Научная статья на тему 'Театрлаштирилган томошаларнинг мактабгача катта ёшдаги болалар тарбиясига таъсири'

Театрлаштирилган томошаларнинг мактабгача катта ёшдаги болалар тарбиясига таъсири Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
11283
1349
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мактабгача таълим / театр / комил инсон / қўғирчоқ / бола / ота-она / оила / бармоқсиз қўлқоп / томошабин / Полвон Качал / масхарабоз / фалак / осмон гумбази / сеҳргар / устоз / мураббий / дошкольное образование / театр / гармонично развитый чело- век / кукла / ребёнок / родители / семья / беспалые перчатки / зритель / Петрушка / клоун / небо / небесный свод / волшебник / учитель / настав

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Содиқова Ш. А., Салимова Д. Ф.

Мақолада мактабгача ёшдаги болалар учун намойиш этиладиган театрлаштирилган томошаларнинг ахлоқий-тарбиявий таъсири ҳамда бола нутқининг ривожланишига ёрдам бериши тўғрисида сўз юритилган. Шунингдек, қўғирчоқ театрлар тарихи ва турларига ҳам атрофлича тўхталиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

САЛИМОВА Д.Ф. ВЛИЯНИЕ ТЕАТРАЛИЗОВАННЫХ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ НА ВОСПИТАНИЕ ДЕТЕЙ СТАРШЕГО ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

В статье идёт речь о влиянии театрализованных представлений на нравственное воспитаниие, развитие речевых навыков и повышение грамотности детей дошкольного возраста. Также представлены история и виды кукольных театров.

Текст научной работы на тему «Театрлаштирилган томошаларнинг мактабгача катта ёшдаги болалар тарбиясига таъсири»

V_/

Содик,ова Ш.А.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Мактабгача таълим методикаси» кафедраси катта укитувчиси, педагогика фанлари номзоди; Салимова Д.Ф.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети магистранти

ТЕАТРЛАШТИРИЛГАН ТОМОШАЛАРНИНГ МАКТАБГАЧА КАТТА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ТАРБИЯСИГА ТАЪСИРИ

СОДИЦОВА Ш.А., САЛИМОВА Д.Ф. ТЕАТРЛАШТИРИЛГАН ТОМОШАЛАРНИНГ МАКТАБГАЧА КАТТА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ТАРБИЯСИГА ТАЪСИРИ

Маколада мактабгача ёшдаги болалар учун намойиш этиладиган театрлаштирилган томо-шаларнинг ахлокий-тарбиявий таъсири х,амда бола нуткининг ривожланишига ёрдам бериши туFрисида суз юритилган. Шунингдек, ку^ирчок театрлар тарихи ва турларига х,ам атрофлича тухталиб утилган.

Таянч суз ва тушунчалар: мактабгача таълим, театр, комил инсон, ку^ирчок, бола, ота-она, оила, бармоксиз кулкоп, томошабин, Полвон Качал, масхарабоз, фалак, осмон гумбази, сех,ргар, устоз, мураббий.

САДЫКОВА Ш.А., САЛИМОВА Д.Ф. ВЛИЯНИЕ ТЕАТРАЛИЗОВАННЫХ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ НА ВОСПИТАНИЕ ДЕТЕЙ СТАРШЕГО ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

В статье идёт речь о влиянии театрализованных представлений на нравственное воспита-ниие, развитие речевых навыков и повышение грамотности детей дошкольного возраста. Также представлены история и виды кукольных театров.

Ключевые слова и понятия: дошкольное образование, театр, гармонично развитый человек, кукла, ребёнок, родители, семья, беспалые перчатки, зритель, Петрушка, клоун, небо, небесный свод, волшебник, учитель, наставник.

SADIKOVA SH.A., SALIMOVA D.F. EFFECT OF THEATRICAL PERFORMANCES ON BEHAVIOR OF CHILDRENIN PRESCHOOL OLDERAGES

There is demonstrated in the article the role of educational sense of theatrical performances in development of knowledge and speech skills of children in preschool ages. Moreover, there are mentioned some information about history and types of puppet theatre.

Keywords: preschool education, theatre, perfect man, doll, children, parents, family, finger gloves, viewer, Panch, clown, dome, wizard, brittle, teacher, trainer.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

Ёш авлодга мустациллик мафкурасини сингдириш, онги ва цалбини эзгулик цисларига тулдириш, уларни баркамол, ватанпарвар шахслар цилиб тарбиялаш мамлакатимизда янги даврнинг вазифасидир. Мактабгача давр - болаларнинг билим олишга интилиши кучли булган, тацлид цисси ривож-ланган даврдир. Уларнинг баркамол шахс булиб етишишида тарбиячи-педагогларнинг урни муцимдир.

Бугунги усиб келаётган ёш авлодни хар томонлама етук, маънавий баркамол инсон килиб камол топтириш жамиятимизнинг усту-вор вазифаларидандир. Бу борада келажаги-миз пойдевори булган ёшларни комил инсон килиб тарбиялашда мактабгача таълим муас-сасаларининг урни бекиёсдир. Мамлакатимиз хаётининг барча жабхаларида кенг камровли ишлар амалга оширилмокда. Унинг самарали ривожи узлуксиз равишда таълим сохасига сингиб бораётган ислохотларда хам яккол намоён булмокда. Бу каби ислохотлардан кузда тутилган максад ёш авлоднинг тарбия-сига атрофлича ёндашиш, турли ёш гурухдаги болаларнинг билим доирасини кенгайтириш, укув-билиш фаолиятини ривожлантиришдан иборатдир. Ушбу жараён жамиятимизнинг ижтимоий ва маънавий ривожи борасида олиб борилаётган давлат сиёсатининг устувор йуналишларидан бири сифатида эътироф этилмокда. Бу эса узлуксиз таълим тизимининг илк буFини сифатида мактабгача таълим муас-сасалари тарбияланувчиларига хар томонлама эътибор бериш заруратини кун тартибига олиб чикади.

Мактабгача таълим муассасалари ишини куп киррали, деб хисоблаш мумкин. Шу жихатдан олиб каралганда, болаларда ахлокий сифатларни шакллантиришда театрлаштирил-ган томошалар - ку^ирчок, стол театрлари хам узига хос ахамият касб этади. Театрлаштирил-ган томошалар болалар билан бевосита мулокотда булиш, уларнинг «тили»да фикр алмашиш, махсус ифода воситаларига эгалиги, болаларни ишонтириш, вокеа-ходисаларга нисбатан хис-туЙFуларини билдира олиш хусу-сиятига кура педагогик ахамиятга эга.

Мактабгача ёшдаги болаларни ахлокий тарбиялашда театрлаштирилган томошалар болаларнинг иктидори, объектив борлик хакидаги тасаввури, дунёкарашини янада ривожлантириш учун кулай шарт-шароитни

яратиш билан янада ахамиятлидир. Болаларни миллий маъданият ва умуминсоний кадрият-лар билан таништириш, уларни ривожлантириш давлат талабларининг максадидир. Болага мактабгача ёшида берилган билим унинг бутун хаёти давомида етакчи уринни эгаллайди. Бу хаётий зарурият, «Болажон» таянч дастурининг асосини ташкил этади1. Жамиятимизда олиб борилаётган ислохотлар кулами, ривожланиб бораётган фан-техника тараккиёти асрида ота-оналар фарзандларига бугунги кун талабларидан келиб чиккан холда, уларнинг ёшига муносиб ва узига хос хусуси-ятларни инобатга олган холда керакли таъ-лим-тарбияни бериб бориш, маънавияти юксак, хар томонлама етук инсон килиб вояга етказиш лозимлигини тобора англаб етмок-далар.

Мактабгача ёшдаги болаларни теварак-атрофни урганишдаги боFланишли нуткини ривожлантириш, аклий ривожланиш хусуси-ятлари, болаларнинг харакат салохиятини максадли ривожлантириш технологияси, болаларнинг тасвирий саводхонлик, экологик тушунчаларини шакллантириш, театр масала-лари, талабаларни мактабгача таълим муасса-саларида болаларга эстетик тарбия беришга тайёрлаш, булажак тарбиячиларнинг педагогик мулокот маданиятини шакллантириш, болаларни миллий кадриятлар асосида ахлокий тарбиялаш биз педагогларнинг асосий вазифамиздир. Бунда стол театри, ку^ирчок театри воситасида боланинг атроф-мухитга булган муносабати, хаёт хакидаги тасаввур-лари, таассуротлари, у ёки бу ходисаларни тушуниш, гузалликни кура билиш ва хис этишга масъулият хисси ошади.

Мактабгача ёшдаги болаларда театрлаштирилган томошалар (стол ва ку^ирчок театрлари) воситасида ахлокий сифатларни шакл-

1 Рахмонкулова З.А. ва бошкалар. «Болажон» таянч дастури. - Т.: «Мухаррир», 2017.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

лантиришда ку^ирчокларнинг хатти-х,аракат-ларига муносабат билдириш, болаларда театр куриш одоби х,амда гузалликни кура билиш х,иссини уЙFотувчи самарали ишлар амалга оширилади. Хаттоки, тили эндигина чикиб, сузларни бузиб гапираётган болажонлар тар-биясида х,ам театрлаштирилган томошалар-нинг урни бекиёсдир. Чунки болалар оддий-гина саломлашиш, х,айрлашиш одобини театр ках,рамонларидан урганишлари эх,тимолдан холи эмас.

Театрлаштирилган томошалар (^ирчок театрлар) дунёнинг куплаб халк ва элатларига кадим замонлардан маълум. Улар жамият х,аётида мух,им ах,амият касб этиб келган. К^ирчок театри х,ар кайси давлатда турли шаклда, х,ажмда, узига хос тарзда тараккий этиб, ривожланиб келган. Шундай булса-да, ^ирчок театрининг турт турини алох,ида ажратиб курсатиш мумкин:

• кулга кийиб уйнатиладиган ку-тирчоклар;

• сояли ку-тирчоклар;

• ип билан бошкариладиган ку^ирчоклар;

• актёри куринадиган ку-тирчоклар.

Хар бир театр туридаги томошаларда сах,на безаклари, улардаги хилма-хил ранглар ва албатта ундаги ках,рамонлар бола тафакку-рини шакллантирибгина колмай, унинг дунё-карашини узгартириб, гузалликка интилиши, фикрлаш доирасининг кенгайишига ёрдам беради.

Кулга кийиб уйнатиладиган цугирчоцлар

икки хил булади: бармокли ва бармоксиз ^ирчоклар. Бармоксиз кулкопни ясашда эски кулкопча ашё була олади. Бундай уйин-чокларни болаларнинг узлари х,ам ясашлари мумкин. Кулкоп ку^ирчокнинг боши, катта бармок эса бурун булиб хизмат килади. Кулкопни тулик х,айвонга айлантириш х,ам мумкин, бунда катта бармок дум вазифасини утайди. Кулкоп ку^ирчок танаси булиши, унга бош ва бошка деталларни бириктириш мумкин. Кулкоп топилмаса, унда тукилган эски буюм ёки матодан фойдаланиш х,ам мумкин. Бунда бармок урнини бичиш шарт эмас, турли деталлар унга тикиб куйилади.

Бармокли кулкоп ках,рамонларини эски кулкоплардан тайёрласа булади. Агар эски кулкоп топилмаса, уни тикиш мумкин. Бола-ларга тавсия этиладиган кулкопнинг андозаси беш бармокли эмас, турт бармокли булиши

мумкин. Деталларни болалар бичиб, х,алка чоки билан тикадилар. Бош кисмини чизиб ёки тикиб, белгиланган жойга бирлаштириб куйиш мумкин. Ку-тирчокнинг асл нусхасини эски кулкопдан тикса булади. Кулкопга пай-покдан озгина улаб куйилса, уни кулга кийиш, тугмачадан кузлари килиб куйилса, кул бармоклари х,аракати билан гапираётган х,аракат х,олатини курсатиш мумкин.

Сояли цугирчоцлар ку^ирчок театрининг узига хос турларидан х,исобланади. Унда ^ирчоклардан эмас, балки шакллардан ибо-рат уйинчоклар уйналади. Томоша килувчилар сах,на рупарасида утириб, экранда ёруFлик оркали х,аракатланаётган соялар: одамлар, х,айвонлар ва кушлар соясини куриши мумкин. Соя театр учун одам ва х,айвон сояларини болаларнинг узлари чизиб, кирка оладилар. Болаларга шаклларнинг бошлари, думларини кимирлатадиган килишни ургатиш керак. Бунинг учун тарбиячи ёрдамида деталлар симлар билан бириктирилиб, спирал х,олатда айлантириб куйилади.

Йиллар утиб иплар ёрдамида ^аракатла-надиган цугирчоцлар урф булиб борган. Театрнинг бу турида купрок халк мифологияси ёритиб берилган. Хозиргача етиб келган ипли ^ирчок томошасида дев, ялмоFиз каби кадимий образларни куришимиз мумкин.

Юкорида келтирилган театр турларидан тубдан фарк килувчи яна бир театр тури бу актёри куринадиган цугирчоц театридир. Театрнинг бу тури Японияда кенг таркалган. Бунда сах,надаги х,ар бир ку^ирчокни уч нафардан актёр бошкаради. Ку^ирчокниниг боши, кули ва оёFи учун алох,ида сим тортил-ган булиб, уларни актёрлар бошкаради. Театр кизикарли булиши ва томошабин эътиборини чалFитмаслик учун актёрлар бир хилда кийи-ниб олишади.

Театр биноларининг бугунги киёфаси ва узига хос сах,на куринишлари тарихи кадимги Юнонистонга бориб такалади. Усти ёпилган сах,налар дастлаб кадимги Римда вужудга келган, деб тахмин килинади. Баъзи манбаларда курсатилишича, театрнинг нафакат сах,на кисми, балки бутун амфитеатрнинг усти х,ам ёпик булган. Театр сах,наларидаги чодирлар атрофдагиларни ташки таъсирлардан, хусусан, шамол ва ёмFирдан х,имоя килган. Дастлаб Рим театрларида парда пайдо булганлиги

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

тарихчилар томонидан эътироф этилади. Пар-данинг вужудга келиши, албатта, сахнада кан-дайдир безаклар булганидан дарак беради.

Уша даврларда одамлар узлари билганича турли хил куча намойишларини туда-туда булиб йиFил и б утказиб келишган. Бу борада Б.Ибрагимовнинг куйидаги фикрларини кел-тириш мумкин: «Халк купинча турли байрам-лар, Дионис шарафига уюштирилган куча намойишлари, спорт беллашувларига туплан-ган. Шунинг учун бундай томошалар хаммага куринарли булиши учун купрок тепаликлар ёки тоFлар этагида ташкил этилган. Шунда томошабинлар узига кулай булган табиий ёндовларга жойлашиб, бемалол тадбирлар гувохи булганлар. Сунгра томошабинлар учун ёFочдан махсус уриндиклар ташкил этилган. Эрамизгача булган асрда эса вактинчалик томоша иншоотлари улуFвор тош амфитеатр-ларига айланди»1.

Кейинги йилларда катта тадбирларда, Навруз байрамларида, 1 июнь - Болаларни химоя килиш кунида болаларни жалб килиш максадида паркларда, хиёбонларда театрлаш-тирилган томошалардан парчалар курсатиш удумга айланди. Бу эса мактабгача ёшдаги болалар эстетик дидини оширишда, дунёка-рашининг кенгайишида ёрдам беради.

Манбаларга таянган холда, театрлаштирил-ган томошаларнинг айримлари хусусида, уларнинг ривожланиш тарихи, узига хослиги хакида фикр юритмокчимиз. Театрлаштирил-ган томошалар комил инсон тарбияси учун зарур булган восита сифатида дунё цивилиза-циясида мавжуд. Хар бир театрлаштирилган томоша узига хос ва мос миллий характерга эга.

Театрлаштирилган томошалар - ку^ирчок, стол театрлари хакида фикр юритилар экан, шу уринда Биринчи Президентимиз Ислом АбдуFаниевич Каримовнинг куйидаги фикрларини келтириб утиш Fоят уринлидир: «Качонки миллий маданиятимизнинг узвий кисми булган театр санъати хусусида суз борар экан, буюк маърифатпарвар Махмудхужа Бехбудий-нинг «Театр - бу ибратхонадур», деб айтган фикрини эслаш уринлидир. Бизнинг миллий театр санъатимиз тарихан жуда катта йулни

1 Ибрагимов Б. Дунё театрларининг ибтидоси. // «Гулистон» журнали, 2009, 3-сон. -11-б.

босиб утган булиб, унинг кадимий илдизлари халк уйин ва томошаларига бориб боF-ланади»2.

Мактабгача таълим муассасаларида театрлаштирилган томошаларни ташкил этиш болаларни Ватанни севишга, уларнинг ижтимоий-хиссий ривожланишларига, дунёкарашлари-нинг кенгайишига, ахлокий сифатларини шакллантиришга ёрдам беради. Мактабгача таълим муассасасида тарбиячилар болаларни эркин ишлатишлари, яъни хар хил эртак ках-рамонлари тимсолида театрлаштирилган томошаларни узларига роль бериб, ахлокий йуналтириб ва албатта раFбатлантириб боришлари зарур. Бунинг учун мактабгача таълим муассасаларида театрлашган томоша-лар учун керакли жихозлар, кахрамонлар кийимлари ва кичик булса хам сахна булиши керак. Бундай томошаларни ташкил этиш болаларни хотираси ривожланишида хам яхши самара беради. Айникса, улар кизикиб тинглайдиган ёки томоша киладиган кахра-монлар ролларини жону диллари билан ижро этишади ва матнларини хам тезда ёдлашади. Болаларнинг бир-бирларига булган ишончи, катта-кичикни хурмат килиши, дустликка булган садокатини мустахкамлайди.

Шулардан узбек анъанавий театрлаштирилган томошалари кахрамонларидан бири «Пол-вон Качал» хисобланади. Полвон Качал ку^ир-чоFи, асосан, кулга кийиб уйнатилган. Унинг бош кисми ёFочдан ясалган булиб, эгнида куйлак, чопон, бошида дуппи, ташки куриниши кирра бурун, калин кошли булган. У оддий халк вакили сифатида томошаларда катнашган. Ушбу томошалар XIV асрдан бошлаб халкнинг эътиборига тушган. Манбаларда келтирили-шича, «Бизгача турли куринишларда Полвон Качал саргузаштлари, комедиялари етиб кел-ган. Комедияларининг купчилиги уч хил куринишда булган: бирида Полвон Качалнинг Бичахон исмли кизни севиб колиши, учра-шуви ва уйланиши; иккинчисида уз ити томонидан таланиши; учинчисида тукнашув акс эттирилган. Полвон Качал хам кулгили холат-ларга тушиб колувчи, феъл-атвори хам зидди-ятли кахрамон. У бугун зиддияти, ижобий ва салбий белгилари билан хаётий, халкчилдир.

2 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2015. -143-144-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

У хамиша хушчакчак холда хаётида учраган тусикларни енгиб утган, ёмон амалдор ва судхурларни фош этган, адолат ва ростгуй-ларни химоя килган»1.

Кейинги ярим асрдан ортик давр ичида халк театрлари янгича мазмун ва шаклларда ривожланди х,амда профессионал театрлар пайдо булди. Масхарабоз-кизикчилар, дор-бозлар циркнинг яратилишида, ку^ирчок уйинлари, ашулачи ва раккослар янги драма-тик театрлар пайдо булишига замин яратди.

Мактабгача ёшдаги болаларда таклид хисси юкори даражада ривожланган булади. Шунинг учун хам болаларга мулжалланган театрлаш-тирилган томошалар кахрамонларини туFри танлай билиш, уларнинг кийиниши, бир-бирлари билан сузлашишлари, одоб-ахлокига алохида эътибор берилиши лозим. Шундай экан, салбий ролда уйнаётган кахрамонлари-мизни хам болалар онгига ёмон таъсир этмай-диган килиб, аксинча бундай образлар оки-бати ёмонликка олиб келиши х,акида тушун-тира олишимиз зарур. Шундан келиб чикиб, мактабгача таълим муасссасаларида катта ёшдаги болалар билан хамкорликда кул мех,-натидан фойдаланган холда, узлари театр кахрамонларини яратишса уларнинг эстетик диди ва шу билан бир каторда кул моторика-лари хам ривожланиб боради. Узлари яратган кахрамонлар ёрдамида дустлари ёки узлари-дан кичик гурух болалари учун миллий урф-одатларимиздан келиб чикиб кичик сахна куринишларини ташкил килишса янада бола ривожланишига таъсир этади. Уларнинг нутки ривожланади, фикрлаш кобилиятлари кен-гаяди.

Болаларга ку^ирчок театри томошаларини курсатиш, уларнинг онгига миллий урф одат-ларимиз, анъаналаримизни сингдириш, шу азиз Ватан барчамизники эканлигини укти-риш, хар томонлама маънавий баркамол килиб тарбиялаш, теварак-атрофда булаётган вокеа-ходисалар, узининг одобидаги камчи-ликларни, табиатни асраб-авайлаш, унга мехр уЙFотишда ёрдам беради.

Миллий ифтихоримиз хазрати Алишер Навоий асарларини укир эканмиз, унда

1 Узбекистан миллий энциклопедияси. 7-жилд. - Т.: «Узбекистан миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2004. -117-б.

Навоий уз замонасидаги айрим ходисалар хакида, ахлок, одоб, тарбия, хулк-атвор, одам-гарчилик, яхшилик туFрисида фикр юритар экан, баъзан санъат оламидан олинган ажойиб ухшатишлар ишлатадики, уларнинг бебахо материал эканига шубха йук. Чунончи, шоир «Хайратул аброр» достонининг ун туртинчи маколотида «афлок хайъати шикоятида» ва «жахон луъбати киноятида» фикр юритар экан, чархни аввал «найрангбоз»га, сунг «кУFирчок»ка ухшатиб куйидаги маснавий-ларни ёзади:

«Балки к,огурчок,чи каби х^ийлагар, Кургузубон чодаридин минг сувар. Миху сутунсиз тикибон чодарин, Даври этиб чодарининг пайкарин, Анда булуб жилвагари анжуман, Х,ар сори юз луъбати чик,ориб сиймагун, К,асди бори элга фиребу фусун»2.

Бунда Навоий фалак чодиридан минг суръат курсатувчи ку^ирчокчи каби хийла-гардир; чодирини миху устунсиз тикиб, шак-лини давра килиб ясайди ва унда жилвагар-лар анжумани булиб хар томонда юзлаб кумушдан ку-тирчоклар уйнайди, демокчи. Бунча кумуш ранг ку^ирчок чикариб уйнатиш - тамом эл учун фирибу найрангдир. Навоийнинг накадар юксак махорат билан фалакни ку^ирчокчига, осмон гумбазини кУFирчокбоз чодирига, юлдузларни ку^ирчок-ларга киёс килиб тарифлашига ва кечаси куриниб, кундузи Fойиб буладиган юлдуз -кУFирчокларни уйнатувчи чарх ишини сехргар томошасига ухшатишига койил коласан киши.

Мактабгача таълим муассасалари тарбия-ланувчиларининг онгида юксак ахлокий сифатларнинг шаклланишида оила аъзолари ва тарбиячиларнинг фаолияти алохида аха-миятга эга. Зеро, оила аъзолари, тарбиячи ва бола уртасида софдиллик, хушмуомалалик, камтарлик, узаро хурмат бир суз билан айт-ганда самимий муносабат каби хислатлар мавжуд булса, бу ибратли ахлокий сифатлар болаларга ижобий таъсир этади. Бола уз якин-ларини хурмат килиш ва уз бурчини виждо-нан бажаришга интила боради.

2 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар туплами. Хамса. Хайратул-аброр. 7-жилд. - Т.: «Фан», 1991. -262-263-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

Болаларда ахлокий сифатларни шаклланти-риш жараёнини янада такомиллаштириш, уларнинг миллий кадриятлар, анъаналаримиз хакида янада теран мушохада юритишлари максадида турли эртаклар, хикоялар укиб бериш, асар кахрамонлари оркали уларда инсоний фазилатларни шакллантириш сама-рали натижа беради.

Театрлашган томошалар намойишини мактабгача таълим муассасаларида ташкил этиш. Катта ёшдаги тарбияланувчилар томо-нидан сахналаштирилган асарлар уларнинг билим, куникма ва малакаларини ошириш максадида таълим муассасалари бошка тар-бияланувчилари учун намойиш этилса мак-садга мувофик булади. Бунда нафакат актёр-лик махоратини синовдан утказаётган бола-ларнинг сахна махоратлари, балки томошабин олдида узини тутиши, берилган образларни тулалигича очиб бериш каби ижодий фази-латлари шаклланади.

Шунга мувофик, мактабгача таълим муассасаларида куннинг иккинчи ярмида кунгил-очар тадбирларнинг ташкил этилиши, китоб-хонлик кунларини утказиш ва укиган эртак-хикоялари асосида болаларнинг узлари ишти-рокида сахналаштирилган томошаларни амал-га ошириш максадга мувофик булади.

Изох сифатида утказилган тажрибадан келиб чиккан холда Абдусодик Ирисовнинг «Билмай колиб»1 хикоясини сахналаштирган холда фойдаланишни таклиф киламиз.

Мацсад:

- болаларни бажараётган ишлари туFри ёки нотуFри эканлигини тушуниб етишлари ва хатоларини тузатишга ургатиш;

- болаларни театрлаштирилган эртак асосида ахлокий сифатларини тарбиялаш, уларни мехрли, кечиримли, одобли ва ахил булишга ургатиш;

- болаларнинг озода, тартибли ва эхтиёт-кор булишларига эришиш.

Керакли жи^озлар: думалок ёнFок, чакиш учун тош.

Роллар: она, уFил, киз.

МашFулотнинг бориши.

1 Иброхимова З. Гулгина. I жилд. Кичкинтойлар учун бадиий адабиётлар мажмуаси. - Т.: «Янги нашр», 2010. -100-б.

Тарбиячи: Ассалому алайкум, азиз бола-жонлар! Болалар, биз бугун Райхоннинг билмай килган ишидан афсуслангани ва бундай холлар кандай окибатларга олиб келишини тушуниб етганини курсатиб бермокчимиз.

Райхон: Думалоккина ёнFок, мазалигина ёнFок хозир сени чакаман. (Уйининг эшиги олдида ёнFокни тош билан уриб чакиб еди-да, пучоFини оёк остига ташлаб кетади.)

Бахтиёр: Тухтанглар, мен хам уйнайман. (Кучага болалар билан уйнагани чопиб чикади, ёнFок пучоFини босиб олади, пучок оёFига кириб, жарохатлайди, ай-ай, йиFлайди.)

Райхон: Нима килиб куйдим? (Акасининг олдига югуриб келиб, унинг ахволини куриб кушилиб йиFлайди, акасига рахми келиб карайди ва онасини чакиришга ошикади.)

Тарбиячи: Райхон акасига ёрдам бергиси келарди-ю, лекин бу кулидан келмасди.

Она: (йиFлаб кирган кизига) Нима булди?

Райхон: Акамнинг оёFига ёнFок пучоFи кириб конатди (йиFлаб).

Она: (Бахтиёрни олдига келиб ёрдам кур-сатади ва Райхонга килган иши нотуFри эканлигини тушунтиради.)

Тарбиячи: Азиз болажонлар! Бугун биз сизлар билан Райхоннинг билмай килган хато-сини томоша килдик. У бошка хеч качон пучокни оёк остига ташлаб кетмасликка, хар доим уз ортидан йиFиштириб юриш керакли-гини тушуниб етди.

МашFулот сунггида барча маълумотлар савол-жавоб оркали умумлаштирилади. Маса-лан:

- Болалар ёнFокни чакиш учун кандай жой танлашлари керак?

- Райхон кандай хато иш килибди?

- Райхон акасига мехрибон эканми?

Келажагимиз пойдевори булган мактабгача

ёшдаги болаларнинг эртанги куни кандай булиши, куп жихатдан уларнинг бугун кандай таълим-тарбия олаётгани, яшаётган ижтимоий мухитга боFлик. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги «2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизи-мини янада такомиллаштириш чора-тадбир-лари туFрисида»ги ПК-2707-сон карори ижро-сини таъминлаш учун бугун устоз-мураб-бийлар, ота-оналар ва кенг жамоатчилик боланинг эртанги куни учун бирдек масъул-дир. Шу жихатдан хар бир мактабгача таълим

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

муассасасида карор ижроси буйича чора-тадбирлар, амалий ишлар режалаштирилган.

Хулоса килиб айтадиган булсак, баркамол, етук ва хар томонлама комил инсон факатгина билим даражаси билангина белгиланмайди. Негаки, шахс мехр-мухаббат, самимий хис-туЙFу ва ахлок эгаси булгандагина чин инсо-ний фазилат сохиби булиши мумкин. Хар кандай билим замирида акл тарозисида тор-тилган мулохаза ва тафаккур, узгалар хатти-харакатига кайсидир маънода муносабат бил-

дириш, «яхши» ва «ёмон»ни фарклай билиш, яхши амаллардан завкланиш мавжуд булгандагина инсон эзгуликка, юксак маънавиятли шахс булиб етишишга интилади.

Хар бир театрлаштирилган томошалар сух-батлар оркали уларнинг тарбиявий ахамияти, мазмун-мохиятини болаларга чукур англатиш, уларни олиб бориш жараёни, натижаларига жиддий эътибор берилса, кутилган самарани бериши мумкин.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2015.

2. Алишер Навоий. Мукаммал асарлар туплами. Хамса. Хайратул-аброр. 7-жилд. -Т.: «Фан», 1991. -262-263-б.

3. Ибрагимов Б. Дунё театрларининг ибтидоси. // «Гулистон» журнали, 2009, 3-сон.

4. Иброхимова З. Гулгина. I жилд. Кичкинтойлар учун бадиий адабиётлар мажмуаси. - Т.: «Янги нашр», 2010. -100-б.

5. Рахмонкулова З.А. ва бошкалар. «Болажон» таянч дастури. - Т.: «Мухаррир», 2017.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Узбекистон миллий энциклопедияси. 7-жилд. - Т.: «Узбекистон миллий энцикло-педияси» Давлат илмий нашриёти, 2004. -117-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.