Научная статья на тему 'МАЛАКАЛИ БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИЛАРНИНГ СПОРТ ВА ТЕХНИК ТАЙЁРГАРЛИГИ ТИПОЛОГИЯСИНИНГ АНТРОПОМЕТРИК ВА БИОМЕХАНИК МЕЗОНЛАРИ'

МАЛАКАЛИ БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИЛАРНИНГ СПОРТ ВА ТЕХНИК ТАЙЁРГАРЛИГИ ТИПОЛОГИЯСИНИНГ АНТРОПОМЕТРИК ВА БИОМЕХАНИК МЕЗОНЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
7
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИЛАР / СПОРТ НАТИЖАЛАРИ / ИНТЕГРАЛ ТАЙЁРГАРЛИК / ВЕРТИКАЛ ТЕЗЛИК / БОШЛАНғИЧ УЧИШ ТЕЗЛИГИ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Тўхтабоев Н.Т.

Ушбу мақолада баландликка сакровчиларни техникасини ривожлантиришда югуриб келиш, депсиниш, учиш ва қўниш фазалари чуқур ўрганилиб, малакали баландликка сакровчиларнинг спорт ва техник тайёргарлиги типологиясининг антропометрик ва биомеханик мезонларини, уларни техникасини биомеханик таҳлил қилиш асосида спорт натижаларини яхшилашга қаратилган.Данная статья посвящена улучшению спортивных результатов на основе антропометрических и биомеханических критериев типологии спортивно технической подготовки квалифицированных прыгунов в высоту, биомеханическому анализу их техники, с глубоким изучением техники выполнения разбега, отталкивания, фазы полета и приземления при совершенствовании техники прыгунов в высоту.This article opens up the results of biomechanical analysis of qualified high jumpers’ performing technique as running up, repulsion, flight and landing phases aimed at developing and improving sports results, taking into account anthropometric and biomechanical criteria and sports and technical training.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАЛАКАЛИ БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИЛАРНИНГ СПОРТ ВА ТЕХНИК ТАЙЁРГАРЛИГИ ТИПОЛОГИЯСИНИНГ АНТРОПОМЕТРИК ВА БИОМЕХАНИК МЕЗОНЛАРИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Педагогика фанлари номзоди, профессор Н.Т. ТУХТАБОЕВ1 :Жисмоний тарбия

ва спорт илмий тадкикотлар институти Чирчик шахри, Узбекистан

Муаллиф билан ботланиш учун:

tnizom@mail.ru

МАЛАКАЛИ БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИААРНИНГ СПОРТ ВА ТЕХНИК ТАЙЁРГАРЛИГИ ТИПОЛОГИЯСИНИНГ АНТРОПОМЕТРИК ВА БИОМЕХАНИК МЕЗОНЛАРИ

Аннотация

Annotation

Данная статья посвящена улучшению спортивных результатов на основе антропометрических и биомеханических критериев типологии спортивно-технической подготовки квалифицированных прыгунов в высоту, биомеханическому анализу их техники, с глубоким изучением техники выполнения разбега, отталкивания, фазы полета и приземления при совершенствовании техники прыгунов в высоту.

Ключевые слова: прыгуны в высоту, спортивные результаты, интегральная подготовка, вертикальная скорость, начальная скорость полета.

Ушбу маколада баландликка сакровчиларни техникасини ривожлантиришда югуриб келиш, депсиниш, учиш ва куниш фазалари чукур урганилиб, малакали баландликка сакровчиларнинг спорт ва техник тайёргарлиги типологиясининг антропометрик ва биомеханик мезонларини, уларни техникасини биомеханик та^лил килиш асосида спорт натижаларини яхшилашга каратилган.

Калит сузлар: баландликка сакровчилар, спорт натижалари, интеграл тайёргарлик, вертикал тезлик, бошлангич учиш тезлиги.

This article opens up the results of biomechanical analysis of qualified high jumpers' performing technique as running-up, repulsion, flight and landing phases aimed at developing and improving sports results, taking into account anthropometric and biomechanical criteria and sports and technical training.

Key words: high jumpers, sports results, integral training, vertical speed, initial flight speed.

CM CM О CM Ю

та t

0 d w

1

с to

Долзарблиги. Спорт машгулотлари назариясида машгулот жараёнини индивидуаллаштириш асосида танлаш ва тайёрлашнинг аник воситаларидан фой-даланиш зарурлиги хакида фикрлар билдирилган [2,3,4,5,7]. Спортда саралашнинг турли боскичларида, купгина спорт турларида, биринчи навбатда, морфо-логик мезонлар кулланилади. Улардан антропометрик тадкикотлар асосий хисобланади. Жумладан, спортчилар танасининг индивидуал морфологик хусусиятлари баландликка сакраш техникасининг бир катор омилларини белгилаб беради ва жисмоний тайёргарлик даражаларида уз аксини топади [1,4,6,]. Мутахассислар, шунингдек, режалаштириш ва назо-рат килиш хар бир спортчига генетик жихатдан хос булган тезлик ёки куч ривожланишининг индивидуал хусусиятларини хисобга оладиган модел хусусият-ларининг уртача курсаткичларидан фойдаланишга асосланган булиши кераклигини таъкидлайдилар [1,4]. Бу сизга техниканинг параметрларига мувофик фитнес даражаларини оптималлаштириш имконини беради. Шу билан бирга, енгил атлетикада сакраш ва югуришда таянч билан узаро таъсирнинг юкори биодинамик хусусиятлари нафакат мушак толаларининг тез кискаришига, балки организмнинг тикланиши хам асосланиши таъкидланган. Мушакларнинг тарангла-шиши ва бушашидан фойдаланишни хисобга олиш зарур хисобланади [3,7]. Хрзиргача бу типологик маълумотларнинг илмий-услубий адабиётларда уз аксини топмаган. Юкорида айтилган фикрлар малакали баландликка сакровчиларнинг антропометрик ва биомеханик тадкикотларининг долзарблигини аниклайди.

Тадкикотнинг максади. Малакали баландликка

сакровчиларнинг спорт ва техник тайёргарлиги типо-логиясининг антропометрик ва биомеханик мезонла-рини аниклашдан иборат.

Тадкикотнинг вазифалари:

1. Малакали баландликка сакровчиларнинг жисмо-ний ривожланиши, жисмоний ва техник тайёргарлиги курсаткичларининг узгарувчанлигини аниклаш.

2. 15 - 21 ёшгача ва ундан катта баландликка сакровчиларнинг югуриш ва итаришнинг ёшга боглик биомеханик хусусиятларини урганиш.

3. Малакали баландликка сакровчиларнинг спорт ва техник тайёргарлиги типологиясининг антропо-метрик ва биомеханик мезонларини ишлаб чикиш.

Урганиш усуллари ва ташкил этилиши. Спорт-чиларнинг физиологиясини урганиш В.В методи буйича амалга оширилди. Тадкикотда 15 ёшдан 21 ёшгача ва ундан катта ёшдаги 150 дан ортик малакали баландликка сакровчилар иштирок этишди. Енгил атлетикада сакрашда тезлик ва учишнинг биомеханик параметрларини урганиш учун тензометрик техника кулланилди (В.К. Балсевич, 1972 й. Тензометрик ускуналар асосида). Тензометрик техниканинг ишлаш принципи механик микдорларни электр усуллари ёрдамида конвертация килиш ва улчашга асосланган. Ускуналар мажмуаси сакраш билан югуриш ва учиш-нинг хар бир боскичида таянч реакцияларининг вертикал компонентининг ривожланиш давомийлигини, киёсий фарки, амортизация ва депсиниш вакти, таянч давомийлигини кайд этишга имкон берди хамда учиш ораликлари, баландликка сакрашда учиш тезлиги, ритми ва депсинишини аниклаб берди.

Малакали баландликка сакровчиларнинг жисмо-

32

www.fansports.uz

№5-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

нии ривожланиши, жисмонии ва техник тайёргарли-ги курсаткичларининг узгарувчанлигини урганиш натижалари спортчиларнинг харакат кобилиятлари морфофункционал комплексининг алохида тарки-биИ кисмларининг узгариш коэффициентлари бир хил эканлигини, бошкалари эса юкори эканлигини аниклашга имкон берди. Узгарувчанлик (1-жадвалга каранг) жадвалнинг пастки кисмидаги сонлар нисбати хусусиятларининг антропометрик курсаткичларига кура, юкори узгарувчанлик коэффициенти (20%) кайд этилган. Шунинг учун биз узок муддатли машгулотларнинг якуний боскичида баландликка сакровчиларни таиёрлашни индивидуаллаштириш учун сон ва тиззанинг пастки оёк узунлигидаги фарк курсаткичлари буйича типологик гурухларни алохида ажратамиз [6].

1-жадвал

Малакали баландликка сакровчиларнинг жисмоний ривожланиши, жисмоний ва техник тайёргарлиги

Курсаткичлар X о В, %

Кукрак кафаси кенглиги, см 92,0 2,3 2,6%

Бел айланаси, см 76,2 2,3 2,5%

Жойидан туриб узунликка сакраш, см 330 4,0 1,4%

Сон ва тизза узунлиги оъртасидаги фарки, см 4,4 0,7 21%

Кул диномометри, 166,3 21,7 13,6%

Оёк кучи, кг 241 25 11,2%

Олдинга эгилиш, см 15,2 5 33,5%

Охириги югуришнинг уч кадами, см 6,8 0,72 11%

Реакция вакти 195 24 12,4%

бир хил натижалари (узгарувчанлик коэффициенти, V=1,3%) факат узунликка сакрашда бир жойдан сакраш уртасидаги фарк курсаткичлари уртасида корреляция аникланганлиги билан изохлаш мумкин. Оёкда бажариладиган чузилиш машклари бугини-нинг тикланиш механизмини акс эттирувчи восита хисобланди [7]. Куриниб турибдики, спортчилар узунликка сакрашда таянч-харакат тизимининг куч, тезлик ва эластиклик даражасининг турли индивидуал нисбатларини амалга ошириш туфайли бир хил натижаларга эришадилар.

1-жадвалдан куриниб турибдики, мушак-скелет тизимининг эластик хусусиятлари даражасининг курсаткичлари узгарувчанлик коэффициентининг нисбатан юкори кийматлари билан тавсифланади. Масалан, айлана кушимчасида мослашувчанликни тавсифловчи курсаткичдир. Мослашувчанлик та-янч-харакат тизимининг эластик чузилишини акс эттиради. Бирок, баландликка сакровчиларни танлаш ва тайёрлаш тизимида спортчиларнинг таянч-харакат тизимининг эластик хусусиятларининг типологияси-ни куриб чикиш илмий-методик адабиётларда кам учрайди. Ушбу хусусиятларнинг акси, эхтимол, ДРК (депсиниш ритмини коэффициенти) киймати булиши мумкин, бу амортизация ва кайтарилиш фазалари давомийлигининг якуний сакрашда хам, баландликка сакрашда хам нисбати хисобланади. Шунинг учун баландликка сакраш буйича спорт усталари орасида

типологик гурухларни ва тасодифан уларнинг биомеханик индексини (БИ) ажратиб курсатиш максадга мувофик эди. 2-жадвалда ушбу омилнинг баландликка сакровчиларнинг спорт натижаларига сезиларли таъ-сири курсатилган.

2-жадвал

Курсаткичларнинг таъсири: ДРК (А) ва баландликка сакраш буйича югуришда учинчи югуриш боскичининг (Б) давомийлиги юкори малакали сакровчиларга олиб келади

Статик курсаткичлар факторлар

В АВ Х З В

Таъсир далажаси 0,56 0,13 9,16 0,71 0,256

Ишончлилик курсаткичи 30,4 6,82 0,03 12,92

Шу билан бирга, ДРКнинг турли ёш боскичларида хам якуний саркашда хам, баландликка сакрашда югуришда хам маълумот мазмуни (3-жадвалга каранг) ушбу курсаткич буйича спортчиларнинг типологик гурухларини ажратишни таклиф килади.

3-жадвал

Жисмоний ривожланиш ва техник тайёргарлик курсаткичларининг изчиллиги (корреляциялар сони) ва югуришнинг ритмик хусусиятла-рининг 15-20 ёшли ва 21 ва ундан катта ёшдаги баландликка сакровчиларнинг спорт натижалари билан боFликлиги узгариши.

Ёши Курсаткичлар Кореллация коффиценти

15 1. Якуний итаришдаги амортизация ва кайтарилиш фаза-ларининг давомийлиги нисбати, аник бирликда 2. Югуришнинг иккинчи боскичида югуриш фаоллиги коеффициенти, аник бирликда 3. Якуний репулсиянинг давомийлиги, мс - 0, 740 - 0,660 0,570

16 1. Югуришнинг дастлабки учта ва олдинги учта боскичи-нинг давомийлигидаги фарк, мс 2. Якуний репулсия фазасининг давомийлиги, мс 3.Туртинчи югуриш боскичида югуриш фаоллиги коеф-фициенти, аник бирликда 4. Тулкинли ва кул тулкинисиз жойдан баландликка сакрашдаги фарк, см 0,950 - 0,800 0,630 0,660

17 1. Югуришнинг туртинчи боскичида югуриш фаоллиги коеффициенти, аник бирликда 2. Югуришнинг бешинчи боскичида югуриш фаоллиги коеффициенти, аник бирликда 3. Тулкинли ва кул тулкинисиз жойдан баландликка сакрашдаги фарк, см - 0,970 - 0,770 0,920

18 Гастрокнемиус мушакларининг пластик ва контрактил тонуси уртасидаги фарк, миётон 0,700

19 Олтинчи ва бешинчи югуриш кадамларининг давомийлиги уртасидаги фарк, мс 0,640

20 1. Югуришнинг туртинчи ва учинчи югуриш кадамла-рининг давомийлиги уртасидаги фарк, мс 2. Югуришнинг бешинчи боскичида югуриш фаоллиги коэффициенти, аник бирликда 3. Гастрокнемиюс мускулининг пластик ва контрактил тонусининг фарки, миотон 0,840 0,780 0,660

21 ёш ва катталар Югуришнинг учинчи югуриш боскичининг давомийлиги, рел. бирликлар - 0,630

ландликка сакровчиларнинг типологик гурухлари турли йуллар билан намоён булди. Х,аракатларининг ритмик хусусиятлари билан ажралиб турадиган спорт-чиларнинг типологик гурухларида спорт ва техник курсаткичлар уртасидаги муносабатлар тузилиши, жисмоний ривожланиш ва жисмоний тайёргарлик хусусиятлари сезиларли даражада узгаради.

4-жадвал

Юкори малакали баландликка сакровчиларнинг жисмоний

ривожланиши, жисмоний ва техник тайёргарлигининг информацион курсаткичлари, спринтни таянчда 1,1 реал дан кам булган амортизация ва депсиниш боскичлари давомийлиги нисбати кийматига эга курсаткичлари

Курсаткичлар (Х±о) Корреляция коэффициенти

Буй-вазн индекси, отн. ед. 415±13,4 -0,71

Бел айланаси, см 74,6±2,9 -0,90

СМ

см о см

ю

го га

0 ^

ю

1

с го

№5-2022

www.fansports.uz

33

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Югуришнинг иккинчи боскичида парвоз давомийлиги, мс 91±33 -0,66

Югуришнинг туртинчи боскичида кул-лаб-кувватлашнинг давомийлиги, мс 178±28 0,85

бел атрофи, шунингдек югуришнинг техник хусу-сиятлари (4-жадвалга каранг) билан боглик булган юкори малакали сакровчиларнинг типологик гурухи-нинг мавжудлиги хакида кизикарли факт аникланди. 5-жадвалда келтирилган ракамли материалга кура, спринтни куллаб-кувватлашда ТРК индикаторининг типик хусусиятларидан фарк килувчи баландликка сакровчиларни танлаш учун фойдаланиладиган кур-саткичларни бахолаш учун шкалалар тузилган.

5-жадвал

Юкори малакали баландликка сакровчиларнинг жисмоний

ривожланиши, жисмоний ва техник тайёргарлигининг информацион курсаткичлари, спринтни куллаб-кувватлашда амортизация ва итариш фазаларининг давомийлиги нисбати киймати 1,11 аник бирликлар ва бошкалар

Курсаткичлар (X±G) Корреляция коэффициенти

^ул силкитмаган жойдан юкорига сакраш, см 63,7±5,8 0,68

Суриш оёгидаги жойдан бешта сакраш, м 14,93±0,61 0,69

Мотор салохияти, отн. ед. 3,7±0,4 0,74

Бешинчи боскичнинг давомийлиги, мс 264±32 -0,65

Шундай килиб, ' биомеханик мезонлар буйича аникланган типологик гурухлардаги баландликка са-кровчиларда аникланган муносабатларни тахлил килиш уларни танлаш учун янги мезонларни аниклаш имкони-ни беради. Бу эса, спортчиларнинг кейинги тайёргарлиги йуналишини аникрок аниклаш имконини беради.

Хулоса. Малакали баландликка сакровчиларда тананинг айлана улчамларининг паст узгарувчанлиги ва тананинг пастки кисмларни нисбат курсаткичла-

рининг юкори узгарувчанлиги мавжуд, иккинчиси жисмоний курсаткичлар билан биргаликда гурухлар-нинг мос келадиган морфотипологияларини аниклаш учун мезон булиши мумкин.

Спортнинг ёшга боглик биомеханик хусусиятлари ва баландликка сакровчиларнинг техник тайёргарлиги куллаб-кувватлаш реакцияларининг ритмик кур-саткичларида акс этади. Усмирлик даврида якуний сакрашнинг хусусиятларининг энг катта маълумоти ва спорт махоратининг кейинги боскичларида баландликка сакрашда югуриш ва учишнинг кинематик хусусиятлари кайд этилиши маълум булди.

Морфологик ва биомеханик мезонлар буйича аникланган типологик гурухлардаги малакали баланд-ликка сакровчилар уртасидаги узаро богликликларни тахлил килиш бизга уларни танлаш учун индиву-лаштирилган мезонларни аниклаш имконини берди. Бу спортчиларнинг кейинги тайёргарлиги йуналиши-ни аникрок аниклаш имконини берди.

Адабиётлар:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Акбаров А. Sport biomexanikasidan praktikum. Ch.,2020. Б.36-38

2. Olimov M.S., To'xtaboyev N.T., Soliyev I.R., Ortiqov X.T. O'rta va uzoq masofaga yugurish uslubiyati. T.: 2016. - 154 b.

3. Olimov M.S., Shakirjanova K.T., Rafiyev H.T., To'xtaboyev N.T., Smurigina L.V. Yengil atletika nazariyasi va uslubiyati / darslik. T.: 2018. - 872 b.

4. Olimov M.S., Shakirjanova K.T., Rafiyev H.T., Smuriygina L.V., To'xtaboyev N.T. Yakkakurash, koordinatsion va siklik sport turlari "Yengil atletika". / darslik. T.: 2018. - 376 b.

5. Safarova D.D. Sport marfalogiyasi / darslik. T.: 2015. - 200 b.

6. Тарасов В.К. Биомеханика. - ТулГУ, 2009. - 170 с.

7. Рузамухамедов К.Ф. Юкрри малакали баландликка сакровчи киз-ларнинг ^аракат кобилиятлари // Фан спортга. Илмий назарий журнал. Чирчик, 2021. № 8. Б. 9-12 [13.00.00, №16] .

8. Рузамухамедов К.Ф. 9збекистоннинг етакчи баландликка сакров-чиларининг мусобакалашув жараёнидаги кинематик курсаткичлари // «Замонавий таълим-тарбия жараёнини ташкил этишнинг устувор йунали-шлари, ижтимоий ва педогогик-психологик асослари» республика илмий амалий конференция 2022 йил 16 апрель Б. 412-417.

9. Xo'jamkeldiyev G'.S. Yengil atletikani o'rgatish metodikasi.O'quv qo'llanma. Chirchiq.: O'zDJTSU nashryoti, 2021.-188 b.

Муаллиф билан боFланиш учун:

ummatovakram@mail.ru

Аннотация

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент Волейбол буйича олий тоифадаги хакам А.А. УММАТОВ1

1Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ САКРОВЧАНЛИК ВА САКРАШ ЧИДАМКОРЛИГИНИ ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН МАШЦЛАР ЁРДАМИДА ОШИРИШ

Annotation

см

СЧ1

о

oj

ю

га та t

0 о. сл

1

с

га

В статье рассматривается изучение эффективности комплекса специализированных упражнений на основе педогогических исследований, развиваюших прыгучесть и прыжковую выносливость в тренировочных занятиях при подготовке юных волейболистов на начальном этапе обучения

Ключевые слова: юные волейболисты, эффективность, прыгучесть, выносливость.

Маколада ёш волейболчиларни тайёрлаш жараёнида, дастлабки ургатиш боскичида, сакровчанликни ривожлантирувчи ихтисослаштирилган машклар мажмуасини машгулот жараёнидаги самарадорлигини педагогик тадкикот утказиш асосида урганишдан иборат.

Калит сузлар: ёш волейболчилар, самарадорлик, сакровчанлик, чидамкорлик, ихтисослаштирилган.

The article deals with the study of the effectiveness of a set of specialized exercises based on pedagogical studies that develop jumping and jumping endurance in training sessions in the preparation of young volleyball players at the initial stage of training.

Keywords: young volleyball players, efficiency, jumping ability, endurance, specialized.

Мавзунинг долзарблиги. Замонавий волейболда сакраб ижро этиладиган уйин малакаларининг сама-

радорлиги сакровчанлик ва сакраш чидамкорлиги билан бевосита боглик. Бинобарин, юкори махоратли

34

www.fansports.uz

№5-2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.