Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА НУТҚИЙ РИВОЖЛАНИШДАГИ КАМЧИЛИКЛАРНИ ЭКСПРЕСС-ТАШХИСЛАШ'

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА НУТҚИЙ РИВОЖЛАНИШДАГИ КАМЧИЛИКЛАРНИ ЭКСПРЕСС-ТАШХИСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1307
101
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мактабгача таълим муассасаси / дефектолог / логопедик ёрдам / логопедик текширув / методика / нутқ нуқсонлари / ривожланишдаги камчиликлар. / дошкольное образовательное учреждение / дефектолог / логопедическая помощь / логопедическое обследование / методика / нарушения речи / нарушения в развитии.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тохтиярова Шахноза Эркиновна

Мақолада умумтаьлим мактабгача таълим муассасаларида коррекцион-логопедик ёрдамни ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари ҳамда мазкур иш тизимини самарадорлигини оширишнинг долзарб муаммолари ёритилган. Хусусан, мақолада умумтаьлим мактабгача таълим муассасаларида болаларни ташхислаш босқичлари ҳамда мазкур босқичларга мос логопедик текширув методикаларини яратиш муаммоси талқин этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЭКСПРЕСС-ДИАГНОСТИКА НАРУШЕНИЙ РЕЧЕВОГО РАЗВИТИЯ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

В данной статье рассматриваются особенности организации логопедической помощи в дошкольном образовательном учреждении общеобразовательного типа и актуальные вопросы повышения эффективности данной системы. В частности, в статье изложены этапы логопедической диагностики детей в общеобразовательных дошкольных учреждениях и создания логопедических методов исследования в соответствии с этими этапами.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА НУТҚИЙ РИВОЖЛАНИШДАГИ КАМЧИЛИКЛАРНИ ЭКСПРЕСС-ТАШХИСЛАШ»

Тохтиярова Шахноза Эркиновна,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети "Логопедия" кафедраси докторанти

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА НУЦИЙ РИВОЖЛАНИШДАГИ КАМЧИЛИКЛАРНИ ЭКСПРЕСС-ТАШХИСЛАШ

УДК: 376

ТОХТИЯРОВА Ш.Э. МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА НУТРИЙ РИВОЖЛАНИШДАГИ КАМЧИЛИКЛАРНИ ЭКСПРЕСС-ТАШХИСЛАШ

Маколада умумтаьлим мактабгача таълим муассасаларида коррекцион-логопедик ёрдамни ташкил этишнинг узига хос хусусиятлари х,амда мазкур иш тизимини самарадорлигини оши-ришнинг долзарб муаммолари ёритилган. Хусусан, маколада умумтаьлим мактабгача таълим муассасаларида болаларни ташхислаш боскичлари х,амда мазкур боскичларга мос логопедик текширув методикаларини яратиш муаммоси талкин этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: мактабгача таълим муассасаси, дефектолог, логопедик ёрдам, логопедик текширув, методика, нутк нуксонлари, ривожланишдаги камчиликлар.

ТОХТИЯРОВА Ш.Э. ЭКСПРЕСС-ДИАГНОСТИКА НАРУШЕНИЙ РЕЧЕВОГО РАЗВИТИЯ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

В данной статье рассматриваются особенности организации логопедической помощи в дошкольном образовательном учреждении общеобразовательного типа и актуальные вопросы повышения эффективности данной системы. В частности, в статье изложены этапы логопедической диагностики детей в общеобразовательных дошкольных учреждениях и создания логопедических методов исследования в соответствии с этими этапами.

Ключевые слова и понятия: дошкольное образовательное учреждение, дефектолог, логопедическая помощь, логопедическое обследование, методика, нарушения речи, нарушения в развитии.

TOKHTIYAROVA SH.E. EXPRESS DIAGNOSTICS OF SPEECH DEVELOPMENTAL DISORDERS IN PRESCHOOL CHILDREN

In the article is discussed the features of the organization of speech therapy in a preschool educational institution of general education type and current issues of improving the effectiveness of this system. In particular, the article describes the stages of speech therapy diagnosis of children in general preschool institutions and the creation of speech therapy methods in accordance with these stages.

Key words and concepts: preschool educational institution, defectologist, speech therapy assistance, speech therapy examination, methods, speech disorders, developmental disorders.

Кириш.

Мамлакатимизда логопедик ёрдамнинг хилма-хил тизими ташкил этилган. Хозирги вактда у таълим, соFлик1ни саклаш, ижти-моий таъминот йуналишларида, хатто хусу-сий коррекцион-педагогик ёрдам марказлари х,амда интернет оркали масофавий тарзда амалга оширилмокда. Коррекцион-логопедик ёрдамни х,ар бир йуналиши узига хос хусу-сиятларга эга. Мана шундай йуналишлардан бири умумий типдаги мактабгача таълим ташкилотларида дефектолог фаолияти билан боFлик булиб, коррекцион-логопедик ёрдамни курсатишнинг энг янги шакллари-дан булган мактабгача таълим муассасала-рида фаолият юритувчи дефектологнинг иш шароити бу уринда бир канча белгилар билан узгаларидан ажралиб туради.

Мавзунинг долзарблиги.

Умумий типдаги мактабагча таълим таш-килоти укитувчи-дефектологи бир вактнинг узида 20-22 нафар ривожланишида кам-чилиги булган тарбияланувчилар билан ишлаши билан биргаликда, ташкилотдаги барча болалар нуткининг ривожланишини мониторинг килиши, болалар ривожлани-шидаги нуксонларни тезкор коррекциялаб, руйхатдаги бошк,а болаларни коррекцион ишга жалб этиши жоиз. Демак, умумий типдаги мактабгача таълим ташкилоти укитувчи-дефектологи ёрдам курсатилувчи болалар сонини юкорилиги ва унга ажратилган вактнинг кискалиги каби муаммоларга дуч келади. Шу билан бирга, турли хил камчили-кларга эга болалар сонини ошиши логопедик ёрдамга мух,тож тарбияланувчилар сонини ошишига сабаб булмокда. Юкорида келти-рилган сабаблардан келиб чиккан х,олда, умумтаълим муассасасида фаолият юритувчи дефектолог ишини самарадорлигини оши-риш йулларини ишлаб чикиш замонавий мактабгача таълимнинг долзарб муаммоларидан бири эканлигини белгилайди.

Тадцицотнинг мацсади.

Юкорида кайд этилган муаммоларни бар-тараф этиш, умумий типдаги мактабгача таълим ташкилотларида коррекцион-логопедик ёрдам самарадорлигини ошириш укитувчи-дефектолог учун унинг иш шароитлари, кас-

бий бурч ва лавозим вазифаларининг узига хос хусусиятларини тулик инобатга олган х,олда мослаштирилган дидактик таъми-нотни яратиш заруратини белгиламокда. Бу максадда утказилган илмий тадкикот асосида умумий типдаги мактабгача таълим ташкилоти укитувчи-дефектологи учун тарбияланувчилар орасидан нуткида нуксони булган болаларни саралаб олишга каратилган текшириш усулларини ишлаб чикишга булган эх,тиёжни намоён этди.

Асосий к,исм.

Умумтаълим мактабгача таълим муассасасида дефектолог ишининг жадаллигини инобатга олган тарзда анъанавий, мумтоз мето-дикаларни танлаш ва комбинациялаш оркали коррекцион-логопедик ёрдамга мух,тож тар-бияланувчиларни саралашга каратилган тизимни ишлаб чикиш заруратини келтириб чикаради. Шу билан бирга, амалиётда фаолият юритувчи дефектологлар куллаш кулай, натижаларни тахлил этиш осон ва тушунарли булган ташхислаш воситасига мух,тожлар.

Мазкур шарт-шароитларни инобатга олган х,олда дефектологнинг асосий вази-фаси - логопедик текширувнинг ихчам ва шу билан бирга юкори информатив усулларини куллашни урганишдир. Бундай метод-лар сарасига коррекцион-логопедик ёрдамга мух,тожларни саралаш имконини берувчи экспресс-ташхислаш методикаларни кири-тиш мумкин. Экспресс-ташхислашни куллаш тулик индивидуал ва комплекс текширувни утказишни заруратини истисно этмайди, бирок болаларни тез ва х,ар томонлама текшириш, логопедик ёрдамга мух,тожларни тез вактда ажартиб олиш имконини беради.

Болалар ривожланишидаги камчили-кларни коррекциялаш самарадорлиги логопедик ишни режалаштириш сифатига, у эса уз навбатида ташхислаш жараёни билан чам-барчас боFликдир. Айнан, ташхислаш нати-жалари коррекцион-таълимий жараён йуналишларини белгилайди. Мактабгача таълим муассасаси дефектологининг касбий бур-чларидан бири фаолият юритаётган муасса-садаги барча тайёрлов ва катта гурух,лардаги тарбияланувчиларни нуткий ривожланини-шини мунтазам равишда текшириб бориш ва

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

коррекцион ёрдамга мухтож болаларни сара-лашдир.

Муассасада тарбияланувчиларнинг сони куплиги мазкур вазифани бажариш учун вакт танкислигини келтириб чикаради. Текшири-лувчи болаларни турли ёшдалиги, кузати-лувчи камчиликларнинг хилма-хиллиги муам-мони янада чигаллаштиради ва шу билан бирга умумий текширув (саралаш) учун ажратилган вакт барча болаларнинг нуткий ривожланишини чукур ва синчиклаб текши-риш имконини бермайди. Бу эса уз навба-тида куйидаги камчиликларга олиб келади: дефектолог текширув учун ажратилган вактда куйилган вазифани тулик бажара олмайди ёки факат нуткнинг фонетик томонини текшириш билан чегараланади. Бу эса уз навбатида коррекцион педагогиканинг тизимлилик тамойи-лига зид келади. Шу билан бирга, мактабгача таълим муассасаси дефектологи кичик ва урта гурухдаги тарбияланувчиларнинг нуткини ташхисламайди ва камчиликларни эрта таш-хислаш тамойилини амалда кулламайди.

Мавзу буйича олиб борилган илмий тадкикотларнинг кискача тахлили.

Миллий логопедиямизда ишлаб чикилган аксарият анъанавий текширув методи-калари (Л.Р.Муминова, М.Ю.Аюпова1, Д.А.Нуркельдиева, Н.З.Абидова, Ш.М.Арипова ва бошкалар) маълумотларни сифат жихатдан тахлил этишга йуналтирилган булиб, нуксонни чукур урганишга каратилган ва одатда, катта хажмли, амалий жихатдан айнан тезкор саралаш даврида куллаш учун бироз нокулайлик килади. Мазкур методикалар, болаларни индивидуал текшириш учун яратилган булиб, сараланган болалардаги нуксоннинг хусусият-ларини текшириш, унинг тузилиши ва оFирлик даражасини хар томонлама чукур урганишга каратилгандир.

Россияда Н.Е.Денисова2 уз тадкикотларида экспресс-ташхислашнинг самарадорли-

гини курсатиб утади, В.В.Коноваленко3 товуш талаффузи, фонематик идрок ва сузнинг товуш-буFин тузилишини экспресс-текшириш методикасини ишлаб чик,к,ан, Т.А.Фотекова4 ишларида бошланFич синф укувчиларини экспресс-ташхислаш методикалари таклиф этилган. Бирок, миллий коррекцион педагоги-када бу каби методикалар устида тадкикотлар олиб борилмаган.

Мазкур муаммо юзасидан психологик-педагогик адабиётлар хамда мактабгача таълим муассасаси дефектологи фаолиятини тахлили мазкур методни ишлаб чикиш долзар-блиги, уни назарий жихатдан чукур урганиб чикиш хамда мактабгача таълим муассаса-лари дефектологининг амалий фаолиятига кенг тарзда тадбик этиш ахамиятини белгилаб берди.

Хорижий ва миллий логопедиядаги нуткий ривожланишни ташхислашга каратилган турли методикаларни тахлил килиш асосида логопедик ташхислаш экспресс технологи-яси ишлаб чикилди ва апробацияланди. Технология мазмунини ишлаб чикишда мактабгача ёшдаги болаларни нуткини текширишга каратилган комплекс ёндашувли анъанавий методикалар билан бир каторда дифференциал ташхислашда юкори курсаткичларга эга замонавий "скрининг-усуллар" хам асос сифа-тида кулланди. Бу эса дефектологга киска вакт ичида болаларнинг нуткини ривожланганлик даражасини комплекс текшириш имконини яратади.

Мазкур методика умумтаълим муассасала-ридаги укув йилининг боши, биринчи ярим-йиллик якуни хамда укув йилининг якунида нуксонга эга болаларни аниклаш максадида куп сонли болаларни текширишда нуткнинг барча компонентларини инобатга олиш ва шу билан биргаликда вактдан унумли фой-даланиш имконини яратиб, текширувчи-нинг диккати нутк малакаларини шаклла-нишининг алохида таянч йуналишларига каратилади. Мазкур йуналишлардаги камчи-ликлар болада нутк нуксонларини мавжуд-

1 Муминова Л.Р., Аюпова М.Ю. Логопедия. - Т.: Укитувчи, 1992, 77-79 бетлар.

2 Денисова Н.Е. Экспресс-диагностика детей первого года обучения, имеющих проблемы речевого развития // Дефектология. - 1998. - № 2, 49-51 бетлар.

3 Коноваленко В.В., Коноваленко С.В. Экспресс-обследование звукопроизношения у детей дошкольного и младшего школьного возраста: пособие для логопедов. - М.: «Гном-Пресс», 2000, 2-14 бетлар.

4 Фотекова Т.А. Тестовая методика диагностики устной речи младших школьников. - М.: АРКТИ, 2000. - 56 б.

лиги х,ак,ида далолат бериб, уни тулик, логопе-дик текширувга йуналтиришга сабаб булади. Мазкур экспресс-ташхислаш методикаси асо-сида факатгина нуткда маълум нуксон мав-жудлигини аниклашга каратилган булиб, нуксоннинг сабаби, тури, даражаси каби хусусиятлари текширувнинг кейинги дифференциал ва феноменологик текширувлар асо-сида аникланади.

Экспресс-ташхислаш методикасини

тузишда анъанавий логопедик текшириш методикаларидан андоза сифатида фой-даланилди. Жумладан, Г.А.Волкова томо-нидан дислалия ва дизартрияга эга бола-лар учун ишлаб чикилган текшириш схема-лари1, Е.Д.Дмитрованинг дислалия, дизартрия ва ринолалияни текшириш логопедик харита-схемалари2, А.Г.Ипполитованинг очик ринолалияга эга болаларни текшириш схе-малари3 умумталим мактабгача таълим муас-сасаси тарбияланувчиларида кузатиладиган нутк нуксонларини тури, шакли, даражаси ва хусусиятига нисбатан мос келганлиги сабабли экспресс-текширув методикасининг асоси сифатида танлаб олинди. Шу билан бирга умумтаълим мактабгача таълим муассасасида тарбияланувчиларни ялпи текшириш жараёни самарадорлигини ошириш учун зарурий тала-блари хам инобатга олинди.

Тадкикотининг эмпирик урганиши ва унинг натижалари.

Экспресс текшириш якка холда амалга оширилади ва анъанавий методикалар син-гари куйидаги булимларни уз ичига олади: товушлар талаффузини текшириш, фонема-тик идрок, фонематик анализ ва синтезни текшириш, сузни буFин тузилишини текшириш, лугатни текшириш, грамматик курилишни тек-ширик ва мустакил нуткни текшириш.

Экспресс-ташхислаш учун нуткий ва кургазмали материал ихчам, кулай, барча ёш

1 Волкова Г.Л. Психолого-логопедическое исследование детей с нарушениями речи. - СПб: Книгоиздательство «Сайма», 1993, 12-25 бетлар.

2 Дмитрова Е.Д. Логопедические карты для диагностики речевых расстройств: АСТ, Астрель, Харвест; Москва; 2008, 5-14 бетлар.

3 Ипполитова А.Г. Открытая ринолалия: Учеб. пособие для студентов дефектол. фак. пед. ин-тов / Под ред. О.Н.Усановой. — Москва: Просвещение, 2003, 68-73 бетлар.

гурухлар учун факат мураккаблик даражаси ва топширик характерини узгартирибгина куллаш ва энг мухими вактни тежаш максадида бир топширикни бажаришда бир неча нуткий курсаткичлар (фонетика, лексика, грамматика, мустакил нутк) ни ташхислаш имконини беради.

Текшириш натижаларини сифат жихатдан тахлил килиш тамойили нуткий ривожланиш-нинг бахолаш параметрларини ажратишни уз ичида мужассамлайди.

Олинган маълумотлар ишончлилигини далиллаш максадида скрининг текширув маъ-лумотлари тарбияланувчиларнинг тиббий хариталаридаги маълумотлар хамда муассаса укутувчи-дефектологининг болаларни тек-ширишга оид маълумотлари билан солишти-рилди. Маълумотларни тахлили асосида скрининг ташхислаш асосида куйилган бирламчи ташхисларнинг 92 фоизи анъанавий логопедик текширув асосида куйилган ташхислар билан мос келиши, ташхислаш учун сарф-ланган вакт 1,5 маротаба озлиги ва шу билан бирга текширув нуткнинг барча компонентла-рини камраб олганлиги аникланди.

Текширув асосида олинган маълумотлар нутки меъёрда ривожланган ва нуткида нуксони булган болалар сонини фоиз нис-батида тахлил этилди. Унга кура, текши-рилган мактабгача ёшдаги болаларнинг 60% (721 нафар)и турли куринишдаги нутк нуксонларига эга булиб, айрим холларда нутк нуксони билиш жараёнларининг ривожла-нишини оркада колиши хамда аутизм, заиф эшитувчилик, интеллектуал камчиликлар таъ-сиридаги нуткнинг иккиламчи оркада колиши билан мураккаблашиш белгиланди. Шу билан бирга, факатгина 40% (482 нафар) тадкик этилган мактабгача тарбия ёшидаги болаларнинг нутки меъёрий нуткий онтогенезга мос-лиги аникланди.

Тадкик этилган 611 нафар 5 ёшли текши-рилувчиларнинг 420 нафари (68,7%)ида, 592 нафар 6 ёшли текширилувчиларнинг 301 нафар (51%)ида ривожланишида камчиликлар аникланди. Ривожланишдаги камчиликлар булган болаларнинг сонини 6 ёшли болалар орасида нисбатан бир мунча озлиги мактабгача таълим ташкилотидаги дефектолог фао-лияти, болалик давридаги компенсатор имко-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

76 МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ / ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч____

1-жадвал. Умумий типдаги мактабгача таълим ташкилоти 5 ва 6 ёшли болаларини логопедик текшириш натижалари

Гурухлар Респондентларнинг умумий сони Нутк,и меъёрда ривожланаётган болалар Психик ва жисмоний ривожланишида камчилиги булган болалар

Катта гурух тарбияланучилар (6 ёшли болалар) 611 178 433

Тайёрлов гурухи тарбияланувчилар (5 ёшли болалар) 562 287 275

Жами: 1173 465 708

ниятлар хамда ижтимоий омилни ижобий таъсири асосида баъзи нутк нуксонларини спонтан коррекцияси билан изохланди.

Логопедик текширув натижаларини тахлил этиш асосида умумий типдаги мактабгача таълим ташкилотлари тарбияланувчилари ора-сида нутк нуксонлари белгиларини вариа-тивлиги х,акидаги хулосага келиш имконини берди. Энг куп таркалган нуткий камчиликлар орасида товуш талаффузини бузилишлари 41,7% (301 нафари) (нуткнинг фонетик камчи-ликлари) хамда нуткнинг фонетик-фонематик томонини бузилишлари умумий 30,1% (217 нафари)ни ташкил этди. Нутк нуксонларини 11,7% (84 нафари) ни оFзаки нутк ривож-ланишини оркада колиши (нуткнинг тулик ривожланмаганлиги), нуткни просодик томонини бузилишлари 6,1% (44 нафари) ни ташкил этди. Шуни алохида таъкидлаш зарур-ки, ташхислаш асосида аникланган ривожлани-шида нуксони булган умутаълим тарбияла-нувчиларнинг 10,4% (75 нафари) ни ривож-ланишдаги камчиликлар аникланиб, уларда иккиламчи нуткий ривожланиши оркада колиши кузатилди. Мазкур ташхислаш тер-мини остида аутистик спектрнинг бузилиши, диккат танкислиги ва гиперфаоллик, заиф эшитувчилик, интеллектуал камчиликлар каби генезга эга холатлар хам аникланди.

Логопедик текширув асосида аникланган маълумотлар шуни курсатади-ки, 5 ва 6 ёшдаги тарбияланувчилар орасида нутк кам-чиликларига эга болалар сонини куплиги, нутк нуксонлари орасида дизартрия, ала-лия, дудукланиш каби камчиликларни мав-жудлиги, фонетик-фонематик нутк камчи-ликларини, нуткнинг тулик ривожланмаганлиги холатларини 5 ва 6 ёшда хам сакланиб колганлиги, шу билан бирга рухий ва жис-моний ривожланишни оркада колишига эга

болаларни сонини ахамиятли даражадалиги умумий типдаги мактабгача таълим ташки-лотларида ташхисловчи ва коррекцион логопедик ишни ташкил этишдаги камчиликлар хакида далолат беради.

Шуни алохида таъкидлаш керак-ки, скрининг текширув натижалари адабиётлар тахлили асосида мактабгача ёшдаги болалар орасида нутк нуксонларини таркалганлиги 68%дан юкорилиги хакидаги маълумотларни тасдиклади хамда янада тулдириб, умумий мактабгача тарбия ташкилотларида логопедик иш тизимини такомиллаштиришга булган эхтиёжни далиллади хамда долзарблигини тасдиклади.

Хулоса ва таклифлар.

Олинган натижалар тахлили асосида умумий типдаги мактабгача таълим ташкилотида дефектолог иш фаолиятини такомиллашти-риш ва самарадорлигини ошириш максадида куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш зарурлигини белгиладик:

- логопедик текшириш самарадорлиги ва тулик камровини таъминлаш максадида ташхислашни саралаш (скрининг) ва ташхислаш (дифференциал ва феноменоло-гик) боскичларига ажратиш1, саралаш (скрининг) текшируви натижаларига кура х,ар бир нутк нуксони учун мослаш алохида турдаги нутк харитасини тулдириш;

- хужжатлар билан ишлаш жараёнини осонлаштириш, ко*озбозликни олдини олиш ва мавжуд маълумотлардан окилона фойда-ланиш максадида Узбекистон Республикаси СоFликни саклаш ва Халк таълими вазирли-

1 Психолого-педагогическая диагностика: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / И.Ю.Левченко, С.Д.Забрамная, Т.А.Добровольская и др.; Под ред. И.Ю.Левченко, С.Д.Забрамной. — М.: Издательский центр «Академия», 2003. - 320 с. - 22 бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

кларнинг 2013 йил 2 октябрдаги 26-сон ва 40-сон кушма карори1 билан тасдикланган "Мактабгача ва умумий урта таълим муасса-саларининг тарбияланувчи ва укувчиларига бирламчи тиббий-санитария ва профилактик ёрдам курсатиш туFрисида Низом"ни 3-ило-васининг ""Мактабгача ва умумий урта таъ-лим муассасаларида фаолият курсатаётган тиббий ходимлар томонидан юритиладиган зарурий хужжатлдар руйхати"даги "Диспансеризация журнали" (7-чи жужжат) хамда "Тор соха мутахассислари маслахати журнали"даги (11-Хужжат) маълумотлардан фойдаланиш;

- мактабгача таълим ташкилотида укитувчи-дефектолог фаолиятининг хамда мактабгача таълим ташкилоти тарбияланув-чилари орасида нутк нуксонларининг (ривож-ланишдаги нуксонларнинг) таркалганлиги узига х,ос хусусиятларини инобатга олган холда фонетик нутк камчиликлари, фонетик-фонематик нутк камчиликлари,

нуткнинг тулик ривожланмаганлиги хамда дудукланишга эга тарбияланувчилар нуксон тури, шакли ва даражасига, шу билан бирга тарбияланувчининг ёш, билиш фаолияти хусу-сиятларига кура, хар бир боланинг таълимий эхтиёжларидан келиб чиккан холда логопедик таъсирни факат якка ва кичик гурухлар (2-3 нафар бола) шаклида утказиш, амалиётда утказиб келинаётган гурухли нуткни устириш ^амда туFри товуш талаффузини шакллан-тириш машFулотларидан воз кечиш хамда нуткнинг тулик ривожланмаганлиги каби оFир нутк нуксонларига эга болалар учун якка коррекцион-ривожлантирувчи дастур тузиш;

- мактабгача таълим ташкилоти педагог ходимлари орасидаги хамкорликни ошириш максадида хар бир педагог ходимда мавжуд ва алохида юритиладиган "Педагоглар билан узаро хамкорлик иш режаси" ни кушма тарзда ягона иш журнали шаклига келтириш.

Адабиётлар руй^ати:

1. Филичева Т.Б., Чиркина Г.В. Воспитание и обучение детей дошкольного возраста с фонетико-фонематическим недоразвитием: программа и метод. рекомендации для дошкольного обр. учения компенсирующего вида (старшая группа). - М.: "Просвещение", 2002, 58 бет.

2. Муминова Л.Р., Аюпова М.Ю. Логопедия. - Т.: Укитувчи, 1992, 77-79 бетлар.

3. Денисова Н.Е. Экспресс-диагностика детей первого года обучения, имеющих проблемы речевого развития // Дефектология. - 1998. - № 2, 49-51 бетлар.

4. Коноваленко В.В., Коноваленко С.В. Экспресс-обследование звукопроизношения у детей дошкольного и младшего школьного возраста: пособие для логопедов. - М.: «Гном-Пресс», 2000, 2-14 бетлар.

5. Фотекова Т.А. Тестовая методика диагностики устной речи младших школьников. -М.: АРКТИ, 2000. - 56 б.

6. Волкова Г.Л. Психолого-логопедическое исследование детей с нарушениями речи. -СПб: Книгоиздательство «Сайма», 1993, 12-25 бетлар.

7. Дмитрова Е.Д. Логопедические карты для диагностики речевых расстройств: АСТ, Астрель, Харвест; Москва; 2008, 5-14 бетлар.

8. Ипполитова А.Г. Открытая ринолалия: Учеб. пособие для студентов дефектол. фак. пед. ин-тов / Под ред. О.Н.Усановой. — Москва: Просвещение, 2003, 68-73 бетлар.

9. Психолого-педагогическая диагностика: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / И.Ю. Левченко, С.Д. Забрамная, Т.А. Добровольская и др.; Под ред. И.Ю. Левченко, С.Д. Забрамной. — М.: Издательский центр «Академия», 2003. - 320 с. - 22 бет.

1 Узбекистон Республикаси СоFликни саклаш ва Халк таълими вазирликларнинг 2013 йил 2 октябрдаги 26-сон ва 40-сон кушма карори. - https://www.minzdrav.uz/uz/documentation/detail.php?ID=33890. Электрон ресурс, 2020 йил

5 майда мурожаат этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.