл!васщ Прымяненне метадычнага шстру-ментарыя павысщь дакладнасць дзяржаунай палиыи ! забяспечыць ее гнуткасць.
Л1ТАРАТУРА
1. Крамаренко, А.К. Малое предпринимательство в Республике Беларусь: методическое обеспечение и пути развития : дис. ... канд. экон. наук : 08.00.05 / А.К. Крамаренко. - Брест, 2019. - 216 л.
2. Крамаренко, А.К. Отдельные направления реализации государственного регулирования деятельности малого предпринимательства в Республике Беларусь / А.К. Крамаренко // Вестн. Брест. гос. техн. ун-та. Сер. Экономика. - 2018. - № 3(105). - С. 102-106.
3. Мальгина, И.В. Малое и среднее предпринимательство: цифровая экономика и трансформация / И.В. Мальгина // Проблемы управления. - 2019. - № 1. - С. 40-44.
4. Беляцкий, Н.П. «Квантовые скачки» бизнеса / Н.П. Беляцкий // Наука и инновации. - 2019. - № 11. - С. 64-68.
5. Бутеня, В.Е. Влияние инноваций и информационных технологий на трансформацию современного бизнеса / В.Е. Бутеня // Науч. тр. Белор. гос. экон. ун-та. - 2021. - Вып. 14. - С. 58-64.
6. Руденко, Л.Г. Государственная поддержка развития малого и среднего предпринимательства в условиях цифровизации / Л.Г. Руденко // Государственное регулирование экономики и повышение эффективности деятельности субъектов хозяйствования : материалы XV Междунар. науч.-практ. конф., Минск, 25-26 апр. 2019 г. / Акад. упр. при Президенте Респ. Беларусь ; редол.: Н. Л. Бондаренко [и др.]. - Минск, 2019. - С. 97-98.
7. Мальгина, И.В. Поддержка цифровизации малого и среднего предпринимательства / И.В. Мальгина // Наука и инновации. -2021. - № 2. - С. 52-55.
Пасту1у 29.07.2022
МАЛОЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО: НАПРАВЛЕНИЯ РОСТА ДЕЛОВОЙ АКТИВНОСТИ
канд. экон. наук, доц. А.К. КРАМАРЕНКО (Брестский государственный технический университет)
В статье приведены выводы исследования особенностей развития микро- и малых предприятий (МП) в странах ЕС и Белоруссии за 2005 - 2020 гг. Динамика основных показателей деятельности МП приведена в контексте анализа условий ведения бизнеса в указанных странах. Представлена группа мер государственного
регулирования МП с позиции их взаимосвязи с основными направлениями участия МП в решении региональных экономических задач. По данным анкетирования руководителей МП автором выделены проблемы деятельности МП. Предложена методика расчета интенсивности развития МП и оценки его влияния на рост экономики с позиции производимого продукта для уточнения существующего методического инструментария прогнозирования развития МП. Исследование направлено на использование в большей мере потенциала МП Белоруссии.
Ключевые слова: микро- и малые предприятия, деловая среда, государственное регулирование предпринимательства.
SMALL BUSINESS: DIRECTIONS OF BUSINESS ACTIVITY GROWTH
A. KRAMARENKO (Brest State Technical University)
The article presents the conclusions of the research of the micro and small enterprises (MSE) development in EU and Belarus for 2005-2020. The dynamics of the main MSE indicators are given in the context of the business conditions. The grouping of MSE regulation measures from the standpoint of their interconnection with the main areas of MSE participation in solving regional economic problems is presented. According to the survey of MSE heads, the author highlighted the problems of MSE. The method calculation of the economic development MSE and assessment of its influence on the economic growth from the position of the created product is proposed to clarify the existing methodological tools for forecasting the development MSE. The research is aimed at maximizing the MSE potential in Belarus.
Keywords: micro and small enterprises, business environment, government regulation of entrepreneurship.
