CC BY
10
ПРЭЗ1ДЭНЦКАЯ АДМШ1СТРАЦЫЯ: НЯВЫЗНАЧАНЫ «НОВЫ КУРС»
В^аль Сiлiцкi
Рэзюме
У 2009 годзе прэзщэнцкая адмшютрацыя заставалася «этцэнтрам» пры-няцця рашэнняу. Асноуныя тэндэнцып яе дзейнасцi, вызначаныя намi у nаnярэднiм аналiзе1 - а гэта падмена адмшютрацыяй дзейнасцi некато-рых дзяржауных органау, яе ператварэнне у ценявое МЗС i ценявое Мшютэрства эканомiкi, - праявiлiся у новых колерах у 2009 г. Да гэтага можна дадаць фактычнае ператварэнне адмшютрацыи у ценявую спецслужбу у сувязi са з'яуленнем аператыуна-аналiтычнаra цэнтра пры прэз-iдэнце Рэспублш Беларусь, якi ужо у наступным годзе атрымау шырокiя паунамоцтвы у дачыненне да правядзення следчых аперацый i кантролю за iнтэрнэт прасторай.
Змест дзейнасц прэзiдэнцкай адмiнiстрацыi вызначауся кадравай паль тыкай кiраунiка дзяржавы i парадкам дня кiраунiкоу адмЫстрацып, якiя пачалi сумяшчаць статус апаратных палiтыкау са статусам палiтыкау пуб-лiчных. Што да наступствау дзейнасц прэзiдэнцкай адмiнiстрацыi для унутры- i знешнепалiтычнага развiцця краiны, то яны фармавалiся ня-вызначанасцю агульнага вектара развщця дзяржавы i пэунай энтрашяй «лукашэнкаускай трансфармацык Сiстэма, нават нягледзячы на знешнi цiск i сусветны крызiс, здолела самазахавацца без радыкальных пераут-варэнняу, таму дзейнасць прэзщэнцкай адмiнiстрацыi цалкам супадала з «адаптацыйным сцэнарам», што рэалiзоувауся уладай з 2007 г., - пра-вядзенне мЫмуму пераутварэнняу, неабходных для задавальнення знешшх донарау, асноуных геапалiтычных гульцоу.
Тэндэнцьй:
• прэзiдэнцкая адмiнiстрацыя застаецца тормазам эканамiчных рэформау;
• дзейнасць прэзщэнцкай адмiнiстрацыi падмяняе дзейнасць шшых органау дзяржаунай улады i кiравання;
• вышэйшыя кiраунiкi адмЫстрацып набываюць статус nублiчных палiтыкау
Прэзщэнцкая адм™страцыя як ценявы урад
У эканамiчным плане «ценявое мiнiстэрства эканомт» стала галоуным фактарам блакавання прыватызацып у 2009 г. Па-
Силицкий В. Администрация президента // Белорусский ежегодник 2008. Минск, 2009. С. 7-18.
мочшк прэз^дэнта Сяргей Ткачоу пацвердзiу сваю рэпутацыю антырэфарматара у праграмным артыкуле у газеце Савецкая Беларуыя (жнiвень 2009 г.), заяв^шы, што «шхто так i не да-казау перавагау прыватнай уласнасцi над дзяржаунай». Болей за тое, Ткачоу фактычна заклжау да зварочвання тых паурэ-формау у сферы лiбералiзацыi умовау бiзнесу, што былi пра-ведзеныя у апошнiя два гады. У прыватнасщ, Ткачоу заявiу, што у сапраудных партнёрскiх адносiнах з дзяржавай прыват-ны бiзнес мусiць выкарыстоуваць прыбытак на грамадскiя патрэбы, у адваротным выпадку дзяржава можа нацыяналь заваць маёмасць.2
Прэзiдэнцкая адмiнiстрацыя паспяхова змагалася з урадам i Мiнiстэрствам эканомт, каб не дапусцiць аслаблення кант-ролю з боку юраушка дзяржавы над перадачай уласнасцi у прыватныя рукi. Законапраект, падрыхтаваны урадам i заб-лакаваны у прэзiдэнцкай адмшютрацьп, прадугледжвау маг-чымасць продажу акцый кампанiй, не прададзеных на конкурсных аукцыёнах i фондавай бiржы, дазваляу продаж стратных прадпрыемствау па балансавым кошце, давау магчымасць продажу кампанп пры адным удзельнiку аукцыёну, калi не паступала iншых заявак, а таксама прадугледжвау новы ме-хашзм раздзряржаулення — перадачу прадпрыемства у кiра-ванне.
Захавауся статус-кво, пры яюм ухваленне прыватызацыi неабходна нават на здзелю з мiнiмальнай сумай. Пры гэтым абсалютна не факт, што гэтым блакуецца уся прыватызацыя у будучынi. Магчыма, здзелкi з шзкай сумай могуць захаваць значныя «неафшаваныя» умовы продажу уласнасцi, што не-малаважна для кантролю за уладай i грашыма у працэсе пе-радзелу актывау.
У знешнепалггычным плане прэзiдэнцкая адмiнiстрацыя стала правадшком палiтыкi балансавання памiж Усходам i Захадам, якая пачала праводзiцца прэз^дэнтам Лукашэнкам. Нягледзячы на багацце знешнепалггычных падзеяу у 2009 г., знакавай можна назваць з'яуленне кiраунiка адмшютрацып Уладзiмiра Макея на святкаваннi дня незалежнасщ Грузii у траунi са спецыяльным пасланнем прэзiдэнта Беларусi да прэз^энта Грузii Мiхаiла Саакашвiлi. Менав^а чыноунiкi
Гл.: Беларусь сегодня: http://www.sb.by/post/90719/
прэз^дэнцкай адмшютрацып узялi на сябе галоуны цяжар пе-рамовау па асноуных знешнепалiтычных пытаннях у 2009 г., уключаючы беларуска-расiйскiя канфлiктныя эшзоды, час-тковую нармалiзацыю беларуска-амерыканскiх адносшау (маецца на увазе вызваленне Эману!ла Зэльцэра), а таксама супрацоунiцтва з еурапейскiмi арганiзацыямi у плане выка-нання умовау ЕС, агучаных Еуракамгаяй у 2008 г., для нар-малiзацыi адносiнау. Перамовы па гэтых пытаннях, як прав-iла, вёу асабiста кiраунiк прэзiдэнцкай адмiнiстрацыi Уладзiмiр Макей.
Кадравыя прызначэннк абнауленне щ голад?
Кадравыя прызначэннi у прэз^дэнцкай адмiнiстрацыi адпавя-дал логiцы развщця палiтычнай сiстэмы на сучасным этапе — адбываецца яе пэунае амаладжэнне, якое не прыводзiць да якасных зменау. Тэхнакраты i прафесiяналы, што замяняюць на вышэйшых пасадах ветэранау лукашэнкаускай сiстэмы, зусiм не гараць памкненнямi да рэформау, а старанна адпра-цоуваюць задачу па стабшзацып сiстэмы, хай i надаючы ёй новае, больш сучаснае аблiчча.
Кадравыя рашэнш у шэрагах прэзiдэнцкай адмшютрацып у 2009 г. — гэта прызначэнне Наталлi Пяткевiч першым на-меснiкам кiраунiка i Мiкалая Снапкова — намесшкам кiраун-iка прэз^дэнцкай адмiнiстрацыi 9 студзеня 2009 г. 4 жшуня яшчэ адным намесшкам юраушка адмiнiстрацыi быу прызна-чаны Валер Мiцкевiч, пераведзены на павышэнне з Нацыя-нальнага цэнтра заканадауства i прававых даследаванняу РБ. Пра дзейнасць Пяткевiч у прэзiдэнцкай адмшютрацып больш падрабязна будзе распаведзена шжэй.
Што да Снапкова, то ён пратрымауся на пасадзе усяго не-калькi месяцау i у снежш быу прызначаны мiнiстрам эка-номжь На сваёй папярэдняй пасадзе Снапкоу запомнiуся мала чым, акрамя можа спробау кантактау з незалежнымi эканам-iстамi у сувязi з парадам^ якiя ён мог бы даць юраушку дзяр-жавы. Некаторыя з прапановау, агучаныя Снапковым, у цэ-лым не выбiвалiся з рэчышча агульнага курсу, напрыклад, пра дадатковае матэрыяльнае стымуляванне кiраунiкоу дзяржп-радпрыемствау. Увогуле Снапкоу мае рэпутацыю чалавека «з абоймы», якi трапiу на вяршыню улады у даволi маладым уз-
росце дзякуючы паходжанню i сувязям на роднай Маплёуш-чыне, а яго перамяшчэнш выглядаюць прыкладам узрослага «кадравага голаду» i кароткай «лаую запасных» у прэз^дэнц-кай вертыкалi.
Валер Мiцкевiч узначалiу дзяржаунае прававое упраулен-не, аднак у адрозненне ад шшых юраушкоу адмiнiстрацыi публiчным палiтыкам сябе не праявiу. Ён вядомы тым, што прымау удзел у перамовах з АБСЕ па рэформе выбарчага за-канадауства, i, мяркуючы па прынятым у канцы года дадатках i зменах у выбарчы кодэкс, яго асноуная задача — лiбералiза-ваць заканадауства без пагрозы для кантролю за выбарамi з боку дзяржавы — была блiскуча выканана. З папярэдняга жыцця Мiцкевiч запомшуся тым, што у якасцi дырэктара НЦЗiПД у 2007 г. уноау у парламент законапраект, якi заба-раняу дзяржслужбоуцам кантактаваць з незалежнай прэсай без узгаднення з начальствам, папярэджваючы, што «сёньня Узьнiкаюць сытуацыi, калi дзяржауны службовец выказвае свае вэрсii па тых цi iншых пытаньнях, прадстауляючы той цi iншы дзяржауны орган, але яюя не супадаюць з пунктам глед-жаньня гэтага органу»3.
Пяткевiч - iдэолаг нявызначанага курсу
Прызначэнне Наталлi Пяткевiч на пасаду першага намесшка кiраунiка адмiнiстрацыi Прэз^дэнта РБ 9 студзеня 2009 г. ад-былося на наступны тыдзень пасля дэвальвацып беларускага рубля — другога выразна антыпапулiсцкага кроку Лукашэню за апошнiя гады пасля сумнавядомага скасавання сацыяльных iльготау у 2007 г. Менав^а Пяткевiч, тады дарадца прэз^дэнта, была адказная як за шфармацыйнае асвятленне той кампанii, так i за «прасоуванне» рашэння праз Нацыянальны сход. Таму яе павышэнне нават iнтэрпрэтавалася некаторымi як падрых-тоука да новых мерау па «зацягванню пасау», што выглядала цалкам верагодным, прымаючы пад увагу будучы эканамiчны крызiс. Пяткевiч, такiм чынам, мусiла даць абгрунтаванне «но-ваму курсу» Лукашэню — праблема была аднак у тым, што сам юраушк дзяржавы так i не вызначыуся, яюм гэты курс мусщь быць.
Ра,дыё Свабода: http://www.svaboda.org/content/Article/759334.html.
Рэпутацыя Наталлi Пяткевiч даволi супярэчлiвая. Яна бе-зумоуна адна з найбольш лаяльных паплечнiц Лукашэню, палiтычная вага якой падмацоуваецца хауруснщтвам са ста-рэйшым сынам прэз^дэнта. Згодна з некаторымi меркаван-ням^ Пяткевiч — адна з тых сярод атачэння кiраунiка дзяр-жавы, што разумее неабходнасць мадэрнiзацыi крашы i пэу-ных рэформау, зразумела, у кантэксце самавыжывання сiстэмы. У той жа час дзеянш Пяткевiч характарызуюць яе як аднаго з найбольш рэакцыйных сяброу «унутранага кола» Лукашэню.
Як галоуны ^дэолаг краiны, Пяткевiч стала куратарам дзяр-жауных сродкау масавай iнфармацыi i усёй iдэалагiчнай вер-тыкалi. Што да дзяржаунай iдэалогii, то няпэунасць самога кiраунiка краiны у адносшах да «новага курсу» прыводзiла да даволi камiчных паваротау у працы iдэалагiчнай вертыкалi. Скажам, у 2009 г. значна пашырыуся дыяпазон палггычных замовау — ад неабходнасцi фармавання пазггыунага iмiджу для Еурапейскага Саюзу у сувязi з дыялогам Беларуа з ЕС (ад-зiны пал1тдзень у чэрвенi быу цалкам прысвечаны тэматыцы «Усходняга партнёрства») да традыцыйных прапагандысцкiх практыкаванняу афiцыйных медыяу (прапагандысцюя фiльмы, што дыскрэдытуюць апазiцыйныя рух^ i г. д.)
У гэтай атуацып Пяткевiч выбрала для сябе самы бяспеч-ны шлях апалагетыкi свайго юраушка без зважання на тое, якую палiтыку ён праводзiць, што вышлася у вядомую тыраду падчас выставы «СМ1 у Беларусi» 5 трауня у Мiнску пра тое, што «нельзя привыкать к миру, нужно ценить каждое мгновение жизни, каждый шаг, сделанный властью во имя наро-да»4. Яе стауленне да свабоды прэсы адлюстроувае iншае вы-казванне, зробленае у вераснi 2009 г.: «Интересы журналиста должны совпадать с интересами общества. Пресса должна давать ту информацию, которую общество готово принять». В^давочна, што штарэсы грамадства i здольнасць прыняць тую цi iншую iнфармацыю мусщь вызначаць галоунае iдэалагiч-нае упрауленне прэзiдэнцкай адмiнiстрацыi.
Што датычыцца сродкау масавай шфармацып, то тут Пят-кевiч вызначылася як галоуны перамоуца з прадстаунiкамi еураструктур адносна лiбералiзацыi медыя прасторы. З адна-
Наша Нiва: http://www.nn.by/mdex.php?c = ar&i = 26018.
го боку, у 2009 г. адбылося пэунае змякчэнне кммату у аднос-iнах памiж дзяржавай i незалежнымi СМ1, збольшага за кошт пал^ычнага дыялогу памiж Беларуссю i ЕС i iншымi еура-пейскiмi арганiзацыямi (сакавiцкiя семiнары пры пасрэднщт-ве АБСЕ, стварэнне дарадчай рады па СМ1 з удзелам прадстау-нiкоу недзяржаунай прэсы). Акурат у 2009 г. сталi наспяваць канфлжты памiж прэзiдэнцкай адмiнiстрацыяй i некаторымi кiраунiкамi дзяржауных СМ1, якiя маюць асаблiвы статус у дачыненнях з юраушком дзяржавы i якiя могуць дазволщь сабе больш, чым шараговы рэдактар дзяржвыдання (маецца на увазе адкрытае «франдзёрства» кiраунiка Белтэлерадыё-кампанii Аляксандра Зiмоускага i рэдактара Савецкай Бела-ру& Паула Якубовiча).
З iншага боку, як толью незалежная прэса пачала перас-тупаць пэуныя межы (калi на старонках недзяржаунай прэсы пачалi уздымацца непрыемныя для улады тэмы: асабiстае жыццё кiраунiка дзяржавы, карупцыя цi свiны грып) — услед адразу быш прынятыя рэпрэсiуныя дзеянш з боку уладау. Сама Пяткевiч так i не абвясцiла «новага курсу» улады — яе дзеянш хутчэй канцэнтравал^я на кiраваннi ^дэалапчным апаратам, чым на яго канцэптуальным забеспячэннi.
Сага пра грамадскую раду,
або Парламент, яш мы так i не атрымалi
Як мы меркавалi у папярэднiм выпуску беларускага Штогод-нша, прызначэнне Уладзiмiра Макея юраушком адмшютра-цыi прэзiдэнта выльецца хутчэй у «пiярызацыю» дзейнасцi прэз^дэнцкай адмiнiстрацыi. Ваяж Макея у публiчную палiты-ку быу абмежаваным, але своеасаблiвым i справакавау iмгнен-ную рэакцыю у масмедыя, не у апошнюю чаргу таму, што стыль макееускiх пiяр акцыяу у нечым нагадвау палiтычны почырк яго працадауцы. Сапрауды, паходы па ЖЭСах з мэ-тай кантролю за выкананнем дырэктывы прэзiдэнта пра дэ-бюракратызацып нагадвалi лукашэнкаускi пiяр хаця б таму, што таюя дзеяннi абсалютна дакладна былi накiраваныя на дасягненне медыя эфекту.
У траунi Макей паутарыу сваё «хаджэнне у народ», на гэты раз выбраушы для гэтай мэты аптэкi, правяраючы, щ маюцца у наяунасцi недарагiя лею, даступныя большасцi насельнiц-
тва падчас крызюу. Прауда, гэтыя дзве давол удалыя пiяр ак-цыi (яны дапамаглi замацаваць статус Макея як публiчнай персоны) не атрымал працягу, i Макей вярнууся да больш звык-лай ролi апаратнага палiтыка.
Стварэнне грамадска-кансультацыйнай рады (ГКР) пры адмiнiстрацыi прэз^дэнта Рэспублiкi Беларусь стала пал^ыч-най сенсацыяй напачатку 2009 г., хаця «сенсацыйны» статус падзеi надалi хутчэй няспрауджаныя чаканнi наконт працягу палггычнай лiбералiзацыi, якая у пачатку мшулага году ужо выразна застопарылася. Стварэнне рады было напэуна шщы-явана самiм кiраунiком адмiнiстрацыi i, магчыма, задумвала-ся як пэуная маральная кампенсацыя ЕС за нявыкананыя абя-цаннi правесцi парламенцкiя выбары 2008 г. больш менш у адпаведнасщ з агульнапрынятымi еурапейскiмi стандартамь Склад рады (20 «лукашыстау», 10 умоуных прадстаунiкоу апазiцыi i грамадзянскай супольнасщ) прыкладна адлюстро-увау той расклад, яю цалкам бы задаволiу еураструктуры i прывёу да хуткай легiтымiзацыi рэжыму на еурапейскай арэне.
Ад «грамадзянскай супольнасщ» у склад рады увайшлi тыя, каго юраушк дзяржавы назвау бы «не из оголтелых» — публiчныя асобы без выразных памкненняу да звяржэння «крывавага рэжыму», супрацоунiцтва з якiмi надавала б самой сютэме большую рэспектабельнасць (Пётр Марцау, Юры Зюер, Аляксандр Патупа, Уладзiмiр Нiсцюк, Алег Тру-сау, Станiслау Багданкевiч, Алег Гулак, Жана Грынюк, Ле-ашд Заiка). Склад прауладных прадстаунiкоу даволi страка-ты: ад рэжымных <^бералау» (намеснiк мiнiстра эканомiкi i былы сябра АГП Андрэй Тур) да абсалютна адыёзных асобау кшталту былога сенатара Мiкалая Чаргiнца, якi праславiуся сваiм змаганнем з iнтэрнэтам i рок-музыкай, або дырэктара самага загадкавага даследчага цэнтра крашы «Экаом» Мжа-лая Мусiенкi.
Застаецца пытаннем, щ быу намер ва Уладзiмiра Макея атрымаць кампетэнтныя парады наконт прыняцця нейкiх ра-шэнняу, якiя потым магл1 б пайсцi на стол юраушка дзяржавы. Сам юраушк рады на першым паседжаннi спрабавау аб-вергнуць меркаваннi, што рада — гэта бутафорсю орган, «создан под давлением ЕС и США, и якобы власть вынуждена лицемерно заигрывать с оппозицией, чтобы таким образом
добиться нормализации отношений с Европой»5. Аднак шфар-мацыйны эфект ад стварэння рады больш адчувауся на за-ходнiм фронце, чым унутры краiны, дзе да яго стварэння пас-тавiлiся досыць скептычна. Дастаткова сказаць, што аутару гэтага анализу на працягу двух тыдняу пасля абвяшчэння рады прыйшлося адказваць на пытанш замежных медыяу i дыпла-матау разы у тры больш, чым беларусюх СМ1 наконт перспек-тывау ГКР. Сам кiраунiк дзяржавы паспяшауся «асадзiць» раздутыя на Захадзе чаканш ад працы Рады i засцерагчы са-мога кiраунiка адмшютрацыи ад таго, каб ператвараць дарад-чы орган ва уласны шяр праект, заяв^шы, што рада — не «пар-ламенцкая трыбуна, каб гвалтам крычаць i прапiхваць бруд-ныя iдэi»6.
Сам фармат працы Рады вызначауся аморфнасцю, фак-тычна парадак дня i неабходнасць яе склжання вызначае юраушк адмiнiстрацыi, нягледзячы на тое, што сябры могуць прадстауляць свае меркаваннi i нават прапановы наконт ка-аптацыi новых сяброу. Паседжаннi рады пастаянна перанось лiся часам па прычынах, што нагадвалi «дыпламатычны на-смарк» (занятасць щ хвароба юраушка рады), а фактычна выдавалi тое, што рашэнш, якiя мусiлi быць ухваленыя Радай, яшчэ не был1 узгодненыя «наверсе».
Так, на працягу году было праведзена толью адно змястоу-нае паседжанне рады — па прапановах аб выхадзе эканомiкi Беларусi з крызюу. Гэтае паседжанне паспрабавалi выкарыс-таць аб'яднаныя дэмакратычныя сiлы для прэзентацыи праз Станiслава Багданкевiча сваёй антыкрызюнай платформы. Але платформа атрымала «адлуп» як з боку прадстаушкоу дзяржавы, так i некаторых сяброу ад грамадзянскай суполь-насцi як занадта iдэалагiзаваная i нерэалiстычная.
Другое паседжанне па рэформе выбарчага заканадауства зацягвалася па розных прычынах i так i не адбылося да абвяшчэння у лютападзе 2009 г. прыпынення працы Рады у сувязi з крытыкай яе з боку СМ1. Перамовы з дзяржструктурамi па лiбералiзацыi выбарчага заканадауства такiм чынам «праля-целi» мiма Рады, што яшчэ раз падкрэсл^а яе рэальны уплыу i статус (можна сказаць, першапачатковы прапагандысцкi
См.: БелТА: http://www.belta.by/ru/news/politics?id = 331255.
См.: Хартия'97: http://admin.charter97.Org/be/news/2009/2/10/14932/
эфект ад яе склжання быу дасягнуты, пасля чаго улада прад-казальна страцiла да яе щкавасць).
Для самiх сяброу рады такое запрашэнне стварала пэуны выгляд атрымання палiтычнага капiталу, набыць якi ва умо-вах неканкурэнтнай палiтычнай сютэмы iншымi шляхамi амаль немагчыма. У апазщыйных колах з'яуленне Рады было адразу ж штэрпрэтавана як крок да стварэння у Беларусi «юруемай дэмакратыi» па расiйскаму узору, а «апазщыйных» сяброу рады адразу ж залiчылi у «намеснiкi цара па рэвалю-цыi». Частка грамадзянскай супольнасщ убачыла у сябрах рады канкурэнтау за «месца пад сонцам» у плануемым для стварэння форуме грамадзянскай супольнасщ «Усходняга партнёрства» i шщыявала шэраг мерапрыемствау, якiя так щ iнакш мусiлi дыскрэдытаваць сяброу рады i падкрэслiць iх за-лежны, марыянетачны статус. (Пры гэтым адказы на запра-шэннi некаторых сяброу Рады акурат пра тое i сведчыш, што яны, у першую чаргу, лiчаць сябе «государевыми людьми».)
Цжава, што на калектыуным сайце сяброу ГКР не з'яуля-лася абнауленняу з трауня 2009 г. i што каментары на сайце забароненыя.7 Хваляваннi прадстаунiкоу грамадзянскай супольнасщ аказалюя збольшага марнымi. У той жа час частка сяброу ГКР паспрабавала выкарыстаць Раду як пляцоуку для агучвання рэфарматарскiх ^дэяу, у прыватнасцi у плане рэфор-мы выбарчага заканадауства, правёушы адпаведныя кансуль-тацыi з прадстаунiкамi грамадзянскай супольнасщ i незалеж-нымi фабрыкамi думак. Аднауленне дзейнасцi ГКР у 2010 год-зе, калi яно адбудзецца, стане знакам таго, што беларуская улада яшчэ не цалкам пазбав^ася патрэбы у дэмакратычных дэкарацыях.
См.: http://oksovet.blog.tut.by/about.
