Научная статья на тему 'ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ САКРОВЧАНЛИК ВА САКРАШ ЧИДАМКОРЛИГИНИ ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН МАШҚЛАР ЁРДАМИДА ОШИРИШ'

ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ САКРОВЧАНЛИК ВА САКРАШ ЧИДАМКОРЛИГИНИ ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН МАШҚЛАР ЁРДАМИДА ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
28
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Ключевые слова
ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАР / САМАРАДОРЛИК / САКРОВЧАНЛИК / ЧИДАМКОРЛИК / ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Умматов А.А.

Мақолада ёш волейболчиларни тайёрлаш жараёнида, дастлабки ўргатиш босқичида, сакровчанликни ривожлантирувчи ихтисослаштирилган машқлар мажмуасини машғулот жараёнидаги самарадорлигини педагогик тадқиқот ўтказиш асосида ўрганишдан иборат.В статье рассматривается изучение эффективности комплекса специализированных упражнений на основе педогогических исследований, развиваюших прыгучесть и прыжковую выносливость в тренировочных занятиях при подготовке юных волейболистов на начальном этапе обученияThe article deals with the study of the effectiveness of a set of specialized exercises based on pedagogical studies that develop jumping and jumping endurance in training sessions in the preparation of young volleyball players at the initial stage of training.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ САКРОВЧАНЛИК ВА САКРАШ ЧИДАМКОРЛИГИНИ ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН МАШҚЛАР ЁРДАМИДА ОШИРИШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Югуришнинг иккинчи боскичида парвоз давомийлиги, мс 91±33 -0,66

Югуришнинг туртинчи боскичида кул-лаб-кувватлашнинг давомийлиги, мс 178±28 0,85

бел атрофи, шунингдек югуришнинг техник хусу-сиятлари (4-жадвалга каранг) билан боглик булган юкори малакали сакровчиларнинг типологик гурухи-нинг мавжудлиги хакида кизикарли факт аникланди. 5-жадвалда келтирилган ракамли материалга кура, спринтни куллаб-кувватлашда ТРК индикаторининг типик хусусиятларидан фарк килувчи баландликка сакровчиларни танлаш учун фойдаланиладиган кур-саткичларни бахолаш учун шкалалар тузилган.

5-жадвал

Юкори малакали баландликка сакровчиларнинг жисмоний

ривожланиши, жисмоний ва техник тайёргарлигининг информацион курсаткичлари, спринтни куллаб-кувватлашда амортизация ва итариш фазаларининг давомийлиги нисбати киймати 1,11 аник бирликлар ва бошкалар

Курсаткичлар (X±G) Корреляция коэффициенти

^ул силкитмаган жойдан юкорига сакраш, см 63,7±5,8 0,68

Суриш оёгидаги жойдан бешта сакраш, м 14,93±0,61 0,69

Мотор салохияти, отн. ед. 3,7±0,4 0,74

Бешинчи боскичнинг давомийлиги, мс 264±32 -0,65

Шундай килиб, ' биомеханик мезонлар буйича аникланган типологик гурухлардаги баландликка са-кровчиларда аникланган муносабатларни тахлил килиш уларни танлаш учун янги мезонларни аниклаш имкони-ни беради. Бу эса, спортчиларнинг кейинги тайёргарлиги йуналишини аникрок аниклаш имконини беради.

Хулоса. Малакали баландликка сакровчиларда тананинг айлана улчамларининг паст узгарувчанлиги ва тананинг пастки кисмларни нисбат курсаткичла-

рининг юкори узгарувчанлиги мавжуд, иккинчиси жисмоний курсаткичлар билан биргаликда гурухлар-нинг мос келадиган морфотипологияларини аниклаш учун мезон булиши мумкин.

Спортнинг ёшга боглик биомеханик хусусиятлари ва баландликка сакровчиларнинг техник тайёргарлиги куллаб-кувватлаш реакцияларининг ритмик кур-саткичларида акс этади. Усмирлик даврида якуний сакрашнинг хусусиятларининг энг катта маълумоти ва спорт махоратининг кейинги боскичларида баландликка сакрашда югуриш ва учишнинг кинематик хусусиятлари кайд этилиши маълум булди.

Морфологик ва биомеханик мезонлар буйича аникланган типологик гурухлардаги малакали баланд-ликка сакровчилар уртасидаги узаро богликликларни тахлил килиш бизга уларни танлаш учун индиву-лаштирилган мезонларни аниклаш имконини берди. Бу спортчиларнинг кейинги тайёргарлиги йуналиши-ни аникрок аниклаш имконини берди.

Адабиётлар:

1. Акбаров А. Sport biomexanikasidan praktikum. Ch.,2020. Б.36-38

2. Olimov M.S., To'xtaboyev N.T., Soliyev I.R., Ortiqov X.T. O'rta va uzoq masofaga yugurish uslubiyati. T.: 2016. - 154 b.

3. Olimov M.S., Shakirjanova K.T., Rafiyev H.T., To'xtaboyev N.T., Smurigina L.V. Yengil atletika nazariyasi va uslubiyati / darslik. T.: 2018. - 872 b.

4. Olimov M.S., Shakirjanova K.T., Rafiyev H.T., Smuriygina L.V., To'xtaboyev N.T. Yakkakurash, koordinatsion va siklik sport turlari "Yengil atletika". / darslik. T.: 2018. - 376 b.

5. Safarova D.D. Sport marfalogiyasi / darslik. T.: 2015. - 200 b.

6. Тарасов В.К. Биомеханика. - ТулГУ, 2009. - 170 с.

7. Рузамухамедов К.Ф. Юкрри малакали баландликка сакровчи киз-ларнинг ^аракат кобилиятлари // Фан спортга. Илмий назарий журнал. Чирчик, 2021. № 8. Б. 9-12 [13.00.00, №16] .

8. Рузамухамедов К.Ф. 9збекистоннинг етакчи баландликка сакров-чиларининг мусобакалашув жараёнидаги кинематик курсаткичлари // «Замонавий таълим-тарбия жараёнини ташкил этишнинг устувор йунали-шлари, ижтимоий ва педогогик-психологик асослари» республика илмий амалий конференция 2022 йил 16 апрель Б. 412-417.

9. Xo'jamkeldiyev G'.S. Yengil atletikani o'rgatish metodikasi.O'quv qo'llanma. Chirchiq.: O'zDJTSU nashryoti, 2021.-188 b.

Муаллиф билан боFланиш учун:

ummatovakram@mail.ru

Аннотация

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент Волейбол буйича олий тоифадаги хакам А.А. УММАТОВ1

1Узбекистои давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ САКРОВЧАНЛИК ВА САКРАШ ЧИДАМКОРЛИГИНИ ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН МАШЦЛАР ЁРДАМИДА ОШИРИШ

Annotation

см

СЧ1

о

oj

ю

га та t

0

Q.

СЛ

1

С

га

В статье рассматривается изучение эффективности комплекса специализированных упражнений на основе педогогических исследований, развиваюших прыгучесть и прыжковую выносливость в тренировочных занятиях при подготовке юных волейболистов на начальном этапе обучения

Ключевые слова: юные волейболисты, эффективность, прыгучесть, выносливость.

Маколада ёш волейболчиларни тайёрлаш жараёнида, дастлабки ургатиш боскичида, сакровчанликни ривожлантирувчи ихтисослаштирилган машклар мажмуасини машгулот жараёнидаги самарадорлигини педагогик тадкикот утказиш асосида урганишдан иборат.

Калит сузлар: ёш волейболчилар, самарадорлик, сакровчанлик, чидамкорлик, ихтисослаштирилган.

The article deals with the study of the effectiveness of a set of specialized exercises based on pedagogical studies that develop jumping and jumping endurance in training sessions in the preparation of young volleyball players at the initial stage of training.

Keywords: young volleyball players, efficiency, jumping ability, endurance, specialized.

Мавзунинг долзарблиги. Замонавий волейболда сакраб ижро этиладиган уйин малакаларининг сама-

радорлиги сакровчанлик ва сакраш чидамкорлиги билан бевосита боглик. Бинобарин, юкори махоратли

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

волейболчиларни тайёрлаш жараёнида сакровчанлик ва сакраш чидамкорлигини ривожлантиришга алохида эътибор каратиш мухим ахамият кашф этади. Маъ-лумки, мукаддам волейбол уйинида хужум зарбалари асосан вертикал сакраш оркали ижро этилиб келинган булса, сунгги йилларда бу малакаларни химоя зона-сидан амалга оширилиши борган сари кучайиб бора-ётганлиги диоганал (баландга узунликка) йуналишда сакраш кобилиятини хам изчиллик билан шакллан-тириш заруриятини уртага ташламокда. Таъкидлаш уринлики, сакраб ижро этиладиган уйин малакалари (хужум зарбаси, тусик куйиш, узатиш, кабул килиш, туп киритиш) бир мусобака учрашуви давомида 300600 маротаба кайтарилиши мумкин.

Демак, ушбу малакаларни куп маротаба ижро этилиши сакраш билан белгиланади. Шундай экан сакраш турлари, сакровчанлик ва сакраш чидамкор-лиги тадкикот объекти сифатида кенг урганилмокда.

Дастлабки ургатиш боскичида ёш волейболчи болаларнинг сакровчанлигини ривожлантирувчи машкларни жуда эхтиёткорлик билан куллаш педа-гогик жараённинг энг асосий сифатларидан биридир. Чунки, меъёридан ортик булган машкларни сурункали куллаш катта юклама сифатида, оёк мушаклари ва бугинларда зурикиш асоратини вужудга келтириши мумкин. Бу эса бора-бора уз навбатида патологик узгаришларга олиб келиши эхтимолдан холи эмас. Аксинча, меъёридан кам даражада кулланиладиган машклар сакровчанлик ва сакраш чидамкорлигини ривожлантирмаслиги ёки суст ривожлантириши исбот талаб килмайдиган хакикатдир. Демак, ёш волейбол-чиларни тайёрлаш жараёнида, айникса дастлабки ур-гатиш боскичида, сакровчанликни ривожлантирувчи ихтисослаштирилган машклар мажмуасини куллаш самарадорлигини педагогик тадкикот утказиш асо-сида урганиш волейбол амалиётининг ута долзарб масалалариидан биридир.

Тадкикотнинг максади - дастлабки ургатиш боскичида шугулланаётган ёш волейболчилар сакров-чанлик сифатини ривожлантиришга мулжалланган ихтисослаштирилган машкларни куллашдан иборат тренировка жараёни самарасини урганиш ва олинган натижаларни тахлил килишдан иборат.

Тадкикотнинг вазифаси - Дастлабки ургатиш боскичида шугулланувчи 12-13 ёшли волейболчи-ларнинг сакраш даражасини урганиш хамда 10 ойлик тадкикот давомида 12-13 ёшли волейболчилар сакров-чанлигини оширишга мулжалланган ихтисослаштирилган машкларни куллашдан иборат тренировка жараёни самарадорлигини аниклаш.

Тадкикот куйидаги: мавзу буйича адабиётларда берилган маълумотларни тахлил килиш; педагогик кузатиш, педагогик тажриба; математик статистик тахлил усуллари ёрдамида утказилди.

Илмий-услубий адабиётлар материалларини тахлили ва шахсий тажрибамиз асосида куйидаги назорат-синов тест машклари танлаб олинди:

1. Икки оёкда жойидан вертикал сакраш (см).

2. Унг оёкда депсиниб жэйидан вертикал сакраш (см).

3. Чап оёкда депсиниб жойидан вертикал сакраш (см).

4. Бир минут давомида скакалкада сакрашлар сони (марта).

5. Югуриб келиб баландликка сакраш (см).

6. Жойдан туриб юкорига бир темпда сакраб, осиб куйилган тулдирма тупга кулни текизишлар сони (марта).

Укув тренировка машгулотлари жараёнида уму-мий ва махсус жисмоний сифатлар хамда техник-тактик малакаларнинг шаклланиши самарадорлигини назорат килиш юкори малакали спортчилар тайёрлаш борасида мухим амалий ахамиятга эгадир. Айникса, ушбу назоратнинг мавкеи спорт тайёргарлигининг дастлабки ургатиш боскичида жуда каттадир. Чунки, спорт билан эндигина шугулланишни бошлаган бола-лар организми узларининг функционал ва жисмоний жихатлари буйича хам катта юкламаларга тайёр булмайди. Шунинг учун кулланилаётган жисмоний ва техник-тактик машклар болаларнинг ёшга боглик имкониятларига караб меъёрланган булиши лозим. Шу билан бир каторда, физиология конуниятларидан маълум-ки, агар ушбу машклар юкламасининг хажми, шиддати, мураккаблиги жихатлари хаддан ташкари юкори булса, ёш организм бу юкламага бардош бера олмайди. Натижада чарчаш, зурикиш ва хатто касал-лик холатлари руй бериши мумкин. Агар борди-ю юкламалар хажми ва шиддати жуда кам булса, унда тараккиёт, яъни ривожланиш булмаслиги эхтимолдан холи эмас. Демак, ана шундай нохуш ходисаларнинг олдини олиш максадида хам укув тренировка жараё-нида доимий ва мунтазам педагогик назорат ташкил килиниши керак.

Волейбол буйича болалар ва усмирлар спорт мактабларига мулжалланган амалдаги дастур уз мазмуни ва талаблари жихатидан хеч кандай шубха уйготмайди. Лекин, агар укув-тренировка жараёнла-рида педагогик назорат булмаса, мазкур машгулотлар кузланган самарани бермайди.

Шу билан бир каторда амалдаги укув-тренировка дастури таркибига аксарият анъанавий-стандарт машклар киритилган. Бундай машклар, купинча бола-ларни психологик жихатдан тезрок чарчатади. Бундай холларда болаларда машгулотларга булган кизикиш нисбатан тезрок сунади. Биноабарин, машгулотларда харакатли уйинларни куллаш кутилган самарани бе-риши тахмин килинади.

Айнан шу масалани исботлаш максадида биз дастлабки ургатиш боскичида шугулланаётган 1213 ёшли волейболчи болаларда педагогик тадкикот утказдик. Тадкикот икки гурух - назорат (НГ) ва тадкикот (ТГ) гурухлари иштирокида 10 ой муддат давомида амалга оширилди. НГ синалувчилари амал-даги дастур асосида машгулотларда катнашдилар. ТГ машгулотларида эса сакровчанликни ривожланти-ришга йуналтирилган ихтисослаштирилган машклар ва харакатли уйинлар мажмуасига асосий эътибор каратилди. Мазкур мажмуа таркибига куйидаги машклар: Волейболчиларда ихтисослаштирилмаган ва ихтисослаштирилган сакровчанликни ривожлан-тирувчи машклар ва харакатли уйинлардан: Жойида туриб кетма-кет сакраш, Жойдан тугри туриб 10 марта,

см см о см

ю

го га

0 ^

и

1

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см см о см

ю

го га

0

ю

1

чапга бурилиб 10 марта, унгга бурилиб 10 марта, яна унгга бурилиб 10 марта ва чапга бурилиб 10 марта кетма-кет сакраш, Жойдан 10 марта, чап ён билан 180° бурилиб 10 марта, унг ён билан 180° бурилиб 10 марта кетма-кет сакраш, Гурух тенг икки жамоага булинган холда: жамоалар 1 м. ораликда юзма-юз сафланиб жойлашади; хар бир жамоанинг охирги аъзоси ён томонидан диаметри 75 см.лик айлана чизик ёнма-ён чизилади; старт берилиши билан айлана ёнида турган биринчи иштирокчилар хар бир айланадан кетма-кет 2 мартадан максимал сакрайдилар ва саккизинчи айла-нада 2 марта сакраб аксинча йуналишда айланаларда сакрайдилар; стартдаги айланада 2 марта сакраган-дан сунг иккинчи, учинчи ва кейинги иштирокчилар сакраш уйинини давом эттиришади, "Кенгуруча" сакраб югуриш эстафетаси, Гурух икки жамоага булинган ва 3 м. ораликда - майдоннинг орка чизик ортида "колонна" булиб жойлашган холда: старт сиг-нали берилиши билан колонналарда турган биринчи иштирокчилар 18 м.га "Кенгурусимон" сакраш асо-сида ва оркага оддий югуриб, кейинги турганларга эстафета таёкчасини тутказади; уйин шундай кет-ма-кетликда давом этади; Хужум зарбаларига ихти-сослаштирилган сакровчанликни ривожлантирувчи машкларидан: 3-зонада турдан 1 метр ораликда туриб жойдан кетма-кет вертикал сакраб, унг кул билан 5-зо-нага тупни зарб билан йуллаш таклидини бажариш, тупга зарба бериш таклиди 1-зонага йуналтирилган холда шу машкни узи, сакраш вактида зарба бериш таклиди гавдани чап томонга буриб бажариладиган

1-машк; Тусик куйишга (химоя) ихтисослаштирилган сакровчанликни ривожлантирувчи машклардан: Тур олдида турган холда кетма-кет сакраб тусик куйиш таклидини бажариш, 2-3-4-3-2-зоналарга тезкор ёнлама силжиб тусик куйиш таклидини бажариш,

2-машк турни икки томонида жойлашган жуфтликда бажариладиган варианти; Хужум зарбаларига тусик куйишга ихтисослаштирилган харакатли уйинлардан: "Ким куп марта зарба беради?" уйини: Гурух икки жамоага булинади ва улар 5-зона бурчагида колонна булиб жойлашади; колоннада биринчи турган уйин-чилар 4-зонанинг хужум ва ён чизиклари кесишган жойга келиб стартга тайёрланади; сигнал берилиши билан улар турган жойларидан югуриб бориб 4-зона-дан хужум зонаси таклидини бажаради; сунг кетма-кет шу машкни хужум чизиги буйлаб 3-2-3- ва 4-зонадан бажаришади; кейинги иштирокчилар хам ушбу машк-ни шундай тартибда бажаришади ва 4-зоналарнинг хужум ва ён чизиклари кесишган жойларнинг ортида икки жамоа колонна булиб жойлашади: сигнал берилиши билан колонналарда биринчи турган иштирок-чилар югуриб бориб 4 зонанинг антенна атрофидан 60 сек. давомида максимал марта хужум зарбасини таклид килади. Колган иштирокчилар хам уз навбати билан белгиланган шарт буйича мусобакалашади; Ихтисослаштирилган тезкорлик-куч сифатларини ривожлантирувчи машклардан: "Юлдуз" шаклида югуриш машки. Машк майдончанинг икки ярмида утказилади: икки иштирокчи 2 та ярим майдон урта-сида урнатилган (6-зона) тулдирма тупни бир кули

билан ушлаб стартга тайёрланади; сигнал берилиши билан улар 6-3-6-2-6-1-6-5-6-4-6-3-6-зоналар буйлаб югуради (чапдан унгга) ва 1 -машк, факат югуриш 6-3-6-4-6-5-6-1-6-2-6-3-6-зоналар буйлаб бажарилади (унгдан чапга) хамда Ихтисослаштирилган тезкор-лик-куч сифатларини ривожлантирувчи махсус хара-катли уйинлардан: "Зонангни банд кил!" уйини. Уйин майдончанинг ярмида утказилади. 24 нафардан иборат гурух хар бири 12 тадан икки жамоага булиниб, шу жамоалар таркиби 6 таси бир жамоа, колган 6 таси бошка жамоа уйинчилари хисобига тулдирилади ва улар карши майдон ортида эркин сакраш машкларини бажариб боради; майдончанинг бу томонидаги зона-ларга диаметри 1 м. айланалар чизилади; сигнал бе-рилиши билан карши майдонда сакраётган уйинчилар тезда югуриб айланмаларни банд эта олса, шу жамоа голиб булади. Кейин уйинни бошка аралаш жамоа уйнайди ва Шу уйин, факат айланалар киритиладиган тупни кабул килиш зоналарига чизилган ва уйинчилар шу зоналардаги айланаларни банд этишлари керак булган варианти сингарилар киритилди.

1-жадвалда назорат (НГ) ва тажриба (ТГ) гурухла-рига мансуб 12-13 ёшли волейбол билан шугулланув-чи угил болаларнинг сакровчанлик курсаткичларини аниклашга йуналтирилган тестларда курсатган нати-жалари ва уларнинг статистик характеристикалари хамда уларни узаро солиштириш буйича маълумотлар келтирилган.

1-жадвал

Педагогик тажриба бошида курсатган натижаларининг статистик характеристикалари ва уларни узаро солиштириш (п=12)*

Тест т.р. Назорат гурухи Тажриба гурухи Нисбий фарк, % \ Р

X с V, % X с V, %

1 35,31 5,15 14,59 34,81 5,18 14,88 1,42 0,24 >0,8

2 30,02 4,06 13,52 30,48 4,24 13,91 1,53 0,27 >0,7

3 28,02 4,37 15,60 28,53 4,52 15,84 1,82 0,28 >0,7

4 92,42 10,73 11,61 90,44 10,76 11,90 2,14 0,45 >0,6

5- 57,62 7,83 13,59 56,44 7,86 13,93 2,05 0,37 >0,7

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6- 20,64 3,22 15,60 21,07 3,35 15,90 2,08 0,32 >0,7

1,84

Изох: кулайлик булиши учун урганилган тестлар куйидагича белги-лаб олинган: 1- Икки оёкда жойидан вертикал сакраш (см); 2- Унг оёкда депсиниб жойидан вертикал сакраш (см); 3- Чап оёкда депси-ниб жойидан вертикал сакраш (см); 4- Скакалкада сакрашлар сони, 1 минутда (марта); 5-3 метрдан югуриб келиб баландликка сакраш (см); 6- Жойдан туриб юкорига бир темпда сакраб осиб куйилган тулдирма тупга кулни текизишлар сони (марта). *12-13 ёшли назорат (НГ) ва тажриба (ТГ) гурухларига мансуб волейбол билан шугулланувчи угил болаларнинг сакровчанлик курсаткичларини аниклашга йуналтирилган тестлар буйича

Жадвалдаги маълумотларни тахлили педагогик тажриба бошида урганилган 6 та тестларнинг хар бирида олинган натижаларнинг уртача арифметик киймат (у.а.к)лари сезиларли фарк килмаганлигини, яъни ТГдаги х ларни НГдаги мос курсаткичларга нисбатан нисбий фарклари 1,42 % ва 2,14 % оралиги-да тебраниб, уларнинг уртача нисбий фарки 1,84 % ни, стандарт огиш с ва х асосида хисобланган вариация коэффициенти V нинг кийматлари эса 11,61 % ва 15,90 % ораликда узгаришини, уларни градация-

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

нинг коникарли булимининг ижобий кисмида жой-лашганлигини курсатди. Шунингдек бу икки гурухлар натижалари у.а.к.нинг тажриба бошида статистик ишончсиз (1=0,24 ва 1=0,45 хамда Р>0,8 ва Р>0,6 ора-ликларда узгаришли) фарк килиши аникланди. Ушбу фактлар педагогик тажрибани услубий жихатдан тугри ташкил этилганлигини курсатади.

2-жадвалда НГ ва ТГ 12-13 ёшли волейбол билан шугулланувчи угил болаларнинг сакровчанликни характерлайдиган махсус жисмоний сифатлар буйича курсатган натижалари, уларнинг статистик характе-ристикалари хамда уларни узаро солиштириш маълу-мотлари келтирилган.

2- жадвал

Педагогик тажриба давомида курсатган натижаларининг статистик характеристикалари (п=12)*

Тест т.р. Тажриба бошида Тажриба охирида Нисбий усиш, % t Р

X о V, % X о V, %

1-НГ 35,31 5,15 14,59 39,17 5,51 14,07 10,93 1,77 >0,05

ТГ 34,81 5,18 14,88 43,48 6,14 14,12 24,91 3,74 <0,01

2-НГ 30,02 4,06 13,52 33,71 4,42 13,11 12,29 2,13 <0,05

ТГ 30,48 4,24 13,91 39,88 5,23 13,11 30,84 4,84 <0,001

3-Нг 28,02 4,37 15,60 31,36 4,75 15,15 11,92 1,79 >0,05

ТГ 28,53 4,52 15,84 36,16 5,45 15,07 26,74 3,73 <0,01

4-НГ 92,42 10,73 11,61 101,95 11,32 11,10 10,31 2,12 <0,05

ТГ 90,44 10,76 11,90 113,58 12,68 11,16 25,59 4,82 <0,001

5-НГ 57,62 7,83 13,59 64,79 8,51 13,13 12,44 2,15 <0,05

ТГ 56,44 7,86 13,93 73,77 9,63 13,05 30,71 4,83 <0,001

6-НГ 20,64 3,22 15,60 23,05 3,49 15,14 11,68 1,76 >0,05

ТГ 21,07 3,35 15,90 26,74 4,04 15,11 26,91 3,74 <0,01

*12-13 ёшли НГ ва ТГига мансуб волейбол билан шугулланувчи угил болаларнинг сакровчанлик курсаткичларини аниклашга йунал-тирилган тестлар буйича педагогик тажриба давомида курсатган натижаларининг статистик характеристикалари

Жадвалдаги маълумотларни умумлаштириш ва тахлил килиш НГда хам, ТГда хам, барча тестлар буйича вариация коэффициентларнинг тажриба охиридаги кийматларини бошланишидагига нисба-тан яхшиланиши (ортиб бориши) хамда натижалар у.а.кларини тажриба давомида ижобий узгариш булганини аниклаш имконини берди. Жумладан, НГда энг катта бундай нисбий усиш (12,44 %) 5-машкда ва энг кичик нисбий усиш (10,31 %) 4-машкда содир булган хамда ушбу гурухда урганилган 6 та машк буйича уртача нисбий усиш 11,60 % ни ташкил этди. ТГда хам энг катта нисбий усиш (30,84 %) 2-машкда ва энг кичик нисбий усиш (24,91 %) 1-машкда содир булган булиб, ушбу гурухда урганилган 6 та машк буйича уртача нисбий усиш 27,62 % ни ташкил этди. Ушбу курсаткич буйича ТГда НГга нисбатан 2,381 марта катта натижа кузатилган (1-диаграмма). Бу эса ТГда кулланган сакровчанликни ривожлантиришга йуналтирилган ихтисослаштирилган машклар мажму-асининг самарадорлигини курсатиб турибди.

Айнан шундай устунликни НГ ва ТГ натижалари у.а.кларининг тажриба давомидаги узгаришлари ста-

тистик ишончлилигини Стьюдент таксимоти критик кийматларини хисоблаш асосида бахолаш натижала-рида хам кузатиш мумкин. Чунончи, НГ даги бундай узгаришлар 6 та тестдан учтасида Р < 0,05 нормал ахамиятлилик даражасида (1=2,13; 1=2,12 ва 1=2,15) статистик ишончли ва колганларида Р>0,05 нормал ахамиятлилик даражасида (1=1,77; 1=1,79 ва 1=1,76) ишончсиз булса, ТГда эса худди шу 6 та тестларнинг учтасида юкори Р<0,001 ахамиятлилик даражасида (1=4,84; 1=4,82 ва 1=4,83) ва колган учтасида яхши Р < 0,01 ахамиятлилик даражасида (1=3,74; 1=3,73 ва 1=3,74 оралигида) ишончли эканлиги аникланди. Бу факт хам ТГда кулланган сакровчанликни ривожлантиришга йуналтирилган ихтисослаштирилган машклар макмуасининг самарадорлигини тасдиклаб турибди.

1-Расм. 12-13 ёшли НГ ва ТГига мансуб волейбол билан шуFулланувчи утил болаларнинг сакровчанлик курсаткичларининг у.а.к.ларини тажриба давомида нисбий усишларини солиштириш (фоизларда)

Хулоса. Педагогик тажриба бошида урганилган тестларнинг хар бирида олинган натижаларнинг уртача арифметик киймат (у.а.к)лари сезиларли фарк килмаганлигини, яъни ТГда X ларни НГдаги мос курсаткичларга нисбатан нисбий фарклари 1,42 % ва 2,14 % оралигида тебраниб, уларнинг уртача нисбий фарки 1,84 % ни, хисобланган вариация коэффициента V нинг кийматлари эса 11,61 % ва 15,90 % оралигида узгаришини, уларни градациянинг коникарли бу-лимининг ижобий кисмида жойлашганлигини ва та-жриба давомида ижобий йуналишда узгариб борган-лигини (камайганлигини) курсатди. Шунингдек бу икки гурухлар натижалари у.а.к.нинг тажриба бошида статистик ишончсиз (1=0,24 ва 1=0,45 хамда Р>0,8 ва Р>0,6 ораликларда узгаришли) фарк килиши аникланди. Ушбу фактлар педагогик тажрибани услубий жихатдан тугри ташкил этилганлигини курсатади.

НГда тажриба давомидаги урганилган тестлар буйича тажриба бошидагига нисбатан уртача нисбий усиш 11,60 % ни, ТГда эса ушбу курсаткич 24,91 % ни ташкил этганлиги хамда бу курсаткич буйича ТГда НГга нисбатан 2,381 марта катта усиш кузатилганлиги хамда НГ даги бундай узгаришлар 6 та тестдан учтасида Р < 0,05 нормал ахамиятлилик даражасида статистик ишончли ва колган учтасида Р > 0,05 нормал ахамиятлилик даражасида ишонч-сиз эканлиги, ТГда эса худди шу 6 та тестларнинг учтасида юкори Р < 0,001 ахамиятлилик даражасида ва колганларида яхши Р<0,01 ахамиятлилик даражасида ишончли эканлиги ТГда кулланган сакровчанликни ва сакраш чидамкорлиги ривожлан-

о ю

л го

0 ся

1

с

л

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

тиришга йуналтирилган ихтисослаштирилмаган ва ихтисослаштирилган сакровчанликни хамда хужум зарбаларига ва тусик куйишга (химояга) ихтисослаштирилган сакровчанликни ривожлантирувчи, шунингдек, хужум зарбаларига тусик куйишга ихтисослаштирилган ва ихтисослаштирилган тез-корлик-куч сифатларини ривожлантирувчи махсус харакатли уйинлардан ташкил топган машклар мажмуасининг самарадорлигини исботлаб турибди.

Адабиётлар руйхати:

1. Ашуркова С.Ф., Установочно-профилактическая значимость предсоревновательной разминки у волейболистов разной квалификации - Фан-Спортга, 2019 - elibrary.ru

2. Отношение студентов педагогического вуза к двигательной ак-

тивности, А Акбаров, Б.У. Буриев, М.У. Адашева, Олимпийский спорт и спорт для всех, 162-164, 2020.

3. Пулатов А.А., Ашуркова С.Ф., Возможности устранения случаев неточной реализации стандартных действий в игровых видах спорта (на примере ..., Фан-Спортга, 2020 - elibrary.ru

4. Объективная диагностика прыжковой работоспособности волейболистов с использованием сенсорно-компьютерной установки А. А Пулатов, АА Умматов - Физическая культура. Спорт. Туризм ..., 2019 - cyberleninka.ru

5. "Спортда математик та^лил усуллари", укув кулланма, http:// library.uzdjtsu.uz/files/pdf/Sportda matematik tahlil.pdf Акбаров Ахматжон, УзДЖТСУ, 2020, 228 с.

6. Спортда педагогик тадкикот натижаларини интерпретация килиш усулларини солиштириш, А Ахматжон, Фан-спортга, 62-64, 2021, № 6

7. Спорт метрологияси, дарслик, http://library.uzdjtsu.uz/files/pdf/ Sportda matematik tahlil.pdf М.Б.Б. Акбаров Ахматжон, Тафаккур каноти, Тошкент, 2014, 459 с.

8. Ёш волейболчиларда пульсометрик киймати аникланган машклар асосида ^аракат тезлигини оширишнинг афзаллиги. А.А Умматов -Фан-Спортга, 2018 - elibrary.ru

и.о. доцент Р.Р. НИЯЗОВА1

'Узбекский государственный университет физической культуры и спорта, город Чирчик, Узбекистан

ОЦЕНКА УРОВНЯ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ

связи с ав1юром: ПОДГОТОВЛЕННОСТИ ТРИАТЛОНИСТОВ

НА ЭТАПЕ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ СПОРТИВНОГО МАСТЕРСТВА

Аннотация

Annotation

В данной научной статье представлен анализ показателей оценки функционального состояния триатлонистов этапа совершенствования спортивного мастерства, на основе комплексного изучения показателей. В работе использованы данные многофункционального аппаратно-программного комплекса «Система интегрального мониторинга Симона 111», который основан на интегральном подходе в оценке функционального состояния организма, выраженного в измерении разнообразных физиологических показателей центральной и периферической гемодинамики, транспорта и потребления кислорода, температуры тела, функции дыхания, активности вегетативной нервной системы, метаболизма и функциональной активности мозга.

Ключевые слова: триатлон, выносливость, уровень подготовленности, объем и интенсивность тренировочных и соревновательных нагрузок, функциональная подготовленность.

Ушбу илмий маколада курсаткичларни ^ар томонлама урганиш асосида спорт ма^оратини ошириш боскичида триатлончиларнинг функционал ^олатини ба^олаш курсаткичлари та^лили келтирилган. Тадкикотда марказий ва периферик гемодина-миканинг турли физиологик курсаткичларини хамда кислородни ташиш ва истеъмол килишни, нафас олиш функцияси, тананинг фаолияти, метаболизм ва миянинг функционал фаолияти, тана хароратини улчашда ифодаланган тананинг функционал холатини ба^олашда интеграл ёндашувга асосланган "Simon 111 integral Monitoring тизими" куп функцияли аппарат ва дастурий комплексининг маълумотлари кулланилган.

Калит сузлар: триатлон, чидамлилик, тайёргарлик даражаси, мусобаца юкламала-рининг хажми ва шиддати, функционал тайёргарлик.

This scientific article presents an analysis of indicators for assessing the functional state of triathletes at the stage of improving sports skills, based on a comprehensive study of indicators. The paper uses data from the multifunctional hardware and software complex "Simon 111 Integrated Monitoring System", which is based on an integral approach to assessing the functional state of the body, expressed in measuring various physiological indicators of central and peripheral hemodynamics, oxygen transport and consumption, body temperature, respiratory function, activity of the autonomic nervous system, metabolism and functional activity of the brain.

Key words: triathlon, endurance, fitness level, volume and intensity of training and competitive loads, functional fitness.

Актуальность. Триатлон представляет собой спортивное троеборье, в котором спортсмен последовательно преодолевает три этапа: плавание, велогонку и бег. Особенностью данного вида спорта является прохождение атлетом соревновательной дистанции в один день, без перерыва между этапами, что требует от триатлониста хорошего уровня специальной подготовленности, где превалирующим физическим качеством на первый план выходит выносливость, а как следствие и система энергообеспечения работы мышц [2,4,6,8].

Функциональные перестройки в организме

триатлонистов, вызванные систематичными тренировочными и соревновательными нагрузками, накладывают свойственный отпечаток, поэтому отслеживание уровня функциональной подготовленности атлета является обязательной процедурой. Своевременное комплексное выявление функционального состояния организма позволяет на ранней стадии определить возможную неблагоприятную динамику организма, а значит, предотвратить различные травмы и повреждения, улучшить физическую форму, установить степень готовности атлета к соревнованиям. Следовательно, мониторинг функ-

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.