CC BY
7
ПАРЛАМЕНТ:
ЗМЕНЫ БЕЗ НАСТУПСТВАУ?
Андрэй Казакевiч
Рэзюмэ
Асноуны палiтычны плён года для парламента засведчылi зауважныя змены палiтычнай структуры у вышку выбарау верасня 2016 года. Упершыню з 2000 года дэпутатамi сталi прадстаушк апазiцыi i грамадзянскай супольнасцк Палiтычныя партыi атрымалi рэкорднае прадстаушцтва з выбарау 1995 года. Таксама упершыню з 2004 года значна змяшлася узроставая структура дэпутацкага корпуса на карысць дэпутатау ва узросце ад 40 да 50 гадоу, што можа азначаць адыход ад мадэл^ па якой парламент выступае месцам завяршэння адмiнiстрацыйнай i пал^ычнай кар'еры. Павялiчылася прадстаушцтва вытворчага сектара пры скарачэннi колькасцi прадстаунiкоу вертыкалк
Пры гэтым цяжка казаць пра рэальныя палiтычныя наступствы такiх змен. Калi гэтыя змены i былi накiраваны на павелiчэнне палiтычнага плюралiзму, то, як i многiя шшыя спробы рэформау у Беларусi, не былi паслядоунымi i перакрывалiся контрмерамк Партыйнае прадстаунiцтва засталося нязначным i недастатковым для калектыунай палiтычнай дзейнасцк Большасць палiтычных арганiзацый (партыi i «Белая Русь») не прадстаулены у парламенце лiдарамi / кiраунiкамi. На юраушчых пасадах дамiнуюць прадстаунiкi выканаучай вертыкалi. У парламенце не утваралюя дэпутацкiя групы як асноуная праява калектыунай палiтычнай актыунасцi. Цалкам верагодна, што эксперыменты на стадыi фармавання палаты не будуць мець наступствау на этапе пал^ычнай рэалiзацыi. Выбары таксама паказваюць нявызначаны палiтычны профть «Белай Руа», уплыу самой аргашзацьп на дэпутацкi корпус не прасочваецца.
Тэндэнцьп:
• зауважныя змены пал^ычнай структуры: пашырэнне прадстаушцтва партый, наяунасць прадстаунiкоу апазiцыi, амаладжэнне дэпутацкага корпуса, павелiчэнне прадстаунiцтва вытворчага сектара;
• захаванне ключавых пазщый за выхадцамi з вертыкалi, адсутнасць праяу калектыунай палiтычнай актыунасцi дэпутатау, захаванне бюракратыч-нага, а не пал^ычнага, характару дэпутацкай дзейнасцi. Адсутнасць у парламенце лщарау i юраушкоу нават тых партый i аргашзацый, якiя атрымалi дэпутацкiя мандаты;
• захаванне нявызначанага i двухсэнсоунага статусу «Белай Руа»;
• дамiнаванне еурапейскага вектара у знешнепалiтычнай дзейнасцi.
У 2016 годзе найбольш важнай падзеяй для парламента ст^ парламенцыя выбары. Нягледзячы на тое, што сам характар выбарчага працэсу практычна не змяшуся, вынт выбарау прадэманстравалi змены у фармаваннi складу Палаты прадстаушкоу (ПП). Па розных параметрах склад ПП моцна адрозшваецца ад усгх папярэдн1х, што сведчыць пра пэуны эксперымент па рэаргашзацьп заканадаучага органа.
Палпычная структура
З выбарау 2000 года адбывалася крытычнае падзенне прадстаунщтва фармальных партыйных структур у парла-менце, тэндэнцыя мела yстойлiвы характар, i мiнiмум пар-тыйнага прадстаунщтва быу дасягнуты па вышках выбарау 2012 года (дзве партый, яюя прадстаyлялi 5 дэпутатау). Цалкам мяняючы тэндэнцыю апошнiх пятнаццац гадоу, па вынiках выбарау 2016 партыйнае прадстаунщтва значна вырасла, дасягнуушы свайго макймуму з выбарау 1995 года. Пры гэтым адбылася актывiзацыя некальк1х лаяль-ных уладзе партый, як1я штэнйуна праводзiлi кампанiю i даказвалi сваю сацыяльную i палiтычную перспектыунасць.
Як ужо адзначалася, па вышках выбарау 2012 года у парламент патрапта тольк1 пяць прадстаушкоу палиычных партый. Па вын1ках выбарау 2016 года 1х колькасць вырасла да 16 чалавек, што з'яуляецца самым высоким паказчыкам за усю псторыю выбарау у Палату прадстаушкоу з 2000 года. Акрамя гэтага, рэкордна павялiчылiся колькасць i спектр прадстауленых партый. Калi з 2004 года iх колькасць вагалася памiж 2—3, то зараз вырасла да 5, прычым упершыню афiцыйна прадстаулена апазщыйная Аб'яднаная грамадзянская партыя. Пры гэтым мадэляванне плюралiзму усё адно засталося у «тэставым» рэжыме, бо шводная партыя не прадстауленая у колькасщ, дастатковай для фармавання нават дэпутацкай групы, не кажучы пра аргашзаваны уплыу на заканатворчы працэс.
Найбольшае прадстаунщтва атрымала Камунiстычная партыя Беларус (КПБ, 8 мандатау), што укладаецца у тэндэнцыю з 2000 года, па якой менавгта гэта партыя
заусёды здабывала найбольшую колькасць месцау у параунанш з iншымi. Па тры мандаты атрым^ Рэспуб-лiканская партыя працы i справядлiвасцi (РППС) i Бела-руская патрыятычная партыя (БПП). Адпаведна па адным мандаце прыпадае на Лiберальна-дэмакратычную партыю (ЛДП) i Аб'яднаную грамадзянскую партыю (АГП).
Калi разглядаць павелiчэнне прадстаунщтва партый як мадэляванне палггычнага плюралiзму то дамшантныя пазщьп аддадзеныя леваму спектру (КПБ, РППС, БПП), пры гэтым БПП адначасова выступае i як фармальна прарасшская палiтычная структура. Правы спектр у яго апазщыйнай i неапазiцыйнай формах мжмальна прадстаулены ЛДП i АГП. Щкава, што на выбарах 2000 года, калi таксама адбывалiся спробы мадэлявання беларускай версii кантраляванага плюралiзму, з усяго апазiцыйнага спектра менавгга былыя прадстаунт АГП былi дапушчаны у парламент.
Па вынiках выбарау 2016 года парламенцкiя мандаты атрымалi 68 прадстаушкоу «Белай РусЬ»1, таюм чынам прадстаунщтва арганiзацыi практычна не змяншася (па вынiках выбарау 2012 iх было 67) i знаходзщца на узроуш вышэй за 60%. Нягледзячы на такiя трывалыя пазщып, факт дамiнавання «Белай РусЬ> у парламенце не з'яуляецца простым для штэрпрэтацып. Аргашзацыя так i не трансфармавалася у палггычную партыю, i яе значэнне ды вага у палiтычнай сiстэме застаюцца пад пытаннем. Калi у ПП мiнулага склжання члены Рэспублiканскага савету «Белай РусЬ> займалi пасады намеснiка старшынi ПП i старшыняу некальк1х пастаянных камiсiй, то зараз кiраунiцтва арганiзацыi у парламенце не прадстаулена.
Таксама паказальным з'яуляецца факт, што на пасяджэнш «Белай РусЬ> у лiстападзе 2016 года, дзе былi абмеркаваны вышй парламенцкай кампанii, дэпутацк1 корпус быу прадстаулены шараговым дэпутатам Валерыем Курсевiчам. На пасяджэннi прэзiдыума арганiзацыi
«В штаб-квартире "Белой Руси" подвели итоги парламентских выборов.» Профессиональное образование. Республиканский портал. 16 Sep. 2016. Web. 28 Apr. 2017. <http://www.ripo.unibel.by/index. php?id=1996>.
15 снежня 2016 года, якое падводзша вышк працы аргашзацып за год, парламент таксама быу прадстаулены шараговым дэпутатам.2 Адсутнасць юраунщтва парламента на ключавых пасяджэннях аргашзацып, якая фармальна дамiнуе у парламенце, ставщь праблему палiтычнай ролi «Белай РусЬ>.
Падобна, што «Белая Русь» на дадзены момант выступае не палгтычным суб'ектам, але сервiснай аргашзацыяй, асноунай функцыяй якой з'яуляецца праца з кадрами Па аналогii з БРСМ для моладзi прысутнасць у шэрагах «Белай Руй» можа спрыяць далейшай палiтычнай цi адмiнiстрацыйнай кар'еры, але гэта не значыць уплывовасщ i iстотнай палгтычнай вагi самой аргашзацып.
З пачатку дзейнасцi Палаты прадстаушкоу шостага склiкання не было шфармацып пра стварэнне дэпутацк1х груп i iншай зауважнай палiтычнай самаарганiзацыi парламентарыяу. Гэта азначае працяг сфармаванай на пачатку 2000-х бюракратычнай мадэлi дзейнасцi дэпутатау выключна па пастаянных камiсiях i тэматычных працоуных групах. Палгтычная самаарганiзацыя дэпутатау у выглядзе дэпутацкiх груп адсутнiчае у беларусим парламенце з 2004 года. Прауда, адразу пасля выбарау 2012 года была створаная дэпутацкая група «1нщыятыва». На момант фармавання група уключала 21 дэпутата i мела Мшскую вобласць у якасцi рэгiянальнай асновы, але нiякай зауважнай дзейнасцi пасля свайго стварэння не праводз1ла.
Дэманстрацыяй палгтычнай абмежаванасцi парламента з'яуляецца таксама тое, што у iм практычна не прадстаулены л1дары партый i арганiзацый. З пяцi партый только БПП прадстауленая ираушком. Юрауши АГП i ЛДП не патрапiлi у парламент, а л1дар РППС быу вымушаны зняць
«15 декабря 2016 года депутат Палаты представителей О.В. Нехайчик (Шабановский избирательный округ № 91) приняла участие в заседании Президиума Республиканского совета РОО "Белая Русь", на котором были подведены итоги деятельности объединения в 2016 году.» Палата представителей Национального собрания Республики Беларусь. 15 Dec. 2016. Web. 26 Apr. 2017. <http://www.house.gov. by/ru/news-ru/view/15-dekabrja--goda-deputat-palaty-predstavitelej-nexajchik-ov-shabanovskij-izbiratelnyj-okrug-91-prinjala-51833-2016/>.
2
сваю кандыдатуру. Першы сакратар КПБ у выбарах не удзельшчау, як i к1раунщтва «Белай РусЬ>.
Абнауленне складу
Па вышках выбарау 2016 года свае мандаты захавала кры-ху больш за 24% дэпутатау У параунанш з папярэднiмi гадамi гэта можна лiчыць сярэднiм паказчыкам, як1 вы-шэй за вынiкi выбарау 2012 года (19.1%), але шжэй за усе папярэдн1я выбары у ПП, па вынiках як1х доля пераабра-ных дэпутатау вагалася у межах 27—40% (табл. 1).
Таблща 1. Доля дэпутатау, пераабраных на новы тэрмш, ад агульнага складу дэпутацкага корпуса, %
2000 2004 2008 2012 2016
Доля пераабраных 33.6 40.0 27.3 19.1 24.5
Вынiкi выбарау паказваюць, што мадэль, паводле якой фармуецца ПП, прадугледжвае захаванне мандатау для каля 1/4 дэпутатау i абранне каля 3/4 новых. Мадэль склалася з 2008 года, застаецца дастаткова устойлiвай i прадугледжвае ютотнае абнауленне дэпутацкага корпуса.
Узроставая 1 галшовая структура дэпутацкага корпуса
1стотныя змены адбылюя ва узроставай структуры ПП. Упершыню з 2000 года доля дэпутатау ва узросце ад 51 да 60 (умоуна пенсшны i перадпенсiйны узрост) значна скарацтася. Калi з 2004 года яна складала большасць цi нават значную большасць дэпутацкага корпуса (49—62%), то па вышках выбарау 2016 года 1х доля упала да 46.4%. У той жа час доля дэпутатау у сярэдзше сваёй кар'еры значна вырасла — да 39.1%. Гэта упершыню з 2004 года дэманструе спробу значна амаладзщь дэпутацк1 корпус. Акрамя шшага, наступствам тэндэнцып можа быць адыход ад мадэлi ПП як месца завяршэння адмшстрацыйнай i палiтычнай кар'еры.
Галшовая структура новага дэпутацкага корпуса у цэлым падобная да мшулых склшанняу. Асноуныя змены тычылiся прадстаунщтва выканаучых структур i вытворчай сферы. Калi па вынiках выбарау 2012 года сярод новаабраных дэпутатау самай вялжай групай былi чыноyнiкi вертыкалi (21 з 89 дэпутатау), то па вышках выбарау 2016 года iх колькасць зшзшася да 16 чал., у сваю чаргу колькасць выхадцау з вытворчай сферы вырасла з 15 да 22 чал. Пры гэтым колькасць новаабраных дэпутатау са сферы адукацып, аховы здароуя, ставых структур i грамадск1х аргашзацый практычна не змян1лася у параунанш з выбарамi 2012 года. Рост щ знiжэнне прадстаyнiцтва складае не больш за 1—2 дэпутаты.
Змены у юраунщтве
Старшынёй Палаты прадстаушкоу быу зноу абраны Уладзiмiр Андрэйчанка, як займае гэту пасаду з 2008 года, а да гэтага, з 1994 года, узначальвау Вщебсю аблас-ны выканаучы камiтэт. Намесшкам старшынi стау нова-абраны дэпутат Баляслау Пiрштук, якi з 2007 года займау пасаду намеснiка старшыш Гомельскага выканаучага камiтэта. Так1м чынам, дзейснае вышэйшае кiраyнiцтва ПП паходзщь з вертыкалi, што кр^гху адрозшвае яго ад парламента мiнулага склжання, у якiм пасаду намеснiка старшыш займау Вштар Гумiнскi з ваенным пачаткам кар'еры i васьмыадовым досведам дэпутацкай дзейнасщ да прызначэння на пасаду.
Адбылося iстотнае абнауленне к1раунщтва пастаянн^гх камiсiй. З 14 старшынь свае пасады захавалi толькi два чалавекЦ што збольшага адпавядае прапорцып абнаулення дэпутацкага складу (Андрэй Наyмовiч, камiсiя па правах чалавека, нацыянальных адносiнах i СМ1; Людмiла Дабрынша, камiсiя па бюджэце). Яшчэ два дэпутаты сталi старш^Iнямi камiсiй, маючы досвед працы у 1х раней (камюш па эканамiчнай палiтыцы, кам^я па заканадаустве). Астатн1я камiсii узначалШ новаабраныя дэпутаты.
Сярод дзесяц новых старшынь чатыры паходзяць з выканаучых структур (тры з рэпянальнага i адзт з
нацыянальнага узроуню). К^ разгледзець ус1х старшыняу камюш як групу, улiчваючы кар'ерны досвед да абрання у ПП, то прадстаушю вертыкалi займаюць 7 з 14 пазщый.
М1жнародная дзейнасць
Парламент традыцыйна выконвае дапаможную ролю у правядзеннi знешняй палiтыкi Беларусi. Роля парламента не вызначальная, але важная для агучвання пазiцыi бела-рускага йраунщтва на м1жнародным узроуш, для уплыву на дыскусп па беларуск1м пытаннi, падтрымання кантактау з палiтыкамi i чыноунiкамi розных краiн i м1жнародных арганiзацый.
У 2016 годзе у мiжнародных кантактах парламента у цэлым заходнi вектар дамiнавау над традыцыйным постсавецкiм кiрункам знешнепалiтычнай актыунасщ. Найбольш актыуна кантакты развiвалiся з Польшчай. Парламенцкая дэлегацыя Беларусi, узначаленая тага-часным намеснiкам старшынi ПП Вштарам Гумiнскiм, двойчы наведала Польшчу: 14—16 красавiка, а таксама 30 жнуня — 1 верасня. У апошшм выпадку прадстаунiкi беларускага парламента прынялi удзел у сустрэчы сткерау парламенту Цэнтральнай i Усходняй Еуропы. У сваю чаргу у жшуш i снежнi 2016 года дэлегацыя польскага Сейма наведала Беларусь.
У 2016 годзе прадстаушк ПП таксама прымалi парламенция дэлегацыi рознага узроуню з Румынп i Балгарыi (красавiк), Латвii (травень), Францыi (чэрвень). Кiраунiцтва беларускага парламента таксама правяло сустрэчы з прадстаунiкамi ггальянскага рэгiёна Сардын1я (люты), ираушком МЗС Балгарыi (красавiк) i некаторыя 1нш^1я. Вiзiты беларуск1х парламенцк1х дэлегацый адб^Iлiся у Чэхiю (сакавiк) i Латвiю (чэрвень). Акрамя гэтага, беларуск1я дэпутаты аж^Iццяулялi кантакты з ПА АБСЕ, дэлегацыямi Еурасаюза, парламенцкай дэлегацыяй канферэнцыi Балтыйскага мора, iнiц^Iятывай «Усходняе партнёрства>.
На гэтым фоне кантакты з краiнамi постсавецкай прасторы не былi iнтэнсiунымi. Узаемадачыненнi з
расiйскiмi парламентарыямi у межах Парламенцкага сходу Беларус i Расii праходзт у планавым рэжыме, i нават юбшейны характар некаторых пасяджэнняу ^тотна не уплывау на iх фармат.
Актыуна развiвалiся кантакты з Грузiяй. Дэлегацыя грузiнскiх парламентарыяу наведала Беларусь у лютым, у сакавшу адбылася сустрэча з урадавай дэлегацыяй. Таксама прадстаунт ПП прынялi удзел ва урачыстасцях з нагоды 25-годдзя незалежнасщ Грузii. У чэрвенi адбылася сустрэча з дэпутатамi Малдовы, а у лiстападзе вiзiт у Казахстан.
У 2016 годзе таксама адбывалюя кантакты з азiяцкiмi краiнамi (В'етнам, Тайланд, Афгашстан, Аман, КНР, Малайзiя, 1нданезш, Фiлiпiны). Да таго ж Нацыянальны сход Беларусi быу акрэдытаваны у якасцi пастаяннага назiральнiка пры розных органах Лащнаамерыканскага парламента, а таксама ажыццяуляу кантакты з прад-стаyнiкамi Кубы i Эквадора.
На працягу года беларускш парламентарыi прымалi удзел у працы разнастайных мжнародных i рэйянальных парламенцкiх структур: сусветнай Асамблеi Мгжпарла-менцкага саюза, Парламенцкай асамблеi Чарнаморскага эканамiчнага супрацоyнiцтва, М1жпарламенцкай асамблеi праваслауя i iншых.
Заключэнне
У 2016 годзе развщцё парламента вызначалася некаторымi заyважнымi зменамi у прынцыпах фармавання i асцярож-ным эксперыментам з палiтычным плюралiзмам: павышэн-нем партыйнага прадстаунщтва, прадстаунщтва апазiцыi, амаладжэннем дэпутацкага корпуса, павелiчэннем прадстаунщтва вытворчай сферы.
Тым не менш цяжка сказаць, цi пацягнуць гэтыя змены за сабой трансфармацыю функцый i ролi парламента. Цалкам верагодна, што яны застануцца выключна фармальнымi. Прынамс^ у дзейнасцi парламента не зауважны рост калектыунай палгтычнай актыунасщ, а сама дзейнасць мае, як i раней, не палпычны, але бюракратычны характар.
У заканадаучым працэсе парламент паслядоуна трымаецца вызначанай ролi, якая прадугледжвае дапрацоуку i прыняцце законапраектау, распрацаваных урадам щ Адмiнiстрацыяй прэзiдэнта. Актыунасць самiх дэпутатау у iнiцыяваннi новых законау нязначная. Пры гэтым у апошнiя гады крыху павялiч^Iлася роля парламента у знешняй палiтыцы i камунiкацыi з грамад-скiмi структурамi.
