CC BY
11
ПAЛIТЫЧНЫЯ nAPTbll: AД УДЗЕЛУ У ПРЭЗ1ДЭНЦК1Х ВЫБAРAX ДA БAЙКОТУ Bb№APAY У ПAРЛAМЕНТ
Юрый Чавусау
Рэзюмэ
Значэнне 2011 года для nалiтычныx партый было абумоyленае nалiтыч-ным календаром: пакольк на гэты год не прыпадалi выбарчыя кампанй, то партыйная дзейнасць у асноyным канцэнтравалася на аналiзе i засва-еннi вышкау мiнулыx прэзiдэнцкix выбараy, альбо на падрыxтоyцы да выбараy у Палату прадстаушкоу Нацыянальнага сxода пятага сшкання, якiя мусяць адбыцца не пазней за верасень 2012 г. Гэтыя фактары абу-мовiлi xарактар парадку дня унутры апазiцыi, а таксама яе рэакцьп на аб'ек-тыуныя з'явы унутранай i знешняй палпыю.
Да асноyныx пунктау гэтага парадку дня адносяцца: а) пытанн фармуля-вання параметрау цiску знешнix актарау на беларускi рэжым (вiзавыя аб-межаваннi у дачыненнi да канкрэтнык функцыянерау дзяржапарату i звя-заным з рэжымам бiзнэсоyцаy, замарозка актывау, магчымыя эканамiч-ныя санкцыi); б) ацэнка перспектывау звяржэння рэжыму праз вулiчныя пратэсты (у тым лку аналiз прычынау фiяска на «Плошчы» у часе мшу-лыx прэзщэнцш выбарау); в) барацьба за вызваленне палiтвязняy; г) стау-ленне да пытання дыялогу альбо перамовау з рэжымам; д) выпрацоука стратэгiй выкарыстання будучыx парламенцкix выбарау. Сiстэмны фiнансава-эканамiчны крызiс, якi аxапiy беларускую народную гаспадарку у 2011 годзе, выкарыстоувауся апазiцыйнымi палiтыкамi як нагода для крытык рэжыму, але не стауся новай магчымасцю для апазь цык Побач з гэтым у шэрагу партыяу адбывалiся унутраныя перастаноyкi, звязаныя з засваеннем вынiкаy прэзiдэнцкix выбарау.
Тэндэнцьп:
• рэпрэсп пасля прэзiдэнцкix выбарау 2010 падарвалi iнфраструктурныя магчымасц апазiцыi;
• першую палову 2011 палiтычныя партыi перажылi у стане кантузм, не здольныя iнiцыяваць актыуныя палiтычныя праекты;
• рэакцыяй на пагаршэнне умовау палiтычнай дзейнасцi сталася актывь зацыя выкарыстання замежнапалiтычнага цюку на беларускi рэжым з боку практычна yсix палiтычныx структурау апазщып;
• напярэдаднi будучай кампанй парламенцш выбарау сярод партыяу дамiнуе «шструментальнае» стауленне да выбарчай кампанй;
• абазначылюя iнтэграцыйныя працэсы, асаблiва у параyнаннi з перыя-дам дэзштэграцып часоу nрэзiдэнцкix выбарау.
Канф^урацыя апазщыйных партыяу будзе вызначацца ашса-нымi вышэй трэндамi да кампанii парламенцюх выбарау. З аднаго боку, кампашя байкоту выбарау фармуецца у асноу-ным нелегальнымi палiтычнымi структурамi (у тым лiку да яе сх^юцца аргкамiтэты незарэгiстраваных палiтычных партыяу). З шшага боку, iнтарэс захавання прасторы для легальнай палiтычнай дзейнасщ яднае зарэгiстраваныя партыi на грун-це выкарыстання будучых выбарау як нагоды для узмацнен-ня сваiх структур i захавання сябе у якасцi легальнай апазь цыi унутры Беларусi.
Засваенне вышкау прэзiдэнцкай кампанп
Апазiцыйныя палiтычныя партыi цягам папярэдняй выбар-чай кампанii здолелi захаваць уласную суб'ектнасць, у тым лжу коштам тактычнага адзiнства у выбарчай кампанii. Хваля рэпрэояу пасля выбарау шмат у чым перадвызна-чыла рэзкi спад уох формау пал^ычнай актыунасщ, у тым лiку i у асяроддзi партый. Новым этапам развiцця пал^ыч-нага жыцця у Беларусi стау эканамiчны крызiс, яю грым-нуу увесну 2011 года. Менав^а гэта падзея, а зуом не паль тычныя судовыя працэсы, стала сiмвалiчным заканчэннем этапу «пасля выбарау» i пачаткам перыяду пал^ычнай дзейнасцi эпохi эканамiчнага крызiсу i эскалацыi рэпрэ-сiяу. Але апазщыя сустрэла гэты выклiк у аслабленым стане.
У гэты перыяд развщцё апазiцыйных палiтычных партыяу характарызуецца некаторай апатыяй i няуменнем падсту-пщца да таго рэсурсу электаральнага расчаравання ва улад-зе i яе персанальным лiдары, якое вiдавочна авалодала розу-мамi у Беларусi. Зня^леныя рэпрэсiямi i радасна раз-дзiманымi СМ1 узаемнымi скандаламi i сваркам^ партыi засталiся iснаваць у рэжыме «аднаулення сiл пасля выбарау». Нягледзячы на тое, што масы бьш гатовыя успрыняць паль тычную альтэрнатыву, большасць палiтычных партыяу скан-цэнтравалася на падрыхтоуцы да будучых кампашяу, стра-тэгiчным планаваннi i лабiяваннi пэуных стратэгiяу знешня-га щску.
Страта стратэпчных арыенщрау
Пасля прэз^дэнцюх выбарау 2010 г. вялжая частка грамадзян-скай супольнасцi (як няурадавыя арганiзацыi, так i пал^ыч-ныя партыi) апынулася у отуацып стратэгiчнай нявызнача-насцi. Для пал^ычных партыяу ва умовах наяунасцi дзясят-кау палiтвязняу (у тым лжу кандыдатау у прэзiдэнты) i эскалацып Усiх формау палiтычных рэпрэсiяу (арышты i пе-ратрусы, цiск на актывютау на месцах працы, пагрозы лжвща-цыi газет i пераслед журналютау, узмацненне кантролю за рас-паусюдам iнфармацыi праз 1нтэрнэт) была пастауленая пад пы-танне сама магчымасць палiтычнай дзейнасцi як легальных апазщыйных аргашзацыяу. Для аб'яднанняу, яюя за перыяд адноснай адлiгi прызвычашся да пэунай свабоды дзейнасцi, узшкла патрэба у пераглядзе сваiх планау i тактычных мэтау: многiя з iх ужо мел гатовыя стратэгп дзейнасцi з улiкам <^бе-ральнай» атмасферы беларуска-еурапейскага дыялогу i быш вымушаныя карэнным чынам змянiць iх пасля наступу новай «пал^ычнай зiмы».
Такiм чынам, пачатак 2011 года стауся для апазiцыйных арганiзацыяу часам страты арыенщрау i катастрафiчнага зву-жэння гарызонту планавання (напрыклад, у часы штодзённых арыштау у пачатку года большасць структур не быш у стане планаваць нейкую сур'ёзную дзейнасць больш чым на месяц). I пал^ычныя, i грамадскiя структуры сканцэнтравалюя на пытаннi абароны палггвязняу — справе высакароднай i важ-най, але вiдавочна недастатковай для палггычнай стратэгii.1 У гэтым сэнсе уся беларуская апазiцыя пераквалiфiкавалася у 2011 у праваабаронцау, а праваабаронцы сталi значна уплы-ваць на ацэнку падзеяу у Беларусi, нават больш за пал1тыкау.
Аднак на фоне такой стратэпчнай нявызначанасцi ужо у лютым-красавiку некалькi грамадска-палiтычных суб'ектау дэкларавалi наяунасць стратэгii для дзейнасщ грамадзянскай супольнасцi. Адна група, звязаная з пал1тычнай каалщыяй кан-дыдата у прэзiдэнты Андрэя Саннiкава «Еурапейская Беларусь» i персанiфiкаваная на волi Вiктарам Iвашкевiчам i шэ-рагам дзеячау новай эмiграцыi, заявка аб неабходнасцi штэн-
Чаусов Ю. Заложники площадей // Наше мнение [Электронны рэсурс] Точка доступа: http://nmnby.eu/news/analytics/3876.html.
афжаваць унутраны i вонкавы цiск на рэжым, у тым лжу праз шсшраванне сацыяльна-эканамiчных абурэнняу насельнщт-ва шляхам санкцыяу i знешнепалiтычнай iзаляцыi крашы. I хоць публiчна асноунай мэтай такой жорсткай палггыю цiску называлася вызваленне палггвязняу, прыхiльнiкi гэтага пады-ходу не хавалi iмкнення задушыць рэжым санкцыямi.
Другая група, звязаная з нацыянальнай платформай Форуму грамадзянскай супольнасцi Усходняга партнёрства i кан-сорцыумам «Еурабеларусь», заявiла аб неабходнасщ нармал> зацыi становiшча у краiне праз дыялог памiж варагуючымi палiтычнымi групоукамь Пры гэтым умовай дыялогу гэтая група называла вызваленне палггвязняу, а яго мэтай — дасяг-ненне праз правядзенне парламенцюх выбарау увосень 2012 прымiрэння i узаемнага прызнання супрацьлеглых сiл унутры беларускага народа (а на знешнепалтганых рынках, па сутнасщ — вяртанне у сiтуацыю напярэдаднi прэз^дэнцюх выбарау).
Варта адзначыць, што ш адзiн з двух падыходау не атры-мау перавагi у афщыйна зарэгiстраваных партыях, хоць шэ-раг суб'ектау даволi вiдавочна iдэнтыфiкавалi сябе з пэунымi пазiцыямi. Напрыклад, групоука «Беларусю рух», што адка-лолася у лютым ад Партьп БНФ, заняла пазщыю жорсткага цiску на рэжым як падставу для машфестацып уласнай ^дэн-тычнасцi у адносшах да арганiзацыi-метраполii. Як уяуляец-ца, асноунай прычынай таго, што ш адна стратэгiя не пера-магла, стала пазщыя ключавых палiтычных партыяу беларус-кай апазiцыi, якiя вагалюя i аддалi перавагу эклектычнаму сумяшчэнню у сваёй рыторыцы элементау абодвух падыходау (АГП, Партыя БНФ, Партыя левых «Справядивы свет» (ПЛСС), Рух «За свабоду» i шш.). Надалей менавiта гэты вуз-какарпаратыуны iнтарэс легальных апазiцыйных партыяу стау дамiнуючым чыннiкам для выбару варыянтау дзеянняу апа-зiцыi.
Прававыя умовы для дзейнасцi
Напрацягу 2011 года для палггычных партыяу iстотнае значэн-не меу фактар павелiчэння рэпрэаяу. Пры гэтым цiск ажыц-цяуляуся як на асобных сябрау партыяу, так i на арганiзацыi у цэлым.
Партыя БНФ цягам году была вымушаная двойчы мяняць месцазнаходжанне сваёй штаб-кватэры (а значыць, i юрыдыч-ны адрас). Ад снежня 2010 у дачыненнi да Партыi БНФ улады iнiцыявалi працэс яе высялення з памяшкання, якое гэтая партыя займала на працягу амаль 20 гадоу. Падставай для вы-сялення стала аргашзацыя у гэтым памяшканш пункта збору дапамогi для асоб, яюя пацярпелi падчас масавых рэпрэсш пасля прэзiдэнцкiх выбарау. Дзясятага трауня 2011 Гаспадар-чы суд г. Мшска прыняу рашэнне выселiць Партыю БНФ са сталiчнага офiса па праспекце Машэрава, 8, а у чэрвеш, пасля спробы апеляцыйнага перагляду, рашэнне аб высяленш усту-шла у законную сiлу.
Як сцвярджаюць у Партыi БНФ, уладальнiкi шшых памяш-канняу, што жадалi здаць офю апазiцыйнай партыi, сутыкнул1-ся з пагрозамi з боку выканаучай улады i спецслужбау. Пасля сямi месяцау судовых цяжбау, 25 лшеня 2011, партыя была вымушаная паюнуць свой ранейшы офiс i пераехаць у менш зруч-нае прыватнае памяшканне. На працягу 2011 г. партып давяло-ся пераязджаць яшчэ раз, паколькi на уласшка арэндаванага памяшкання нацiснулi i ён пажадау скасаваць дамову арэнды.
Партыя БХД 17 снежня 2011 правяла свой чарговы уста-ноучы з'езд. Гэта была ужо чацвёртая спроба легалiзацыi у Беларусi гэтай хрысщянска-дэмакратычнай партыi, аднак улады ёй зноуку адмовiлi. Цягам году свае з'езды правял Партыя левых «Справядлiвы свет», Кансерватыуна-хрысцiянская партыя БНФ, Партыя БНФ. Цжава, што на з'ездзе апошняй, дзе пауторна быу абраны старшынём Аляксей Янукевiч, было уведзенае абмежаванне у колькасцi тэрмiнау, на яюя можа абiрацца кiраунiк партыь
У кастрычнiку Палата прадстаунiкоу прыняла змяненнi у законы аб палггычных партыях, аб грамадскiх аб'яднаннях, а таксама у Крымiнальны кодэкс (у далейшым законапраект быу зацверджаны i Саветам Рэспублiкi). Гэтыя змены наклалi но-выя абмежаваннi на атрыманне фiнансавання з-за мяжы усiмi суб'ектамi (як партыямi або грамадскiмi аргашзацыям^ так i грамадзянамi)2. Але асаблiва iстотным ёсць тое, што змены прадугледжваюць крымiнальную адказнасць за парушэнш у гэтай сферы — пакаранне да двух гадоу пазбаулення воль
Гл.: http://www.euramostorg/?arte=15016.
Каалщыйныя працэсы у палггычнай апазщьп
У часе мiжвыбарнага перыяду апазщыя засяродзiлася на ба-рацьбе за вызваленне палггвязняу, якую у асноуным разумелi як прыцягненне увап мiжнароднай супольнасцi i кансалтынг для замежных актарау. Гэта таксама быу час каалiцыйных перастановак у апазщыь
Калi рабiць параунанш з перыядам дэзынтэграцыi часоу прэз^дэнцюх выбарау, абазначылася эвалюцыя апазiцыi. Ад-разу пасля калапсу 19 снежня 2010 была створаная Нацыяналь-ная каардынацыйная рада дэмакратычнай апазiцыi.3 У яе дэк-ларацыi ад 9 студзеня 2011 было заяулена, што новае утварэн-не будзе дамагацца «вызвалення арыштаваных па палiтычных матывах людзей, iнфармавання грамадзянау Беларусi i мiжна-роднай супольнасцi, вяртання Беларуа на шлях законнасцi i дэмакратып». Таксама была пастауленая задача стварэння умо-вау для правядзення у краiне свабодных i дэмакратычных выбарау. У структуру увайшлi амаль усе апазщыйныя аргашза-цыi, аутарытэтныя палiтыкi.
Па сутнасцi гэта каалщыя павiнна была стаць адзiным суб'ектам, гатовым выступаць як аб'яднаная апазщыя. Аднак у хуткiм часе, у сувязi з названымi вышэй стратэгiчнымi супя-рэчнасцямi, унутры хаурусу наспела палярызацыя. Пауплы-вала i тое, што пал1тычныя партыi i структураваныя грамадс-кiя арганiзацыi некамфортна сабе адчувалi у адным полi з сет-кавымi арганiзацыямi i пал^ыкамьадзшочкамь Таму рада хутка прыпынiла рэальнае юнаванне i перастала збiрацца, хоць фармальнага роспуску структуры не адбылося i час ад часу гучалi заявы аб неабходнасцi яе рэашмацыь
Спачатку паралельна, а затым i незалежна пачала праца-ваць так званая «шасцёрка» — аб'яднанне чатырох партыяу (Партыя БНФ, АГП, БХД, ПЛСС) i двух грамадскiх аб'яднан-няу («Гавары прауду!» i Руху «За свабоду»). У рамках гэтага утварэння было заяулена аб намеры стварыць адзiную стра-тэгп на працяглы перыяд, а па ключавых задачах тактычнага парадку бокi дасягнулi кансэнсусу. Як уяуляецца, на глебе стварэння устойлiвага механiзму прыняцця рашэнняу гэта
Гл.: http://spring96.org/ru/news/40699; http://www.ucpb.org/news/ party-news/62693-2011-01-11-1135.
каалщыя будзе здольная выступщь адзшым суб'ектам на будучых парламенцюх выбарах i стаць гравггацыйным цэнтрам для кансалiдацыi значнай частю апазiцыi. У пэунай ступенi ^дэйным антаганiстам гэтай групы выступае кампашя байко-ту парламенцкiх выбарау, але яна вельмi неструктураваная i не можа быць названая каалiцыйнай пабудовай.
Тыя палiтычныя суб'екты, якiя у каалiцыйныя працэсы не уваходзяць, ужо вызначьш сваю пазыцыю у дачыненш да будучых парламенцкiх выбарау. КХП БНФ звыкла заявiла аб намеры байкатаваць выбары, у той час як лiберальныя дэма-краты (ЛДПБ) абвесцiлi пра намер вылучыць максiмальную колькасць кандыдатау у дэпутаты. Дыскутаваны цягам апошнiх год праект пераутварэння грамадскага аб'яднання «Белая Русь» у прапрэз^дэнцкую «канструктыуную» партыю не быу рэал!заваны i у 2011 г.: хоць справа дайшла нават да вылучэння першаснымi суполкамi дэлегатау на устаноучы з'езд, ён так i не адбыуся. Усе шшыя каалiцыйныя утварэнш («Беларусю незалежнiцкi блок», АДС, «Еурапейская кааль цыя», а таксама «Беларусю выбар») практычна спынш сваё iснаванне як публiчныя суб'екты.
Акрамя пытанняу адносна выбарау i падзелу на структу-раваныя аргашзацып («шасцёрка») i незарэгiстраваныя, пера-важна сеткавыя групы («Еурапейская Беларусь», некаторыя эмiгранцкiя колы), вызначальным для апазщып застаецца стау-ленне да спосабау цiску на рэжым, у прыватнасщ — да спалу-чэння заклжау да эканамiчных санкцыяу i вулiчных акцыяу пратэсту. Калi пытанне санкцыяу з пагаршэннем эканамiчнай сiтуацыi пачало сыходзщь у сферу непублiчнай пал^ыю («толькi самазабойца ва умовах эканамiчнага крызiсу будзе прасiць увесцi эмбарга супраць уласнай крашы»), то пытанне вулiчных акцыяу абмяркоуваецца як прынцыповае i вызна-чае узаемадачыненнi унутры апазiцыi.
Пасля падзеяу 19 снежня 2010 г. улады вельмi цвёрда спы-нялi апазiцыйныя масавыя акцыь На гэтым фоне сталi неча-канасцю масавыя акцыi маукл1вых пратэстау, арганiзаваныя праз сацыяльныя сеткi, i акцып з шэрагу «Стоп-бензiн» супраць падвышэння коштау на палiва. Яны былi сапрауды масавыя i геаграфiчна шырока раскiданыя па краше, iх пазггыуна успрыняла прэса, акцып выклiкалi сапраудны выбух грамад-скай цiкавасцi у сталщы па-за межамi традыцыйнага апазiцый-
нага кам'юнщь У такой атуацып неструктураваная група апа-зiцыi («Еурапейская Беларусь» i некаторыя iншыя незарэгь страваныя аргашзацып) iнiцыявала кампанiю «Народны сход». Апошняя не стала шматлюднай i запомшлася хутчэй узаем-нымi пiкiроукамi паштыкау.
Канцэнтрацыя у будзённым жыццi
Трэба адзначыць, што апазiцыйныя сходы звычайна праход-зяць у фармаце традыцыйных апаратных гульняу i канкурэн-цып за рэсурсы напярэдаднi будучай кампанй выбарау альбо байкота. Кожная партыя займаецца вырашэннем уласных праблем i вызначае пазiцыю адносна будучых парламенцюх выбарау як пункту, адносна якога сюроуваецца дзейнасць партыйных аргашзацыяу.
Пры гэтым, зразумела, партып вельмi шмат увап надаюць рашэнню бягучых задачау i пытанню выжывання у складаных умовах. Напрыклад, для БСДП(Г) пытаннем жыцця i смерцi стау канфлжт з былым старшынём партыi Ляуковiчам, якi быу адх^ены ад партыйнага кiраунiцтва у 2010 годзе4. Экс-л^дэр не прызнау сваёй паразы i па-ранейшаму карыстаецца пэу-най падтрымкай з боку Мiнiстэрства юстыцыi, якое прызна-ла нелегiтымнымi ужо два новыя з'езды гэтай партыi, лiчыць партыю «ня маючай легiтымнага юраунщтва» i, падобна, будзе вызначаць яе далейшы лёс.
Партыя БНФ зазнала адыход часткi аутарытэтных партый-цау у лютым 2011 АГП вельмi шмат намаганняу прыклала, каб пазбавщца ад негатыунага ценю, што быу кшуты на арганiза-цыю у вышку заявау кандыдата у прэз^дэнты Яраслава Раман-чука, якi абвшаващу iншых дзеячау апазiцыi у паразе 19 снеж-ня. У рэшце рэшт гэтая партыя зноу прадэманстравала прык-лад цывiлiзаванага вырашэння спрэчак, i намесшк кiраунiка АГП Яраслау Раманчук сышоу з гэтай партыи з уласнага жа-дання ^жнародны сакратар партыi Андрэй Дзм1трыеу быу выключаны за супрацу з кампашяй «Гавары прауду!» праз год пасля прэз^дэнцюх выбарау).
Гл.: http://www.belaruspartisan.org/bp-forte/?news = 75449&page = 102&locale = be.
Высновы i прагнозы
Мiжвыбарны перыяд — час для унутрыпартыйнага будаунщ-тва, назапашвання рэсурсау i стварэння новых каалщыйных утварэнняу. Таму вызначальным для сённяшняга стану паль тычных партыяу з'яуляюцца унутрыпартыйныя i каалщыйныя працэсы, а зусiм не барацьба за уладу: шэраг партыяу падчас прэзiдэнцкiх выбарау 2010 не далi пазапартыйным рухам Сан-нiкава i Някляева адцiснуць сябе за рамкi апазiцыйнага поля, i гэтым вышкам выбарау яны задаволiлiся. У той жа час рэз-кае пагаршэнне эканамiчнага стану i павел1чэнне пратэстных настрояу у грамадстве сталi нечаканым выклiкам для Усiх апазщыйных партыяу, якiя пакуль спрабуюць абмежавацца ры-тарычнымi i сiмвалiчнымi адказамi на гэты выклiк.
Пакуль што апазщыйныя партыi упiсаныя у дзеючую паль тычную сiстэму у якасщ «пазапарламенцкай апазiцыi» i вы-конваюць функцыю сiмвалiчнага унутранага ворага. Падоб-на на тое, што у сённяшняй сiстэме палiтычныя партыi могуць толью артыкуляваць альтэрнатыву — але не агрэгаваць палi-тычныя штарэсы.
