Научная статья на тему 'Мактабгача ёшдаги болаларни маънавий-ахлоқий тарбиялашда интеграциялашган таълимдан фойдаланишнинг педагогик шарт-шароитлари'

Мактабгача ёшдаги болаларни маънавий-ахлоқий тарбиялашда интеграциялашган таълимдан фойдаланишнинг педагогик шарт-шароитлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
4220
362
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интеграциялашган таълим / мактабгача таълимни интеграциялаш / интеграциялашган машғулотлар / маънавий-ахлоқий тарбия / маънавий-ахлоқий сифатлар / педагогик шарт-шароитлар / тарбиячи / мактабгача ёшдаги болалар / интегрированное образование / интеграция дошкольного образования / комплексное обучение / духовное и нравственное воспитание / духовные и нравственные качества / педагогические условия / воспитатели / дошкольники

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Абдусаматова Наргиза Жамолиддиновна

Мақолада мактабгача таълимга интеграциялашган ёндашув, мактабгача ёшдаги болаларни маънавий-ахлоқий тарбиялашда интеграллашган таълимдан фойдаланиш усуллари ва комплекс ўрганиш самарадорлигини таъминловчи омиллар ҳақида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНТЕГРИРОВАННОГО ОБРАЗОВАНИЯ В МОРАЛЬНО-ЭТИЧЕСКОМ ВОСПИТАНИИ ДОШКОЛЬНИКОВ

В статье обсуждается интеграционный подход к дошкольному образованию, комплексному обучению, нравственному и этическому воспитанию дошкольников и факторы, которые делают интегрированное обучение эффективным.

Текст научной работы на тему «Мактабгача ёшдаги болаларни маънавий-ахлоқий тарбиялашда интеграциялашган таълимдан фойдаланишнинг педагогик шарт-шароитлари»

Абдусаматова Наргиза Жамолиддиновна,

Наманган давлат университети тадк,ик,отчиси

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ МАЪНАВИЙ-АХЛОКИЙ ТАРБИЯЛАШДА ИНТЕГРАЦИЯЛАШГАН ТАЪЛИМДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ

АБДУСАМАТОВА Н.Ж. МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ МАЪНАВИЙ-АХЛОКИЙ ТАРБИЯЛАШДА ИНТЕГРАЦИЯЛАШГАН ТАЪЛИМДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ

Маколада мактабгача таълимга интеграциялашган ёндашув, мактабгача ёшдаги болаларни маънавий-ахлокий тарбиялашда интеграллашган таълимдан фойдаланиш усуллари ва комплекс урганиш самарадорлигини таъминловчи омиллар х,акида суз юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: интеграциялашган таълим, мактабгача таълимни интеграциялаш, интеграциялашган машFулотлар, маънавий-ахлокий тарбия, маънавий-ахлокий сифатлар, педагогик шарт-шароитлар, тарбиячи, мактабгача ёшдаги болалар.

АБДУСАМАТОВА Н.Ж. ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНТЕГРИРОВАННОГО ОБРАЗОВАНИЯ В МОРАЛЬНО-ЭТИЧЕСКОМ ВОСПИТАНИИ ДОШКОЛЬНИКОВ

В статье обсуждается интеграционный подход к дошкольному образованию, комплексному обучению, нравственному и этическому воспитанию дошкольников и факторы, которые делают интегрированное обучение эффективным.

Ключевые слова и понятия: интегрированное образование, интеграция дошкольного образования, комплексное обучение, духовное и нравственное воспитание, духовные и нравственные качества, педагогические условия, воспитатели, дошкольники.

ABDUSAMATOVA N.J. PEDAGOGICAL CONDITIONS FOR THE INTEGRATED EDUCATION IMPLEMENTATION IN MORAL AND ETHICAL EDUCATION OF PRESCHOOL CHILDREN

There is discussed in the article the integrational approach to preschool education, the ways of integrated training implementation in the moral and ethical upbringing of children of pre-school age, and the factors that provide integrated learning effectiveness.

Keywords: Integrated education, integration of preschool education, integrated training, spiritual and moral education, spiritual and moral qualities, pedagogical conditions, educators, preschool children.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган ижтимоий-ицтисодий, сиёсий ва маънавий соцадаги ислоцотлар таълим тизимида цам янгиланишлар булишини тацозо этиш билан биргаликда замонавий таълим тизимида амалга оширилаётган ислоцотлар узлуксиз таълимнинг барча бу*инларида мавжуд муаммолар, бажарилиши лозим булган таълимий тадбирларни кун тартибига цуймоцда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги «2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомил-лаштириш чора-тадбирлари т^рисида»ги ПК-2707-сон карори ушбу тизим фаолиятини янги боскичга кутариш, сохани бугунги кун талаблари даражасида модернизация килишга хизмат килиши шубхасиз.

Албатта, мазкур масалага эътибор кеча ёки бугун пайдо булиб колгани йук. Ортга назар ташлайдиган булсак, утган 25 йил-лик мустакиллик даврида Биринчи Прези-дентимиз Ислом Каримов рахнамолигида мамлакатимизда таълимни тубдан ислох килишнинг мухим боскичлари амалга ошири-либ, мохиятан хеч кайси бир давлатда мавжуд булмаган узлуксиз таълим тизими шаклланти-рилди. Яъни, ёш авлоднинг мактабгача таълим муассасаларидан то олий таълимгача булган узлуксиз билим олишлари, касб урганиши учун шарт-шароитлар яратиш давлат сиёсати-нинг устувор йуналишига айланди.

Бу борада, айникса, мактабгача таълим муассасалари тизимини ривожлантириш, болаларни мактабгача таълим муассасаларига жалб этиш, мактабга тайёрлаш масалалари таълим сохасидаги давлат сиёсатининг усту-вор вазифаларидан бири деб каралди. Мамла-катимизда баркамол авлодни тарбиялаш учун, энг аввало, кулай ташкилий-хукукий шароит-лар яратилди.

Мактабгача таълим муассасалари, бирин-чидан, мактаб ёшига кадар булган бола-ларнинг умумий саводини чикариш, бола-ларда Ватанни севиш, у билан Fурурланиш хиссини уЙFотиш, Конституцияни ургатиш, дунёкарашини кенгайтириш имконини бера-ётган булса, иккинчидан, ёш болали она-ларнинг мехнат килишга оид конститутсия-вий хукукини руёбга чикаришга хам хизмат килади.

Мактабгача таълим муассасасининг педагоги болаларда маънавий-ахлокий сифат-ларни таркиб топтиришга киришар экан, аввало, унинг мазмуни ва мохиятини теран англаши хамда болалар билан олиб борила-диган таълимий ва тарбиявий ишларда унга амал килиши лозим.

Аввало шуни таъкидлаш лозимки, маъна-вият узининг мазмуни ва мохиятига кура инте-гратив сохалар сирасига киради. Зеро, унинг таркибий компонентлари сифатида;

- биринчидан, ахлокий меъёрлар эътироф этилади.

- иккинчидан, «Инсониятнинг фалса-фий, хукукий, илмий, бадиий, диний ва шу каби тасаввурлари ва тушунчалари мажмуи»1 булганлиги боис хам кенг тармокли, кенг камровли, бир суз билан айтганда, интегра-цион соха хисобланади.

Шунингдек, маънавият - «инсонларнинг узаро муносбатлари, уларнинг хаётий тажри-балари давомида шаклланган ва ривожлан-ган кадриятлар тизими»2 эканлигини англай-диган булсак, у (яъни, маънавият) тизим экан, уз навбатида, таъкидлаб утганимиздек, куп тармокли, колаверса инсоният умри давомида уни шакллантириб, бойитиб боради. Кейинги авлод шу тарзда уни интегратив соха сифа-тида узлаштириб, бойитиб бораверади.

Мактабгача таълим бу жараённинг даст-лабки буFини сифатида мухим ахамият касб этади. Шу тарика «Инсон маънавиятини узини шахс сифатида англаганидан бошлаб, умри-нинг охиригача шаллантиради ва ривожлан-тириб боради»3.

1 Узбек тилининг изохли луFати. Ж. II. - Т.: «Узбек мил-лий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2006. -672 б.

2 Фалсафа: комусий луFат. - Т.: «Шарк» НМАК, 2004. -496 б.

3 Уша жойда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 8

Жамиятимизда содир булаётган тараккиёт конуниятлари ичида интенсивлаштириш, гло-баллашув хамда интеграциялашув жараён-ларига мос мазмун ва методика танлаш ута долзарблик касб этмокда. Айникса, мактаб-гача таълим ёшидаги болаларнинг таълим-тарбиясига замонавий тенденциялар билан бир каторда халкимизнинг тарихий таъли-мий тажрибалари ва кадриятларидан келиб чиккан холда уларнинг маънавий-ахлокий тарбиясига интегратив ёндашиш бугунги кун-нинг мухим масаласи таъбир жоиз булса, ижтимоий талаби хисобланади. Чунки бугунги куннинг мактабгача таълим ёшидаги боласига бевосита такдим этилаётган ахборотларнинг кулами уларни интегратив мазмун ва методика асосида укитиш эхтиёжларини келтириб чикармокда.

Интеграциянинг асосий категориялари умумий алока, узаро таъсир, яхлитлик, тизим-лиликдан ташкил топиб, мохияти жихатидан фалсафий категориялар билан мос келади ва таълимда мухим методологик ва дидактик ахамият касб этади.

Интеграциялашган таълим шахсни интеллектуал ва маданий ривожлантиришнинг бош омили сифатида энг аввало борлик,нинг холатлари, узгариш жараёнлари ва бошк,а ходисалар билан алокадорлик холларини яхлит холда болалар онгига етказишдир1.

Академик И.П.Павлов таъкидлаганидек, таълим ва тарбия жараёни инсоният фаолияти билан боFлик булган турли алока, фикр, тафак-кур ва билимлардан иборат. Унинг фикрича фанлар уртасидаги узаро узвийлик табиат ва жамият вокеалари уртасидаги мавжуд узвий-ликнинг объектив инъикосидир2.

Бинобарин, узаро узвийлик табиат ва жамиятдаги нарса ва ходисаларнинг умумий ва мухим хусусияти саналади. Хар бир нарса, вокеанинг мохиятини билиш унинг бошка нарса ва ходисалар билан булган муноса-батини билишга боFлик1. Таълим жараёнида турли хил мантикий тизимлар оркали тарби-ячи ва у билан биргаликда болалар уз билим, кобилият ва куникмаларини дедукция, индук-

1 Зуннунов А., Сулаймонов А. Таълим жараёнида укув фанларини интеграциялаш омиллари. - Т.: 2004.

2 Уша жойда.

ция, синтез, умумлаштириш, конкретлашти-риш, так,к,ослаш шаклида ифодалайдилар.

Интеграция - бу машFулотларнинг дифференциал жараён давомида як,инлашуви ва боFликлигидир.

Интеграция жараёни машFулотлар ора-сидаги алок,ани янги, юкори сифатда бир-бирига боFлаш боскичи булиб, узини юкори куринишида намоён этади.

Мактабгача ёшдаги болаларни маънавий-ахлокий тарбиялашда интеграциялашган таъ-лимдан фойдаланишнинг айрим педагогик шарт-шароитлари сифатида куйидагиларни;

1. Тарбиячининг инновацион фаолиятга тайёргарлиги.

а) тарбиячиларнинг интеграциялашган таълим туFрисида билим, куникма ва малака-ларни эгаллаганлиги.

б) интеграциялашган таълимни амалиётга тадбик, эта олиш махоратининг мавжудлиги.

2. Интеграциялашган таълимни ташкил этиш учун дидактик, методик ва техник таъми-нотнинг мавжудлиги.

3. Интеграциялашган таълимга болаларни мотивацион тайёргарлигини таъминлаш.

4. Интеграциялашган таълимни ташкил этишда хорижий мамлакатлар тажрибалари-дан фойдаланиб бориш.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, интеграция жараёни асослари узок утмишдаги халк педагогикаси ва илмий педагогикага асос-ланган. Масалан, Абдулла Авлоний «Туркий гулистон ёхуд ахлок» асарининг «Хакконият» деб аталган бобида ростлик ва туFри сузликни инсоннинг энг юкори сифатларидан бири деб хисоблайди ва бу туFрисида шундай ёзади: «Хакконият деб ишда туFрилик, сузда рост-ликка айтилур. Инсон бустони саломатга, гулзори саодатга хакконият йули ила чикар. Инсониятнинг илдизи улан рахмдиллик, хакшунослик, одиллик каби энг яхши сифат-ларнинг онаси хаккониятдир...». У инсон одо-бидаги хаё ва иффатни юкори бахолайди. Хаё деганда ишда, сузда одобга риоя килмокни тушунади, уни инсонийликнинг мухим бел-гиси, деб билади.

Авлонийнинг ушбу фикрларида интегра-цион ёндошувни куришимиз мумкин. Яъни инсон ишида хам сузида хам туFрисузликка амал килиши лозимлиги хусусида тухталиб утади.

Ибн Сино «Тиб конунлари» асарининг «Тарбия туFрисида» деб номланган бобида болалар тарбиясида таълим-тарбияни узвий боFлаган холда олиб бориш керак деб таъ-кидлашининг узи интеграцион ёндошувни курсатади.

«Авесто»да ахлокий тарбия инсоний фазилатларнинг эзгу максад йулида узаро мувофиклашган холдаги ижодий жараёни сифатида бахоланади. Асарда эзгу фикр, эзгу суз, эзгу амал тамойилларини интеграциялаш оркали инсон камолотида хар уччала омил-нинг мухимлигини таъкидлаб утади.

«Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»да мак-табгача таълим ёшидаги болаларни халкнинг бой маданий-тарихий мероси ва умумбаша-рий кадриятлар асосида маънавий-ахлокий жихатдан тарбиялаш учун шарт-шароитлар яратиш масалалари алохида курсатиб утилган.

Мактабгача таълим муассасаларида бола-ларнинг тарбиясига интегратив тарзда ёнда-шишнинг ижобий жихатларига куплаб мисол-лар келтириш мумкин.

Маънавий-ахлокий тарбиядан ташкари унга мазмун ва мохиятан алокадор соха -бадиий-эстетик таълимга интегратив ёнда-шувни тадкик этар экан, Л.Г.Савенкова болалар билан таълим ва тарбия ишлари олиб борадиган педагог ва тарбиячилар учун ягона булган дастур ишлаб чикиш лозимлигини уктиради. Бундай дастурни ишлаб чикишда бир катор ривожлантирувчи фаолият турла-рини алохида курсатади. Шунингдек, олима турли ёш грухлари учун мухимлик жихатидан улар турлича булишига урFу беради. Шу мето-дикага асосланган холда маънавий-ахлокий тарбиянинг интегратив асослари сифатида куйидагиларни алохида курсатиб утиш мумкин, яъни:

- болалар томонидан атроф-мухитда куза-тилган вокеалар мазмунидаги маънавий-ахлокий мазмунни англай олиш хамда улар хакида элементар тарзда шахсий тасаввурга эга булишлари учун лозим булган шароит-ларни яратиш;

- бола таълим ва тарбия олаётган ижти-моий мухит (болалар боFчаси, оила ва б.) даги буюмлар, вокеалар ва жараёнлар оламини боланинг ёшига, интеллектуал шаклланганлик даржасига мослигини таъминлаш;

- болаларда маънавий-ахлокий сифат-ларни шакллантиришга йуналтирилган таъ-лимий ва тарбиявий ишларнинг мазмуни ва методлари, шакл ва воситаларини болалар-нинг ёшидан келиб чиккан холда ранг- баран-глигига эътибор каратиш;

- маънавий-ахлокий тарбиянинг устувор йуналиши, узига хос «ук ариFи» булишига эри-шиш хамда унинг таркибий компонентлари булган мавзулар, машFулотларни бир-бири билан узвий ва мантикий алокадорлигини таъминлаш;

- болаларда маънавий-ахлокий тасаввур-ларни шакллантириш жараёнини фаоллаш-тирувчи, такдим этилаётган материалларни узлаштириш жараёнини онглилик даража-сини оширувчи комплекс тадбирлар утказиб бориш;

- болаларни маънавий-ахлокий тарбиялаш жараёнининг мазмуни, методикаси, шакл ва воситаларини мунтазамлик принциплари асо-сига курилишига алохида эътибор каратиш ва х.к.

Мактабгача таълим ёшидаги болаларни маънавий-ахлокий тарбиялаш масаласига интегратив ёндашишнинг асосий педаго-гик хусусиятлари сифатида куйидагиларни алохида курсатиш мумкин.

Биринчидан, атроф-мухитда узгаришлар салмоFи, кулами ва суръати интенсивлашаёт-ган бугунги кунда унга факат интегратив тарзда ёндшишни такозо этади. Буларнинг барчаси маълум маънода маънавий-ахлокий мазмунни «ташувчилари» хисобланади. Атроф-мухитдан уларнинг кераклигини «ажратиб олиш» педа-гогик жараёндир, яъни педагогик хусусиятга молик ходиса.

Иккинчидан, атроф-мухитда куза-тиш, улаштириш лозим булган объект ва ходисаларнинг кулами ортиб бориши нати-жасида болалардан уларни маълум маънода «фильтрлаш» талаб этилади. Бу жараёнда уларнинг маънавий-ахлокий тасаввурлари асосий меъёр, талаб вазифасини утайди.

Учинчидан, бола шу жараёнда, шу маконда жамиятимиз, миллатимизнинг маънавий-ахлокий нормаларига хос жихатларга «мулжал олиш», унга мослашиш, узининг «тахлил этиш призмаси»дан утказиши лозим булади. Бу нарсага комплекс ёндашиш, яъни интегратив тарзда кузатиш, тахлил килиши ва узлаштириш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 8

талаб этилади. Бошк,ача сузлар билан айтганда, Ю.Лотманнинг концепциясига биноан нарса ва ходисаларни айни пайтда алохида-алохида хис килиш, бир буюм, ходиса ёки жараённи бир-биридан айри холда, айни пайтда бири-даги жихат, хусусиятни иккинчисида куриши лозим. Бундай малакага интегратив ёндашиш оркали эришиш мумкин

Мактабгача таълим муассасаларида амалга оширилаётган таълим-тарбия ишларининг замонавий шароитда амалга ошириш, уни ривожлантириб бориш тенденциялари бола-ларни шахс сифатида шаклланиш жараёнига комплекс тарзда ёндашишни так,озо этади. Бу борада машFулотларни интерациялашган таълим принциплари асосида ташкил этиш мухим дидактик талаб хисобланади. Аслида мактабгача таълимда таълим ва тарбияни интегра-циялаш муаммоси дидактикада янгилик эмас. Бирок замонавий эхтиёж ва талаблар, шунинг-дек хар бир жамиятнинг узига хос хусусиятла-рига кура муттасил янгиланиб, такомиллашиб бориши лозим. Шунинг учун хам интегратив таълим муаммоси замонавий назария ва ама-лиёт учун хам мухимдир.

Мактабгача таълим муассасалари тарбияла-нувчиларида маънавий - ахлок,ий сифатларни шакллантириш узлуксиз жараён булиб, мактабгача таълим боскичидан бошлаш алохида ахамият касб этади. Психологларнинг таъкид-лашича дунёк,арашнинг асосий к,исми мазмун ва кулам жихатидан айнан мактабгача таълим даврига туFри келар экан.

Мактабгача ёшдаги болаларни маънавий-ахлокий тарбиялашнинг педагогик хусусият-лари ичида жараённи мунтазамлиги хамда мантикий ривожланиб бориш принципига амал килиши пироворд натижада унинг ижо-бий якунланишини кафолатлайди.

Педагог олима Р.Мавлонованинг интегратив таълимнинг синфларга булиниши юза-сидан олиб борган тадк,ик,отларидан келиб чик,иб биз изланишларимиз доирасида мактабгача ёшдаги болаларни маънавий-ахлок,ий тарбиялашда интеграцион машFулотларни куйидаги гурухларга булиб чик,дик:

1. Полипредмет интеграциялаш. Фундамен-тал тизимли курслар к,аторини алмаштириш. Масалан: турли гурухларда нутк, устириш, бадиий адабиётлар билан таништириш расм, куриш-ясаш, апликация, атроф-олам билан

таништириш, табиат, мусик,а машFулотларини бир машFулот доирасига киритиш.

2. Чегарадош машFулотлар асосида янги табиий-илмий машFулотларнинг юзага келиши. Масалан: нутк, устириш, атроф-олам билан таништириш, куриш-ясаш, лой иши, расм, табиат билан таништириш машFулотлари асосида экология курсининг юзага келиши.

3. Мактабгача таълим муассасалари, махалла ва оила хамкорлигига асосланган интеграциялашган фаолиятни юзага келти-риш.

4. Мактабгача таълим ук,ув дастурла-рида глобал таълим масалаларини уз ичига олган моделларни куллаш йули билан мувофиклаштириш. Бунда бола фак,атгина машFулотлар жараёнидаги маълумотлар билан чекланибгина к,олмасдан, балки, хаётий, дунё-вий тушунчаларга хам эга булади. Яъни, глобал таълим болаларни интеллектуал, хусусий, жисмоний, ахлокий ва маънавий дунёсига эътибор берган холда бутунлигича таълим-тарбия беришдир.

Мактабгача таълим муассасаларида тарби-ячи фаолиятини туFри йулга куйиш, интеграциялашган машFулотларни ташкил этиш бола-ларда маънавий-ахлокий сифатларни яхлит холда шакллантиришга шароит яратади.

Тадкикот юзасидан тахлил этилган Узбекистон Республикаси Халк таълими вази-рилигининг 2016 йил 28 январдаги 1-сон Хайъат йиFилишида тасдик,ланган такомил-лаштирилган «Болажон» таянч дастури ва Узбекистон Республикаси Халк, таълими вази-рининг 2017 йил 9 июндаги 5-мх-сон буйруFи билан тасдикланган «Мактабгача таълимга куйиладиган Давлат талаблари» мазмунан болаларнинг маънавий-ахлокий тарбиясида интеграциялашган таълимдан фойдаланиш учун кенг имкониятга эга эканлиги аник,ланди. Чунки ушбу дастурларда мактабгача ёшдаги болалар ривожланишини йуналишлари интеграциялашган холда 1-жадвалда белгилаб курсатилган.

Тарбиячи уз ижодкорлиги орк,али дастурда берилган машFулотларни интеграциялаш имкониятларини туFри аникланган холда амалга оширсагина, ижобий ва таъсирчан натижаларга эриша олади. Масалан, «Мактабгача таълимга куйиладиган Давлат талаблари» да катта гурух тарбияланувчиларини бадиий

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 8

V_/

1-жадвал. Мактабгача ёшдаги болалар ривожланишининг интеграциялашув йуналишлари

№ Йуналиш номи Маш^улотлардаги интеграциялашув

1 Жисмоний ривожлантириш ва маданий-гигиеник жисмоний тарбия маш^лоти

куникмаларни шакллантириш атроф олам билан таништириш маш^улоти

атроф олам билан таништириш маш^улоти

нутк, устириш маш^улоти табиат билан таништириш маш^улоти

2 Ижтимоий-коммуникатив ривожлантириш бадиий адабиётлар билан таништириш маш^улоти психолог маш^улоти мусик,а маш^улоти жисмоний тарбия машfулоти логопед маш^улоти

нутк, устириш машFулоти

саводга тайёрлаш маш^улоти

3 Нутк,, савод, ук,иш ва чет тилларининг ургатилишига тайёрлаш чет тили маш^лоти атроф олам билан таништириш маш^улоти табиат билан таништириш машFулоти илк математик тасаввурларни шакллантириш маш^улоти бадиий адабиётлар билан таништириш маш^улоти

атроф олам билан таништириш маш^улоти

табиат билан таништириш маш^улоти

4 Билиш жараёнини ривожлантириш илк математик тасаввурларни шакллантириш маш^улоти бадиий адабиётлар билан таништириш маш^улоти сенсор тарбия маш^улоти

бадиий адабиётлар билан таништириш маш^улоти

5 Бадиий адабиётлар билан таништириш ва бадиий эстетик ривожлантириш мусик,ий крбилиятларини ривожлантириш мусик,а машFулоти расм маш^улоти лой иши машFулоти

аппликация маш^улоти куриш-ясаш машFулоти

адабиётлар билан таништириш ва бадиий эстетик ривожлантириш максадида, бадиий адабиётлар билан таништириш машFулотини мусика машFулоти, расм машFулоти, лой иши машFулоти, аппликация машFулоти, куриш-ясаш машFулотлари билан интеграциялаш мумкин дея курсатиб утилган.

Интеграциялашган машFулотларни амали-ётда куллаш тарбиячиларга анча мураккаблик тугдиради, чунки бир вактнинг узида тарби-ячи болаларни турли машFулотлар уртасидаги алокаларни билишлари учун уларнинг идрок этиш фаолиятларини кандай ташкил этиш кераклигини, машFулотларга нисбатан уларда кандай килиб кизикиш уЙFотиш мумкин экан-лигини аниклаши лозим. Шу билан бирга бир машFулотни бошка машFулотлар билан инте-грациялаган холда ташкил этиши учун, мавзу-лараро боFликликни топиши ва янги мавзуни болаларга тушунтиришда бошка машFулотлар имкониятларидан туFри фойдалана олиши лозим булади. Бу каби муаммоларни барта-раф этиш натижасида таълим самарадорлиги,

шу жумладан маънавий-ахлокий тарбия самарадорлиги ошади.

Масалан, бадиий адабиётлар билан таништириш машFулотида «Зумрад ва Киммат» номли узбек халк эртагини сузлаб бериш оркали, болаларни эртакда акс эттирилаётган вокеа-х,одисалар мох,иятини чукуррок тушуниш-ларига, унда иштирок этаётган ках,рамонлар орасидаги тукнашувларнинг сабаб ва окибатлари х,акида фикрлаб мустакил хулоса-лар чикаришларига кумаклашилади. Тарбия-ланувчиларда оккунгиллик, мех,натсеварлик, катталарни хурмат килиш, ростгуйлик каби маънавий-ахлокий сифатларни шаклланти-риш билан бирга, ушбу машFулотни мусика ва расм машFулотлари билан интеграциялаш оркали уларда мусикага булган кизикишни, ох,ангни х,ис эта олиш кобилиятини, нафосат-лилик ва орасталилик фазилатларини, тасви-рий санъат мазмунини англашга оид куникма ва малакаларини ривожлантириш, инглиз тили машFулоти билан боFлаш оркали тил урганишга булган кизикишларини ривожлантириш мумкин булади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 8

МaшFулoт якунида тapбиячининг эpтaк мазмунидан ^либ чикиб бepгaн caвoллapигa бoлaжoнлapни жaвoб бepишгa ундаш opкaли улapдa paвoн нутк, x1oзиpжaвoблик ва ижoдий тaфaккуpни pивoжлaнтиpишгa эpишилaди.

Мактабгача ёшдаги бoлaлapдa маънавий-aхлoкий cифaтлapни шaкллaнтиpишдa интe-гpaциялaшгaн мaшFулoтлapни x1oзиpги зaмoн дидaктикacи acocидa ташкил килиниши, таъ-лимни тapбия билан уЙFунлaштиpилиши тадкик^тдан кутилган натижани бepaди.

Мухтacap айтганда, мактабгача таъ-лим узлукcиз таълимнинг бoшлaнFич киcми х.игобланади. У бoлaнинг coFлoм ва pивoж-ланган шaхc 6Ули6 шаклланишини таъминлаб, Укишгa булган иштиёкини уЙFoтaди, тизимли Укитишгa тaйёpлaб бopaди. Шундай экан, бу тизим фaoлиятини янада кучaйтиpиш, мактабгача таълим муaccacaлapидa x,ap тoмoн-лама кулай шapт-шapoитлap яpaтиш, улapгa мактабгача ёшдаги бoлaлapни кeнг жалб этиш фapзaндлapимизнинг бapкaмoл ва eтук шaхc 6Ули6 шаклланишида мух,им ypин тутади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Мактабгача таълим ёшидаги бoлaлapни мaънaвий-aхлoкий тapбиялaшнинг пeдaгoгик хуcуcиятлapи ичида жapaённи мунтазамлиги х,амда мантикий pивoжлaниб бopиш пpинци-пига амал килиши пиpoвopд натижада унинг ижoбий якунланишини кaфoлaтлaйди.

Бундай ижoбий натижага эpишишдa таълим жapaёнини интeгpaциялaштиpиш муaммocи юзacидaн тapбиячилapни мaлaкacини oшиpиш куpcлapидa ceминapлap ташкил этиш, мактабгача таълим ёшдаги бoлaлapни маънавий-aхлoкий тapбияcидa таълимни интeгpaциялaш бyйичa х^ижий дaвлaтлap тaжpибaлapини Уpгaниб бopиш, мктабгача таълим ёшидаги бoлaлapни мaънaвий-aхлoкий тapбияcини интeгpaциялaшгaн таълим opкaли амалга oшиpишгa oид илFop тaжpибaлap умумлаш-тиpилиб мeтoдик кУллaнмaлap яpaтиш ва тaшвикoт ишлapини йулга кУйиш, мактабгача таълим муaccacacи тapбячиcи «уcтoз-шoгиpд» тapтиби acocидa иш юpитиб, илFop тaжpи-бaлapни Уpгaниш ва уз фaoлиятидa куллаш мaлaкaлapигa эга бyлишлapини таъминлаш мух,им ypин тутади.

Aдабиётлар:

1. Узбeкиcтoн Рecпубликacи Пpeзидeнтининг 2016 йил 29 дeкaбpдaги «2017-2021 йиллapдa мактабгача таълим тизимини янада тaкoмиллaштиpиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa» ги ПK1-2707-coн кapopи. - «Узбeкиcтoн Рecпубликacи ^нун x1ужжaтлapи туплами», 2017 йил 9 янвapь, 1-coн, 11-мoддa.

2. Миpзиёeв Ш. Танкидий тах,лил, катъий тapтиб-интизoм ва шaхcий жaвoбгapлик - x,ap биp pax^ap фaoлиятининг кундалик ^ида^ булиши кepaк. - Т. «Узбeкиcтoн», 2017.

3. Мактабгача таълимга куйиладиган давлат тaлaблapи. - Т.: 2017.

4. Фал^фа: кoмуcий луFaт. - Т.: ^ap^» НМАК, 2004. - 496 б.

5. Узбeк тилининг изox1ли луFaти. Ж.11. - Т.: «Узбeк миллий энциклoпeдияcи» Давлат илмий нaшpиёти, 2006. - 672 б.

6. Зуннунoв А., Сулaймoнoв А. Таълим жapaёнидa укув фaнлapини интeгpaциялaш oмиллapи. - Т.: 2004.

7. Джуpaeв Р.Х., Туpдикулoв Э.О. ва бoшкaлap. Интeгpaциялaшгaн таълим нaзapияcи ва амалиёти. -Т.: 2009.

В. Мaвлoнoвa Р. Рax1мoнкулoвa Н. БoшлaнFич таълимнинг интeгpaциялaшгaн пeдa-гoгикacи. - Т.: «Илм-Зиё», 2009.

ЗAMGHAВИЙ TAЪЛИM I CGBPEMEHHGE GБРAЗGВAHИE 201В, В

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.