Научная статья на тему 'АЛЛЕРГИК КАСАЛЛИКЛАРНИНГ ТАРҚАЛГАНЛИГИ ТУРЛАРИ ВА ОЛДИНИ ОЛИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ'

АЛЛЕРГИК КАСАЛЛИКЛАРНИНГ ТАРҚАЛГАНЛИГИ ТУРЛАРИ ВА ОЛДИНИ ОЛИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские технологии»

CC BY
1368
84
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Аллергия / ринит / касалланиш / экзоаллергенлар / эндоаллергенлар / олдини олиш чоралари.

Аннотация научной статьи по медицинским технологиям, автор научной работы — Гулзода Адхамовна Мухидинова, Махфуза Анваровна Балтаева

Ушбу мақолада аллергик касалликларнинг келиб чиқиши, турлари ва олдини олиш чора-тадбирлари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АЛЛЕРГИК КАСАЛЛИКЛАРНИНГ ТАРҚАЛГАНЛИГИ ТУРЛАРИ ВА ОЛДИНИ ОЛИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ»

АЛЛЕРГИК КАСАЛЛИКЛАРНИНГ ТАР^АЛГАНЛИГИ ТУРЛАРИ ВА

ОЛДИНИ ОЛИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ

Гулзода Адхамовна Мухидинова Махфуза Анваровна Балтаева

Олмазор тумани 261-сонли мактаб укитувчилари https://doi.org/10.5281/zenodo.6908542 Р-<\ > С] )><#

Аннотация: Ушбу маколада аллергик касалликларнинг келиб чикиши, турлари ва олдини олиш чора-тадбирлари ёритилган.

Калит сузлар: Аллергия, ринит, касалланиш, экзоаллергенлар, эндоаллергенлар, олдини олиш чоралари.

> };й > Аллергия - юнонча "аллос" бегона ва "эрго" - таъсир сузларидан келиб

чиккан булиб, у организмнинг бегона, ёт моддаларга узгача таъсир килиш

кобилиятини англатади [2,4,7].

Дунёда аллергик касалликлар шаклланиши ва таркалишига ташки мухит омилларининг таъсири, янгидан-янги аллергенларнинг пайдо булиши,

микроэкологиянинг (ичаклар, тери, шиллик каватлар флорасининг) бузилиши, стресс сабаб булмокда. Энг куп таркалган этиологик мухим аллергенлар ичида усимликлар чанги алохида ахамиятга эга булиб, хозирги кунда уларнинг 700 дан ортик тури аникланган [1,3]. Аллергик касалликлар гетерогенлиги, ирсий омилларнинг хамда ташки мухит омилларининг узаро таъсири окибатида аллергенлар спектри кенгайиб бормокда.

Л ттттатлг'пт/- а;,„„п ________ , , ,,„,-,

Аллергик ринит дунё буйича кенг таркалган булиб, хозирги ушбу касалликдан ахолининг 30% - 50% азият чекмокда. Ушбу патологиянинг ривожланишида тиббий-биологик ва санитар-гигиеник омилларнинг таъсири билан бир каторда атроф мухит омилларининг таъсири хам мухим урин тутади. Атмосфера хавосининг ифлосланиши аллергик ринитнинг келиб ривожланишига ва кайталанишига сабаб булиши олимларнинг тадкикот ишлари натижалари буйича тасдикланмокда [3,5].

ЖССТ нинг маълумотларига кура аллергик касалликлар ер юзи ахолисининг 30 фоизини ташкил килиши ва турли мамлакатларда касалланиш даражаси бир-биридан анча фарк килиши аникланган. Аллергик касалликлар усма касаллигига нисбатан 30 марта, ревматизмга нисбатан 2000 марта куп таркалган [2,4].

Нафас йулларининг аллергик касалликлари таркалишига иклимнинг узига хос хусусияти ва географик шароитлар таъсир курсатади. Масалан, Шимолий

л „ „„ _____ _____ „ ~ „ „„ „ „ „ „ ____

Америка эскимослари орасида бронхиал астма жуда кам холларда бирта-иккита

* Г •!»

•И--га-Д-« -.- с--И- ; ¡>

Щ >

аникланган булса, бир вактнинг узида АКШ да катта ёшдаги ахолининг 5 фоизи бу касалик билан азобланадилар. Болтик буйи ахолиси орасида бронхиал астма билан касалланиш курсаткичи хар 1000 кишига 8 та тугри келса, Шимолиий Кавказ тогларида эса бу касаллик умуман кайд этилмаган.

Америка Кушма Штатларида 20 млн киши поллиноз билан, 9 млн киши бронхиал астма билан ва яна шунча киши каварчиклар ва Квинке шиши билан касалланганлар. Финландияда 20 фоиз ахолида, Швейцарияда 8,4 фоиз ахолида

I 1>

аллергия аникланган. Кишлок ва шахар ахолиси орасида касаллик таркалиш

курсаткичи бир хил эмас. Масалан, Санкт-Петербургнинг шахар чеккасида яшайдиган ахолиси орасида респиратор аллергик касалликлари шахар марказига караганда 1,5 марта кам учрайди [4,5].

Республика ва вилоят даволаш муассасаларига мурожаат килган беморлар орасида шахар ахолиси кишлок ахолисига нисбатан 10 марта куп. Бу ерда экология хам катта ахамият касб этади. Бир республиканинг турли кисмларида аллергик касалликлар таркалиши бир текис эмас. козогистоннинг жанубий минтакаларида поллиноз 10-15 фоиз ахолида кузатилган булса, шимолида эса ахолининг факат I фоизида кайд этилган.

А YCIDГ>PT^ ТГ>1ГГ>Г»ТД ттстямгя тттд ыгЪ п/лг1 пяигя и л/гтлтггсигяттстття ^Л/ГЯРЯТТЯи

Атмосфера хавоси юкори даражади ифлосланган минтакаларда (масалан, металлни кайта ишлаш, цемент чикариш корхоналари, иссиклик электор

станциялари якинида жойлашган районларда) аллергик касалликлар билан даволаш муассасаларига мурожаат килган беморлар сони тоза хаволи худудларга караганда 8-10 марта купрок. Шундай холатни хатто бир шахарнинг узида хам куриш мумкин. Грузиянинг айрим районларида аллергик касалликлар билан касалланган беморлар сони 1000 кишига 11,4 кишини ташкил килади, Краснодар улкаларида эса 233,8 та, яъни 20 марта купрок. Албатта, бу ерда географик иклим ва экологик омилларнинг хам таъсири булади [4].

Хрзирги вактда аллерген булиши мумкин булган мингдан ортик турли моддалар аникланган. Улар иккита катта гурухга булинади: экзоаллергенлар ва эндоаллергенлар.

I. Экзоаллергенлар - инсонни ураб турган мухитда яшайди ва уз навбатида улар хам катор кичик гурухларни ташкил килади:

1. Озик-овк;ат аллергенлари 2 гурухга булинади: Биринчиси — шартсиз (облигат) аллергенлар: цитрус мевалар, шоколад, кофе, асал, мевалар, ёнгоклар, тухум, баликлар, сут, товук гушти; иккинчи — шартли (факультатив) гурух булган: олма, сабзи, картошка, ун ва бошкалар.

2. Уй-р^^ордаги аллергенлар. Биринчи навбатда бу уй чанги, у мураккаб антиген таркибга эга. Унинг энг асосий аллергенни майда уй каначалари дерматофагоидес тури хисобланади. урта Осиёда уй чанги фаунасида 28 дан

г

т ^ »!'

Щ >

) J

ортик кана турлари аникланган. Аллергия билан касалланган бемор бор хонадонлардаги уй чангида соглом одам яшайдиган хонадонга нисбатан каналар 3 марта купрок учрайди. Каналарнинг купайиши учун кулай омиллардан бири бу урин-курпада намликнинг ортишидир. Уларнинг энг фаоллашган даври эрта тонгда кайд этилади. Уй чанги каналарининг 41 та антигенлари аллерген хусусиятига эга булиб чикди. Уй чанги хайвон, усимлик ва микроблардан келиб чиккан моддаларни уз ичига олади. Булар: жун, шойи, замбуруглар. Баликлар учун курук емиш хисобланган дафния хам юкори

аллерген фаолликка эга. Уй-рузгор аллергенларига кутубхона чанги, ёстикларга солинган парранда патлари хам киради.

3. Эпидермал аллергенлар (турли хайвонларнинг жуни, от кайзгоги). Эпидермал аллергенларга нисбатан сезувчанлик купинча тез содир буладиган реакциялар типида ва одатда озик-овкат ва уй-рузгор аллергиялари билан биргаликда кечади.

Болаларда бу касаллик 20 фойиз холатларда респиратор аллергоз типида утади.

4. Бактериал аллергенлар (купрок шартли патоген микроблар -стрептококклар ва бошкалар). Сезувчанлик одатда тишларда, бодомча безларда, ичакларда, жигарда, бронх-упка йулларида сурункали инфекция учоги булган холларда ривожланади. Бунда касалликнинг инфекцион-аллергик тури аникланади: астма, ринит, каварчик ва Квинке шиши.

5. ЗамбуруFли аллергенлар (могор замбуругларининг ва ачитки замбуругларининг споралари). Асосан патоген булмаган замбуруглар тури.

6. вирусли аллергенлар (хужайра пр—маси олдиндан

бириккан вирус).

7. Дори модда аллергенлари (антибиотиклар, витаминларнинг В гурухи, сульфаниламидлар ва бошкалар). Дори модда аллергенлари тула кимматли антигенлар, (АКТГ, инсулин) ёки гаптенлар булиб, улар кон оксили билан ■ч бирикканидан сунг махсус антитело ишлаб чикара бошлайди. Турли хил дориларнинг антиген-детерминантлари умуий булиши мумкин, яъни хар хил

дори молекулаларнинг айрим кисмларига нисбатан организмда бир хил антитело хосил булади. Шунинг учун бир дори моддасига сезувчанлик бошка дорига хам кесишган аллергик реакцияларни келтириб чикариши мумкин. Бунга мисол килиб новокаин билан сульфаниламидларни олиш мумкин.

8. Гельминтли аллергенлар (гижжалар ва уларнинг захарлари).

9. Инсект аллергенлар (асалари захри, чивинлар, хашаротлар устки кобиги колдиклари).

10. Саноат ва касбга оид аллергенлар. Купинча улар гаптенлар хисобланиб, факатгина кон оксиллари билан бириккандан кейингина тула

* Г j*

"-wisr" I

: * ^ * п>

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

кимматли аллергенларга айланади. Уларга огир металларнинг тузлари (никель,

хром, молибден, платина), эпоксид катрон буёклар, дубил моддалар, аминобензол, гидрохинон хосилалари, уй-рузгордаги кир ювиш кукунлари киради.

11. Усимлик гули чанглари аллергенлари (хас-хашаклар, бошокли галла усимликлари ва айрим бутасимон усимликлар гули чанглари). Бир катор аллергенлар (тимофеевка чангчаси) 30 тагача антигенни узида саклайди, аммо

! Ш-

улардан 12 тасигина антигенлик хусусиятига эга. Уларни тайёрлашда муким суюклик сифатида Твин-80 суюклигидан фойдаланилади.

II Эндоаллергенлар. Улар соглом инсон организмида доимо жойлашган, лекин калин кобикка уралган булади, умумий кон окимига тушмайди. Шунинг учун факат уларни бошка тукималардан ажратиб турувчи тусиклар бузилгандагина уз таъсирини намоён килади. Улардан энг асосийлари: калконсимон безнинг тиреоглобулини, мускул толаларидаги миелин, куз гавхари оксили, нерв утказувчи толалар оксили, сперма (уруг суюклиги).

Аллергенларнинг бошка таснифлари хам мавжуд. А.Д.Адо ва А.А.Польнер (1963) аллергенларни 2 та катта гурухга буладилар:

а) ноинфекцион экзоаллергенлар: (уй-рузгор аллергенлари, усимлик

»

т?

чанглари, дори моддалар).

б) инфекцион экзоаллергенлар (бактериялар, замбуруглар, вирусли аллерген-лар).

Аллергик касалликларда олдини олиш чора - тадбирларининг ахамияти

т/атта rü/QUTTTjrTmu vtj^a^fq г\тттяггл тшр рагтттл/utj г^ахгттаттт татт/иплти AiQvmrp

катта эканлигини хисобга олиб, бутун дунё согликни саклаш ташкилоти махсус согломлаштириш-тикланиш комплексини ишлаб чикишга алохида эътибор

>*1 1

каратди.

Нафас йуллари аллергик касалликларини олдини олиш усулларига касаллик олди даврида ишлаб чикаришдаги зарарли омилларга карши курашиш, профилактик куриклар утказиш, касаллик хуружини олдини олиш ва даволашлар киради. Аллергик касалликларни олдини олиш чора-тадбирлари хар томонлама булиши керак, улар бирламчи ва иккиламчи тадбирларга булинади. Бирламчи чора-тадбирларга, асосан атроф-мухитни яхшилашга

ТТЛ1ЛТТТТТТ тттттттлК ттттт/ —..... --------

каратилган ижтимоий умум- давлат чора-тадбирларини ишлаб-чикариш, яшаш

шароити ва мехнат шароитини кулайлаштириш, ишлаб чикаришдаги касбга оид зарарли омилларга карши курашиш киради. Бунга яна тиббий (диспансер куриги) ва алохида хусусий тадбирлар (чекишни ташлаш) хам киради.

|>*

Иккиламчи чора-тадбирларга булар беморларни шифохоналарда, поликлиникаларда, тиббий санитар кисмларида, санаторияларда даволаш ва соглигини тиклаш, аллергологик кузатиш усулларини ташкил килиш киради.

! J ' н

♦ ¡>

>q ] q )> >

u>,* ^ t<ns

Поллинозни олдини олиш учун шахарда бегона утларни йук килиш катта

' ' '

ахамиятга эга. Атопик касалликлари бор беморлар хонадонидан ортикча юмшок жихозлар, гиламлар ва бошка чанг йигувчиларни чикариб ташлаш лозим. Хоналарни факат намланган усулда тозалаш ва рузгорда хавони намлайдиган асбоблардан фойдаланиш максадга мувофик.

Аллергиянинг инфекцияга оид турларида инфекция учокларини уз вактида даволаш-тозалаш (тонзиллит, синусит) керак. Озик-овкат махсулотларига аллергияси булган беморларнинг кундалик овкат махсулотларидан

Г- г-г- ./ - ./ г- -

аллергенларни (шоколад, цитрус мевалар) истисно килиш. Аллергик касалликлари булган барча беморларга уй-рузгорда ишлатиладиган кимёвий моддалардан фойдаланиш ман этилади. Организмни чиниктириш ва унчалик огир булмаган жисмоний мехнат билан шугулланиш хам аллергик касалликларни олдини олишда мухим урин тутади. Аллергик касалликлари булган беморларга спортнинг айрим турлари — енгил атлетика, сузиш, теннис уйнаш машгулотлари билан шугулланиш тавсия этилади. Аллергик

касалликларини олдини олишда касбни тугри танлаш хам жиддий ахамиятга эга. Каналарга сезувчанлик ортиши билан юзага келган бронхиал астма касаллигини олдини олиш учун курпа-тушакларни куёш нурларида

нурлантириш тавсия килинади. Кундузги вактда 2 соат давомида нурлантириш каналарни бутунлай кирилиб, йук булишига олиб келди. Урин-курпаларга 5 фоизли борат кислота ёки 5 фоизли туз эритмаси билан ишлов беришда хам ижобий натижалар олинди. Бунда 80 фоизли каналар кирилиб, йук булди. Болаларда аллергик касалликларини олдини олиш чора-тадбирларига: тугиш ёшидаги аёлларнинг согликларини яхшилаш, хомиладор аёлларда бола

ривожланаётган ва тугилгандан кейинги даврларда антигендан эхтиётлаш чораларини куриш, овкатланиш режимига ва турларига эътибор бериш киради. Янги тугилган болалардан аллергик касаллик хавфи булган гурухни ажратиб

олиш. Бу максадда ота-онаси конидаги Е иммуноглобулинлар микдори аникланади. Онанинг кундалик озик-овкат махсулотларидан шартсиз аллергенларни чикариб ташлаш. Аллергик касалликлари булган болалар кушимча овкатларига шарбатларни кечрок киритиш тавсия килинади. Бундан

^лттлттптттт гм гттлттт тттттттп ,ЛТТ ЛТТЛТ7ТТТТЛ МЛ^ТУТШ г ^тЧтЧттттл ГЧТЛТЛИСТТТТГ-Л Т^ШЛТТТТТ

болаларни эмлаш ишлари алохида режим буйича, гистаминга карши

препаратлар таъсири остида килинади.

Аллергик касалликларини олдини олиш омилларидан бири - махсус гипосенсибилизация хисобланади. Уз вактида утказилган иммунотерапия

«Г-'

! К*

касалликни хуружини олдини олади.

Беморларни соглигини кузатиб бориш усули (диспансеризация) санатор-курорт шароитида даволаш хам олдини олиш чора-тадбирларининг энг самарали усуллари хисобланади. Бунда курорт жойларнинг географик иклим

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

* Г •!»

ы> >>

*: >

й*

>>

#ф>

^ >3> 1

Я>

>3» Ы у! Й> #ф>

Ж"

Ы>

i ]><#•

)

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

шароити, кулай харорат, уртача намлик, куёш нурлари жуда хам юкори киздирмайдиган шароитлари, атмосфера хавосида полютантлар, муаллак холда турувчи бирикмалар булмаслиги етакчи урин тутади.

Адабиётлар:

1. Баялиева А.Ж. и др. Клинические рекомендации по реанимации и интенсивной терапии анафилактического шока, Россия. 2015, 23 с.

2. Волосовец А.П., Кривопустов С.П., Мозкрская Е.В., Кривопустова М.В. Белок профилин как клинически значимый аллерген в развитии синдрома пкльцевой и пиуевой аллергии Здоровье ребенка. 2019.-Т. -14. №.7.-С.434-443

3. Дранник Г.Н. Клиническая иммунология и аллергология М., ООО «Медицинское информационное агенство», 2003, с.392

4. Назаров О.А., Назаров Ж.А., Низомов КФ., Укув кулланма //Клиник аллергология / Тошкент 2015 198 б.

5. Руководство для практических врачей Клиническая аллергология под ред. акад. РАМН, проф. Р.М. Хаитова. Изд-во «Медпресс-информ» 2002, 623 с.

6. Хутуева С.Х., Федосеева В.Н. «Аллергенспецифическая иммунотерапия бронхиальной астмм» М., 2000, 249 с.

7. Jaeger D., Kleinkhans D., Czuppon A. B., Baur X. La- texspecific proteins causing immediate-type cutaneous, nazal, bronchial, end systemic reactions. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 2009, Vol. 89, pp. 759-768.

)W J>

] >4>

Ы >

Щ

Ш>

J:

-иф

ЭЙ* *ф>

Ы р Ы >

3 >4»

»q ]>

jW^ У

q ж**

Ш

й> <:>

L*

1>

Qj^f^S).

148

щ >

q

q

*ф> qjH*

>Н > Ы >

щ >

ут*

]>Ж

ж**

*Ф>

ц >р

|:Н> Ы >

q

q i

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.