Научная статья на тему 'БОЛАЛАРДА МИКРОНУТРИЕНТ ТАНҚИСЛИГИ, ОВҚАТ АЛЛЕРГИЯСИ ВА ЗАМБУРУҒЛАРГА СЕЗУВЧАНЛИК МУАММОСИГА ЯНГИЧА ЁНДОШУВ'

БОЛАЛАРДА МИКРОНУТРИЕНТ ТАНҚИСЛИГИ, ОВҚАТ АЛЛЕРГИЯСИ ВА ЗАМБУРУҒЛАРГА СЕЗУВЧАНЛИК МУАММОСИГА ЯНГИЧА ЁНДОШУВ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

147
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
овқат аллергияси / озиқ-овқат маҳсулотлари / витамин С / минераллар / замбуруғ аллергенлари. / food allergy / food products / vitamin C / minerals / fungal allergens.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Дилафруз Гайратовна Абдуллаева, Шерзод Пармонович Ишназаров, Дилноза Исмоиловна Рахимова, Ферузахон Алишер Кизи Фаттахова

Ҳозирги кунда болаларда витаминлар ва минераллар алмашинувини ўрганишга бағишланган тадқиқотлар юртимизда олиб борилмоқда. Болалар орасида овқат аллергияси ҳамда замбуруғларга сезувчанлик муаммоси кўп ҳолларда эътибордан четда қолиши оқибатида ўсиб келаѐтган организм қаршилик кучининг пасайиши, натижада сурункали хасталиклар авж олишига замин яратиши мумкин. Тадқиқотлар натижасида юртимизда кенг тарқалган озиқ-овқат ҳамда замбуруғ аллергенлари, микронутриентлар етишмовчилиги ҳоллари аниқланди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Currently, in our country, studies are being conducted on the study of vitamin and mineral metabolism in children. Due to the fact that the problem of food allergies and sensitivity to fungi in children is often not taken into account, the resistance of the growing organism may decrease, and as a result, chronic diseases may develop. As a result of research in our country, widespread food and fungal allergens, micronutrient deficiencies were found.

Текст научной работы на тему «БОЛАЛАРДА МИКРОНУТРИЕНТ ТАНҚИСЛИГИ, ОВҚАТ АЛЛЕРГИЯСИ ВА ЗАМБУРУҒЛАРГА СЕЗУВЧАНЛИК МУАММОСИГА ЯНГИЧА ЁНДОШУВ»

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

БОЛАЛАРДА МИКРОНУТРИЕНТ ТАНЦИСЛИГИ, ОВЦАТ АЛЛЕРГИЯСИ ВА ЗАМБУРУГЛАРГА СЕЗУВЧАНЛИК МУАММОСИГА ЯНГИЧА ЁНДОШУВ

Дилафруз Гайратовна Абдуллаева

Тошкент тиббиёт академияси, PhD, доцент ORCID: 0000-0002-0858-4210

Шерзод Пармонович Ишназаров, Дилноза Исмоиловна Рахимова

Тошкент тиббиёт академияси, магистр

Ферузахон Алишер кизи Фаттахова

Тошкент тиббиёт академияси, болалар, усмирлар ва овкатланиш гигиенаси

кафедраси, Тошкент, Узбекистон

Хрзирги кунда болаларда витаминлар ва минераллар алмашинувини урганишга багишланган тадкикотлар юртимизда олиб борилмокда. Болалар орасида овкат аллергияси хамда замбуругларга сезувчанлик муаммоси куп холларда эътибордан четда колиши окибатида усиб келаётган организм каршилик кучининг пасайиши, натижада сурункали хасталиклар авж олишига замин яратиши мумкин. Тадкикотлар натижасида юртимизда кенг таркалган озик-овкат хамда замбуруг аллергенлари, микронутриентлар етишмовчилиги холлари аникланди.

Калит сузлар: овкат аллергияси, озик-овкат махсулотлари, витамин С, минераллар, замбуруг аллергенлари.

Currently, in our country, studies are being conducted on the study of vitamin and mineral metabolism in children. Due to the fact that the problem of food allergies and sensitivity to fungi in children is often not taken into account, the resistance of the growing organism may decrease, and as a result, chronic diseases may develop. As a result of research in our country, widespread food and fungal allergens, micronutrient deficiencies were found.

Keywords: food allergy, food products, vitamin C,

abdullaeva.dg! 976@gmail .com

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

minerals, fungal allergens.

January, 2023

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

КИРИШ

Кейинги йилларда урбанизациянинг усиши, иклимнинг глобал узгариши натижасида аллергия хавфини юзага келтирувчи вазиятлар юзага келиб, болалар ва катта ёшли ахолида аллергик касалликлар усиши аникланган. Иклим узгариши окибатида Ер юзасидаги харорат кутарилиши натижасида дарахтлар чанги, уларнинг аллергенлиги ошиши, хашоротлар ареалининг кенгайиши, денгизлар кутарилиши, ёгингарчилик режимининг узгариши натижасида могор замбуругларининг кенг таркалиши кузатилмокда. Европа аллергологлари ва клиник иммунологлари Ассоциацияси (EAACI) Муаммо комиссияси хужжатига кура "аллергия" термини ташки мухит турли омиллари, яратилаётган кимёвий омиллар, озик-овкат буёклари, дори воситалари билан инсон мулокотда булганда юзага келадиган барча кутилмаган реакцияларни тавсифлаш учун ишлатилади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хрзирги кунда аллергик касаликлар ЖССТ томонидан мухим тиббий-ижтимоий муаммолардан бири деб эътироф этилган. Шахарларда катта йулар якинида яшовчи болалар транспорт чанги томонидан юзага келадиган атопияга купрок чалиниши олимлар томонидан исботланган. Аллергик касалликлар ичида озик-овкатлар истеъмоли натижасида нокулай реакцияларга нисбатан хар 4 бемордан бири шикоят килади ва охирги 15-20 йил ичида овкат аллергияси эпидемия каби таркалмокда.

Овкат аллергиясининг таркалишига хар бир худуддаги овкат тайёрлаш усуллари ва пархез хусусиятлари катта таъсир килади, масалан, АКШ да ерёнгок энг кучли аллергенлардан бири саналади ва улим билан тугайдиган анафилаксияларнинг 2/3 кисми ерёнгок окибатида келиб чикиши аникланган, бунга сабаб унга юкори хароратда (150-1800) ишлов берилади, бунда оксилнинг аллергенлик хусусияти янада ортади. 1997-2006 йилларда ёнгокдар ва ерёнгокка аллергия А^Ш да 3 марта купайган. Исроилда термик ишлов берилмаган ерёнгок ва кунжут ёш болалар таомномасига жуда эрта киритилиши унга нисбатан аллергиянинг кенг таркалишига сабаб булади. Шуни таъкидлаш жоиз-ки, беморларни пархез даволаш даврида хар бир махсулотнинг термик ишлов беришга чидамлилигини эътиборга олиш яхши натижа беради. Ёнгоклар термик ишлов берилганда аллергенлик хусусияти ортса, сабзавот ва меваларда аксинча, купинча термик ишлов

ёрдамида аллергенлигини камайтиришимиз мумкин.

January, 2023

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

Витамин С иммунитетга, хемотаксис, фагоцитоз, пролиферация ва Т- ва В- лимфоцитлар дифференцировкасига ижобий таъсир килиши исботланган. В-и Т-лимфоцитов. Атопик дерматит билан хасталанган болаларда витамин С, хамда А ва Е витаминлар етишмовчилиги аникланган [2, 3]. Аскорбин кислота антиоксидант хусусиятга эга, деярли барча биокимёвий жараёнларда катнашади, тукималар регенерацияси, коллаген, стероид гормонлар, карнитин, проколлаген синтези, серотонин гидроксилланиш жараёнларида катнашади. Протеолитик ферментлар фаоллашуви, пигмент, холестерин алмашинуви жараёнларида иштирок этади. Гистамин ажралиши жараёнини тормозлаши окибатида яллигланишга ва аллергияга карши таъсирга эга [2].

Хрзирги кунда боланинг усиш ва ривожланишига унинг оксил ва минераллар (кальций , фосфор, магний , цинк ва бошк.), витаминлар (А, D, Е, С, В ва бошк.), биологик фаол кушимчалар, кувват билан таъминланиши таъсир килиши маълум. Оксил, ёг, углеводлар етишмовчилигидан фаркли равишда микронутриентлар етишмовчилиги болаларда "яширин очлик" термини билан аталади [2, 4].

Овкат аллергияси мультифакториал характерга эга булиб, турли аллергик ва ноаллергик касалликлар келиб чикишига замин яратиши билан характерланади. Озик-овкат аллергенининг организмга кириш жойи ичаклар булсада, касаллик симптомлари терида, куз, бурун ва нафас йулларининг шиллик каватида намоён булади. Ушбу хасталик келиб чикишида ирсий омиллар, хомиладорлик давридадаги токсикозлар, дори-дармонларнинг норационал кулланиши, нотугри овкатланиш, боланинг она сутисиз, суъний овкатлантирилиши хам мухим ахамиятга эга. Баъзан овкат аллергиясига ухшаш сохта (псевдоаллергик) реакциялар клиник симптомлари ухшашлиги билан ташхисотда шифокорларга нокулайликлар тугдиради, чунки чин ва сохта аллергияни даволаш фарк килади [1,5].

Овкат аллергияси купинча болаликдан бошланади, ирсий мойиллиги булган кукрак ёшидаги болаларнинг овкат хазм килиш аъзолари ва иммун тизимининг функционал етук эмаслиги окибатида мураккаб жараёнлар натижасида организм томонидан иммуноглобулин Е типидаги аллергик антитаначалар ажралиб чикиши билан характерланади. Меъда-ичак тракти хар куни куплаб потенциал аллерген оксиллар таъсирига учрайди, аммо озик-овкат махсулотларига ута сезувчанлик реакциялари химоя тизими самарали ишлаганда юзага келмайди. Шуни таъкидлаш жоиз-ки,

беморларнинг аксариятида модда алмашинувининг

January, 2023

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

бузилиши, ферментлар тизимидаги узгаришлар, меъда-ичак шиллик каватининг утказувчанлиги ошиши кузатилади.

Сохта аллергик касалликлар юзага келишида биологик фаол моддаларнинг дезактивланиш механизмлари бузилиши, гистаминаза ферменти фаоллиги пасайиши, гистамин, тирамин, фенилэтиламинга бой овкат истеъмоли, овкат кушимчалари (буёклар, айникса, тартразин ва натрий нитрит, ароматизаторлар, консервантлар, эмульгаторлар сульфитлар, глутаматлар ва хк.) сабаб булиши мумкин.

Овкат аллергияси уз вактида аникланмаса, аллергик касалликларнинг сурункали тус олиши ва огирлашишига олиб келади. Озик-овкат аллергенларига нисбатан сенсибилизация аллергик дерматит, уткир каварчиклар, гастроинтестинал аллергия, аллергик шишлар келиб чикишида асосий уринга эга. Овкат аллергияси синдроми тери, меъда- ичак ва нафас олиш йуллари касалликларининг кенг спектрини камраб олган булиб, расмий маълумотларга кура шошилинч терапия булимларидаги анафилактик холатларнинг 30-50% ини ташкил килади.

Овкат аллергиясининг уз вактида ташхис килинмаслиги, "айбдор" аллергеннинг аникланмаслиги натижасида клиник амалиётда беморларни пархез даволашда касалликка сабабчи аллергенларни ва сабаб булмайдиган махсулотларни рациондан чекланиб, натижада бемор болаларда усишдан оркада колиш, вакт утиши билан тери симптомларига респиратор симптомлар кушилиши кузатилади.

Чет эллик аллергологлар беморларни даволашда "катта саккиз" (сигир сути, тухум, балик, кискичбакасимонлар, ерё^ок, соя, буFдой, ё^оклар) аллергенлар гурухига таянишар эди, лекин хозирги кунда озик-овкат саноати ва янги технологияларнинг ривожланиши, усимлик махсулотларининг кенг кулланиши натижасида (хайвон махсулотларида хам усимлик аллергенлари мавжудлиги, масалан, баъзи колбасаларда соя, ёнгок оксилларининг кушилиши) конкрет махсулотнинг таркиби узгариб бормокда. Усимлик аллергенларининг роли Еи 2005 Директивасида хам уз аксини топган, унга асосан аллерген хусусиятга эга махсулотлар, масалан, глютен сакловчи дон (бугдой, сули, жавдар), соя, ерёнгок, ёнгоклар (бодом, кешью, писта, урмон ёнгоги ва хк.), сельдерей, кунжут, хантал албатта маркировка килиниши керак. Ген-модификацияланган махсулотлар хам оксил таркиби узгаргани учун потенциал аллерген сифатида катта хавф тугдиради.

Юкорида келтирилган маълумотларни эътиборга олиб,

юртимизда аллергик касалликларда, жумладан овкат

January, 2023

Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 1 | 2023

ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

аллергиясида ташхисотни яхшилаш максадида бемор жисми учун безарар булган in vitro (организмдан ташкарида) замонавий ташхисот усулларини амалиётда куллашни максад килдик. Чет эллик (германиялик) мутахассислар билан биргаликда юртимизда куп таркалган турли усимлик ва маиший чанглар, озик-овкат хамда замбуруг аллергенларига нисбатан бемор организмида ажралиб чикадиган иммуноглобулин Е махсус антитаначаларини аникловчи аллерген панелларини ишлаб чикдик ва клиник амалиётга киритдик. Бу усулнинг афзалликлари: хар кандай ёшда, хатто гудаклар, эмизикли, хомиладор аёлларда, касаллик хуруж килган вактда, беморларни даволаш даврида хам куллаш мумкин. Бир вактнинг узида унлаб аллергенларга сезувчанликни аниклаш ва хар бир бемор учун индивидуал пархез даволашга ёндошиш имконияти тугилди. Хрзирги кунда республика аллергология илмий-амалий маркази, вилоятларидаги хусусий клиникаларда ушбу аллерген панеллари ёрдамида беморларда овкат аллергияси ва бошка аллергик касалликлар эрта аникланмокда. Шифокорлар кабулга келган беморлардан тулик анамнез (касаллик тарихи) йигиб, клиник симптомлар, беморлар шикоятини эътиборга олиб, керакли лаборатор синамаларни тавсия киладилар.

Изланишларимиз натижасида юртимизда кенг таркалган озик-овкат аллергенларини аникладик. Болаларда асосан глютен, гречка, бугдой уни, сигир сути, тухум, ёнгоклар (ерёнгок, грек ёнгоги, бодом), йогурт, лимон, кулупнай каби мевалар; катталарда помидор, картошка, асал, бугдой уни, сабзи, кунжут, олча, сельдерей, апельсин, шафтоли, нохот, олма, кулупнай, ананас, ёнгок, писта, ерёнгок, эчки ва сигир сути аллергенларига нисбатан ута сезувчанлик куп учрашини аникладик.

Маълумки, овкат аллергенлари 2 гурухга булинади: хайвон ва усимлик махсулотлари аллергенлари. Шуни таъкидлаш жоиз-ки, худудимизда усимлик махсулотларига нисбатан аллергик реакциялар хамда кесишган аллергик реакциялар купрок учрайди ва тери, меъда-ичак, нафас тизими аъзоларининг аллергик яллигланишига сабаб булади. Дарахт, гулларнинг чангига нисбатан аллергияси бор беморларнинг аксарияти усимлик оксиллари ухшашлиги натижасида келиб чикадиган кесишган аллергик реакциялар окибатида сабзавот, мевалар истеъмолидан кейин огиз, лаб шишиши, каварчиклар, ринит, йутал, бронхоспазм каби симптомларга шикоят киладилар. Бу симптомлар баъзан анафилаксия (гемодинамиканинг бузилиши билан кечувчи хаёт учун хавфли уткир огир тизимли ута сезувчанлик реакцияси) куринишида намоён булиши мумкин. Купинча ёнгоклар, сут, тухум, мевалар билан бир каторда, уй чанги таркибидаги

January, 2023

184

Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 1 | 2023

^SN^^m-m^^^^^^e-Factor^

каначалар (Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae, улар баъзан озик-овкат махсулотлари таркибида хам булади), овкат кушимчалари, дори-дармонлар, латекс, хашоротлар анафилаксия чакириши мумкин. Бемор учун хавф тугдирадаган аллергенни вактида аниклаш, "айбдор" аллергенни элиминация килиш, яъни у билан мулокотни, истеъмолни чеклаш беморни даволашда мухим хисобланади. Шифокорлар беморларга озик-овкат махсулотларини харид килаётган вактда хар бир махсулот этикеткасини укиб, таркибини синчковлик билан укиши кераклигини тушунтиришлари керак.

ХУЛОСА

Мактабгача тарбия ёшидаги болаларда витамин С етишмовчилиги, минераллардан кальций, магний танкислиги холатлари куп учрамокда. Болаларда ёндош касалликларнинг келиб чикиш чикиш сабабини урганиш, уларнинг профилактикаси буйича чора-тадбирлар мажмуини ишлаб чикиш, гудакларни кукрак сути билан бокиш, ахолининг турли ёш гурухлари ичида тиббий курикларни тугри ва сифатли утказиш, сурункали нафас, меъда-ичак, жигар-ут йуллари касалликларини вактида аниклаш хамда даволаш, хаддан ташкари туйиб овкатланишдан сакланиш, таркибида куп микдорда суъний кушимчалар булган махсулотларни чеклаш, миллий овкатланиш хусусиятларини эътиборга олган холда замонавий аллергологик ташхисотнинг имкониятларидан фойдаланган холда элиминацион хамда гипоаллерген пархез рационларидан фойдаланиш овкат аллергиясини олдини олишга ёрдам беради.

REFERENCES

1. Д. Абдуллаева ОСОБЕННОСТИ ПИЩЕВОЙ АЛЛЕРГИИ В УСЛОВИЯХ ЖАРКОГО КЛИМАТА И ПЕРЕКРЕСТНЫХ АЛЛЕРГИЧЕСКИХ РЕАКЦИЙ НА ПИЩЕВЫЕ РЕАКЦИИ // ГАИ. 2022. №Д7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/features-of-food-allergy-in-hot-climate-conditions-and-cross-allergic-reactions-to-food

2. Захарова И.Н., Айсанова М.Р. Недостаточность эссенциальных витаминов у детей первого года жизни. Медицинский совет. 2019; 11: 180-187. DOI: https://doi.org/10.21518/2079-701X-2019-11-180-187

3. Ревякина В.А., Кувшинова Е.Д. Оценка витаминного статуса у детей с пищевой аллергией. Российский вестник перинатологии и педиатрии, 2018;63: (4) DOI: 10.21508/1027-4065-congress-2018 p.159-160

4. Hannah Ritchie and Max Roser (2017) - "Micronutrient Deficiency". Published online at OurWorldInData.org. Retrieved from: 'https://ourworldindata.org/micronutrient-deficiency

5. Shaykhova G. I., Ermatov N. J., Abdullaeva D. G. To the problem of fungal pathology in the hot climate in children and adults //International Journal of Pharmaceutical Research and entitled. -2021. - Т. 13. - №. 1. - С. 2319-2322.

January, 2023

185

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.