Научная статья на тему 'Мактабгача ёшдаги ичак паразитозли болаларда микронутриентлар танқислиги ҳолатини алгоритмли аниқлаш ва даволаш'

Мактабгача ёшдаги ичак паразитозли болаларда микронутриентлар танқислиги ҳолатини алгоритмли аниқлаш ва даволаш Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
22
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ичак паразитозлари / микронутриентлар / мактабгача ёшдаги болалар / танқислик

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Фируза Саломовна Саидова, Иброҳим Ҳасан Ўғли Қаҳҳоров

Ичак паразитозлари бутун дунё бўйлаб болалар орасида энг кўп учрайдиган махсус тиббий, ижтимоий ва иқтисодий аҳамиятга эга бўлган муаммоларидан бири бўлиб қолмоқда. Ичак паразитозли болалар орасида учрайдиган микронутриент танқислиги ҳолати асоратли касалликларга олиб келиши билан хавфли бўлиб эрта ташҳислаш ва даволаш амалий аҳамиятга эга. Хавф гуруҳларини дори-дармонлар билан таъминлаш, ичак гельминти инфекцияларининг интенсивлигини пасайтиради. Мактабгача ёшидаги болалар ўртасида ичак қуртларини даволаш мактабгача таълим муассасаларида мавсумий амалга оширилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Мактабгача ёшдаги ичак паразитозли болаларда микронутриентлар танқислиги ҳолатини алгоритмли аниқлаш ва даволаш»

Мактабгача ёшдаги ичак паразитозли болаларда микронутриентлар танкислиги холатини алгоритмли

аниклаш ва даволаш

Фируза Саломовна Саидова Иброхим Хдсан yFли Кдхдоров Самарканд давлат тиббиёт университети

Аннотация: Ичак паразитозлари бутун дунё буйлаб болалар орасида энг куп учрайдиган махсус тиббий, ижтимоий ва иктисодий ахдмиятга эга булган муаммоларидан бири булиб колмокда. Ичак паразитозли болалар орасида учрайдиган микронутриент танкислиги холати асоратли касалликларга олиб келиши билан хавфли булиб эрта ташхислаш ва даволаш амалий ахдмиятга эга. Хавф гурухларини дори-дармонлар билан таъминлаш, ичак гельминти инфекцияларининг интенсивлигини пасайтиради. Мактабгача ёшидаги болалар уртасида ичак куртларини даволаш мактабгача таълим муассасаларида мавсумий амалга оширилади.

Калит сузлар: ичак паразитозлари, микронутриентлар, мактабгача ёшдаги болалар, танкислик

Algorithmic detection and treatment of micronutrient deficiency in preschool children with intestinal parasitosis

Firuza Salomovna Saidova Ibrahim Hasan oglu Kahhorov Samarkand State Medical University

Abstract: Intestinal parasites remain one of the most common problems of special medical, social and economic importance among children worldwide. Micronutrient deficiency among children with intestinal parasitosis is dangerous and causes complications, so early diagnosis and treatment are of practical importance. Providing drugs to risk groups reduces the intensity of intestinal helminth infections. Treatment of intestinal worms among children of preschool age is carried out seasonally in preschool educational institutions.

Keywords: intestinal parasites, micronutrients, preschool children, deficiency

Кириш. Микротунриентлар етишмаслик холати ичак паразитози булган мактабгача ёшдаги болалар орасида кенг таркалган ва боланинг жисмоний, аклий ривожланишининг айни шу ёшидаги узгаришларга салбий таъсир килади. Ичак паразитозларининг хусусиятларидан бири бола организмида паразитлик килиш ва даврий кайта фаолланиши, ривожланиши билан инсон организмида узок вакт колиш кобилиятига эгадир. Айникса болалар орасида ляблиоз ва энтеробиоз билан зарарланиш холатлари тез-тез дан кейинги микронутриентлар танкислиги учраб учрайди.

ЖССТ [2017] маълумотларига кура, аскаридоз жуда паст хароратли (кутб ва субполяр) ва кучли куруклик билан ажралиб турадиган худудлардан ташкари бутун дунёда кенг таркалган булиб у ёки бу даражада барча мамлакатлар ахолисига таъсир килади. Аскаридоз, айникса, йиллик ёFингарчилик 100 мм ва ундан куп булган тропик худудларда кенг таркалган. Эрта ёшли болалардан бошлаб деярли барча болалар ва катта ёшли ахолининг 50% дан орт^ига аскаридоз таъсир килади. Тричуриазлар асосан тропик ва субтропик мамлакатларда ва нам мутадил минтакаларда кенг таркалган. Хрзирги кунда дунёда тричуриаз билан касалланганлар сони 800 миллионга якин, асосан 5 ёшдан 15 ёшгача булган болаларда касалланиш купрок кузатилади.

Тропик ва субтропик зона ахолисининг болаларида инвазия 40-50 % аникланади. Купгина микроэлементлар танкислиги, жумладан темир танкислигининг гельминтлар билан боFликлиги етарлича урганилганлигига карамасдан унинг болаларда учраш даражаси, клиникаси, ташхиси, даволаш ва профилактикаси хозиргача етарлича урганилмаган. Кузатишларнинг курсатишича гижжалар инвазияси овкат хазм килиш бузилишига, камконлик даражаси ортиши, шунингдек аклий ва жисмоний ривожланишда ортда колишга олиб келиб болалар соFлиFига катта зарар келтиради. Гельминтоз Узбекистонда кенг таркалган касалликлардан бири хисобланиб паразитар касалликлар умумий сонини 90% дан орт^ини ташкил килади (Абдиев Ф.Т., 2007). Маълумки айрим касалликлар профилактикасида умумдавлат дастурининг мавжуд булмаслиги давлат ва жамиятга иктисодий ва ижтимоий зиён келтиради. Хусусан Узбекистон учун камконликдан зарар йилига 153,9 млн долларни ташкил этмокда (Каримов Х.Я., Сулейманова Д.Н., 2010).

Камконликни келиб чикишига бевосита микронутриентлар: темир, рух, кобальт, марганец, мис, А витамини, В гурух витаминлари, В12 витамини ва фолий кислотаси етишмаслиги таъсир этади. Болалик ёшида камконликнинг барча шаклининг 95% ни темир танкислиги камконлиги ташкил килади. Болаларда темир танкислигининг асосий сабаби унинг озука билан бирга организмга етарли микдорда тушмаслиги ва ичак шиллик кавати оркали сурилишининг бузилиши хисобланади (Скальный А.В., Яцкк Г.В., 2002)

ISSN 2181-0842 / IMPACT FACTOR 3.848 97 [М^^^И

Х.Н.Халафли (2010) маълумотларига кура болалар уртасида гелминтозлар таркалишининг ижтимоий-эпидемиологик тахлили шуни курсатадики, ичак паразитозидаги эпидемиологик вазиятнинг мураккаблашиши ижтимоий омилларга боFлик, яъни шахар шароитидаги бу зарарланишлар ижтимоий карамлик характерига эга булди. Болалар, уларнинг ота-оналари ва мактабгача таълим муассасалари ходимлари уртасида утказилган суровлар асосида олинган маълумотлар шуни курсатадики, таксимотга оилаларнинг моддий фаровонлиги, уларнинг уй-жой-коммунал шароитлари, маданий-гигиеник даражаси каби омиллар таъсир курсатади. Умуман олганда, 284 нафар соFлом боланинг 192 нафари (67,6+2,8%) моддий даражаси урта ва юкори булган оилалардан, гелминтозлар билан касалланган 288 нафар боланинг 207 нафари моддий даражаси паст булган (71,9+2,7%, х2=1,23, р>0,05) оиладандир. Жуда паст ва паст материал даражаси билан жуда кучли ижобий, коррелятив карамликка эга булган оилаларда болалар сонининг купайиши билан касалланган болалар улуши ортади (г=+0,90+0,08) - 21,4+3,9% дан 75,4+5,8% гача (х 2=40,32, р <0,01).

Ишнинг максади: Бизнинг текшириш обектимиз Самарканд вилоятининг турли худудларида шахар ва чека худудларда 2-6 ёшли мактабгача ёшдаги ичак паразитозлари билан касалланган болалар орасида микронутриентлар танкислиги холати аникланган 134 нафар болалар кузатуви булди 2-6 ёшли болаларнинг анамнези, клиникаси ва лаборатор инструментал текшируви хисобланади.

Натижалар: Ишни амалга ошириш учун болаларнинг амбулатория карталари (Ф№ 026/у) ишлатилган. Болаларнинг умумий ахволи узимиз ишлаб чикган болаларнинг паразитлар билан зарарланганлиги ва микронутриент етишмаслигик холатини бахолаш алгоритми ва жисмоний ривожланиш курсаткичлари буйича бахоланди.

Барча беморлар 2 та гурухга булинди. 1-асосий гурух 100 та беморни ташкил этади, 2- гурух назорат гурухи 34 та бемор

Тадкикодимиз давомида олдимизга куйилган масалаларни хал килишда 2021 ва 2023 йиллар давомида турли иклим шароитларда, Узбекистоннинг тоF олди худудларига кирувчи ва ёз ойлари Республиканинг бошка худудларига нисбатан 4-5 даражага пастрок булган мутадил иклимга карашли Самарканд вилояти Урут тумани худудига кирувчи Бахрин КрПга карашли худудда жойлашган 47-МТМ тарбияланувчилари, Республикамиз худудининг юмшок арид зонасига (ёзда курук ва иссик харорат кузатилади, табиий сув хавзаси мавжуд эмас) кирувчи худудда жойлашган Самарканд вилояти Пайарик туманидаги 20-МТМ тарбияланувчилари ва Самарканд шахар INTELLEKT НМТТ тарбияланувчилари орасидан орасидан асосий гурух учун 100 та болани,

ISSN 2181-0842 / IMPACT FACTOR 3.848 98 [М^^^И

назорат гурухи учун 34 та, жами 134 та болада кузатув ва текширувлар олиб бордик.

Асосий гурух сифатида Ичак паразитозлари билан зарарланган болаларда микронутриентлар танкислиги холати кузатилган жами 100 та бола ота-оналари розилиги асосида текширувга олиниб, уларни вилоятлар кесимида таккослаганимизда 48 та (48%) Ургут тумани, 43 та (43%) Пайарик тумани ва 9 нафар (9 %) Самарканд шахар хисобига тyFри келади.

Барча текширилувчиларда жами 134 та болаларда хавф омилини аниклаш ва даволаш турини танлашга индивидуал ёндашиш максадида узимиз ишлаб чикган, беморларда микронутриент танкислигини эрта аниклашга каратилган 10 та саволлардан иборат булган анкета суровномаси утказилди.

Анкета суровномасидаги хар бир савол учун "ХД" жавоби - 1 балл, "ЙУК" жавоби - 0 кийматда бахоланади. Тупланган баллар асосида болалар хавф гурухларга ажратилиб олинади. Олинган натижаларни тахлил килдик.

№ Касалликга мойиллик гурухлар Киз болалар % Угил болалар % Жами

1 Паст мойиллик (1-3 балл) 3 15 2 16,7 5

2 Уртача мойиллик (4-7 балл) 6 30 2 16,7 6

3 Юкори мойиллик (8-10 балл) 9 45 5 41,6 16

Хулоса:

Ишлаб чикилган ичак паразитозларига мойилликни ва унинг асоратларини аниклаш алглоритм куйидаги афзалликларга эга:

•алгоритм ва саволнома-картаси болаларда лямблиоз ва энтеробиоз инвазиясини эрта аниклаш имконини беради.

• Ишлаб чикилган алгоритм ва саволнома-картаси ёрдамида болаларда постпаразитар микронутриент танккислигига мойиллик даражасини аниклаш мумкин.

• Ишлаб чикилган алгоритм ва саволнома-картаси ноинвазив тадкикот усули булиб, соFликни саклаш амалиётининг бирламчи бyFинида кимматбахо биокимёвий текшитришларсиз паразитар инвазияга чалинганлик эхтимолини ва

постпаразитар микронутриентлар етишмовчилигига мойилликн даражасини аниклашда катта иктисодий самара беради хдмда хдёт сифатини яхшилайди.

•Алгоритм ва саволнома-картаси куллаш натижалари асосида постпаразитар инвазияларда келиб чикадиган микронутриентлар етишмовчилигини билан боFлик булган холатларни уз вактида коррекция килиш ва профилактик чоралар ишлаб чикиш тавсия этилади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Rasulov S. et al. Grape Shinny For Prevention And Nutritional Support Of Micronutrient Deficiency In Mothers And Children //European Journal of Molecular & Clinical Medicine. - 2020. - Т. 7. - №. 07. - С. 2020.

2. Мамасолиева Ш. А., Болгаев А. Б., Саидова Ф. С. Обобщение теоретических положений по оценке социально-экономической эффективности медицинских услуг и их качества //Молодой ученый. - 2020. - №. 4. - С. 199203.

3. Расулов С. и др. ВЛИЯНИЕ ВОДНОГО ФАКТОРА НА РАЗВИТИЕ ДЕФИЦИТА МАКРО-И МИКРОЭЛЕМЕНТОВ У ДЕТСКОГО И ВЗРОСЛОГО НАСЕЛЕНИЯ //Журнал гепато-гастроэнтерологических исследований. - 2021. - Т. 2. - №. 3.1. - С. 101-105.

4. Kudratovna A. N. et al. INFLUENCE OF EMBRYOTOXIC FACTORS ON THE FRUIT //Process Management and Scientific Developments. - С. 94.

5. Salomovna S. F., Utkurovna S. G., Ablakulovna A. G. ДЕФИЦИТ МИКРОНУТРИЕНТОВ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА //JOURNAL OF BIOMEDICINE AND PRACTICE. - 2022. - Т. 7. - №.

6. Самиева Г. У., Рустамова Г. Р. ИНФЕКЦИОННЫЕ АГЕНТЫ ПРИ ХРОНИЧЕСКОМ ТОНЗИЛЛИТЕ У ДЕТЕЙ //Инновационные исследования в современном мире: теория и практика. - 2022. - Т. 1. - №. 24. - С. 386-387.

7. Расулов С. К. и др. МИКРОНУТРИЕНТНАЯ НЕДОСТАТОЧНОСТЬ В СИСТЕМЕ «МАТЬ-РЕБЕНОК»: РАННЯЯ ДИАГНОСТИКА И ПЕРСПЕКТИВЫ ПРОФИЛАКТИКИ НАЦИОНАЛЬНЫМИ ФАРМАКОНУТРИЕНТНЫМИ ПРОДУКТАМИ //ЖУРНАЛ ГЕПАТО -ГАСТРОЭНТЕРОЛОГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ. - 2022. - №. SI-2.

8. Каримова Н. А. и др. НАРУШЕНИЕ ФИЗИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ У ПОДРОСТКОВ И ОСЛОЖНЕНИЯ РЕПРОДУКТИВНОЙ ПАТОЛОГИИ //Новый день в медицине. - 2021. - №. 1. - С. 199-202.

9. Jalilova F., Yuldasheva F. TEMIRNING ORGANIZM UCHUN AHAMIYATI. BOLALARDA TEMIR TANQISLIGI ANEMIYASI OZIGA XOSLIGI //Journal of Integrated Education and Research. - 2023. - Т. 2. - №. 1. -С. 48-52.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.