CC BY
7
ПАРЛАМЕНТ: ЗНЕШН1Я АБСТАВ1НЫ I ЧУТК1 ПРА РЭФОРМЫ
Андрэй Казакевiч
Рэзюмэ
У 2011 годзе дзейнасць парламента вызначалася галоуным чынам знешнiмi абставшамк Крызiс у дачыненнях з Захадам прывёу да змены актыунасц парламента пры выкананнi дапаможных функцый у беларускай знешняй палiтыцы. Узровень кантактау з краiнамi Еурапейскага Саюза значна знiзiуся, i асноуныя намаганнi у гэтым накiрунку палягалi у супрацьдзе-яннi крытыцы на адрас беларушх уладау на розных узроунях. Прыклада-лiся таксама намаганнi па развщц <^яцкага» вектара i дзейнасцi у рамках ЕурАзЭС.
Заканатворчая дзейнасць адбывалася у рамках прынятых правтау гульнi. Дэпутаты iнiцыявалi толькi два законапраекты; рэшту накiравалi у парламент урад i прэзiдэнт - i усе яны былi ухваленыя. Грамадскую увагу пры-цягнула прыняцце парламентам шэрагу спрэчных нарматыуных актау, якiя закранаюць палiтычныя i грамадшя правы, але i тут дэпутатау цяжка раз-глядаць як самастойную шстанцыю прыняцця такiх рашэнняу. Цягам 2011 г. цыркулявала iнфармацыя пра магчымасць «палiтычнай рэ-формы» - стварэнне партьп улады, «сютэмнай» апазщьп, павышэнне па-лiтычнай ролi парламента. Але, вщавочна, рэалiзацыю палiтычных зме-нау адклалi на паслявыбарчы перыяд (калi яны наагул будуць не^ рэа-лiзаваныя).
Тэндэнцьй:
• скарачэнне стасункау з Еуропай i ЗША; спробы пашырэння стасункау з азiяцкiмi краiнамi, а таксама паглыбленне супрацоушцтва на узроунi ЕурАзЭС;
• захаванне усталяванай ролi у заканатворчым працэсе: шзю узровень iнiцыятывы дэпутатау, ухваленне уах нарматыуных актау, накiраваных прэзiдэнтам i урадам;
• прыняцце на працягу года шэрагу супярэчлiвых нарматыуных актау, наюраваных на абмежаванне палiтычнай i грамадскай актыунасцi;
• безвынiковае абмеркаванне рэформы палiтычнай сiстэмы, у тым лiку праз змену палiтычнага прынцыпу фармiравання парламента.
Дыскуая пра пал1тычную рэформу
2011 год быу для парламента перадвыбарным. Па традыцьп гэта праяв^ася не столькi у перадвыбарчай актыунасщ дэпу-
татау, колью ва узнауленш дыскусш пра магчымую рэформу пал^ычнай сiстэмы. Пасля 1996 года кожныя выбары у парламент так щ iнакш был звязаныя з абмеркаваннем гэтай тэмы.
У 1999 — 2000 магчымасць дэмакратызацыi выбарчага пра-цэсу i палiтычная роля парламента абмяркоувалюя нават на узроуш кансультацый апазiцыi i уладау пры пасярэднiцтве АБСЕ (безвынiкова). Гады 2003 — 2004 адзначылюя шырокай кампанiяй па удасканаленш «беларускай палiтычнай мадэлЪ> (у форме кансал^дацып аутарытарнага рэжыму) i разгортван-нем праекта <адэалогп беларускай дзяржавы». У 2007 — 2008 пачынаецца шырокае абмеркавання стварэння партып улады. Захады па канструяванш новай палiтычнай арганiзацыi пры-вялi да стварэння грамадскага аб'яднання «Белая Русь», але зауважнай палггычнай рэформы не адбылося.
Сiтуацыя 2011 года у значнай ступеш паутарыла 2007-й: iнфармацыя пра палiтычную рэформу цыркулявала на праця-гу усяго года. Асноуным пунктам такой рэформы муала стаць стварэнне на аснове «Белай Русi» партыi улады i актыуны удзел новай палiтычнай аргашзацып у выбарчай кампанii. Дадатко-ва непублiчна абмяркоувалюя розныя формы абмежаванага уключэння прадстаушкоу апазiцыi у парламент i нават афар-мленне «сютэмнай» апазiцыi. Прауда, да завяршэння 2011 ютотныя змены палiтычнага поля прызналi заучаснымь
Такiм чынам, «Белая Русь» так i не ператварылася у партыю, а правядзенне рэформы, як i у 2007 — 2008 гг., адклалi на потым. Наколькi можна меркаваць, асноуныя прычыны гэтага паляга-юць у арганiзацыйнай непадрыхтаванасцi да рэформы, супра-щуленш значнай часткi бюракратып, а таксама рызыкоунасщ пал1тычнай рэформы ва умовах эканамiчнай нестабiльнасцi.
Кадравая змены
У Палаце прадстаушкоу у 2011 адбылася толькi адна змена на узроуш юраунщтва парламента — у лшеш старшыня Паста-яннай камюп па мiжнародных справах i сувязях з СНД 1гар Карпенка быу прызначаны намеснiкам старшынi Мшскага гарадскога выканаучага камiтэта, а яго месца заняу дэпутат Вiталь Бусько. Нягледзячы на тое, што новую пазщыю нельга назваць высокай у агульнай сiстэме улады, само прызначэнне Карпенкi можа лiчыць павышэннем.
Мелi месца змены i у юраунщтве Савета Рэспублiкi (СР). Працягвалася пэуная нестабiльнасць з пазщыяй намеснiка старшынi верхняй палаты парламента. У чэрвеш 2011 гэту па-саду заняу былы намеснiк старшыш Савета мшютрау Уладзiмiр Патупчык (2009 — 2010). Фактычна мела месца пра-мое прызначэнне — 16 чэрвеня Патупчык указам прэз^дэнта быу прызначаны членам СР i ужо на наступны дзень абраны намеснiкам старшынi. Варта адзначыць, што гэта ужо трэщ чалавек, якi займае гэту пасаду у СР IV склiкання. Перад гэ-тым пасаду займалi Анатоль Рубшау (2008 — 2010) i Леанiд Кру-пец (прызначаны у трауш 2010 пасля вызвалення ад пасады старшыш Мшскага аблвыканкаму; на пачатку лютага 2011 прызначаны амбасадарам Беларусi у Бразiлii).
Акрамя гэтага, напрыканцы 2011 года на падставе уласнай заявы датэрмiнова былi спынены паунамоцтвы старшыш Пастаянная камюп СР па заканадаустве i дзяржауным будау-нiцтве Яугена Смiрнова, якi быу прызначаны суддзёй Суда ЕурАзЭС. Пазней Я. Смiрноу абраны старшынёй гэтага суда. Ашсаныя кадравыя змены у парламенце збольшага пацвяр-джаюць агульную тэндэнцыю пераводу былых дэпутатау на адносна невысоюя пасады ва уладзе.
Узаемадзеянне з дзяржаyнымi iнстытутамi
Напэуна, найважнейшай з фармальнага пункту гледжання у 2011 г. стала праца сёмай пазачарговай сесп парламента (сту-дзень-люты), асноунай задачай якой было выказванне згоды на прызначэнне Мiхаiла Мяснiковiча новым прэм'ер-мiнiстрам. Рашэнне парламента падавалася вызначаным i на-гадвала фармальнасць.
Прадстауляючы новага юраушка урада Лукашэнка адзна-чыу неабходнасць «большай дынамiкi развiцця крашы, сучас-ных падыходау да юравання эканомiкай». Пры гэтым Мяснi-ковiч можа не толькi «арганiзаваць працу па дасягненш вала-вых паказчыкау, але i забяспечыць належную эфектыунасць эканомiкi»1. Дэпутаты у сваю чаргу адзначыш «высокi прафе-
Гл.: http://www.belta.by/ru/aU_news/president/Belarusi-neobxodimy-bolshaja-dinamika-razvitija-i-sovremennye-podxody-k-upravleniju-ekonomikoj—Lukashenko_i_540792.html.
сiяналiзм i арганiзатарскiя здольнасщ» новага юраутка бела-рускага урада. Пасля гэтага таемным галасаваннем была вы-казаная згода на новае прызначэнне.
Падначалены стан парламента у дачыненнi да выканаучых органау быу зноу падкрэслены на сустрэчах старшыш Палаты прадстаушкоу Уладзiмiра Андрэйчанкi з Аляксандрам Лу-кашэнкам. У прыватнасцi, 17 трауня прэзiдэнт адкрыта давау даручэннi фармальна незалежнай галше улады па асобных аспектах заканатворчай дзейнасцi, што з'яуляецца ужо звык-лай i у пэуным сэнсе iнстытуцыялiзаванай практыкай.
1ншыя формы узаемадзеяння Палаты прадстаунiкоу з дзяр-жаунымi органамi праходзiлi у форме рэгулярнага удзелу прадстаушкоу парламента у пасяджэннях Прэзiдыума Савета Мшютрау, а таксама мясцовых органау улады. Канкрэтнай iнфармацыi пра таюя формы актыунасцi парламентарыяу мала, што не дазваляе зрабiць ацэнку iх эфектыунасцi. В^да-вочна, асноуны эфект палягае у iнфармаваннi i каардынацьп дзейнасцi — прыкладна палова нарматыуных актау, што раз-глядае парламент, рыхтуецца структурамi урада.
Знешнепал1тычная актыунасць
У плане знешнепалiтычнай дзейнасцi прадстаунт парламента паслядоуна адстойвалi афщыйную палiтычную лiнiю, што стала асаблiва актуальным ва умовах значнага пагаршэння адносiн з Еурапейскiм саюзам i Захадам увогуле пасля снеж-ня 2010 Асаблiвая увага надавалася рэагаванню на рэзалюцып i iншыя захады у дачыненнi Беларусi з боку мiжпарламенцкiх структур i нацыянальных парламентау.
Рэзалюцыя ПАСЕ «Аб сiтуацыi пасля прэз^дэнцюх выба-рау» (ад 20 студзеня 2011) была успрынята са «шкадаваннем» з-за яе «незбалансаванага i дэструктыунага характару», што зафiксавау адмысловы прэс-рэлiз. У сваiм iнтэрв'ю Советской Белоруссии старшыня Палаты прадстаунiкоу выказау аналаг-iчную пазiцыю, адзначыушы, што «выщсканне Беларусi з агульнаеурапейскай палггыю не мае здаровага сэнсу i перс-пектывау»2. Падобная рэакцыя была выказаная i на рэзалю-цыю Еурапейскага парламента па сiтуацыi у Беларусi ад 10 са-
Гл.: http://pda.sb.by/post/111571/
кавжа, што уводз^а некаторыя санкцыi супраць афiцыйнага Мiнска.
Працягам пагаршэння стасункау памiж Беларуссю i Еура-саюзам стала падпiсанне без удзелу беларускай дэлегацып статутных дакументау Парламенцкай асамблеi «Еуранэст» (3 трауня). Папярэднiя кансультацыi па выпрацоуцы кампра-мiснага фармату удзелу Беларуа не далi вынiку i такое рашэн-не еурапейсюх краiн не было нечаканасцю.
Збольшага, заявы — гэта практычна усё, што парламент мог супрацьпаставщь дзеянням Еурапейскага саюза, яюя был1 вызначаны падзеямi 19 снежня 2010 года i пасля. Спробы ска-рыстаць парламенты шшых краiн-удзельнiц «Усходняга партнёрства» для прасоування пазiцыi афiцыйнага Мiнска мелi абмежаваны эфект (асабл1вую падтрымлiвалi Беларусь прад-стаушю парламента Азербайджана).
У якасщ знешнепалiтычнай пляцоую беларускi парламент таксама скарыстоувау работу штогадовай сесп Парламенцкай асаблеi АБСЕ, што праходз^а у Бялградзе (6— 10 лшеня). Прад-стаушю парламента занялi крытычную пазiцыю адносна дзей-насцi АБСЕ, разам з шэрагам шшых краш выступш за рэфар-маванне аргашзацыь Але цэнтральнай падзеяй стау разгляд рэзалюцып па Беларусi, у якой падымалася пытанне дэмакра-тыi i выкананне патрабаванняу АБСЕ. Беларускаму боку не удалося блакаваць ухваленне рэзалюцып большасцю дэлега-цый, але ён здолеу мабiлiзаваць некаторыя дэлегацыi краш СНД для падтрымю сваёй пазщыь
Цiкавым сюжэтам таксама стау удзел парламента у паста-ноуцы «польскага пытання» у адказ на абмеркаванне беларускай тэмы у парламенце Польшчы. Падчас 7-й нечарговай сесп дэпутаты звярнулiся у Канстытуцыйны Суд для прававой ацэню закона Польшчы «Аб карце паляка» (у афщыйнай iнтэр-прэтацыi запыт быу зроблены «на прапанову беларускiх гра-мадзян i структур грамадзянскай супольнасцi»). Адпаведнае рашэнне Канстытуцыйны суд прыняу 7 красавжа, адзначыу-шы, што асобныя нормы польскага закона не адпавядаюць некаторым агульнапрызнаным прынцыпам i нормам мiжна-роднага права.
Другога красавiка дэпутаты нават узялi удзел у мiжнарод-най навукова-практычнай канферэнцыi на тэму «Сучасная геапалiтыка Польшчы у кантэксце Рыжскай мiрнай дамовы
1921 года». Канферэнцыя мела не столью навуковы, колью палiтычны характар i завяршылася прыняццем крытычнага звароту да юраунщтва i грамадскасцi Польшчы.
Пагаршэнне стасункау з Захадам выявiлася таксама у тым, што прадстаунiкi беларускага парламента сталi значна больш жорстка выказвацца наконт палiтыкi заходнiх краiн. У пры-ватнасцi, старшыня Пастаяннай камюп па мiжнародных справах 1гар Карпенка на прэс-канферэнцыi адзначау, што дзеянш мiжнароднай каалiцыi супраць Лiвii можна назваць вайной i парушэннем мiжнароднага права.
Парламент працягвау удзельшчаць у розных мiжпарла-менцкiх структурах (ЕурАзЭС, СНД, АДКБ i шш.), а таксама праводзiць двухбаковыя сустрэчы з прадстаунiкамi дэлегацый розных краш (Куба, Азербайджан, В'етнам, Арменiя, 1ран, Казахстан, Эстонiя i г. д.).
Як кампенсацыя пагаршэння стасункау на заходшм на-кiрунку вялiкае значэнне надавалася спробам пашырыць су-працоунщтва з краiнамi Азii. У верасш 2011 беларускi парламент атрымау статус назiральнiка пры Мiжнароднай парла-менцкай асамблеi Арганiзацыi краiн Пауднёва-Усходняй Азii (АСЕАН), сама працэдура была шщыявана пры дапамозе В'ет-нама яшчэ у 2010 годзе, i у 2011 яна сталася вельмi дарэчы ва умовах узмацнення знешнепалггычнай iзаляцыi. Таксама вя-лжае значэнне было нададзена вiзiту дэлегацыi Усекггайска-га Схода Народных Прадстаушкоу, якое адбывалася у рэчыш-чы агульнай актыунасщ беларускай улады па пашырэнш стасункау з Кiтаем.
Заканатворчая дзейнасць
Заканатворчая дзейнасць парламента рэалiзавалася у рамках дзвюх чарговых сесш. Значны блок прынятых законау склалi нарматыуныя акты мiжнароднага характару. Быт ухваленыя акты, звязаныя з Мытным саюзам, Адзшай эканамiчнай пра-сторай, стварэннем суда Еуразшскай эканамiчнай суполь-насцi, двухбаковыя пагадненнi. Парламентарыi таксама ухвалш блок законау i паправак эканамiчнага i адмiнiстратыу-нага характару, у прыватнасщ, па спрашчэннi працэдур лщэн-завання, рэгiстрацыi, зваротах грамадзян, альтэрнатыуных працэдурах вырашэння спрэчак i iнш. Закраналiся i iншыя
сферы грамадскага жыцця: сямейныя адносшы, ахова здароуя, дзейнасць прафесiйных саюзау, iнавацыйная дзейнасць, дзей-насць праваахоуных органау, адвакатуры, змены у крымшаль-ным працэсе i г. д.
На працягу года толью два законапраекты былi шщыява-ныя дэпутатамi Палаты прадстаушкоу. Адзiн прынялi у двух чытаннях i адзiн — у першым. Усе накiраваныя прэз^дэнтам i урадам законапраекты был прынятыя.
Варта адзначыць, што веснавая сеая парламента прыцяг-нула значна менш публ1чнай увагi за восеньскую. Грамадсю рэзананс мела прыняцце увосень парламентам паправак у законы «Аб масавых мерапрыемствах» i «Аб унясенш дадаткау i зменау у некаторыя нарматыуныя акты». Галоуным стыму-лам да распрацоуцы новых нормау з'явшся акцыi пратэсту улетку 2011, неабходнасць рэагаваць на яюя з боку праваахоуных органау выяв^а пэуныя прабелы у заканадаустве. Павод-ле афщыйнай версii законапраекты былi наюраваныя на «уз-мацненне захадау да забеспячэння грамадскай бяспею пры правядзенш масавых мерапрыемствау, а таксама удакладнен-не састарэлых тэрмiнау»3.
Нарматыуныя акты был1 ухваленыя дэпутатамi ПП ужо у першы дзень сесп i адразу у першым i другiм чытаннях. Iмклiвае ухваленне яскрава пал^ычна афарбаванага закона выклiкала значны грамадскi рэзананс. У вынiку прадстаушю парламента 5 кастрычнiка правялi адмысловую прэс-канфе-рэнцыю, падчас якой прадставш афiцыйную пазiцыю па за-конапраекце з асаблiвым ухiлам на мiжнародны досвед i ад-стойванне праз яго штарэсау беларускiх грамадзян. Але гэта значна не пауплывала на ацэнку закона з боку грамадсюх i палiтычных арганiзацый.
Высновы
Дзейнасць парламента збольшага адпавядала усталяваным у беларускай палггычнай сiстэме правiлам гульш. У сваёй асно-ве дзейнасць дэпутатау вызначаецца палiтычнай кан'юнкту-рай, знешняй у дачыненнi да самога прадстаушчага органа.
Гл.: http://www.belta.by/ru/all_news/society/Vstupaet-v-silu-zakon-o-massovyx-meroprijatijax-v-novoj-redaktsii_i_582582.html.
Пагаршэнне стасункау з Захадам прывяло да значнай пе-раарыентацып знешнепалггычнай актыунасщ у параунаннi з папярэднiмi гадамi. Асноуная дзейнасць была звязаная з рэ-агаваннем на крытыку палiтыкi беларускiх уладау з боку розных еурапейсюх структур. Таксама был зробленыя пэуныя захады да пашырэння стасункау з краiнамi Азп, але ацанiць эфектыунасць такiх крокау пакуль складана.
У заканадаучым працэсе парламент паслядоуна трымаец-ца вызначанай ролi, якая прадугледжвае дапрацоуку i прыняц-це законапраектау, распрацаваных урадам цi Адмiнiстрацыяй прэзiдэнта. Актыунасць самiх дэпутатау у iнiцыяваннi новых законау была нязначнай. Таксама без асаблiвых дыскусiяу парламент дау згоду на прызначэнне новага старшынi Савета Мшютрау i зацвердзiу праграму дзейнасцi урада да 2015 года. У адказ на рост пратэстнай актыунасщ увесну i улетку 2011 праз парламент паспешлiва i без iстотнага абмеркавання пра-вялi змены у заканадаустве, накiраваныя на абмежаванне па-лтгычнай i грамадскай актыунасцi.
На працягу 2011 года шло непублiчнае абмеркаванне рэ-формы палiтычнай сiстэмы Беларусь яюя мусiлi закрануць прынцыпы палггычнай арганiзацыi парламента. Такiя праек-ты не знайшлi практычнай рэалiзацыi.
