Научная статья на тему 'БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
47
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мусобақалар даври / юқори малакали баландликка сакровчилар / машғулот / тайёргарлик даври / мусобақа даври / ўтиш даври / микроцикл. / competitive period / highly qualified high jumpers / training period / preparatory period / competitive period / transitional period / microcycle.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — N. To'Xtaboev

Ушбу мақолада юқори малакали баландликка сакровчиларнинг машғулот жараёнини такомиллаштириш, уларнинг жисмоний тайёргарлиги, рухий ҳолати, функционал тайёргарлиги ва жисмоний ривожланишига эътибор қилган ҳолда машғулотлар режасини ишлаб чиыишга эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE TRAINING PROCESS OF HIGH JUMPERS

This article is devoted to improving the training process of highly qualified high jumpers, developing a training plan with an emphasis on their physical fitness, mental state, functional fitness and physical development.

Текст научной работы на тему «БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИЛАРНИНГ МАШГУЛОТ ЖАРАЁНИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Н.Т.Тухтабоев

Профессор, Жисмоний тарбия ва спорт илмий тадкикотлар института

директор уринбосари https://doi. org/10.5281/zenodo.7227880

Аннотация. Ушбу мацолада юцори малакали баландликка сакровчиларнинг машгулот жараёнини такомиллаштириш, уларнинг жисмоний тайёргарлиги, рухий уолати, функционал тайёргарлиги ва жисмоний ривожланишига эътибор цилган уолда машгулотлар режасини ишлаб чиыишга эътибор царатилган.

Калит сузлар: мусобацалар даври, юцори малакали баландликка сакровчилар, машгулот, тайёргарлик даври, мусобаца даври, утиш даври, микроцикл.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ТРЕНИРОВОЧНОГО ПРОЦЕССА ПРЫГУНОВ В

ВЫСОТУ

Аннотация. Данная статья посвящена совершенствованию тренировочного процесса высококвалифицированных прыгунов в высоту, разработке плана тренировок с акцентом на их физическую подготовленность, психическое состояние, функциональную подготовленность и физическое развитие.

Ключевые слова: соревновательный период, высококвалифицированные прыгуны в высоту, тренировочный период, подготовительный период, соревновательный период, переходный период, микроцикл.

IMPROVING THE TRAINING PROCESS OF HIGH JUMPERS

Abstract. This article is devoted to improving the training process of highly qualified high jumpers, developing a training plan with an emphasis on their physical fitness, mental state, functional fitness and physical development.

Keywords: competitive period, highly qualified high jumpers, training period, preparatory period, competitive period, transitional period, microcycle.

КИРИШ

Йиллик тайёргарликда, юкори малакали баландликка сакровчиларнинг машгулот жараёнини индивидуаллаштириш, жисмоний, техник, тактик ва психологик тайёргарлик турлари билан бир-бирига узвий боглик х,олда юз беради. Ушбу жараённи бир-биридан алохида тасаввур этиб булмайди. Мураббийлар спортчиларнинг жисмоний, техник, тактик ва психологик тайёргарлиги хусусиятларини яхши биладилар аммо алохида ёндашув асосида мусобакаларга тайёрлаш ишларини тизимли асосида олиб бормайдилар. Бунинг натижаси сифатида спортчиларнинг мусобакалар даврида етарли даражада танланган тур хусусиятларига тула мос равишда тайёр булмасликларига олиб борувчи сабаблардан бири булиб, ушбу мавзунинг долзарб эканлигини асослаб беради.

Тадкикотнинг максади. юкори малакали баландликка сакровчиларнинг машгулот жараёнини индивидуаллаштириш жараёнини такомиллаштириш.

Тадкикотнинг вазифалари. Тадкикот олдига куйилган максаддан келиб куйидаги вазифалар хал этилди;

- юкори малакали баландликка сакровчиларнинг машгулот жараёнини индивидуаллаштириш буйича илмий - услубий адабиётларни урганиш ва тахлил килиш;

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 7 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

- юкори малакали баландликка сакровчиларнинг машгулот жараёнини индивидуаллаштириш мазмунини ёритиб бериш.

Тадкикотнинг услублари. Тадкикот жараёнида, назарий тахлил ва умумлаштириш, педагогик кузатув хамда математик - статистик услублардан фойдаланилди.

Тадкикотнинг мух,окамаси. Жахон микёсида енгил атлетика спорт амалиёти курсатишича юкори малакали спортчиларни тайёрлаш куп йиллик тайёргарлик машгулотларни истикболли режалаштириш тизими билан боглик булиб, тайёргарликни замонавий восита ва усулларини излаб топиш хдмда амалиётга татби; этишни талаб этмокда. Жахоннинг етакчи мамлакатларида баландликка сакраш буйича спортчилар томонидан курсатилган юкори спорт натижалари усиб боришининг асосий омилларидан бири - бу баландликка сакровчиларнинг куп йиллик тайёргарлиги стратегиясини ишлаб чикиш ва уни тизимли бошкаришга каратилган. Чунки, куп йиллик тайёргарликнинг боскич ва даврларида спортчилар олдига турли максад ва вазифаларни бажариш режалари куйилмокда.

Шу боисдан баландликка сакровчиларнинг йиллик тайёргарлик машгулотларини режалаштиришнинг ахамияти ва самарадорлигини аниклаш муаммоларига багишланган тадкикотлар утказилган.

Янада тулаконли, хар томонлама интеграл тайёргарлик учун мажмуали такомиллашувни кузда тутадиган умумий йуналиш билан бир каторда яна куйидаги устувор йуналишларни хам фарклаб курсатиш лозим:

- индивидуал техник-тактик харакатларни такомиллаштириш;

- функсионал имкониятларни иложи бор кадар сафарбар этиш кобилиятини такомиллаштириш;

- юксак иш кобилиятини тахминлаш учун максимал харакат фаоллигидан нисбий бушашиш даврларига кучиш кобилиятини такомиллаштириш.

Бу йуналишларни ривожлантиришга хилма-хил усулий услублардан кулланилади, булар: турли моделлаштирувчи курилмаларни куллаган холда машкларни бажариш шароитларини енгиллаштириш; огирликларни куллаш ва машгулотларни нокулай шароитларда (иклимни, жойни, копламани алмаштириш) утказиш йуллари билан шароитни мураккаблаштириш.

1-жадвал

180 м га сакрашда Узбекистоннинг этакчи баландликка сакровчиларининг

техник тайёргарликни узгарувчанлигининг статистик параметрлари ва

курсаткичлари (н= 16)

Т/р Курсаткичлар о В%

1 Мусобака натижаси 1,80

2 Охирги боскичдаги тезлик, м/с 7,72 0,38 5,0

3 Депсинишгача 4-кадам колгандаги темпи, к/с 2,90 0,38 13,1

4 Депсинишгача 3-кадам колгандаги темпи, к/с 3,54 0,34 9,7

5 Депсинишгача 2-кадам колгандаги темпи, к/с 4,09 0,46 11,4

6 Охирги кадам темпи, к/с 4,64 0,51 11,0

7 Уртача суръат, 3 кадам фаоллиги к/с 4,09 0,31 7,6

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

8 Темпни мобилизация коеффиценти 1,31 0,11 8,7

9 Депсинишдаги таянч вакти, с 0,17 0,02 12,4

10 Охирги кадамнинг амортизатсия боскичида тизза бугими эгилиш бурчаги, град. 122,0 9,4 7,8

11 Оёкни депсинишга куйиш бурчаги, град. 49,5 1,6 3,33

12 Оёкни депсинишга куйишда сонлар орасидаги бурчаги, град. 51,0 11,6 22,8

13 Депсиниш амортизацияси вактида тизза бугимини эгилиш бурчаги, град 144,3 10,0 6,9

14 Депсиниш амортизацияси вактида тос-сон бугимини эгилиш бурчаги, град 144,0 7,2 5,0

15 Депсиниш амортизацияси вактида умумий огирлик марказининг ерга нисбатан баландлиги 74,5 7,3 9,8

Баландликка сакровчиларнинг техник курсаткичлари уртасидаги фарк яккол кузга ташланганини куришимиз мумкин. Бунда спортчиларннг бир хил натижаси ва индивидуал сакраш курсаткичлари уртача курсаткичдан сезиларли даражада фарк килади. Шундай килиб килинган хулосалар хусусан Олий спорт мах,орати боскичида спортчиларнинг натижаларга эришиш йулларидаги сезиларли фарклар уз тасдигини топади.

В.Б. Попов юкори малакали узунликка сакровчиларнинг тэхник тайёргарлигига индивидуал ёндашувни таклиф килади: сакраш учун хдддан ташкари тайёргарлик курилганда "тэзкор" машгулот йуналиши ва учиб чикиш бурчагини ва "куч" йуналишини пасайтириш зарурати пайди булади, узунликка сакрашда эса парвоз боскичининг траэкториясини ошириш ва учиб чикиш бурчагини ошириш кэрак. Шу билан бирга, "юкори тэзлик" йуналишида максимал интэнсивликдаги спринт машклари (жумладан, югуриш тэзлигини ошириш учун юкларни тортиш ва осма мосламалардан фойдаланиш), тэзликни тайёрлашни максадли вазифага утказиш учун турли хил учиш вариантлари кулланилади. "Куч" йуналишида максимал интэнсивликдаги куч машклари асосий машкнинг ишлаш рэжимида ("ишчи" бурчаклардаги огирликлар билан "портловчи" сакраш машклари), шунингдэк, узунликка сакрашнинг парвоз боскичининг траэкторияси ва учиш бурчаги сэктор буйича техник тайёргарлигини оширишга каратилган. Бундан ташкари Б.Б. Поповни такидлашича спортчиларнинг сакраш жараёнларини куйидаги сакраш характерларига булиш лозим:

1. Спринтер-кучли;

2. Кучли-сакровчан;

3. Спринтер-сакровчан;

4. Универсал.

Албатта, юкорида келтирилган сакраш характерлари спортчиларнинг жисмоний сифатларининг ривожланганлик даражалари билан чамбарчас боглик.

Юкори малакали сакровчиларни тайёрлаш амалиётида, шунингдэк, усишда сэзиларли тургунлик пайдо булгунга кадар амалга ошириладиган тайёргарлик даврида сакровчининг тайёргарлигининг кучли томонларига тах,сир килишни назарда тутадиган яна бир назарий ва услубий коида кулланилади бу махсус тайёргарлик (В.Н. Платонов).

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Спортчиларнинг мусобакалашув фаоллигини тарбиялаш технологиялари машк килиш жараёнида спортчининг фунционал холатини назорат килиш, спортчининг махсус тайёргарлигининг турли томонларини модэллаштириш зарурати тугилади. Бу микдорий машгулот модэлларини ишлаб чикиш ва модел характеристикани шаклланишини назарда тутади.

ХУЛОСА

Юкори малакали баландликка сакровчиларнинг машгулот жараёнини индивидуаллаштириш куп омилли хусусиятларга эга булиб, мавжуд адабиётлар ушбу мавзунинг мазмун - мохиятини тулик очиб бера олмайди. Юкори малакали баландликка сакровчиларнинг машгулот жараёнини индивидуаллаштириш доимий машгулотлар жараёнидаги восита усуллар билан чекланиб колмасдан, уларни ранг-баранг куринишларини куллаш оркали, мусобакалар даврида юкори спорт натижаларига эришиш мумкин.

REFERENCES

1. Olimov M.S., To'xtaboyev N.T., Soliyev I.R., Ortiqov X.T. O'rta va uzoq masofaga yugurish uslubiyati. T.: 2016. - 154 b.

2. Olimov M.S., Shakirjanova K.T., Rafiyev H.T., To'xtaboyev N.T., Smurigina L.V. Yengil atletika nazariyasi va uslubiyati / darslik. T.: 2018. - 872 b.

3. Olimov M.S., Shakirjanova K.T., Rafiyev H.T., Smuriygina L.V., To'xtaboyev N.T. Yakkakurash, koordinatsion va siklik sport turlari "Yengil atletika". / darslik. T.: 2018. - 376 b.

4. Платонов В. Н. "Обшая теория подготовки спортсмена в олимпийском спорта". 1997 г.

5. 2. Попов В.Б. Исследование особенностей высшего спортивно-технического мастерства и управления совершенствованием его в прыжках в длину с разбега: автореф. дис. ... канд. пед. наук / В. Б. Попов. М., 1968.

6. Тер-Ованесян, И. А. Подготовка легкоатлета: современный взгляд / И. А. Тер-Ованесян. - М.: Терра спорт, 2000. - 176 б.

7. Рузамухамедов К.Ф., Тухтабоев Н.Т. Етакчи узбек баландликка сакровчиларининг сакраш техникаси хусусиятлари ва узгарувчанлиги // «Енгил атлетикани ривожлантиришнинг долзарб ва замонавий муаммолари» халкаро илмий-амалий анжумани 2020 йил 29-30 май, Б. 67-72.

8. Ruzamukhamedov K. Tukhtaboev N. Features and variability of jumping techniques of leading uzbek high jumpers: Academia science. Vol. 2, Iss. 7, 2021. P. 97-103.

9. Тухтабоев Н.Т. "Жисмоний тарбия мутахасисларининг касбий махоратини ривожлантириш". Тошкент-2010 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.