Научная статья на тему 'ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН ДАВЛАТ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШГА ҚЎЙИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК ТАЛАБЛАР'

ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН ДАВЛАТ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШГА ҚЎЙИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК ТАЛАБЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

154
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ақли заиф ўқувчилар / ихтисослаштирилган давлат таълим муассасалар / таълим жараёни / таълим мазмуни / педагогик талаблар / Mentally retarded students / specialized state educational institutions / educational process / training content / pedagogical requirements

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Элмурзаева Насиба Холбоевна

Мақолада ихтисослаштирилган давлат таълим муассасаларида таълим жараёнини ташкил этишга қўйиладиган педагогик талаблар ёритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Элмурзаева Насиба Холбоевна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL REQUIREMENTS FOR THE ORGANIZATION OF THE EDUCATIONAL PROCESS IN SPECIALIZED STATE EDUCATIONAL INSTITUTIONS

The article describes the pedagogical requirements for the organization of the educational process in state specialized educational institutions

Текст научной работы на тему «ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН ДАВЛАТ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШГА ҚЎЙИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК ТАЛАБЛАР»

ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН ДАВЛАТ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШГА ЦУЙИЛАДИГАН

ПЕДАГОГИК ТАЛАБЛАР

Насиба Холбоевна Элмурзаева

Тошкент вилоят Чирчик давлат педагогика институти катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада ихтисослаштирилган давлат таълим муассасаларида таълим жараёнини ташкил этишга куйиладиган педагогик талаблар ёритилган.

Калит сузлар. Акли заиф укувчилар, ихтисослаштирилган давлат таълим муассасалар, таълим жараёни, таълим мазмуни, педагогик талаблар.

PEDAGOGICAL REQUIREMENTS FOR THE ORGANIZATION OF THE EDUCATIONAL PROCESS IN SPECIALIZED STATE EDUCATIONAL

INSTITUTIONS

Nasiba Kholboevna Elmurzaeva

Senior teacher of Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

The article describes the pedagogical requirements for the organization of the educational process in state specialized educational institutions.

Keywords. Mentally retarded students, specialized state educational institutions, educational process, training content, pedagogical requirements.

КИРИШ

Ривожланган мамлакатларда имконияти чекланган укувчиларга бериладиган таълим-тарбия асосий стратегик йуналишлардан этиб белгиланган. Бирлашган миллатлар ташкилоти, ЮНИСЕФ, Бутун жахон банки хамкорлигида Жанубий Кореянинг Инчхон шахрида булиб утган бутун жахон таълим муаммолари Форумида мазкур халкаро ташкилотлар ва ривожланган давлатлар томонидан кабул килинган 2030 йилгача булган давр янги таълим концепциясида "таълим ва тарбия тараккиётнинг асосий харакатлантирувчи кучи ва баркарор ривожланиш максадларига етакловчи мухим фаолият" эканлиги кайд этилган.

Жахонда ривожланишида нуксони булган хамда узок вакт даволанишга мухтож булган болаларнинг ижтимоий кафолатларини таъминлаш, уларда таълим тарбия олишлари ва жамиятга интеграциясини таъминловчи зарур мослашув мухитини яратиш, имконияти чекланган болалар учун ихтисослаштирилган давлат таълим муассасаларининг дифференциаллашган тармокларини макбуллаштириш буйича катор тадкикотлар амалга оширилган. масаласига алохида эътибор каратиб келинмокда. Шу билан бирга ихтисослаштирилган давлат таълим муассасаларида таълим тарбия жараёнини ташкил этиш механизмларини такомиллаштиришга алохида эътибор каратилмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мамлакатимиз хаётига энг илFор технологияларнинг жадал суръатлар билан кириб келаётганлиги боис, имконияти чекланган укувчиларга бериладиган таълим натижаси хам кабул килинган андозалар даражасига кутариш ва бахолашга оид усуллар, воситалар, таълимнинг ташкилий шаклларини белгилашни такозо этади. Бу борадаги мавжуд тадкикотлар етарли даражада таъминланмаганлиги тадкик этилаётган муаммонинг долзарблигини белгилайди.

Ихтисослаштирилган давлат таълим муассасаларида таълим жараёнини ташкил этишга куйиладиган асосий талаблар укувчига атроф мухитда унга мослашишга ёрдам берадиган, жамиятда уз урнини топишга, имкон борича, мустакил булишга имкон берадиган таълим жараёни булиши лозим. Бунда укитувчилар ишларининг узига хос хусусияти биринчи навбатда таълим ва тарбияни ягона илм олишга ёрдам берадиган даражада бирлаштиришдан иборат[1-4].

Ихтисослаштирилган давлат умумтаълим муассасалари таълим -тарбия бериш, жисмоний ёки рухий ривожланишида турли нуксонлари булган болаларнинг умумий урта ва касб-хунарга доир маълумот олишда, жамиятга мослашуви ва интеграциялашувида кумаклашиш, бунинг учун зарур шарт-шароитлар яратиш шунингдек, ижтимоий ёрдамга мухтож оилаларга имконияти чекланган фарзандларини тарбиялаш ва таълим беришда ёрдам курсатиш максадида ташкил этилади.

Ихтисослаштирилган давлат умумтаълим муассасаларининг асосий вазифаларига куйидагилар киради:

умумий урта, урта махсус касб-хунар таълимнинг давлат таълим стандартлари хамда улар асосида ишлаб чикилган (акли заиф болалар учун) махсус таълим талабларига мувофик билим олишларини таъминлаш;

шахсга йуналтирилган, ижтимоийлашувга каратилган таълим тизимида укувчиларнинг энг макбул ривожланишини таъминлаш максадида, табакалаштирилган ва индивидуал ёндошган таълим жараёнини ташкиллаштириш;

шахсий, оилавий, ижтимоий хаётида ва мехнат фаолиятида хулк атворнинг энг макбул моделини шакллантириш оркали шахсни тарбиялаш.

Х,ар бир шахс хаётий фаолиятининг турли сохасига, унинг мазкур жамиятнинг маданиятига иштирок эттиришга тайёрлаш ва уз ичига олиш функциясини (вазифасини) ижтимоий институт бажаради. Илм олиш - хар бир шахснинг ижтимоий хак-хукуклари (статуси) нинг курсаткичларидан бири ва жамиятнинг ижтимоий таркибининг худди узидай, кандай булса, шундайлигича айтиб бериш ва узгариш омилларидан биридир.

Таълим мазмунининг туFри танланиши ва унинг эшиттиришларнинг ишонч билан кулланган методлари аклий, ижтимоий ва шахсий ривожланишни таъминлайди.

Имконияти чекланган укувчиларда нуткнинг бузилиш тизимли характерга эга. Уларда нуткий фаолият билан боFлик барча харакатларнинг у ёки бу даражада шаклланмаганлиги намоён буладики, булар мотивациянинг заифлиги, нуткий муносабатга булган талабнинг пасайиши, нутк фаолиятини купол бузилиши, нуткий харакатларнинг ички программаси, нуткий программанинг кулланиши, нутк устидан назорат, олдиндан уйланган натижани таккослаш операцияларини бузилиши кабилардир.

Имконияти чекланган укувчиларда нуткий баён килиш турли даражада бузилади (мазмунан, тил жихатидан, сенсомотор даражада). Энг ривожланмаганлари мураккаб даражалар (мазмун, тилга оид) хисобланади. Улар юкори даражада шаклланган тахлил харакатлари, синтез, умумлашмаликни талаб этади. Бундай болаларда нуткнинг сенсомотор даражаси турлича кечади. Юкори синфларга бориб купчилик укувчиларда нуткнинг фонетик нуксонлари, мотор даражаларининг бузулишларининг йуколишлари руй беради. Шу билан бир вактда бу болаларда тил ва семантик даражаларнинг ривожланиши меъёрга етмай колади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Имконияти чекланган укувчиларда нуткнинг бузилиши турли куринишларда булади ва уларни тахлил этишда дифференциал ёндошишни талаб этилади. Симптоматика (касаллик белгиларининг йигиндиси) ва нутк бузилишининг механизми факатгина мия системасининг умумий ривожланмай колишидагина эмас, балки, нуткка бевосита алокадор булган системанинг локал потологияси томонидан белгиланади. Бу эса имконияти чекланган укувчиларда нутк бузулишлари куринишини янада мураккаблаштиради.

Нормал болалардаги сингари, имконияти чекланган укувчиларда хам нутк бузилишининг барча шакллари учрайди Имконияти чекланган укувчиларда нутк бузилиши узининг узок вакт сакланиши билан характерланади ва ёрдамчи мактабларнинг юкори синфларгача булган давр оралотида сакланиб, кийинчилик билан бартараф килинади.

Акли заиф укувчиларда нутк товушларини бузиб талаффуз килиш билан бир каторда товушларни алмаштириб куллаш сезиларли даражада учрайди. Товуш талаффуз килишнинг мономорф бузилишида товушларни нотуFри талаффуз килиш товушларни алмаштиришга караганда сезиларли даражада, тахминан 2,5 мартага зиёдрок булади. Полиморф бузилишда эса товушларни алмаштириш ва товушларни бузиб талаффуз килиш нисбатан бир хил микдорда учрайди.

Имконияти чекланган укувчиларда товуш талаффузидаги бузилишларнинг навбатдаги узига хослиги, мустакил нуткдаги ухшаш булган, аник, равшан артикулатор курилмаларнинг фойдаланишида намоён булади.

Агар таълимга педагогика нуктаи назаридан каралса, асосий ва узига хослик таълим жараёнининг икки томонлама - укитиш ва ургатиш жараёни муносабатлари булиб чикади. Укитмок - ким ургатса, уша фаолият, таълим бериш эса - ким урганса, уша фаолият. Билиш фаолияти таълимдан ташкари, укитувчисиз амалга оширилиши мумкин, модомики шундай экан, у таълим учун узига хос эмас. Лекин, узаро бир-бирига боFлик булган фаолият - укитиш ва таълим бериш факат таълим бериш жараёнида амалга оширилади. «Укитиш -ургатиш» дидактик муносабатлари укувчиларнинг билиш фаолияти укитувчи томонидан аник максадга эга булган махсус режа буйича йуналтирилгандагина юзага келади. Укитиш ва ургатиш муносабатлари таълимнинг педагогик фаолият тарзидаги узига хос ижтимоий мокиятини белгилайди. Таълимнинг бошка зарур тавсифи таълим ва тарбиянинг бирлиги сабабли укитиш жараёнида факат билимлар узлаштирилиб колмай, балки ишонч, эътикод, ахлокий фазилатлар, характер хусусиятлар шаклланади.

Укитиш (таълим бериш) жараёнининг куйидаги таркибий кисмлар билан белгиланади:

- аник максадли;

- талаблар, асослар;

- сермазмун;

- операцион-фаолиятли;

- таъсирчан-иродали;

- назорат килиб бошкарадиган;

- бахо куйиш билан боFлик булган самаралилик.

Акли заиф укувчилар ихтисослаштирилган давлат таълим муассасаларида дарслар турли-туман тарзда булса кам, укитувчи хар бир дарснинг уз максади ва мазмунига, материалнинг кажми ва характерига кура хамма типдаги дарслар учун умумий булган асосий талаблардан келиб чикиши керак. Бу талаблар куйидаги натижалардан иборат булади:

Х,ар бир дарс педагог ва укувчилар харакат килиб интилган у ёки бу асосий сунгги натижаларга, тасаввур килинган максадга эга булиши керак. Укитувчи дарсга тайёрланиш жараёнида энг аввало унинг максадини аник тасаввур килиши режада ёки дарснинг конспектида уни туFри шакллантириши зарур.

Х,ар бир ягона максад бешта асосий хусусиятларга эга булиши керак:

• мазмуннинг мукаммаллигига;

• кутилган натижанинг назорат килинишига;

• вактли аникликка;

• асослилигига (укувчилар имкониятининг мослигига);

• бирор ишга ундаш (шахснинг фаолиятидаги далилларга мос равишда).

Максадга эришиш факат мазкур дарсга куйилган вазифаларни аник хал

килиш билан таъминланади. Х,ар бир укув машFулотларини утказишда узаро бир-бирига узвий боFлик булган учта асосий гурух вазифалари амалга оширилади:

• укитувчи илмни оширадиган вазифаларни амалга ошириш учун акли заиф укувчиларнинг билиш фаолиятига рахбарлик килишда махсус дидактик тамойилларга асосланиши зарур;

• укувчиларнинг билим ва малакалар билан шуFулланишида уларнинг укув-билиш фаолиятини раFбатлантириши ва бу фаолиятнинг рухий-педагогик жихатдан куллаб-кувватлаши керак. Х,ар бир дарс узида муайян тематикадаги дарслар-занжирининг умумий кисмини акс эттириши керак. Ижтимоий-маиший йуналишдаги дарсларда олинган билимлар уларнинг илгари узлаштирган

тушунчалари билан боFланиб, унга асосланиши зарур. Бу билан янги билимлар узлаштирилиши билан бирга, утилган материаллар хам мустаккамланади;

• акли заиф укувчиларнинг фикрлашини (хотира, диккат-эътибор, хиссий-иродавий фазилатлар, мехнатга кобилиятлилик) максадга йуналтирилган холда амалга оширишни кузда тутади. Х,ар бир дарс узлаштиришни яхшилашга йуналтирилган булиши керак, компенсатор механизмларини харакатга келтиришга имкон бериши зарур. Бунинг укитувчи таълимнинг хамма боскичларида яхшилаш ишларида режалаштириш ва яккалик-якка ёндашув ишларини амалга оширишда укувчининг шахсан ривожланиши кура билиши керак;

• тарбиявий вазифалар-шахснинг хакикий, ижобий фазилатларини, дунёкарашини, ахлокий ишонч, бадиий маданиятни шакллантириш максади.

Таълим жараёнида амалга ошириладиган тарбия укитувчидан куйидагиларни талаб килади:

- акли заиф укувчиларнинг у ёки бу педагогик вазиятларда уларнинг ахлокини, ишлари, муомалалари, таъсирланишларини тахлил килишни билиши ва рухий-педагогик жихатдан изохлаши керак;

- укувчиларнинг ёши ва шахсий имкониятларига караб тарбиянинг восита, усулларидан фойдаланиш;

- мустакилликни шакллантириш учун мехнат фаолиятини ташкил килиш, жумладан, узига-узи хизмат килишга оид фаолиятни шакллантириш учун шароит яратиш;

- акли заиф укувчиларнинг ижтимоий интеграция муаммоларини урганиш ва тахлил килиш, уни хал килиш шартлари ва имкониятлари;

- акли заиф укувчиларнинг касбга яроклилигига ташхис утказиш ва касбга йуналтиришга оид маслахат бериш.

Илм олишга, яхшилаш - ривожлантириш ва тарбиявий вазифалар дарсларда таълимнинг турли усулларини куллашни талаб килади. Таълим усули деганда йулни укитувчининг берадиган билими ва укувчиларнинг билим, куникма ва малакаларни узлаштиришини тушуниш кабул килинган.

Таълим мазмуни (дастур) таълимнинг ташкилий усули булиб (дарс) ва таълим методлари узаро узвий бокланишда булади, лекин бу тушунчалар чегараланган булади.

Дастур таълим мазмунини, яъни укувчилар узлаштириши керак булган билимларнинг хажми ва ихчиллигини белгилаб беради.

Дарс-таълимнинг ташкилий шаклидир.

Таълим методи укитувчининг берадиган билимининг усулини таълимнинг у ёки бу шакли шароитида ушбу фан буйича укувчиларнинг билимларни узлаштиришини белгилайди. Таълим методини шунингдек акли заиф укувчиларнинг таълими воситаларини шошмай уйлаб куриб олиб бориш зарур.

Дарсда кулланадиган усуллар жумладан укитувчининг хикояси, сухбат, кузатиш в.х. мавзу ва аник машFулотнинг мазмунига боFлик булади. Таълим усуллари укувчининг рухига, ёшига караб ва узига хос алохида хусусиятлари (укувчи камчилигининг узига хос хусусияти ва унинг компенсация даражаси) га мослаб танланади.

Таълим усулларининг аник белгиланган тартиби мавжуд булиб, улар куйидагича фаркланади:

- билим манбалари буйича ^заки тушунтириш, кургазмали, амалий);

- укувчиларнинг билиш фаолиятига хос (тушунтириш-тасвирий, репродуктив, муаммоли, кисман-изланишли, тадкикотли);

- дидактик максадларга оид (янги билимларни баён килиш усули, такрорлаш, билимларни мустаккамлаш, назорат килиш усули).

Материални OFзаки баён килиш - таълимнинг энг кулай ва такомиллашган усулидир. ТуFри, акли заиф укувчилар OFзаки нуткни кабул килишда, идрок килишда кийинчиликка дуч келадилар, чунки уларнинг диккати узгарувчан, кискача вакт оралигFида улар чалFиб, бошка иш билан шуFулланиб коладилар ва укитувчи хикоясининг бошланиш учини йукотиб куядилар. Шундай булса-да, ихтисослаштирилган давлат таълим муассасасиларда бу усул таълимда етакчи уринни эгаллайди, амалда тулик равишда узини оклаган. Укитувчи томонидан баён килинадиган материал бир канча шаклларга эга булиши мумкин:

• кургазмали куроллардан фойдаланмаслик;

• куразмали куролдан фойдаланиш;

• таълимнинг турлича техника воситаларидан фойдаланиш (видеопроектор, диафилм, диапозитив, видеофилм).

Сухбат - таълимнинг савол-жавоб усулини кузда тутади. Укитувчи таълим жараёнида акли заиф укувчиларнинг бир катор узига хос хусусиятларини хисобга олиб, материални туFри узлаштиришини, фикрлаш фаолиятига шароит яратишни талаб киладиган сухбат усулини тез -тез узгартириб туради. Укитувчи усталик билан куйилган саволлар асосида укувчиларнинг мустакил хулосалар чикаришларини уЙFOтади. Бундан ташкари,

сухбат усули акли заиф укувчиларнинг OF3ara нуткда мухим ва зарур хисобланган уз фикрларини ифодалай билишга ургатади.

Сухбат усулини куллашга куйидагилар имкон яратади:

- укитувчи сухбат давомида укувчиларга берадиган саволлари яхши уйланган булиши керак. Саволлар хечкандай фикр юритадиган ёки иккиланадиган жавоблардан иборат булмаслиги керак. Укувчиларнинг урганилган материални тушунишларини ва уларнинг OFзаки нуткини текшириш максадида саволларни узгартириб туриш зарур;

- укувчиларнинг жавобларига куйиладиган талаблар. Жавоблар мохиятига ва усулига кура туFри ва тулик булиши керак. Жавобларда укувчилар нуткидаги аграмматизмларни, нотуFри урFуни туFрилаш, иборани саводли равишда такрорлашни сураш керак.

Акли заиф укувчиларни китоб билан, матн билан ишлашга ургатиш ута мухим. Китоб, дарслик, матн, турли-туман кулланмалар билимларни мустаккамлашга ёрдам беради[3,4]. Укувчилар нашр килинган матнлар билан ишлаб, аста-секин мустакил укиш ва укилганни тушунишни урганиб борадилар. Изохли укиш айрим суз ва ифодаларни, шунингдек, бутун матннинг маъносини билиб аниклаб олишга имкон яратади. Укувчилар ифодали укиш дарсларида умумий маълумот берадиган билимларни эгаллайдилар, шу билан бирга, суз бойлигини хегаллаб, туплайдилар, OFзаки-мантикий нутк ва фикрлаш фаолиятларини ривожлантирадилар.

Акли заиф укувчиларни ижтимоий мехнатга ургатишда ишлаб чикариш амалиётига ортикча бахо бериш кийин. ТуFри, ихтисослаштирилган давлат таълим муассасаси укувчилари билан ишлаб чикариш амалиёти утказиш талай кийинчиликларни вужудга келтиради. Укитувчи ишлаб чикариш амалиёти вактида тушунтиришларни етарли равишда мураккаб олиб бориши, укувчилар билан мустаккам муносабатда булиши керак, чунки улар тез -тез чалFиб турадилар, уларнинг диккатини бир жойга туплаш кийин. Шунинг учун укитувчи куйидагиларга алохида эътибор бериши зарур:

- ишлаб чикариш амалиётининг максади, мазмунини, тушунтирищ усулларини аник белгилаб, ишлаб чикариш амалиётига астойдил, пухталик билан тайёрланиши керак;

- укувчиларни ишлаб чикариш амалиётининг максади, мазмуни, уни ташкил килиш, ишлаб чикариш амалиётида ишлаш усуллари, эгаллаётган касби хакида сузлашга, ишлаб чикариш амалиёти вактида берилган саволга жавоблар топишга тайёрлаш керак;

- ишлаб чикариш амалиётини утказиш даврида укувчилардан бирортасини хам четда колдирмай, хамма укувчилар урганилаётган материалнинг маъносини тушуниб, янги билимларни эгаллаб олишларига интилиш лозим;

- ишлаб чикариш амалиётидан сунг албатта, ишлаб чикариш амалиёти материалини мустахкамлаш максадида сухбат утказиш максадга мувофик.

Ихтисослаштирилган давлат таълим муассасалари укувчиларини хаётга тайёрлаш ута мухим, жумладан ишларга ургатиш, масалан тарелканинг юзини идиш ювиш учун ишлатиладиган суюкликнинг таъсирида ёFCизлантириш, кир ювишдан олдин кийимларни хуллаш, кийимдан уйдаги воситалар ёрдамида доFни кетказиш, сувнинг хароратини улчаш, консервалаш учун маринад тайёрлаш ва хоказо.

Укувчилар машFулотнинг боришида улар урганган дастур материалини яхши англаши ва эсда колдириши лозим. Акли заиф укувчилар машFулотни туFри тушуниши учун укитувчининг ракбарлигига эхтиёж сезадилар.

Асосий коидаларни хотирада саклаш, уларни ёзиб боришни ургатиш лозим. Укитувчи бунинг учун укувчиларга доскада, китобда, газета ва бошкаларда ёзилган матнлардан асосий фикрни ажратишни тавсия килиши ва уни дафтарига ёзиб олишларини талаб килиши лозим.

Билим, куникма ва малакаларни бир-биридан ажратиб булмаслиги, чамбарчас боFликлиги хаммага яхши маълум. Акли заиф укувчилар купайтириш жадвалини яхши билишлари мумкин, лекин уни амалда куллашни эплай олмайдилар, ёки грамматика коидаларига сузларни ёзишда риоя килмайдилар, 1 литр 100 мл га тенглигини билишлари мумкин, лекин шу хажмдаги сувни 250 мл сикимдаги стакан билан улчашнинг уддасидан чика олмайдилар, кайта-кайта такрорлаш жараёнида махсус ташкил килинган машFулотларда олинган билимларни амалда куллашни билиш зарур.

ХУЛОСА

Акли заиф укувчиларнинг билимларини туFри назорат килиш бирмунча мураккаблик жараён булиб, акли заиф укувчи билимини хар доим хам кийинчиликсиз баён кила олмайди, нуткидан фойдаланишни билмайди[4]. Шунинг учун билимларни факат OFзаки нутк оркали аниклашни тулик ва холисона тан олмаслик мумкин эмас. Аклий ривожланиши муаммоси укувчиларнинг бундай узига хос хусусиятларини хисобга олиб, текширишга оид ишларнинг бир канча турларини ташкил килиш зарур, шунингдек, укувчиларнинг билимини текширишнинг турли усулларини куллай билиш

максадга мувофик. Бунда укитувчи укувчиларнинг фаолиятини турли томондан тахлил килишга эришиш учун, албатта, укувчиларнинг олган билимларини кундалик хаётда, амалда куллай билишларини эътиборга олиши зарур.

REFERENCES

1. Байтингер И.Е. Творческая деятельность детей-сирот младшего школьного возраста как фактор социально-педагогической адаптации в условиях детского дома. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата педагогических наук.Челябинск. 2000. 22 стр.

2. Гребенникова И.А. Изучение сензитивного периода формирования экологической культуры у умственно отсталых учащихся. // Вестник Череповецкого государственного университета. - Череповец. - 2010. - №3. - с. 5-8.

3. Элмурзаева Н.Х. Организационно-педагогические условия профессионального обучения в промышленном колледже учащихся с ограниченными возможностями здоровья. Актуальные проблемы современной науки. Информационно-аналитический журнал. - Россия. Москва: 2012. 0,3 п.л.

4. Elmurzayeva N.X. Organizational and pedagogical conditions professional training in industrial college students with disabilities. USA. Ny-uork.: 2013. 0,5 п.л.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Халилова, М. А., & Мухитдинова, М. (2020). Мактабгача таълим ташкилотларида ахборот-компьютер технологияларини мусика тарбияси воситаси сифатида куллашнинг хусусиятлари. Халц таълими, 3(0056), 4.

6. Жабборова, О. М., & Бозоров, Н. Н. (2020). У^ИТИШНИНГ КЛАСТЕР УСУЛИ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 373-377.

7. Тожибоева, Г. Р., & Бекирова, Э. Р. (2020). АКТУАЛИЗАЦИЯ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 389-395.

8. ^ораев, С. Б. (2020). ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА У^УВ АМАЛИЁТЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 1281-1286.

9. Lutfillo Karamatilloevich Akhatov, Akbar NomozovichRasulov, Oybek Kakhramonovich Mirzorakhimov, Mirzokhid Latipovich Sharipov, & Farkhodjon Anvarjon-ugli Ibrokhimov. (2020). The Outlookings of Religious and Sufism in Teaching of Abdurakhman Jami. Journal of Critical Reviews, 7(17), 112-116.

10. Nazirov, H. H., Ismayilov, A. Z., & Rasulov, A. N. (2020). ^e Impact of Economic Factors on the Family Crisis. Евразийский ^юз ученых, 6(75), 64-65.

11. ^ораев, С. Б. (2020). ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА У^УВ АМАЛИЁТЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 1281-1286

12. Jabborova Onahon Mannopovna, Jumanova Fatima Uralovna, & Mahkamova Shohida Rahmatullayevna. (2020). Formation of Artistic Perception of Future Teachers. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(4), 4087-4095.

13. Тажибоева, Г. Р. (2020). Социальные проблемы и переспективы интеграционого обучения. Журнал научных и прикладных исследований, 1, 54- 55. 10.

14. Тожибоева, Г. Р. (2020). Психолого-педагогическая компетентность учителя начальных классов. Science and World, 1(77), 32-33.

15. Avlaev, O. U., Burkhanov, A. A., Ismoilova, D. M., & Norkuzieva, M. A. (2020). Factors Affecting the Intellectual Dynamics of the Individual. Test Engineering & Management, 83, 693-702.

16. Mirzarahimova, G. I. (2020). Pedagogical and Psychological Bases of Development of Educational Activity in Students. International Journal of Advanced Science and Technology, 7021-7030.

17. ^ораев, С. Б. (2020). Профессионал таълимда укув амалиётларини ташкил этишнинг узига хос хусусиятлари. Academic research in educational sciences, 1(3).

18. Shagiyeva, N. (2020). The role of information technologies to teach Russian language. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(7).

19. Эшманова, Н. Н., & Матьякубова, М. Б. (2019). Тарбиячиларнинг касбий компетенцияларини ривожлантириш. Таълимдаги инновациялар ва ислоуотлар контекстида замонавий кластер тизими:муаммолар,ёндашувлар ва истщболлар, 1, 33-34.

20. Махкамова, Ш. Р., & Асадуллаева, М. A. (2020). «Великий шёлковый путь»: взаимодействие культур запада и востока в контексте проблемы модернизации музыкального образования в узбекистане. Science and Education, 1(4).

21. Бегматов, Б. Б. (2020). Роль и функции русского языка в условиях суверенного Узбекистана. Наука и общество, 1(65), 33-37.

22. Ражапова, И. Т. (2019). Методика обучения видам русского глаголав. Илм

сарчашмалари.

23. Рустамова, С. Э. (2020). Применение технологии полного усвоения знаний в высшем образовательном учреждении. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 360-368.

24. Утаев, А. Й. (2019). Булажак укитувчилар сиёсий маданиятини шаклантиришнинг кластер тизими. "Таълимдаги инновациялар ва ислоуотлар контекстида замонавий кластер тизими: муаммолар, ёндашувлар ва истицболлар"мавзусидаги илмий-амалий анжуман илмий ишлар туплами, 2, 50-53.

25. Абдусаматова, Ш. С., & Бурханова, М. Б. (2020). Куп фарзандли ота-оналарининг оиладаги муносабатларининг хусусиятлари. Oriental Art and Culture, (4).

26. Шакирова, Р. Р. (2019). Отличительные особенности рассказа от других эпических жанров. Polish science journal, 169-172.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.