CC BY
0MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING SHAXS SIFATIDA RIVOJLANISHIDA O YINNING AHAMIYATI
Nazirova Guzal Malikovna
Qo' qon davlat pedagogika institute dotsenti, PhD https://doi.org/10.5281/zenodo.11202165
Annotatsiya. Mazkur maqolada maktabgacha yoshdagi bolalar hayotida o yinning ahamiyati ko'rib chiqilgan. Unda mashhur pedagog va psixologlar fikrlari tahlil qilingan, bolalarga o yin faoliyatining ta'siri o rganilgan. Shuningdek, bolalarda axloqiy va irodaviy sifatlarini tarbiyalashdagi ahamiyati, bu sifatlarni qaror toptirish uchun kerakli tavsiyalar pedagogik, psixologik va fiziologik malumotlarni tahlil qilish orqali beriladi.
Kalit so^zlar: maktabgacha yosh, bola, oyin, faoliyat, ijodiy, hayotiy, ahloqiy, irodaviy, sifatlar, asosiy harakat, o yin predmeti.
Abstract. This article discusses the importance of the game in the life of preschoolers. The views offamous teachers and psychologists are analyzed, the influence of the game on children is studied. The importance of educating moral-volitional qualities in children is also given, the necessary recommendations are given for solving these qualities by analyzing pedagogical, psychological and physiological data.
Keywords: preschooler, child, game, activity, creativity, life, morality, will, qualities, main action, game object.
KIRISH. O'yin - bu maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash, ularga turli xil harakatlarni ob'ektlar, usullar va aloqa vositalari bilan o'rgatish uchun kattalar tomonidan qo'llaniladigan bolaning faoliyatlaridan biridir.
O'yinda bola SHAXS sifatida rivojlanadi. O'yin bolaning shaxsiyatini, jamoaviy faoliyatning vazifalarini hisobga olgan holda harakatlarning o'zini o'zi tartibga solish kabi sifatini shakllantiradi. Jamoaviylik hissi intellektual sohani tiklaydi, chunki jamoaviy o'yinda turli g'oyalarning o'zaro ta'siri, voqea mazmunini rivojlantirish va umumiy o'yin maqsadiga erishish mavjud.
O'yinda har tomonlama tarbiyalash vazifalari faqat erta va maktabgacha yoshdagi har bir yosh davrida o'yin faoliyatining psixologik asoslari shakllantirilgan taqdirdagina muvaffaqiyatli amalga oshiriladi. O'yinning rivojlanishi bola psixikasida va birinchi navbatda uning intellektual sohasidagi progressiv o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lib, bu bola shaxsiyatining barcha boshqa tomonlarini rivojlantirish uchun asosdir. O'yinga xos bo'lgan rolli harakat usullari muloqot usullari bilan almashtiriladi. Aynan shu usullar bola faoliyatining ijtimoiy jihatdan umumlashtirilgan tajribasini tashuvchisi sifatida ishlaydi. Hozirgi vaqtda maktabgacha ta'lim tashkilotlarida va oilada bolalarni har tomonlama tarbiyalashda o'yinning rolini oshirish masalasi juda dolzarbdir.
Yaxshi o'yin - bu noqulay oilalarda tarbiyalangan bolalarning hissiy sohasidagi buzilishlarni tuzatishning samarali vositasi hamdir.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR. Ko'pgina zamonaviy psixologlarning tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, hissiyotlar, o'yin voqealari tajribasi bola uchun muhim. Tuyg'ular o'yinni mustahkamlaydi, uni hayajonlantiradi, munosabatlar uchun qulay muhit yaratadi, har bir bolaning ma'naviy qulayligi uchun zarur bo'lgan suratni oshiradi va bu, o'z navbatida, maktabgacha yoshdagi bolaning ta'lim ta'siriga moyilligi va tengdoshlari bilan birgalikdagi faoliyati uchun shart bo'ladi.
Shveytsariyalik psixolog olim Eduard Klapared bolaning psixik rivojlanishida o'yinning ahamiyati katta ekanligini uqtiradi. Oyinlarni quyidagi turlarga ajratadi: bolalarning individual xususiyatini rivojlantiruvchi o'yinlar; intellektual o'yinlar (bilish qobiliyatini rivojlantiruvchi); affektiv o'yinlar (hissiyotni rivojlantiruvchi). Klaparedning ilmiy izlanuvchanligi tafakkur va uning bola rivojlanishidagi bosqichlarini o'rganishga qaratilgan. Klapared bolalarda intellektual muhitni tadqiq qilib, bola tafakkuridagi eng asosiy xususiyatni aniqladi, ya'ni sinkretizm - olam haqidagi bolalarning tasavvurlari shakllanishini aytadi. Uning fikricha, psixik rivojlanish buyumlarning tashqi ko'rinishi va nomini o'rganishni, keyin uni belgisini tushunish, mantiqiy tafakkurni rivojlanganligi natijasida ro'y beradi.
Uilyam Shtern bola avval predmetni butun holicha tushunadi, keyin esa qismlarini qo'shish va butun olamni tushuna boshlaydi, deydi.Ilmiy va psixologik ma'lumotlarni o'rganar ekanmiz, birinchilardan bo'lib K.D.Ushinskiy o'yinning bola uchun ahamiyatini isbotlaganligini ko'rishimiz mumkin. K.D.Ushinskiy «Inson tarbiya sub'ekti sifatida» (1867) asarida " ...o'yin bolaning atrofidagi kattalar dunyosining barcha murakkabligiga kirishining bir usuli" deb baho beradi.
Mashhur psixolog D. B. Elkonin o'yinni "bo'lajak shaxsning haqiqiy ijodiy fikrining ulkan ombori" deb ataydi, bu bolalarga boshqa hech qanday faoliyat bera olmaydigan tashqi, ko'rinadigan dunyoda o'zlarini yo'naltirish imkoniyatini beradi.
A. N. Leont'ev ta'kidlaganidek: "Didaktik o'yinlar" ular tayyorlaydigan o'yin bo'lmagan faoliyatga o'tish shaklini ifodalovchi" chegara "o'yinlari deb ataladi. Ushbu o'yinlar o'rganishning asosi bo'lgan kognitiv faoliyatni, intellektual operatsiyalarni rivojlantirishga yordam beradi.
"Har bir bola kichik kashfiyotchi bo'lib, u atrofidagi dunyoni quvonch va hayrat bilan kashf etadi. Kattalar, ota-onalar va o'qituvchilarning vazifasi unga bilimga bo'lgan ishtiyoqni saqlashga yordam berish, bolaning faol faoliyatga bo'lgan ehtiyojini qondirish, unga ong uchun oziq-ovqat berishdir "- deb yozadi V. P. Novikova.
Shuningdek, A.N.Leontyev, D.B.Elkonin, R.I.Jukovskayalarning tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, o'yinni rivojlantirish maktabgacha yoshdagi bolaning butun yo'nalishida ketadi, bolalar o'yin mavzusida kattalarning harakatlarini tiklaydigan, rolli o'yinlarida odamlar o'rtasidagi munosabatlarni tiklaydi.
NATIJALAR VA MUNOZARA. O'yin bolalarning butun hayotiga kiradi. Bu organik xususiyatga ega bolalik va kattalarning mohirona yo'l-yo'riqlari bilan mo''jizalar yaratishga qodir jarayon. U dangasani mehnatkash, bilmaganni bilimdon, qobiliyatsizni malakali qilib qo'ya oladi. O'yin - go'yo sehrli tayoqcha, o'yin bolalarning ba'zan ularga juda zerikarli, oddiy, zerikarli bo'lib tuyulgan narsaga munosabatini o'zgartirishi mumkin.
O'yin bolalikning doimiy hamrohidir. Har bir kattalar, xoh o'qituvchi, xoh ota-ona, o'yinlarni bilishi, ularni amalga oshirish metodologiyasiga ega bo'lishi, pedagogik maqsadlarga erishish uchun ularni maktabgacha yoshdagi bolalarning yoshiga mos ravishda tanlay olishi kerak.
Bolalar uchun o'yin o'zini namoyon qilishning muhim vositasi, kuchlar sinovidir. O'yinlarda tarbiyachi o'z tarbiyalanuvchilarini, ularning xarakterini, odatlarini, tashkilotchilik qobiliyatini, ijodiy imkoniyatlarini yaxshiroq bilib oladi, bu unga ularning har biriga ta'sir qilishning eng to'g'ri usullarini topishga imkon beradi. O'yinlar kattalarni bolalarga yaqinlashtiradi, ular bilan yaqinroq aloqa o'rnatishga yordam beradi.
Ko'pincha ota-onalar o'yinning tarbiyaviy ahamiyati va uning yosh xususiyatlari haqida yomon tasavvurga ega, shuning uchun ularning befarqligi, bu bolalar uchun o'yinchoqlar sotib olish orqali o'yinlarga pedagogik ta'sirni cheklaydi. Shu sababli, bolalar bog'chasida maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama rivojlanishi va tarbiyasiga maksimal foyda keltiradigan
o'yinlar tashkil etiladi. O'yin faqat bolalarda yetakchilik va uni bosqichma-bosqich shakllantirishga qaratilgan bo'lsa, barcha yoshdagi o'yin faoliyatining har tomonlama rivojlanishini ta'minlaydigan omillarni hisobga olgan holda dinamik bo'ladi. Kattalar uchun bolaning shaxsiy tajribasiga tayanish muhimdir. Uning asosida shakllangan o'yin harakatlari maxsus hissiy jiloga ega bo'ladi.
Bolalar hayotida axloqiy, irodaviy sifatlarni va jismoniy sifatlarni shakllantiradigan syujetli o'yinlar muhim rol o'ynaydi. Hikoya o'yinlarida bolalarning xatti-harakati ularning harakat va hissiy ohangga bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi. Shuningdek, bolalar o'z xohishiga ko'ra bunday o'yinga qo'shilishlari yoki tark etishlari muhimdir. Syujet o'yini estetik tarbiyaga ta'sir qiladi. Bu, birinchi navbatda, badiiy did talablariga javob beradigan o'yinchoqlarni tanlash, shuningdek, xonadagi holat va o'yin maydonlarini mos loyihalash bilan ta'minlanadi. O'yinlar mazmunining estetikasi ham bir xil darajada muhimdir.
Maktabgacha yoshda individual yoki qo'shma rejissyorlik o'yinlari odatiy hol emas. O'z mohiyatiga ko'ra, ular rolli o'yinlarga o'xshaydi, chunki ular, bir tomondan, bolalarning hayot hodisalari haqidagi umumiy bilim darajasini aks ettirsa, boshqa tomondan, ular ijodkorlik va fantaziya elementlarini o'z ichiga oladi. O'yin faoliyatini takomillashtirish maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama rivojlanishi uchun zarur psixologik sharoit va qulay zamin yaratadi. Biroq, hikoya o'yinlarining o'zi bolalarni o'yinda har tomonlama tarbiyalashning barcha muammolarini hal qila olmaydi. Bunga har xil turdagi ta'lim jarayonida mutanosib kombinatsiya sharoitidagina erishish mumkin.
Bolalar, kattalarni kuzatib, hamma narsada ularga taqlid qilishga, ular bilan teng sharoitda yashashga, o'yinda ularga yaqin va qiziqarli narsalarni takrorlashga intiladi (odamlarning kundalik hayotdagi harakatlari, ish jarayonlari, odamlarning bir-biriga munosabati, ularning dam olish, o'yin-kulgi va h.k.). va hokazo). Ushbu o'yinlarda mavzu, mazmun, ko'rsatiladigan voqealar ketma-ketligi muhim ahamiyatga ega (haydovchi mashinani boshqaradi, uchuvchi samolyotni boshqaradi, onasi qizini o'rgatadi va aksincha emas).
XULOSA. O'yinda bola kundalik hayotda hali amalga oshirilmagan qaysidir imkoniyatlarini ochib beradi. Bu kelajakka qarashga o'xshaydi. O'yinda bola boshqa ko'plab vaziyatlarga qaraganda kuchliroq, mehribon, bardoshli, aqlli bo'ladi. Bola o'z istaklarini boshqa bolalarning istaklari bilan bog'lashi kerak, aks holda u o'yinga qabul qilinmaydi. U ota-onalar, tarbiyachilar bilan injiq bo'lishi mumkin, lekin o'yindagi sheriklar bilan emas. O'yin bolaning muloqot qobiliyatini rivojlantiradi, u tengdoshlari bilan muayyan munosabatlar o'rnatishni o'rganishi kerak. U yoki bu rolni qabul qilib, bola bu rolni bajarish uchun zarur bo'lgan xulq-atvor me'yorlarini o'rganadi va ayni paytda o'zini xohlagancha tutmaydi. U ota-onadek muloyim va g'amxo'r, shifokordek mehribon va e'tiborli, sotuvchidek xushmuomala va tartibli bo'lishi kerak.
O'yin bolaning tasavvurini jadal rivojlantiradi: u stullardan, kublardan garajdan tortib poezdgacha quradi. Bola o'yinda doimo improvizatsiya qiladi. Hammani va uning atrofidagi hamma narsani o'z ichiga olishga harakat qiladi. Shunday qilib o'yin nafaqat bolaga quvonch baxsh etadi, balki uning rivojlanishiga yordam beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar o'yinlarining yana bir tarbiyaviy vazifasi shundaki, ular bolaning turli ehtiyojlarini qondirish va uning motivatsion sohasini rivojlantirish vositasi bo'lib xizmat qiladi. O'yinda yangi qiziqishlar, bola faoliyatining yangi motivlari paydo bo'ladi va mustahkaml anadi.
O'yin - bu bolaning jo'shqin faoliyati.
Insonning barcha sifatlari, ayniqsa, axloqiy va irodaviy xususiyatlari inson hayotini, uning
ijtimoiy borligini tashkil etuvchi turli xil korinishlarda shakllanadi. O'yin, faoliyat turi sifatida,
mehnat va odamlarning kundalik hayotida faol ishtirok etish orqali bolaning atrofdagi dunyoni
bilishiga qaratilgan faoliyatdir.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining "Maktabgacha ta'lim va tarbiya to'g'risida"gi Qonuni. 2019-yil 16-dekabr. O'RQ-595-son. (Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 17.12.2019 y., 03/19/595/4160-son)
2. Alvested M. Pedagogy and interdisciplinarity: Research on the reformed kindergarten teacher education (KTE) in Norway
3. https://scholar.google.com/citations7view op=view citation&hl=ru&user=ozrGWXoAAAA J&citation for view=ozrGWXoAAAAJ: FxGoFyzp5QC
4. G Nazirova. MaKTaorana KaTTa emjarH 6o.na.napaa xa.nK OF3aKH h>kojh BOcmacHja mh^hh Fypyp xhcchhh maKaaaHTHpHm-H>kTHMOHH neaarorHK 3apypnHT CHfoaTHja. Science and innovation 1 (B8), 2067-2077
5. GM Nazirova. CONTENT AND PEDAGOGICAL CONDITIONS OF DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF PEDAGOGUES-EDUCATORS OF PRESCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATIONS/ International Academic Research Journal Impact Factor 7 (1), 6
6. NG Malikovna, MM Nurmatovna, Basic principles of technology for teaching methodological subjects in preschool education, ASIA PACIFIC JOURNAL OF MARKETING & MANAGEMENT REVIEW ISSN: 2319-2836 Impact.
7. SN Anvarovna, H Mertol, Comparative Analysis of the Education Systems of Uzbekistan and Turkey: Generalization of the Study Experience // American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993)2024
8. Nurkhon Sultonova, Development Centers of Preschool Organizations and Children's Play Activities/American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education (29932769) 2023/10/25 p428-431
9. https://scholar.google.com/citations7view op=view citation&hl=ru&user=Rh71JaMAAAA J&citation for view=Rh71JaMAAAAJ:Se3iqnhoufwC
10. https://scholar.google.com/citations7view op=view citation&hl=ru&user=Rh71JaMAAAA J&citation for view=Rh71JaMAAAAJ:IjCSPb-OGe4C
11. https://scholar.google.com/citations7view_op=view_citation&hl=ru&user=ozrGWXoAAAA J&citation for view=ozrGWXoAAAAJ:WF5omc3nYNoC
12. https://scholar.google.com/citations7view_op=view_citation&hl=ru&user=ozrGWXoAAAA J&citation for view=ozrGWXoAAAAJ:zYLM7Y9cAGgC
13. https://scholar.google.com/scholar7oi=bibs&cluster=18036205887568494610&btnI=1&hl=r u
14. https://scholar.google.com/citations7view op=view citation&hl=ru&user=Rh71JaMAAAA J&citation for view=Rh71JaMAAAAJ:MXK kJrjxJIC
15. SA Albertovich - INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE & ..., 2022 -gejournal.net Issues of the formation of the professional component of future teachers (on the example of the science of physical culture)
16. Albertovich S. A. Jismoniy tarbiya mashgulotlarida katta maktabgacha yoshdagi bolalarda oyin mashqlaridan foydalanib chaqqonlik va epchillikni rivojlantirish //FAN, TA'LIM VA AMALIYOTNING INTEGRASIYASI. - 2022. - Т. 3. - №. 6. - С. 56-60.
17. Albertovich S. A. Social factors of organization and management of sports training in higher education //ASIA PACIFIC JOURNAL OF MARKETING & MANAGEMENT REVIEW ISSN: 2319-2836 Impact Factor: 7.603. - 2022. - Т. 11. - №. 12. - С. 28-31.
