Научная статья на тему 'БУХОРО ВИЛОЯТИДА БОЛАЛАРДА ТИШЛАР КАРИЕСИ БИЛАН КАСАЛЛАНИШНИНГ ҲОЛАТИ ТАҲЛИЛИ'

БУХОРО ВИЛОЯТИДА БОЛАЛАРДА ТИШЛАР КАРИЕСИ БИЛАН КАСАЛЛАНИШНИНГ ҲОЛАТИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
35
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КАРИЕС КАСАЛЛИГИ / ТИШ қАТТИқ ТЎқИМАЛАРИ / СТОМАТОЛОГИК ЁРДАМ / БУХОРО ВИЛОЯТИ

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Рахматова Дилнора Саиджоновна

Дунё миқёсида болалар орасида кариес касаллиги диагностикаси, даволаш ва профилактикаси, беморларга стоматологик ёрдам кўрсатишнинг самарали усулларини ишлаб чиқиш бўйича тадқиқотлар олиб борилмоқда. Болалар ёшида тиш қаттиқ тўқималари касалликлари орасида энг кенг тарқалган сурункали касаллик кариес бўлиб ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУХОРО ВИЛОЯТИДА БОЛАЛАРДА ТИШЛАР КАРИЕСИ БИЛАН КАСАЛЛАНИШНИНГ ҲОЛАТИ ТАҲЛИЛИ»

УДК: 612.1/.8 613.6.02.

БУХОРО ВИЛОЯТИДА БОЛАЛАРДА ТИШЛАР КАРИЕСИ БИЛАН КАСАЛЛАНИШНИНГ ХОЛАТИ ТАХЛИЛИ

РАХМАТОВА ДИЛНОРА САИДЖОНОВНА

Бухоро давлат тиббиёт институти болалар стоматологияси кафедраси ассистенти. Узбекистон. Бухоро шар

ОНОЮ Ю 0000-0002-2740-4860 АННОТАЦИЯ

Дунё мицёсида болалар орасида кариес касаллиги диагностикам, даволаш ва профилактикаси, беморларга стоматологик ёрдам курсатишнинг самарали усулларини ишлаб чициш буйича тадцицотлар олиб борилмоцда. Болалар ёшида тиш цаттиц туцималари касалликлари орасида энг кенг тарцалган сурункали касаллик кариес булиб цисобланади.

Калит сузлари. кариес касаллиги, тиш цаттиц туцималари, стоматологик ёрдам, Бухоро вилояти.

АНАЛИЗ ЗАБОЛЕВАЕМОСТИ КАРИЕСОМ ЗУБОВ У ДЕТЕЙ В

БУХАРСКОЙ ОБЛАСТИ

РАХМАТОВА ДИЛНОРА САИДЖОНОВНА.

ассистент кафедры детской стоматологии Бухарского государственного медицинского института. Город Бухара Республики Узбекистан. ОНОЮ Ю 0000-0002-2740-4860 АННОТАЦИЯ

В мировом масштабе проводятся исследования по диагностике, лечению и профилактике кариеса у детей, разработке эффективных методов оказания стоматологической помощи пациентам. Кариес является наиболее частым хроническим заболеванием среди заболеваний твердых тканей зубов у детей.

Ключевые слова: кариес, твердые ткани зубов, стоматологическая помощь, Бухарская область.

ANALYSIS OF THE INCIDENCE OF DENTAL CARIES IN CHILDREN

IN BUKHARA REGION

RAKHMATOVA DILNORA SAIDJANOVNA

Assistant of the Department of Pediatric Dentistry, Bukhara State Medical Institute Bukhara City. ORCID ID 0000-0002-2740-4860

ANNOTATION

On a global scale, research is being conducted on the diagnosis, treatment and prevention of caries among children, and the development of effective methods of providing dental care to patients. Caries is the most common chronic disease among dental hard tissue diseases in children.

Keywords: caries disease, dental hard tissues, dental care, Bukhara region.

Дунёдаги куплаб тад^ифтчилар "кариес касаллигига сабабчи омиллар: эмбрионал даврда одонтогенезнинг тугалланмаслиги, сунъий ози^лантириш, экологик омиллар, тиш чи^иш муддатлари, ирсий мойиллик, инфекцион касалликларга эрта чалиниш, ^они^арсиз олиз бушлили гигиенаси, организмга фтор мивдорининг кам узлаштирилиши ва углеводларнинг орти^ча истеъмолининг натижаси эканлигини таъкидлашмовда - [3].

ЖССТ эпидемиологик тад^и^от маълумотларига кура мактаб ёшидаги болаларнинг 80% игача тиш кариеси ва унинг асоратларининг кенг тар^алиши бугунги кунга ^адар ишлаб чи^илган ва ^улланилиб келинаётган даво-профилактика усулларининг паст самарали эканлиги таъкидланган - [8]. Бу эса ушбу муаммони тиббий-ижтимоий ах,амиятини оширади.

Жах,он статистикасининг курсатишича, 3,5-4 ёшли болаларнинг

сут тишлари кариеси тиш ^атти^ ту^ималари кариеси синфига мансубдир - [1].

Бугунги кунда замонавий стоматология назарияси ва амалиёти жадал ривожланаётганига ^арамай, турмуш даражаси уртадан ю^ори ва ю^ори булган жах,он мамлакатлари шароитида тиш касалликлари ва паталогиялари муаммоси х,анузгача энг долзарб масалалардан бири булиб ^олавермовда. Хусусан, статистик ра^амлар и^тисодий бар^арорликдаги мамлакатлардан тортиб турмуш даражаси паст булган мамлакатлардаги курсаткичлари 1-98% орасида булади - [2].

Уч ёшгача булган ёш болаларда кариеснинг тар^алганлиги 1% дан 30% гача булиб, унинг энг катта курсаткичлари Европа мамлакатларида (уртача 32%) кузатилади. Швейцарияда уч ёшача булган болаларда тиш кариесининг тар^алганлиги 24,5% булса, ушбу статистик параметрнинг Польшадаги курсаткичи 55% дан ошивдир; А^Шда бу статистик параметр 9-75% орали^да - [3], Я^ин Шар^ мамлакатларида 22-61% оралиfида кузатилади - [4].

Юфридагилардан, кичик ёшдаги болаларда (6 ёшгача) тиш кариесининг вужудга келиши бир эмас, балки бир нечта этиологик ташкил этувчисига эга эканлиги келиб чи^ади. Шунинг учун кариес этиологиясини бутун ах,оли ми^ёсида тах,лил этиш зарур. Ичимлик сувидаги фторнинг кичик концентрацияси, яъни унинг мивдорий камлиги катталардан болаларнинг парх,езига фторга бой мах,сулотларни киритишни талаб ^илади. Тавсифлаб утилган мазкур омиллар уларга нисбатан мос терапия ва профилактика тизимларини танлаш ва уларни жорий ^илишни та^озо этади.

Анъанавий тиббиёт, хусусан, стоматология доирасида парх,ез-нинг бузилиши кариесни келтириб чи^арувчи асосий омил сифатида ^аралади х,амда кариеснинг ривожланаётганлигидан далолат берувчи белгилар ^аторига уни келтириб чи^арувчи углеводли флди^лар ва шу ^олди^ларда ривожланиб купаювчи, тиш ^атти^

ту^имасининг кариесини келтириб чи^арувчи микроорганизмлар киритилади - [5]. 1970-1980 йилларда нашр этилган бир ^атор илмий ишларда, ю^оридаги омиллар сафига ва^т х,ам алох,ида омил сифатида киритилган, зеро ва^т утиши билан тиш ^атти^ ту^имасининг "ресурси" камайиб боради. 1966 йилдан 2002 йилгача R. Harrisetal томонидан утказилган хал^аро адабиётларни мунтазам куриб чи^иши ор^али, болалар орасида эрта ёшда кариес ривожланишининг 106 та хавф омилини ани^лади - [3]. Уларни 6 гурух,га ажратди: микробли, гигиеник, парх,езли, болани сут билан эмизиш,социал-демографик, таш^и омиллар ва бош^алар.

Оfиз бушлилини гигиенасининг узига яраша булиши, о™з бушли^да яллиfланиш жараёнларининг бошланиши учун асос булиши мумкин булиб - [9], ёш болаларда айнан шу ялли^аниш жараёнлари турли психоневрологик бе^арорликлар (асабийлашув-чанлик, уй^усизлик ва х,.к.) ни келтириб чи^ариши мумкин - [7]. Бундан таш^ари, узо^ ва^т давомида амалга оширилмаган тиш профилак-тикаси сурункали инфекциянинг ривожланишига сабаб булиши - [7], бу эса, авваламбор, нохуш ижтимоий ва и^тисодий о^ибатларга эга булиши мумкин. Стоматология амалиётида тез-тез учраб турадиган номувофи^ окклюзия (тишларнинг узаро контактининг бузилиши), энг аввало, тишларнинг эрта йу^отилиши туфайли келиб чи^ади. Окклюзиянинг бузилиши одамнинг дикцияси бузилиши ва унда турли нотула^онлик х,ислари(комплекслари)нинг пайдо булишига сабаб булади - [2].

Тадкикотнинг максади. болаларда тишлар кариесини олдини олиш ва мажмуавий даволаш усулларини асослашдан иборат.

Тадкикот материали ва методи. Тадкикотнинг асоси сифатида йиллик статистик х,исоботлар ва икки эпидемиологик статистик куриклар натижаларига кура (2018-2020 йиллар) Бухоро вилояти ах,олиси орасида тиш кариесининг тар^алиши ва унинг жадаллигини

мажмуавий урганиш, жорий этилишида бевосита ва билвосита натижаларининг тах,лилини амалга ошириб, тиш кариесининг индивидуаллашган профилактика дастурларини ишлаб чи^иш танлаб олинган. ^уйилган ма^садни амалга оширишда:

3 йиллик давр мобайнида Бухоро вилоят шах,ар ва туманлари ах,олисида тишлар кариеси тар^алганлиги ва жадаллигининг мониторинги;

- индивидуал профилактик дастурни ишлаб чи^иш ва унинг болалар ва усмирлар орасида жорий этилганлигидан кейинги клиник самарадорлигини бах,олаш амалга оширилди.

Шах,ар ва туманда тишлар кариесининг тар^алганлиги динамикаси ва жадаллигининг тенденцияларини ани^лашда бу курсаткичларнинг шах,ар ва ^ишло^ жойларда яшайдиган ах,олининг 3 асосий (6-9, 10-12, 13-15) ёш категорияларидаги уртача курсаткичларини х,исобланди ва 3 йиллик давр мобайнидаги фар^ларнинг ишончлилигини бах,оланди.

Куриклар туманлар ЖССТнинг (ЖССТ, 1997) мезонлари буйича бах,олаш услубларига олдиндан тайёрланган мутахассислар билан биргаликда Бухоро давлат тиббиёт институтининг болалар стоматологияси кафедрасида бажарилган. Курик натижалари ягона ^айд карталарига киритилиб, махсус компьютер дастури ёрдамида тах,лил этилиб статистик тах,лил базасини яратишга имкон берди. Жами 2018 йилда 4181 киши ва 2020 йилда 4955 кишининг эпидемиологик стоматологик курикнинг курсаткичларини тах,лил ^илинди. Барча ёш гурух,ларидаги мижозлар учун профилактика дастури болалар ва катталарнинг олиз бушлили, тишларнинг назорат ^илинадиган тозаланиши, гигиена воситаларининг танланиши буйича тавсиялар, тишларнинг малакали тозаланиши, фторли ва минераллаштирадиган воситаларнинг ^улланилиши, тишлардаги чу^урчаларнинг герметизацияси (курсатмалар буйича), кейинги

ташрифнинг ва^ти буйича муста^ил гигиена парвариши борасида у^итишни ^амраб олади. Муолажалар мажмуаси хар бир мижознинг олиз бушли™ холатига бо^и^ равишда индивидуал танланиб, алохида танланган ва^т оралиfида бажарилган. Болаларда ва^т оралиfини танлаш тамойили бошланfич кариеснинг фаол бос^ичдаги манбаларининг борлиги биринчи (М1) ва иккинчи (М2) доимий тишларнинг чи^ишига чайнов юзасининг холати М1 (М2), бола ва ота-оналар дастурида иштирок этиш даражасига асосланган.

Бизнинг тад^и^отимизда эрта болалар кариеси (68 ^из ва 66 улил бола) мавжуд булган Бухоро вилояти худудида яшайдиган 6 ёшдан 15 ёшгача булган 134 бола иштирок этган (1-жадвал).

Мижозларнинг тад^и^отга жалб ^илиниши:

- 6 - 15 ёш;

- беморда эрта ёшдаги кариес бор, унинг ташхиси клиник жихатидан тасди^ланган;

- беморда унинг фаолиятини чеклайдиган ва хаётга хавф туэдирадиган бирлашган тизимли патологиянинг декомпенсациялаш-ган шаклларининг йу^лиги (ASA I-II);

- клиник текширувда иштирок этиш ва шахсий маълумотлардан фойдаланишга ёзма асосли расмий розиликнинг мавжудлиги.

Истисно ^илиш мезонлари:

- 6 ёшдан кичик ва 15 ёшдан катта

- фаолликни чеклайдиган ва хаётга хавф туэдирадиган олир тизимли патологиянинг мавжудлиги (ASA III-V);

- клиник текширувда иштирок этиш учун маьлумотли розиликнинг йу^лиги;

Тад^и^от текшируви - шу болалар гурухи орасида стоматологик ёрдам сифатини яхшилаш ва тиш кариесининг камайишига эришиш учун, эрта ёшдаги кариесни патогенетик даволашга услубий ёндашувларни режалаштириш.

1-жадвал.

Болалар гуру*ининг жинсига караб таксимланиши

Гуру* Асосий гуру* Таккослаш гуру*и Хаммаси

П % П % п %

1 17 12,7 19 14,2 36 26,9

2 22 16,4 26 19,4 48 35,8

3 29 21,6 21 15,7 50 37,3

Жами 68 50,7 66 49,3 134 100,0

Беморларни кейинги кузатув дархол ва узо^ муддатларда (даволашдан олдин, даволаш бошланганидан 6 ойдан кейин) утказилди.

Тадкикот ишининг натижалари. Болаларда кариес ривожла-ниши динамикаси туfрисидаги холисона тасаввур ушбу тиш касал-лигини клиник диагностика ^илиш ва даволаш буйича республика ва минта^авий куламдаги дастур ва методикаларини ишлаб чи^ишда мухим ахамият касб этади. Кариеснинг шаклланиши ва ривожланиши туfрисидаги бир ^атор саволлар негизида муайян клиник параметрик мезонлар ётади, ва шу мезонларни шакллантиришга ^аратилган тад^и^отларнинг асосий ма^сади - тиш ^атти^ ту^ималари кариеси ривожланишининг этиологияси, патогенези ва клиник диагностикаси, хамда профилактикаси булади. Айни пайтда куп сонли тад^и^отларга ^арамасдан хозиргача Бухоро вилоятининг шахар ва ^ишло^ ахолиси болалалари уртасида кариеснинг жадаллиги шунингдек бу курсаткичларнинг яшаш минта^асидаги ичимлик сувида фториднинг концентрацияси даражасига бо^и^лиги хасида ани^ жавоб йувдир.

Демографик маълумотлар. Узбекистон Республикасининг статистика давлат ^умитасининг маълумотларига Караганда респуб-ликада ахоли сони 2020 йил январь холатида 32,3 миллионни, Бухоро вилоятида 1,9 миллионни ташкил этган.

Бухоро вилояти ахолисининг ёш-жинс таркиби.

50,1% (962 минг) ни эркаклар ва 49,9% (961 минг) ни аёллар ташкил этади.

Ах,олининг ёш таркиби (2-жадвал.) Вилоят ах,олисининг уртача ёши - 28,5 года.

2-жадвал

Турли ёш гуру^ларида адолининг (минг киши) сони (2020 йил январь)

Еши, йил Болалар Катталар

0-15 % 14-60 % 60 ва ундан катталар %

Сони, минг. 576.0 30,1 1.164.0 60,5 180.0 9.4

Ша^ар ва кишлок а^олиси нисбати

709.6 минг. (36,9%) киши шах,арларда яшайди, 1,214 млн. киши (63,1%) ^ишло^ жойларда яшайди.

Шах,арлар ва ^ишло^ларда турли ёш гурух,ларидаги (6, 12, 15 ёш) болалар курикдан утказилган (3-жадвал). У™л болалар курикдан утганларнинг 50,7%ини, ^из болалар - 49,3% ни ташкил этган.

3-жадвал

Асосий ёш гуру^ларида курикдан утказилган ша^ар ва кишлок а^олисининг сони

Ёши Курикдан утганларнинг умумий сони Ша^ар адолиси Кишлок адолиси

мутлак % мутлак %

6-9 1200 956 79,6% 244 20,4%

10-12 1302 1036 79,6% 266 20,4%

13-15 1222 988 80,9% 234 19,1%

Шах,арларда 12 ёшли усмирлар орасида пародонт ту^имасининг зарарланиши белгиларининг тар^алганлиги анча пасайди. Мазкур курсаткичнинг сезиларли ошиши фа^ат Бухоро шах,рида ва Жондор

туманида эх,тимол туман ах,олисининг вилоят марказиги катта мивдорда келиши натижасида кузатилган.

Бу курсаткичнинг сезиларли усиши фа^ат Бухоро ва Жондор туманида кузатилди, эх,тимол бу туманлар ах,олисининг вилоят марказига куплиги билан бо^и^.

4-жадвал

Бухоро вилояти шах,ар ва туманларида 12 ёшли болалар орасида тишлар кариесининг жадаллиги.

Ёши , йил йил Бухоро ш. Когон ш. Бухоро Олот с » а аз р о Жондор Ромитан Пешку Вобкент Шофиркон Г иждувон Когон Коровулбозор

сч 2018 3,59 3,48 2,95 4,43 3,42 3,73 2,43 2,90 2,24 1,66 2,58 2,44 3,20

2020 2,45 3,22 2,62 1,42 1,95 1,98 2,41 2,88 3,23 1,44 3,24 2,93 2,25

5-жадвал

Бухоро вилояти ша^ар ва туманларида 12 ёшли болалар орасида пародонт тукималарнинг зарарланиши белгиларининг

таркалганлиги

Ёши , йил йил Бухоро ш. Когон ш. Бухоро Олот л » к а о. о ^ Жондор Ромитан Пешку Вобкент Шофиркон Г иждувон Когон Коровулбозор

2018 66 84 62 40 94 88 67 48 28 82 88 86 53

СЧ

2020 96 85 8 35 65 92 65 46 20 74 36 67 23

Пасайиш томон Купайиш томон

6 ва 7 жадвалларда шах,ар ва ^ишло^ ах,олиси орасида асосий стоматологик касалликларнинг таркалганлиги ва жадаллигининг ^иёсий маълумотлари тад^им этилган.

6-жадвал

Бухоро вилояти ша^ар ва туманларида тишлар кариесининг таркалганлиги ва жадаллигининг уртача

курсаткичлари

Ёш Адолп пункта

Ша^ар К^шшок

% КПОт % КПОт

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6 ёш (вакгинчалик тишлар) 84 4,70 83 4,75

6-9 ёш (доимий тишлар) 16 0,30 11 0,27

10-12 ёш 71 2,41 71 2,50

13-15 ёш 84 3,77 82 3,87

7-жадвал

Бухоро вилояти ша^ар ва туманларида пародонт тукимасининг зарарланиши белгиларининг таркалганлиги ва жадаллигининг

уртача курсаткичлари

Ёш Ахолн пункта

Шахар К^шшок,

% %

12 ёш 44 36

15 ёш 45 40

Тиш ^атти^ ту^имасмининг кариес шикастланиши топографик мезонларга деярли бо^и^ эмаслигини 6-жадвалдан куриш мумкин. Шах,ар ва урбанизациялаштирилган минта^аларида болаларда кариеснинг тар^алганлик даражаси шах,ардан узовда (туман ва ^ишло^ларда) яшайдиган болаларга Караганда жузъий даражада камлиги шах,ар ва шах,арлаштирилган минта^аларда стоматологик

ёрдам курсатиш пунктлари (стоматологиялар, поликлиникалар ва х.к.)нинг куплиги билан бо^и^.

Шундай ^илиб, тишлар кариесининг жадаллигини тахлил ^илишда ^ишло^ болаларида уларнинг шахарлик тенгдошларига Караганда ва^тинчалик тишларда хам доимий тишларда хам кариеснинг янада ю^ори курсаткичлари тенденцияси ^айд этилди.

Хулоса. Бухоро вилоятининг шахар ва ^ишло^ жойларида яшовчи 6 ёшли болаларда ва^тинчалик тишлардаги кариес интенсивлигини тахлил ^илиш шуни курсатдики, КПО курсаткичлари (3,75±0,19 ва 3,79±0,20) курсаткичларида сезиларли фар^лар йу^. ^ишло^ ахолиси болаларида "К" компонентининг ^иймати сезиларли даражада ю^ори (p<0,001) ва "П" компоненти шахар тенгдошларига Караганда паст эди.

Адабиётлар руйхати:

1. Inoyatov A.Sh. Rakhmatova D.S., Kamalova F.R., Afakova M.Sh. Improving the prevention and treatment of dental caries in children // Тиббиётда янги кун 2019. - №3 (27). - С. 18-20. (14.00.00; № 22).

2. Иноятов А.Ш., Рахматова Д.С. Совершенствование профилактики и лечения кариеса зубов у детей // Новый день в медицине. 2020. - №.3 (30). - С. 371-374.

3. Rahmatova D.S., Xojiyev D.Y. Modern concepts of the causes of development, prevention and principles of treatment of dental caries in children //American Journal of Medicine and Medical Sciences. 2020. - Т. 10. - №. 11. - С. 908-910.

4. Rahmatova D.S. Modern concepts of the causes of development, prevention and principles of treatment of dental caries in children //European Journal of Molecular & Clinical Medicine. 2021. - Т. 8. - №. 1. - С. 1477-1482.

5. Rahmatova D.S. Modern prevention and effective treatment of dental caries in children // International engineering journal for research and development. 2020. - № 5 (9). - С. 1-7.

6. Rakhmatova D.S. Features of treatment of dental caries in children using medicine Aerodent //International Engineering Journal For Research & Development. 2020. - Т. 5. - №. 29. - С. 4-8.

7. Рахматова Д. С. Эрта ёшдаги болалар тиш кариесини олдини олишда тиш х,олатининг динамикасини урганиш // Биология и интегративная медицина. 2021. - №. 4 (51). - С. 24-37.

8. Rahmatova D.S. Modern prevention and effective treatment of dental caries in children // Central Asian journal of medical and natural sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 3. - С. 345-349.

9. Raxmatova D.S. Evaluation of the effectiveness of the "Aerodent" device in different age groups of children //European journal of modern medicine and practice. Belgiya - 2022. - Т. 2. - №. 3. - С. 66-70.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.